( 1985 ـ يىل 1 ـ ئاينىڭ 21 ـ كۈنى 6 ـ نۆۋەتلىك مەملىكەتلىك خەلق قۇرۇلتىيى دائىمىي كومىتېتىنىڭ 9 ـ يىغىنىدا ماقۇللانغان، 1993 ـ يىل 12 ـ ئاينىڭ 29 ـ كۈنى 8 ـ نۆۋەتلىك مەملىكەتلىك خەلقنىڭ قۇرۇلتىيى دائىمىي كومىتېتى 5 ـ يىغىنىنىڭ «< جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ بوغالتىرلىق قانۇنى > غا تۈزىتىش كىرگۈزۈش توغرىسىدىكى قارارى»غا ئاساسەن 1 ـ قېتىم تۈزىتىلگەن، 1999 ـ يىل 10 ـ ئاينىڭ 31 ـ كۈنى 9 ـ نۆۋەتلىك مەملىكەتلىك پارتىيە قۇرۇلتىيى دائىمىي كومىتېتىنىڭ 12 ـ يىغىنىدا تۈزىتىش كىرگۈزۈلگەن، 2017 ـ يىلى 12 ـ ئاينىڭ 19 ـ كۈنىگە ئاساسەن تۈزىتىلگەن
11-ئاينىڭ 4-كۈنى 12-نۆۋەتلىك مەملىكەتلىك خەلق قۇرۇلتىيى دائىمىي كومىتېتىنىڭ 30-يىغىنىنىڭ «< جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ بوغالتىرلىق قانۇنى > قاتارلىق 11 قانۇنغا تۈزىتىش كىرگۈزۈش توغرىسىدىكى قارارى»غا 2-قېتىم تۈزىتىش كىرگۈزۈلدى، 2024-يىل 6-ئاينىڭ 28-كۈنى 14-نۆۋەتلىك مەملىكەتلىك دۆلەت قۇرۇلتىيى دائىمىي كومىتېتى 10-يىغىنىنىڭ «‹ جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ راسچوت قانۇنى›غا تۈزىتىش كىرگۈزۈش توغرىسىدىكى قارار»ىغا ئاساسەن 3-قېتىم تۈزىتىلدى
)
جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ بوغالتىرلىق قانۇنى
مۇندەرىجە
1-باب ئومۇمىي پىرىنسىپ
ئىككىنچى باب بوغالتىرلىق-راسچوت
3-باب بوغالتىرلىق نازارەتچىلىكى
4-باب بوغالتىر ئاپپاراتلىرى ۋە بوغالتىر خادىملىرى
5-باب قانۇن جاۋابكارلىقى
6-باب قوشۇمچە پىرىنسىپ
1-باب ئومۇمىي پىرىنسىپ
1-ماددا بۇ قانۇن بوغالتىرلىق ھەرىكىتىنى قېلىپلاشتۇرۇش، بوغالتىرلىق ماتېرىياللىرىنىڭ چىن ۋە مۇكەممەل بولۇشىغا كاپالەتلىك قىلىش، ئىگىلىك باشقۇرۇش ۋە مالىيە باشقۇرۇشنى كۈچەيتىش، ئىقتىسادىي ئۈنۈمنى ئۆستۈرۈش، سوتسىيالىستىك بازار ئىگىلىكى تەرتىپىنى قوغداش مەقسىتىدە چىقىرىلدى.
2-ماددا بوغالتىرلىق خىزمىتىدە پارتىيە ۋە دۆلەتنىڭ لۇشيەن، فاڭجېن، سىياسەتلىرى، تەدبىر-ئورۇنلاشتۇرمىلىرىنى ئىزچىللاشتۇرۇش، ئەمەلىيلەشتۈرۈش، ئاممىۋى مەنپەئەتنى قوغداش، خەلق ئىگىلىكى ۋە ئىجتىمائىي تەرەققىيات ئۈچۈن خىزمەت قىلىش كېرەك.
دۆلەت ئورگىنى، ئىجتىمائىي تەشكىلات، شىركەت، كارخانا، كەسپىي ئورۇن ۋە باشقا تەشكىلاتلار ( تۆۋەندە قىسقارتىپ ئورۇن دېيىلىدۇ ) مۇشۇ قانۇن بويىچە بوغالتىرلىق ئىشلىرىنى بېجىرىشى شەرت.
3-ماددا ھەرقايسى ئورۇنلار قانۇن بويىچە بوغالتىرلىق ھېسابات دەپتىرى تۇرغۇزۇشى ھەمدە ئۇنىڭ ھەقىقىي، مۇكەممەل بولۇشىغا كاپالەتلىك قىلىشى شەرت.
4-ماددا ئورۇننىڭ مەسئۇلى شۇ ئورۇننىڭ بوغالتىرلىق خىزمىتى ۋە بوغالتىرلىق ماتېرىياللىرىنىڭ چىنلىقى، مۇكەممەللىكىگە مەسئۇل بولىدۇ.
5-ماددا بوغالتىرلىق ئاپپاراتلىرى، بوغالتىرلىق خادىملىرى مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمە بويىچە بوغالتىرلىق-ھېسابات قىلىدۇ، بوغالتىرلىق نازارەتچىلىكى قىلىدۇ.
ھەرقانداق ئورۇن ياكى شەخسنىڭ بوغالتىرلىق ئاپپاراتى، بوغالتىرغا بوغالتىرلىق ئىسپاتى، بوغالتىرلىق ھېسابات دەپتىرى ۋە باشقا بوغالتىرلىق ماتېرىياللىرىنى ياسىۋېلىش، كۈشكۈرتۈشى، ئۆزگەرتىپ ياسىشىغا، ساختا مالىيە-بوغالتىرلىق دوكلاتى بېرىشىگە يول قويۇلمايدۇ.
ھەرقانداق ئورۇن ياكى شەخسنىڭ مەسئۇلىيىتىنى قانۇن بويىچە ئادا قىلغان، مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىلەرگە خىلاپ قىلمىشلارنى توسقان بوغالتىرلاردىن زەربە بېرىپ ئۆچ ئېلىشىغا يول قويۇلمايدۇ.
6-ماددا بۇ قانۇننى ئەستايىدىل ئىجرا قىلغان، خىزمىتىگە سادىق بولغان، پىرىنسىپتا چىڭ تۇرغان، كۆرۈنەرلىك نەتىجە ياراتقان بوغالتىرلارغا مەنىۋى ياكى ماددىي مۇكاپات بېرىلىدۇ.
7-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ مالىيە تارمىقى پۈتۈن مەملىكەتنىڭ بوغالتىرلىق خىزمىتىگە مەسئۇل بولىدۇ.
ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرىنىڭ مالىيە تارماقلىرى شۇ مەمۇرىي رايوننىڭ بوغالتىرلىق خىزمىتىنى باشقۇرىدۇ.
8-ماددا دۆلەت بىرلىككە كەلگەن بوغالتىرلىق تۈزۈمىنى يولغا قويىدۇ.
دۆلەتنىڭ بىرلىككە كەلگەن بوغالتىرلىق تۈزۈمىنى گوۋۇيۈەننىڭ مالىيە تارمىقى مۇشۇ قانۇنغا ئاساسەن تۈزىدۇ ھەمدە ئېلان قىلىدۇ.
گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى مۇشۇ قانۇن ۋە دۆلەت بىرلىككە كەلگەن بوغالتىرلىق تۈزۈمىگە ئاساسەن، بوغالتىرلىق، ھېسابات ۋە بوغالتىرلىق نازارەتچىلىكىدىن ئالاھىدە تەلەپ قويۇلىدىغان ساھەلەردە دۆلەت بىرلىككە كەلگەن راسچوت تۈزۈمىنى يولغا قويۇشنىڭ كونكرېت چارىسى ياكى قوشۇمچە بەلگىلىمىسىنى تۈزۈپ، گوۋۇيۈەننىڭ مالىيە تارمىقىنىڭ تەكشۈرۈپ تەستىقلىشىغا سۇنسا بولىدۇ.
دۆلەت بوغالتىرلىقنى ئۇچۇرلاشتۇرۇش قۇرۇلۇشىنى كۈچەيتىدۇ، بوغالتىرلىق خىزمىتىنى قانۇن بويىچە زامانىۋى ئۇچۇر تېخنىكىسىنى قوللىنىپ قانات يايدۇرۇشقا ئىلھام بېرىدۇ، كونكرېت چارىسىنى گوۋۇيۈەننىڭ مالىيە تارمىقى مۇناسىۋەتلىك تارماقلار بىلەن بىرلىكتە تۈزىدۇ.
ئىككىنچى باب بوغالتىرلىق-راسچوت
9-ماددا ھەرقايسى ئورۇنلار ئەمەلىي يۈز بەرگەن ئىقتىسادىي-كەسپىي ئىشلارغا ئاساسەن بوغالتىرلىق-ھېسابات قىلىشى، بوغالتىرلىق ئىسپاتى تولدۇرۇشى، بوغالتىرلىق-ھېسابات دەپتىرىنى تىزىملىتىشى، مالىيە-بوغالتىرلىق دوكلاتى تۈزۈشى شەرت.
ھەرقانداق ئورۇننىڭ ساختا ئىقتىسادىي كەسىپ ئىشلىرى ياكى ماتېرىياللىرىنى بوغالتىرلىق-ھېسابات قىلىشىغا يول قويۇلمايدۇ.
10-ماددا ھەرقايسى ئورۇنلار تۆۋەندىكى ئىقتىسادىي كەسىپ ئىشلىرىنى بوغالتىرلىق رەسمىيىتى بېجىرىشى، بوغالتىرلىق-ھېسابات قىلىشى كېرەك :
( 1 ) مۈلۈكنى كۆپەيتىش، كۆپەيتىش ۋە ئىشلىتىش؛
( 2 ) قەرزنىڭ كۆپىيىشى ۋە ئازىيىشى؛
( 3 ) ساپ مۈلۈك ( ئىگىدارلار ھوقۇق-مەنپەئىتى ) نىڭ كۆپىيىشى ياكى ئازىيىشى؛
( 4 ) كىرىم، چىقىم، خىراجەت، تەننەرخنىڭ كۆپىيىشى ياكى ئازىيىشى؛
( 5 ) مالىيە نەتىجىسىنى ھېسابلاش ۋە بىر تەرەپ قىلىش؛
( 6 ) بوغالتىرلىق رەسمىيىتىنى بېجىرىش، بوغالتىرلىق-ھېسابات قىلىشقا تېگىشلىك باشقا ئىشلار.
11-ماددا بوغالتىرلىق يىلى مىلادىيە 1-ئاينىڭ 1-كۈنىدىن 12-ئاينىڭ 31-كۈنىگىچە بولىدۇ.
12-ماددا بوغالتىرلىق-ھېساباتتا خەلق پۇلى ھېساب خاتىرىلەش ئۆلچەملىك پۇلى قىلىنىدۇ.
كەسپىي كىرىم-چىقىمدا خەلق پۇلىدىن باشقا پۇلنى ئاساس قىلغان بىرلىكلەردە، ئۇلارنىڭ ئىچىدىكى بىر خىل پۇل ھېساب خاتىرىلەش بىرلىك پۇلى قىلىپ تاللانسا بولىدۇ، لېكىن تۈزۈپ يوللانغان مالىيە-بوغالتىرلىق دوكلاتىنى خەلق پۇلىغا سۇندۇرۇپ ھېسابلاش كېرەك.
13-ماددا بوغالتىرلىق ئىسپاتى، بوغالتىرلىق ھېسابات دەپتىرى، مالىيە-بوغالتىرلىق دوكلاتى ۋە باشقا بوغالتىرلىق ماتېرىياللىرى دۆلەتنىڭ بىرلىككە كەلگەن بوغالتىرلىق تۈزۈمىدىكى بەلگىلىمىگە ئۇيغۇن بولۇشى شەرت.
ئېلېكتىرونلۇق كومپيۇتېر ئارقىلىق بوغالتىرلىق-ھېسابات قىلىشتا، ئۇنىڭ يۇمشاق ماتېرىيالى ۋە ئۇنىڭدىن ھاسىل بولغان بوغالتىرلىق ئىسپاتى، بوغالتىرلىق-ھېسابات دەپتىرى، مالىيە-بوغالتىرلىق دوكلاتى ۋە باشقا بوغالتىرلىق ماتېرىياللىرىمۇ دۆلەتنىڭ بىرلىككە كەلگەن بوغالتىرلىق تۈزۈمىدىكى بەلگىلىمىلەرگە ئۇيغۇن كېلىشى شەرت.
ھەرقانداق ئورۇن ۋە شەخسنىڭ بوغالتىرلىق ئىسپاتى، بوغالتىرلىق ھېسابات دەپتىرى ۋە باشقا بوغالتىرلىق ماتېرىياللىرىنى ياسىشىغا، ئۆزگەرتىۋېلىشىغا، ساختا مالىيە-بوغالتىرلىق دوكلاتى بېرىشىگە يول قويۇلمايدۇ.
14-ماددا بوغالتىرلىق ئىسپاتى دەسلەپكى ئىسپات ۋە ھېساب خاتىرىلەش ئىسپاتىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.
مۇشۇ قانۇننىڭ 10-ماددىسىدا كۆرسىتىلگەن ئىقتىسادىي كەسىپ ئىشلىرىنى بېجىرىشتە، ئەسلىي ئىسپاتنى تولدۇرۇش ياكى ئېلىش ھەمدە بوغالتىرلىق ئاپپاراتىغا ۋاقتىدا تاپشۇرۇپ بېرىش شەرت.
بوغالتىرلىق ئاپپاراتى ۋە بوغالتىرلىق خادىملىرى ئەسلىي ئىسپاتنى دۆلەتنىڭ بىرلىككە كەلگەن بوغالتىرلىق تۈزۈمىدىكى بەلگىلىمە بويىچە تەكشۈرۈشى شەرت، ھەقىقىي بولمىغان، قانۇنغا ئۇيغۇن بولمىغان ئەسلىي ئىسپاتنى قوبۇل قىلماسلىققا ھوقۇقلۇق ھەمدە ئورۇن مەسئۇلىغا دوكلات قىلىدۇ؛
توغرا خاتىرىلەنمىگەن، مۇكەممەل بولمىغان ئەسلىي دوكۇمېنتلارنى قايتۇرۇپ بېرىدۇ ھەمدە دۆلەتنىڭ بىرلىككە كەلگەن بوغالتىرلىق تۈزۈمىدىكى بەلگىلىمە بويىچە تۈزىتىش، تولۇقلاشنى تەلەپ قىلىدۇ.
ئەسلىي ئىسپاتقا خاتىرىلەنگەن تۈرلۈك مەزمۇنلارنى ئۆچۈرۈشكە بولمايدۇ؛
ئەسلىي ئىسپاتتا خاتالىق بولسا، چىقارغۇچى ئورۇن قايتا ئېچىشى ياكى تۈزىتىشى، توغرىسىغا بىرلىك تامغىسىنى بېسىشى كېرەك.
دەسلەپكى دوكۇمېنت سوممىسىدا خاتالىق بولسا، چىقارغۇچى ئورۇن قايتا تۈزۈشى كېرەك، دەسلەپكى دوكۇمېنتنى تۈزىتىشكە بولمايدۇ.
ھېسابات خاتىرىلەش ئىسپاتىنى تەكشۈرۈشتىن ئۆتكەن ئەسلىي ئىسپات ۋە ئالاقىدار ماتېرىياللارغا ئاساسەن تۈزۈش كېرەك.
15-ماددا بوغالتىرلىق-ھېساب دەپتىرىنى تىزىملاشتا، تەكشۈرۈشتىن ئۆتكەن بوغالتىرلىق ئىسپاتى ئاساس قىلىنىشى ھەمدە ئالاقىدار قانۇن، مەمۇرىي نىزاملار ۋە دۆلەتنىڭ بىرلىككە كەلگەن بوغالتىرلىق تۈزۈمىدىكى بەلگىلىمىلەرگە ئۇيغۇن بولۇشى شەرت.
بوغالتىرلىق ھېسابات دەپتىرى باش ھېسابات، تەپسىلىي ھېسابات، كۈندىلىك ھېسابات ۋە باشقا قوشۇمچە ھېسابات دەپتەرلىرىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.
بوغالتىرلىق ھېسابات دەپتىرىنى ئۇدا رەت نومۇر قويۇلغان بەت نومۇرى تەرتىپى بويىچە تىزىملاش كېرەك.
بوغالتىرلىق ھېسابات دەپتىرىدىكى خاتىرىدە خاتالىق كۆرۈلسە ياكى بەت ئايرىش، نومۇر كەم قېلىش، بانكا ئاتلاش كۆرۈلسە، دۆلەتنىڭ بىرلىككە كەلگەن بوغالتىرلىق تۈزۈمىدە بەلگىلەنگەن ئۇسۇل بويىچە تۈزىتىش ھەمدە بوغالتىر خادىمى ۋە بوغالتىرلىق ئاپپاراتىنىڭ مەسئۇلى ( بوغالتىر مەسئۇل خادىمى ) تۈزىتىش ئورنىغا تامغا بېسىشى كېرەك.
ئېلېكتىرونلۇق كومپيۇتېر ئارقىلىق بوغالتىرلىق-ھېسابات قىلىشتا، ئۇنىڭ بوغالتىرلىق-ھېسابات دەپتىرىنى تىزىملاش، تۈزىتىش دۆلەتنىڭ بىرلىككە كەلگەن بوغالتىرلىق تۈزۈمىدىكى بەلگىلىمىگە ئۇيغۇن كېلىشى كېرەك.
16-ماددا ھەرقايسى ئورۇنلار پەيدا قىلغان تۈرلۈك ئىقتىسادىي كەسىپ ئىشلىرىنى قانۇن بويىچە تەسىس قىلىنغان بوغالتىرلىق، ئىسچوت دەپتىرىگە بىرتۇتاش تىزىملاش، ھېسابات قىلىش كېرەك، مۇشۇ قانۇن ۋە دۆلەت بىرلىككە كەلگەن بوغالتىرلىق تۈزۈمىدىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، ئۆز ئالدىغا بوغالتىرلىق، ھېساب دەپتىرىنى تەسىس قىلىپ تىزىمغا ئالدۇرۇشقا، ھېسابات قىلىشقا يول قويۇلمايدۇ.
17-ماددا ھەرقايسى ئورۇنلار بوغالتىرلىق ھېسابات دەپتىرىدىكى خاتىرىنى ماددىي بۇيۇم، پۇل ۋە مۇناسىۋەتلىك ماتېرىياللار بىلەن قەرەللىك سېلىشتۇرۇشى كېرەك،
بوغالتىرلىق ھېسابات دەپتىرىدىكى خاتىرىنىڭ ماددىي ۋە پۇلنىڭ ئەمەلىي سوممىسى بىلەن ماس كېلىشى، بوغالتىرلىق ھېسابات خاتىرىسىدىكى خاتىرە بىلەن بوغالتىرلىق ئىسپاتىنىڭ ئالاقىدار مەزمۇنىغا ماس كېلىشى، بوغالتىر ھېسابات دەپتىرى بىلەن ماس كېلىدىغان خاتىرىنىڭ، بوغالتىرلىق ھېسابات دەپتىرىدە خاتىرىلەنگەن خاتىرىنىڭ بوغالتىرلىق ھېسابات جەدۋىلىدىكى ئالاقىدار مەزمۇنلارغا ماس كېلىشىگە كاپالەتلىك قىلىش كېرەك.
18-ماددا ھەرقايسى ئورۇنلار قوللانغان بوغالتىرلىق بويىچە بىر تەرەپ قىلىش ئۇسۇلىنىڭ ئالدى-كەينىدىكى مەزگىلى بىردەك بولۇشى كېرەك، خالىغانچە ئۆزگەرتىشكە بولمايدۇ؛
ھەقىقەتەن ئۆزگەرتىشكە توغرا كەلسە، دۆلەتنىڭ بىرتۇتاش بوغالتىرلىق تۈزۈمىدىكى بەلگىلىمە بويىچە ئۆزگەرتىش كېرەك ھەمدە ئۆزگەرتىش سەۋەبى، ئەھۋالى ۋە تەسىرىنى مالىيە-بوغالتىرلىق دوكلاتىدا ئىزاھلاش كېرەك.
19-ماددا ئورۇن بەرگەن كېپىللىك، ھەل قىلىنمىغان دەۋا قاتارلىقلار ياكى بەزى ئىشلارنى دۆلەتنىڭ بىرلىككە كەلگەن بوغالتىرلىق تۈزۈمىدىكى بەلگىلىمە بويىچە مالىيە-بوغالتىرلىق دوكلاتىدا ئىزاھلاش كېرەك.
20-ماددا مالىيە-بوغالتىرلىق دوكلاتى تەكشۈرۈشتىن ئۆتكەن بوغالتىرلىق-راسچوت دەپتىرىدىكى خاتىرە ۋە مۇناسىۋەتلىك ماتېرىياللارغا ئاساسەن تۈزۈلۈشى ھەمدە مۇشۇ قانۇن ۋە دۆلەت بىرلىككە كەلگەن بوغالتىرلىق تۈزۈمىنىڭ مالىيە-بوغالتىرلىق دوكلاتىنى تۈزۈش تەلىپى، تەمىنلەش ئوبيېكتى ۋە تەمىنلەش مۇددىتى توغرىسىدىكى بەلگىلىمىسىگە ئۇيغۇن كېلىشى كېرەك؛
باشقا قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردا ئايرىم بەلگىلىمە بولسا، شۇ بەلگىلىمە بويىچە بولىدۇ.
ئوخشاش بولمىغان بوغالتىرلىق ماتېرىيالى ئىشلەتكۈچىلەرگە بېرىدىغان مالىيە-بوغالتىرلىق دوكلاتىنىڭ تۈزۈلۈش ئاساسى بىردەك بولۇشى كېرەك.
ئالاقىدار قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردا مالىيە-بوغالتىرلىق دوكلاتىنى رويخەتكە ئېلىنغان بوغالتىر ئىقتىسادىي تەپتىش قىلىشى كېرەك، دەپ بەلگىلەنگەن بولسا، رويخەتكە ئېلىنغان بوغالتىرىيە ۋە ئۇ تۇرۇشلۇق بوغالتىرلىق ئورنى چىقارغان ئىقتىسادىي تەپتىش دوكلاتىنى مالىيە-بوغالتىرلىق دوكلاتى بىلەن بىللە بېرىشى كېرەك.
21-ماددا مالىيە-بوغالتىرلىق دوكلاتىغا ئورۇننىڭ مەسئۇلى ۋە بوغالتىرلىق خىزمىتىگە مەسئۇل كىشى، بوغالتىرلىق ئاپپاراتىنىڭ مەسئۇلى ( بوغالتىرلىق مەسئۇل خادىمى ) ئىمزا قويۇشى ۋە تامغا بېسىشى كېرەك؛
باش بوغالتىر تەسىس قىلىنغان ئورۇنغا باش بوغالتىر يەنە ئىمزا قويۇشى ۋە تامغا بېسىشى كېرەك.
ئورۇن مەسئۇلى مالىيە-بوغالتىرلىق دوكلاتىنىڭ ھەقىقىي، مۇكەممەل بولۇشىغا كاپالەتلىك قىلىشى كېرەك.
22-ماددا بوغالتىرلىق خاتىرىسىگە خەنزۇچە يېزىق ئىشلىتىش كېرەك.
مىللىي ئاپتونوم جايلاردا بوغالتىرلىق خاتىرىسىدە شۇ جايدا ئورتاق قوللىنىلىدىغان بىر خىل مىللىي يېزىق بىرلا ۋاقىتتا قوللىنىلسا بولىدۇ.
جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتى چېگراسى ئىچىدىكى چەت ئەل سودىگەرلىرى مەبلەغ سالغان كارخانىلار، چەت ئەل كارخانىلىرى ۋە باشقا چەت ئەل تەشكىلاتلىرىنىڭ بوغالتىرلىق خاتىرىسىگە بىرلا ۋاقىتتا بىر خىل چەت ئەل يېزىقى ئىشلىتىلسە بولىدۇ.
23-ماددا ئورۇنلار بوغالتىرلىق ئىسپاتى، بوغالتىرلىق ھېسابات دەپتىرى، مالىيە-بوغالتىرلىق دوكلاتى ۋە باشقا بوغالتىرلىق ماتېرىياللىرىغا ئارخىپ تۇرغۇزۇشى، ئوبدان ساقلىشى كېرەك.
بوغالتىرلىق ئارخىپىنى ساقلاش مۇددىتى، كۆيدۈرۈۋېتىش، بىخەتەرلىكىنى قوغداش قاتارلىق كونكرېت باشقۇرۇش چارىسىنى گوۋۇيۈەننىڭ مالىيە تارمىقى مۇناسىۋەتلىك تارماقلار بىلەن بىرلىكتە تۈزىدۇ.
24-ماددا ھەرقايسى ئورۇنلار بوغالتىرلىق-ھېسابات قىلىشتا تۆۋەندىكى قىلمىشلارنى سادىر قىلسا بولمايدۇ :
( 1 ) مۈلۈك، قەرزدارلىق، ساپ مۈلۈك ( ئىگىدارلارنىڭ ھوقۇق-مەنپەئىتى ) نى مۇئەييەنلەشتۈرۈش ئۆلچىمى ياكى ئۆلچەش ئۇسۇلىنى خالىغانچە ئۆزگەرتىش، مەۋھۇم، كۆپ، ئاز ياكى ئاز مۈلۈك ( ئىگىدارلار ھوقۇق-مەنپەئىتى »؛
( 2 ) كىرىمنى ساختا تىزىپ قويۇپ ياكى يوشۇرۇپ، كىرىمنى كېچىكتۈرۈش ياكى مۇددەتتىن بۇرۇن مۇئەييەنلەشتۈرۈش؛
( 3 ) خىراجەت، تەننەرخنى مۇئەييەنلەشتۈرۈش ئۆلچىمى ياكى ئۆلچەش ئۇسۇلىنى خالىغانچە ئۆزگەرتىش، ساختا، كۆپ بولۇش، ھەق، تەننەرخنى ئاز بولۇش؛
( 4 ) پايدىنى ھېسابلاش، تەقسىملەش ئۇسۇلىنى خالىغانچە تەڭشەش، ساختا پايدا ئويدۇرۇش ياكى پايدىنى يوشۇرۇش؛
( 5 ) دۆلەتنىڭ بىرتۇتاش بوغالتىرلىق تۈزۈمىدىكى بەلگىلىمىلەرگە خىلاپ باشقا قىلمىشلار.
3-باب بوغالتىرلىق نازارەتچىلىكى
25-ماددا ھەرقايسى ئورۇنلار شۇ ئورۇننىڭ ئىچكى بوغالتىرلىق نازارەتچىلىكى تۈزۈمىنى ئورنىتىشى، مۇكەممەللەشتۈرۈشى ھەمدە ئۇنى شۇ ئورۇننىڭ ئىچكى كونترول تۈزۈمىگە كىرگۈزۈشى كېرەك.
ئورۇنلارنىڭ ئىچكى قىسمىدىكى بوغالتىرلىق نازارەتچىلىكى تۈزۈمى تۆۋەندىكى تەلەپكە ئۇيغۇن بولۇشى كېرەك :
( 1 ) ھېسابات خاتىرىلىگۈچى بىلەن ئىقتىسادىي كەسىپ ئىشلىرى ۋە بوغالتىرلىق ئىشلىرىنى تەستىقلىغۇچى، بېجىرگۈچى، پۇل-مال ساقلىغۇچىنىڭ مەسئۇلىيىتى ۋە ھوقۇق چېكى ئېنىق بولۇشى ھەمدە بىر-بىرىنى ئايرىۋېتىشى، بىر-بىرىنى چەكلەپ تۇرۇشى كېرەك؛
( 2 ) چەت ئەلگە مەبلەغ سالىدىغان مۇھىم، زور مەبلەغ سېلىش، مۈلۈك بىر تەرەپ قىلىش، مەبلەغ ئورۇنلاشتۇرۇش ۋە باشقا مۇھىم ئىقتىسادىي-كەسپىي ئىشلاردا تەدبىر بەلگىلەش ۋە ئۇنى ئىجرا قىلىشنىڭ ئۆزئارا نازارەت قىلىش، ئۆزئارا چەكلەش تەرتىپى ئېنىق بولۇش؛
( 3 ) مال-مۈلۈكنى تەكشۈرۈپ ئېنىقلاشنىڭ دائىرىسى، مۇددىتى ۋە تەشكىلىي تەرتىپى ئېنىق بولۇش؛
( 4 ) بوغالتىرلىق ماتېرىياللىرىنى قەرەللىك ھالدا ئىچكى ئىقتىسادىي تەپتىش قىلىشنىڭ چارىسى ۋە تەرتىپى ئېنىق بولۇشى كېرەك؛
( 5 ) گوۋۇيۈەن مالىيە تارمىقى بەلگىلىگەن باشقا تەلەپلەر.
26-ماددا ئورۇن مەسئۇللىرى بوغالتىرلىق ئاپپاراتى، بوغالتىرلىق خادىملىرىنىڭ مەسئۇلىيىتىنى قانۇن بويىچە ئادا قىلىشىغا كاپالەتلىك قىلىشى كېرەك، بوغالتىرلىق ئاپپاراتى، بوغالتىرلارغا بوغالتىرلىق ئىشلىرىنى قانۇنغا خىلاپ ھالدا بېجىرىشكە يول كۆرسەتسە، كۈشكۈرتسە، زورلىسا بولمايدۇ.
بوغالتىرلىق ئاپپاراتى، بوغالتىرلىق خادىملىرى مۇشۇ قانۇن ۋە دۆلەتنىڭ بىرلىككە كەلگەن بوغالتىرلىق تۈزۈمىدىكى بەلگىلىمىگە خىلاپ بوغالتىرلىق ئىشلىرىنى بېجىرىشنى رەت قىلىشقا ياكى خىزمەت ھوقۇقى بويىچە تۈزىتىشكە ھوقۇقلۇق.
27-ماددا بوغالتىرلىق ئاپپاراتى، بوغالتىرلىق خادىملىرى بوغالتىرلىق ھېسابات دەپتىرىدىكى خاتىرىنىڭ ماددىي بۇيۇم، پۇل ۋە مۇناسىۋەتلىك ماتېرىياللارغا ماس كەلمەيدىغانلىقىنى سەزسە، دۆلەتنىڭ بىرلىككە كەلگەن بوغالتىرلىق تۈزۈمىدىكى بەلگىلىمە بويىچە ئۆز ئالدىغا بىر تەرەپ قىلىشقا ھوقۇقلۇق بولسا، ۋاقتىدا بىر تەرەپ قىلىشى كېرەك؛
بىر تەرەپ قىلىش ھوقۇقى بولمىسا، ئورۇن مەسئۇلىغا دەرھال مەلۇم قىلىپ، سەۋەبىنى ئېنىقلاپ بىر تەرەپ قىلىشنى تەلەپ قىلىش كېرەك.
28-ماددا ھەرقانداق ئورۇن ۋە شەخس مۇشۇ قانۇن ۋە دۆلەتنىڭ بىرلىكىدىكى بوغالتىرلىق تۈزۈمىدىكى بەلگىلىمىگە خىلاپ قىلمىشلارنى پاش قىلىشقا ھوقۇقلۇق.
پاش قىلىش ماتېرىيالىنى تاپشۇرۇۋالغان تارماق بىر تەرەپ قىلىشقا ھوقۇقلۇق بولسا، قانۇن بويىچە مەسئۇلىيىتى ۋە ئىش تەقسىماتى بويىچە ۋاقتىدا بىر تەرەپ قىلىشى كېرەك؛
بىر تەرەپ قىلىش ھوقۇقى بولمىسا، بىر تەرەپ قىلىش ھوقۇقلۇق تارماقنىڭ بىر تەرەپ قىلىشىغا ۋاقتىدا ئۆتكۈزۈپ بېرىش كېرەك.
پاش قىلىشنى تاپشۇرۇۋالغان تارماق، بىر تەرەپ قىلىشقا مەسئۇل تارماق پاش قىلغۇچى ئۈچۈن مەخپىيەتلىكنى ساقلىشى كېرەك، پاش قىلغۇچىنىڭ ئىسىم-فامىلىسى ۋە پاش قىلىش ماتېرىيالىنى پاش قىلىنغان ئورۇنغا ۋە پاش قىلىنغۇچى شەخسكە بېرىپ قويسا بولمايدۇ.
29-ماددا ئالاقىدار قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردا، رويخەتكە ئېلىنغان بوغالتىر ئىقتىسادىي تەپتىش قىلىدىغان ئورۇنلار ھاۋالە قىلىنغان بوغالتىرلىق ئورنىغا بوغالتىرلىق ئىسپاتى، بوغالتىرلىق ھېسابات دەپتىرى، مالىيە-بوغالتىرلىق دوكلاتى ۋە باشقا بوغالتىرلىق ماتېرىياللىرى شۇنىڭدەك ئالاقىدار ئەھۋاللارنى ئەينەن تەمىنلىشى كېرەك، دەپ بەلگىلەنگەن.
ھەرقانداق ئورۇن ياكى شەخسنىڭ رويخەتكە ئالدۇرغان بوغالتىر ۋە ئۇ تۇرۇشلۇق بوغالتىرلىق ئورنىدىن ساختا ياكى نامۇۋاپىق ئىقتىسادىي تەپتىش دوكلاتى چىقىرىشنى ھەرقانداق يول بىلەن تەلەپ قىلىشىغا ياكى ئۇنىڭغا ئىشارەت قىلىشىغا يول قويۇلمايدۇ.
مالىيە تارماقلىرى بوغالتىرلىق ئورنىنىڭ ئىقتىسادىي تەپتىش دوكلاتى بېرىش تەرتىپى ۋە مەزمۇنىنى نازارەت قىلىشقا ھوقۇقلۇق.
30-ماددا مالىيە تارمىقى ھەرقايسى ئورۇنلارنىڭ تۆۋەندىكى ئەھۋاللىرىنى نازارەت قىلىدۇ :
( 1 ) بوغالتىرلىق ھېسابات دەپتىرىنى قانۇن بويىچە تەسىس قىلغانمۇ-يوق؛
( 2 ) بوغالتىرلىق ئىسپاتى، بوغالتىرلىق ھېسابات دەپتىرى، مالىيە-بوغالتىرلىق دوكلاتى ۋە باشقا بوغالتىرلىق ماتېرىياللىرىنىڭ چىن، مۇكەممەل بولغان-بولمىغانلىقى؛
( 3 ) بوغالتىرلىق ھېساباتىنىڭ مۇشۇ قانۇن ۋە دۆلەت بىرلىككە كەلگەن بوغالتىرلىق تۈزۈمىدىكى بەلگىلىمىگە ئۇيغۇن كېلىدىغان-كەلمەيدىغانلىقى؛
( 4 ) بوغالتىرلىق خىزمىتى بىلەن شۇغۇللىنىدىغان خادىملارنىڭ كەسپىي ئىقتىدارنى ھازىرلىغان-ھازىرلىمىغانلىقى، كەسپىي ئەخلاققا رىئايە قىلغان-قىلمىغانلىقى.
ئالدىنقى تارماقنىڭ ( 2 ) تارماقچىسىدا كۆرسىتىلگەن ئىشلارنى نازارەت قىلىپ، قانۇنغا زور خىلاپلىق قىلىش گۇمانى بايقالغاندا، گوۋۇيۈەننىڭ مالىيە تارمىقى ۋە ئۇنىڭ ۋاكالەت ئاپپاراتى نازارەت قىلىنغۇچى ئورۇن بىلەن ئىقتىسادىي كەسىپ ئالاقىسى بار ئورۇن ۋە نازارەت قىلىنغۇچى ئورۇن ھېسابات ئاچقان پۇل مۇئامىلە ئاپپاراتىدىن مۇناسىۋەتلىك ئەھۋاللارنى سۈرۈشتۈرسە بولىدۇ، مۇناسىۋەتلىك ئورۇن ۋە پۇل مۇئامىلە ئاپپاراتى مەدەت بېرىشى كېرەك.
31-ماددا مالىيە، ئىقتىسادىي تەپتىش، باج، پۇل مۇئامىلە باشقۇرۇش تارمىقى قاتارلىق تارماقلار ئالاقىدار قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردا بەلگىلەنگەن مەسئۇلىيەت بويىچە، ئالاقىدار ئورۇنلارنىڭ بوغالتىرلىق ماتېرىيالىنى نازارەت قىلىشى، تەكشۈرۈشى ھەمدە تەكشۈرۈش يەكۈنى چىقىرىشى كېرەك.
مالىيە، ئىقتىسادىي تەپتىش، باج، پۇل مۇئامىلە باشقۇرۇش قاتارلىق تارماقلار نازارەت قىلىش، تەكشۈرۈش ھەمكارلىقىنى كۈچەيتىشى كېرەك، ئالاقىدار نازارەت قىلىش-تەكشۈرۈش تارماقلىرى چىقارغان تەكشۈرۈش يەكۈنى باشقا نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش تارماقلىرىنىڭ شۇ تارماقنىڭ مەسئۇلىيىتىنى ئادا قىلىش ئېھتىياجىنى قاندۇرالىسا، باشقا نازارەت قىلىش – تەكشۈرۈش تارماقلىرى بۇنىڭدىن پايدىلىنىپ، تەكرار ھېسابات تەكشۈرۈشتىن ساقلىنىشى كېرەك.
32-ماددا نازارەت قىلغۇچى-تەكشۈرگۈچى تارماقلار ۋە ئۇلارنىڭ خادىملىرىنىڭ نازارەت قىلىش-تەكشۈرۈش جەريانىدا بىلىپ قالغان دۆلەت مەخپىيىتى، خىزمەت مەخپىيىتى، سودا مەخپىيىتى، شەخسىي سىر، شەخسىي ئۇچۇرنى ساقلاش مەجبۇرىيىتى بار.
33-ماددا ھەرقايسى ئورۇنلار ئالاقىدار قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردىكى بەلگىلىمە بويىچە، ئالاقىدار نازارەت قىلىش-تەكشۈرۈش تارمىقىنىڭ قانۇن بويىچە يولغا قويغان نازارەت قىلىشى، تەكشۈرۈشىنى قوبۇل قىلىشى، بوغالتىرلىق ئىسپاتى، بوغالتىرلىق ھېسابات دەپتىرى، مالىيە-بوغالتىرلىق دوكلاتى ۋە باشقا بوغالتىرلىق ماتېرىياللىرى، شۇنىڭدەك ئالاقىدار ئەھۋاللارنى ئەينەن تەمىنلىشى شەرت، رەت قىلىشقا، تىقىۋېلىشقا، يالغان مەلۇم قىلىشقا يول قويۇلمايدۇ.
4-باب بوغالتىر ئاپپاراتلىرى ۋە بوغالتىر خادىملىرى
34-ماددا ئورۇنلار بوغالتىرلىق كەسپىنىڭ ئېھتىياجىغا ئاساسەن، ئۆز ئورنىنىڭ بوغالتىرلىق خىزمىتىنى قانۇن بويىچە تۆۋەندىكى خىل ئۇسۇلنى قوللىنىشى كېرەك :
( 1 ) بوغالتىرلىق ئاپپاراتى تەسىس قىلىش؛
( 2 ) ئالاقىدار ئاپپاراتلاردا بوغالتىرلىق ئىش ئورنى تەسىس قىلىش ھەمدە بوغالتىر مەسئۇل خادىملىرىنى بەلگىلەش؛
( 3 ) بوغالتىرلىق ۋاكالىتەن ھېسابات خاتىرىلەش كەسپى بىلەن شۇغۇللىنىدىغان ۋاسىتىچى ئاپپاراتقا ۋاكالىتەن ھېسابات خاتىرىلەشنى تەستىقلىتىش ئارقىلىق تەسىس قىلىشنى ھاۋالە قىلغان بولسا؛
( 4 ) گوۋۇيۈەننىڭ مالىيە تارمىقى بەلگىلىگەن باشقا ئۇسۇللار.
دۆلەت ئىلكىدىكى ۋە دۆلەت كاپىتالى پاي كونترول ئورنىدا ياكى يېتەكچى ئورۇندا تۇرىدىغان چوڭ، ئوتتۇراھال كارخانىلاردا باش بوغالتىرلىق تەسىس قىلىش شەرت.
باش بوغالتىرنىڭ ۋەزىپە ئۆتەش سالاھىيىتى، تەيىنلەش-قالدۇرۇش تەرتىپى، مەسئۇلىيەت ھوقۇق دائىرىسىنى گوۋۇيۈەن بەلگىلەيدۇ.
35-ماددا بوغالتىرلىق ئاپپاراتىنىڭ ئىچكى قىسمىدا تەپتىشلىك تۈزۈمى ئورنىتىش كېرەك.
كاسسىر تەپتىشلىك، بوغالتىرلىق ئارخىپىنى ساقلاش ۋە كىرىم، چىقىم، خىراجەت، ھەقدارلىق-قەرزدارلىق ھېساباتىنى تىزىملاش خىزمىتىنى قوشۇمچە ئۆتىسە بولمايدۇ.
36-ماددا بوغالتىرلار بوغالتىرلىق خىزمىتى بىلەن شۇغۇللىنىشتا زۆرۈر كەسپىي ئىقتىدارنى ھازىرلىشى كېرەك.
ئۈستىگە ئالغان ئورۇننىڭ بوغالتىرلىق ئاپپاراتىنىڭ مەسئۇلى ( بوغالتىر مەسئۇل خادىمى ) بوغالتىرلىقتىن يۇقىرى كەسپىي تېخنىكىلىق ۋەزىپە سالاھىيىتىگە ئىگە بولۇشى ياكى بوغالتىرلىق خىزمىتى بىلەن شۇغۇللانغىنىغا ئۈچ يىلدىن ئاشقان بولۇشى كېرەك.
بۇ قانۇندا ئېيتىلغان بوغالتىر خادىملىرىنىڭ دائىرىسىنى گوۋۇيۈەننىڭ مالىيە تارمىقى بەلگىلەيدۇ.
37-ماددا بوغالتىرلار كەسىپ ئەخلاقىغا رىئايە قىلىشى، كەسپىي ساپاسىنى ئۆستۈرۈشى، دۆلەتنىڭ مەخپىيەتلىكنى ساقلاشقا دائىر بەلگىلىمىلىرىگە قاتتىق رىئايە قىلىشى كېرەك.
بوغالتىرلارنى تەربىيەلەش ۋە يېتىشتۈرۈش خىزمىتىنى كۈچەيتىش كېرەك.
38-ماددا مالىيە-بوغالتىرلىق دوكلاتى بەرگەن، ساختا ھېسابات قىلغان، بوغالتىرلىق ئىسپاتى، بوغالتىرلىق-راسچوت دەپتىرى، مالىيە-بوغالتىرلىق دوكلاتىنى تىقىۋالغان ياكى قەستەن كۆيدۈرۈۋەتكەن، خىيانەت قىلغان، ھۆكۈمەت پۇلىنى ئىشلىتىۋالغان، ۋەزىپىسىنى ئىگىلىۋېلىش قاتارلىق بوغالتىرلىق ۋەزىپىسىگە مۇناسىۋەتلىك قانۇنغا خىلاپ قىلمىشلار بىلەن قانۇن بويىچە جىنايى جاۋابكارلىققا تارتىلغانلارنىڭ بوغالتىرلىق خىزمىتى بىلەن قايتا شۇغۇللىنىشىغا يول قويۇلمايدۇ.
39-ماددا بوغالتىرلار خىزمىتىنى يۆتكىگەندە ياكى خىزمىتىدىن ئايرىلغاندا، ئۆتكۈزۈۋالغۇچى خادىملار بىلەن ئۆتكۈزۈپ بېرىش-ئۆتكۈزۈۋېلىش رەسمىيىتىنى تولۇق بېجىرىشى شەرت.
ئادەتتىكى بوغالتىرلار ئۆتكۈزۈپ بېرىش-ئۆتكۈزۈۋېلىش رەسمىيىتىنى بېجىرسە، بوغالتىرلىق ئاپپاراتىنىڭ مەسئۇلى ( بوغالتىر مەسئۇل خادىمى ) نازارەت قىلىپ تاپشۇرىدۇ؛
بوغالتىرلىق ئاپپاراتىنىڭ مەسئۇلى ( بوغالتىر مەسئۇل خادىمى ) ئۆتكۈزۈپ بېرىش-ئۆتكۈزۈۋېلىش رەسمىيىتىنى بېجىرگەندە، ئورۇن مەسئۇلى نازارەت قىلىپ تاپشۇرىدۇ، زۆرۈر تېپىلغاندا مەسئۇل ئورۇن ئادەم ئەۋەتىپ بىرلىكتە نازارەت قىلىپ تاپشۇرسا بولىدۇ.
5-باب قانۇن جاۋابكارلىقى
40-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، تۆۋەندىكى قىلمىشلارنىڭ بىرىنى سادىر قىلغانلارنى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مالىيە تارمىقى بەلگىلەنگەن مۆھلەتتە تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ، ئاگاھلاندۇرۇش، ئومۇمىي ئۇقتۇرۇش چىقىرىپ تەنقىدلەيدۇ، ئورۇنغا قوشۇمچە 200 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويسا بولىدۇ، ئۇنىڭ بىۋاسىتە جاۋابكار مەسئۇل خادىمى ۋە باشقا بىۋاسىتە جاۋابكارلىرىغا 50 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن بەدەل قويسا بولىدۇ؛
قىلمىشى ئېغىرلىرىغا ئورۇنغا قوشۇمچە 200 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 1 مىليون يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلسا بولىدۇ، ئۇنىڭ بىۋاسىتە جاۋابكار مەسئۇل خادىمىغا ۋە باشقا بىۋاسىتە جاۋابكارلىرىغا 50 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى-500 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويسا بولىدۇ؛
ھۆكۈمەت خادىملىرىغا تەۋە بولغانلىرىغا يەنە قانۇن بويىچە چارە كۆرۈش كېرەك :
( 1 ) بوغالتىرلىق ھېسابات دەپتىرىنى قانۇن بويىچە ئورناتمىغانلار؛
( 2 ) بوغالتىرلىق ھېسابات دەپتىرىنى ئۆز ئالدىغا تەسىس قىلغانلار؛
( 3 ) دەسلەپكى ئىسپاتنى بەلگىلىمە بويىچە تولدۇرمىغان، ئالغان ياكى تولدۇرغان، ئالغان دەسلەپكى ئىسپات بەلگىلىمىگە ئۇيغۇن كەلمىسە؛
( 4 ) تەكشۈرۈشتىن ئۆتمىگەن بوغالتىرلىق ئىسپاتىنى تىزىملاش بوغالتىرلىق ھېسابات دەپتىرى ياكى تىزىملانغان بوغالتىرلىق ھېسابات دەپتىرى بەلگىلىمىگە ئۇيغۇن كەلمىگەن بولسا؛
( 5 ) بوغالتىرلىق بويىچە بىر تەرەپ قىلىش ئۇسۇلىنى خالىغانچە ئۆزگەرتكەنلەر؛
( 6 ) ئوخشاش بولمىغان بوغالتىرلىق ماتېرىيالى ئىشلەتكۈچىلەرگە بەرگەن مالىيە-بوغالتىرلىق دوكلاتىنىڭ تۈزۈلۈش ئاساسى بىردەك بولمىسا؛
( 7 ) بوغالتىرلىق خاتىرىسىگە ياكى ئۆلچەملىك پۇلنى ئىشلىتىشتە بەلگىلىمىگە ئەمەل قىلمىغان بولسا؛
( 8 ) بوغالتىرلىق ماتېرىياللىرىنى بەلگىلىمىگە ئەمەل قىلماي، بوغالتىرلىق ماتېرىيالىنى بۇزۇۋەتكەن، يوقىتىۋەتكەنلەر؛
( 9 ) ئورۇننىڭ ئىچكى قىسمىدىكى بوغالتىرلىق نازارەتچىلىكى تۈزۈمىنى ئورنىتىش ۋە يولغا قويۇشتا بەلگىلىمىگە ئەمەل قىلمىغان ياكى قانۇن بويىچە يولغا قويغان نازارەتچىلىكنى رەت قىلغانلار ياكى ئالاقىدار بوغالتىرلىق ماتېرىياللىرى ۋە مۇناسىۋەتلىك ئەھۋاللارنى ئەينەن تەمىنلىمىگەنلەر؛
( 10 ) بوغالتىر خادىملىرىنى تەيىنلەش مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە ئۇيغۇن كەلمىسە.
ئالدىنقى تارماقتا كۆرسىتىلگەن قىلمىشلارنىڭ بىرىنى سادىر قىلىپ جىنايەت شەكىللەندۈرگەنلەر قانۇن بويىچە جىنايى جاۋابكارلىققا تارتىلىدۇ.
بوغالتىرلاردا 1-تارماقتا كۆرسىتىلگەن قىلمىشلارنىڭ بىرى كۆرۈلسە، قىلمىشى ئېغىر بولسا، بەش يىل ئىچىدە بوغالتىرلىق خىزمىتى بىلەن شۇغۇللانسا بولمايدۇ.
مۇناسىۋەتلىك قانۇنلاردا 1-تارماقتا كۆرسىتىلگەن قىلمىشلارغا جازا بېرىش توغرىسىدا ئايرىم بەلگىلىمە بولسا، مۇناسىۋەتلىك قانۇنلاردىكى بەلگىلىمە بويىچە بولىدۇ.
41-ماددا بوغالتىرلىق ئىسپاتى، بوغالتىرلىق ھېسابات دەپتىرىنى ياسىۋالغان، ئۆزگەرتىۋالغان، ساختا مالىيە-بوغالتىرلىق دوكلاتى تۈزۈپ، قانۇن بويىچە ساقلاشقا تېگىشلىك بوغالتىرلىق ئىسپاتى، بوغالتىر ھېسابات دەپتىرى، مالىيە-بوغالتىرلىق دوكلاتىنى تىقىۋالغان ياكى قەستەن كۆيدۈرۈۋەتكەنلەرنى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مالىيە تارمىقى بەلگىلەنگەن مۆھلەتتە تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ، ئاگاھلاندۇرۇش بېرىدۇ، ئومۇمىي ئۇقتۇرۇش چىقىرىپ تەنقىدلەيدۇ، قانۇنغا خىلاپ تاپاۋىتىنى مۇسادىرە قىلىدۇ،
قانۇنغا خىلاپ ھالدا 200 مىڭ يۈەندىن ئارتۇق تاپاۋەت قىلغانلارغا ئورۇنلارغا قانۇنغا خىلاپ ھالدا بىر ھەسسىدىن يۇقىرى، ئون ھەسسىدىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلسا بولىدۇ، قانۇنغا خىلاپ تاپاۋەت قىلمىغان ياكى قانۇنغا خىلاپ تاپاۋەت 200 مىڭ يۈەنگە يەتمىسە، قوشۇمچە 200 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 2 مىليون يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويسا بولىدۇ؛
ئۇنىڭ بىۋاسىتە جاۋابكار مەسئۇل خادىمىغا ۋە باشقا بىۋاسىتە جاۋابكارلىرىغا 100 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 500 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويسا بولىدۇ، قىلمىشى ئېغىر بولغانلارغا 500 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى
ھۆكۈمەت خادىملىرىغا تەۋە بولغانلىرىغا يەنە قانۇن بويىچە چارە كۆرۈش كېرەك؛
ئۇلارنىڭ ئىچىدىكى بوغالتىرلارنىڭ بەش يىل ئىچىدە بوغالتىرلىق خىزمىتى بىلەن شۇغۇللىنىشىغا يول قويۇلمايدۇ؛
جىنايەت شەكىللەندۈرگەنلىرى قانۇن بويىچە جىنايى جاۋابكارلىققا تارتىلىدۇ.
42-ماددا بوغالتىر ئاپپاراتى، بوغالتىر خادىملىرى ۋە باشقا خادىملارغا بوغالتىرلىق ئىسپاتى، بوغالتىرلىق ھېسابات دەپتىرىنى ياسىۋېلىش، ئۆزگەرتىۋېلىش، ساختا مالىيە-بوغالتىرلىق دوكلاتى تۈزۈش ياكى قانۇن بويىچە ساقلاشقا تېگىشلىك بوغالتىرلىق ئىسپاتى، بوغالتىر ھېسابات دەپتىرى، مالىيە-بوغالتىرلىق دوكلاتىنى يوشۇرۇش، قەستەن كۆيدۈرۈۋېتىشكە يول كۆرسەتكەن، كۈشكۈرتكەنلەر، زورلىغانلار
ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مالىيە تارمىقى ئاگاھلاندۇرۇش جازاسى بېرىدۇ، ئومۇمىي ئۇقتۇرۇش چىقىرىپ تەنقىدلەيدۇ، قوشۇمچە 200 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 1 مىليون يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويسا بولىدۇ؛
قىلمىشى ئېغىرلىرىغا قوشۇمچە 1 مىليون يۈەندىن يۇقىرى، 5 مىليون يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلسا بولىدۇ؛
ھۆكۈمەت خادىملىرىغا تەۋە بولغانلىرىغا يەنە قانۇن بويىچە چارە كۆرۈش كېرەك؛
جىنايەت شەكىللەندۈرگەنلىرى قانۇن بويىچە جىنايى جاۋابكارلىققا تارتىلىدۇ.
43-ماددا ئورۇن مەسئۇللىرىدىن مەسئۇلىيىتىنى قانۇن بويىچە ئادا قىلىش، مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىلەرگە خىلاپ قىلمىشلارنى توسۇش يولى بىلەن بوغالتىرلارنىڭ دەرىجىسىنى چۈشۈرۈش، ۋەزىپىسىدىن ئېلىپ تاشلاش، ئىش ئورنىدىن يۆتكەش، تەكلىپ قىلىشتىن قالدۇرۇش ياكى خىزمەتتىن قوغلاش قاتارلىق ئۇسۇللار بىلەن زەربە بېرىپ ئۆچ ئالغانلىرىغا قانۇن بويىچە چارە كۆرۈلىدۇ؛
جىنايەت شەكىللەندۈرگەنلىرى قانۇن بويىچە جىنايى جاۋابكارلىققا تارتىلىدۇ.
زەربە بېرىپ ئۆچ ئېلىنغان بوغالتىرلارنىڭ نام-شۆھرىتى ۋە ئەسلىي ۋەزىپىسى، دەرىجىسىنى ئەسلىگە كەلتۈرۈشى كېرەك.
44-ماددا مالىيە تارمىقى ۋە مۇناسىۋەتلىك مەمۇرىي تارماقنىڭ خادىملىرىدىن نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش جەريانىدا خىزمەت ھوقۇقىدىن كەلسە-كەلمەس پايدىلانغان، خىزمەتتە بىپەرۋالىق قىلغان، نەپسانىيەتچىلىك قىلغان ياكى دۆلەت مەخپىيىتى، خىزمەت مەخپىيىتى، سودا مەخپىيىتى، شەخسىي سىر، شەخسىي ئۇچۇرنى ئاشكارىلاپ قويغانلىرىغا قانۇن بويىچە چارە كۆرۈلىدۇ؛
جىنايەت شەكىللەندۈرگەنلىرى قانۇن بويىچە جىنايى جاۋابكارلىققا تارتىلىدۇ.
45-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، پاش قىلغۇچىنىڭ ئىسىم-فامىلىسى ۋە پاش قىلىش ماتېرىيالىنى پاش قىلىنغان ئورۇنغا ۋە پاش قىلىنغۇچى شەخسكە بېرىپ قويغانلارغا قانۇن بويىچە چارە كۆرۈلىدۇ.
46-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلغان، لېكىن «جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ مەمۇرىي جازا قانۇنى»دا بەلگىلەنگەن يېنىك، يېنىكلىتىپ ياكى جازا بەرمەسلىك ئەھۋالى كۆرۈلگەن بولسا، شۇ بەلگىلىمە بويىچە يېنىك، يېنىكلىتىدۇ ياكى جازا بەرمەيدۇ.
47-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلغانلىقتىن جازالانغانلار دۆلەتنىڭ ئالاقىدار بەلگىلىمىسى بويىچە ئىناۋەت خاتىرىسىگە خاتىرىلىنىدۇ.
مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە، شۇنداقلا باشقا قانۇنلاردىكى بەلگىلىمىلەرگە خىلاپلىق قىلغانلارغا مۇناسىۋەتلىك تارماق ئۆز خىزمەت ھوقۇقى دائىرىسىدە قانۇن بويىچە جازا بېرىدۇ.
6-باب قوشۇمچە پىرىنسىپ
48-ماددا بۇ قانۇندىكى تۆۋەندىكى سۆزلەرنىڭ مەنىسى :
ئورۇن مەسئۇلى ئورۇننىڭ قانۇندا بەلگىلەنگەن ۋەكىلى ياكى قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردا ۋەكىللىك ئورۇننىڭ خىزمەت ھوقۇقىنى يۈرگۈزۈشى بەلگىلەنگەن ئاساسلىق مەسئۇلىنى كۆرسىتىدۇ.
دۆلەتنىڭ بىرلىككە كەلگەن بوغالتىرلىق تۈزۈمى گوۋۇيۈەننىڭ مالىيە تارمىقى مۇشۇ قانۇنغا ئاساسەن تۈزگەن بوغالتىرلىق-ھېسابات، بوغالتىرلىق-نازارەتچىلىك، بوغالتىرلىق ئاپپاراتى ۋە بوغالتىر خادىملىرى شۇنىڭدەك بوغالتىرلىق خىزمىتىنى باشقۇرۇش توغرىسىدىكى تۈزۈمنى كۆرسىتىدۇ.
49-ماددا مەركىزىي ھەربىي كومىتېتنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارمىقى ئارمىيەنىڭ دۆلەت بىرلىككە كەلگەن بوغالتىرلىق تۈزۈمىنى يولغا قويۇشنىڭ كونكرېت چارىسىنى مۇشۇ قانۇن ۋە دۆلەتنىڭ بىرلىككە كەلگەن بوغالتىرلىق تۈزۈمىگە ئاساسەن تۈزۈپ، گوۋۇيۈەننىڭ مالىيە تارمىقىغا يوللىسا بولىدۇ.
50-ماددا يەككە سودا-سانائەتچىلەرنى بوغالتىرلىق جەھەتتىن باشقۇرۇشنىڭ كونكرېت چارىسىنى گوۋۇيۈەننىڭ مالىيە تارمىقى مۇشۇ قانۇندىكى پىرىنسىپقا ئاساسەن ئايرىم بەلگىلەيدۇ.
51-ماددا بۇ قانۇن 2000-يىل 7-ئاينىڭ 1-كۈنىدىن باشلاپ يولغا قويۇلىدۇ.