( 1993 ـ يىل 10 ـ ئاينىڭ 31 ـ كۈنى 8 ـ نۆۋەتلىك مەملىكەتلىك خەلق قۇرۇلتىيى دائىمىي كومىتېتىنىڭ 4 ـ يىغىنىدا ماقۇللانغان، 2009 ـ يىل 8 ـ ئاينىڭ 27 ـ كۈنى 11 ـ نۆۋەتلىك مەملىكەتلىك خەلقنىڭ قۇرۇلتىيى دائىمىي كومىتېتى 10 ـ يىغىنىنىڭ «بىر قىسىم قانۇنلارغا تۈزىتىش كىرگۈزۈش توغرىسىدىكى قارارى»غا ئاساسەن تۈزىتىلگەن )

مۇندەرىجە

1-باب ئومۇمىي پىرىنسىپ

2-باب ھوقۇق ۋە مەجبۇرىيەت

3-باب سالاھىيەت ۋە تەيىنلەش

4-باب يېتىشتۈرۈش ۋە تەربىيەلەش

بەشىنچى باب سىناش

6-باب تەمىنات

يەتتىنچى باب مۇكاپاتلاش

8-باب قانۇن جاۋابكارلىقى

9-باب قوشۇمچە پىرىنسىپ

1-باب ئومۇمىي پىرىنسىپ

1-ماددا بۇ قانۇن ئوقۇتقۇچىلارنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىنى كاپالەتلەندۈرۈش، ياخشى ئىدىيەۋى-پەزىلەتلىك ساپا ۋە كەسپىي ساپاغا ئىگە ئوقۇتقۇچىلار قوشۇنى قۇرۇش، سوتسىيالىستىك مائارىپ ئىشلىرىنىڭ تەرەققىياتىنى ئىلگىرى سۈرۈش مەقسىتىدە چىقىرىلدى.

2-ماددا بۇ قانۇن ھەر دەرىجىلىك ھەر خىل مەكتەپلەر ۋە باشقا مائارىپ ئاپپاراتلىرىدا مائارىپ-ئوقۇتۇش خىزمىتى بىلەن مەخسۇس شۇغۇللىنىدىغان ئوقۇتقۇچىلارغا تەتبىقلىنىدۇ.

3-ماددا ئوقۇتقۇچىلار ئوقۇش-ئوقۇتۇش مەسئۇلىيىتىنى ئادا قىلىدىغان كەسپىي خادىملار بولۇپ، ئوقۇتۇش ئارقىلىق ئادەم تەربىيەلەش، سوتسىيالىزم ئىشلىرىنىڭ قۇرغۇچىلىرى ۋە ئىزباسارلىرىنى يېتىشتۈرۈش، مىللىي ساپانى ئۆستۈرۈش بۇرچىنى ئۈستىگە ئالىدۇ.
ئوقۇتقۇچىلار خەلقنىڭ مائارىپ ئىشلىرىغا سادىق بولۇشى كېرەك.

4-ماددا ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى تەدبىر قوللىنىپ، ئوقۇتقۇچىلارغا بولغان ئىدىيەۋى-سىياسىي تەربىيەنى ۋە كەسپىي تەربىيەنى كۈچەيتىپ، ئوقۇتقۇچىلارنىڭ خىزمەت شارائىتى ۋە تۇرمۇش شارائىتىنى ياخشىلاپ، ئوقۇتقۇچىلارنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىنى كاپالەتلەندۈرۈپ، ئوقۇتقۇچىلارنىڭ جەمئىيەتتىكى ئورنىنى ئۆستۈرۈشى كېرەك.

پۈتۈن جەمئىيەت ئوقۇتقۇچىلارنى ھۆرمەتلىشى كېرەك.

5-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ مائارىپ مەمۇرىي تارمىقى پۈتۈن مەملىكەتنىڭ ئوقۇتقۇچىلار خىزمىتىگە مەسئۇل بولىدۇ.

گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى ئۆز خىزمەت ھوقۇقى دائىرىسىدە مۇناسىۋەتلىك ئوقۇتقۇچىلار خىزمىتىگە مەسئۇل بولىدۇ.

مەكتەپ ۋە باشقا مائارىپ ئاپپاراتلىرى دۆلەتنىڭ بەلگىلىمىسىگە ئاساسەن، ئوقۇتقۇچىلارنى باشقۇرۇش خىزمىتىنى ئۆز ئالدىغا ئىشلەيدۇ.

6-ماددا ھەر يىلى 9-ئاينىڭ 10-كۈنى ئوقۇتقۇچىلار بايرىمى بولىدۇ.

2-باب ھوقۇق ۋە مەجبۇرىيەت

7-ماددا ئوقۇتقۇچىلار تۆۋەندىكى ھوقۇقلاردىن بەھرىمەن بولىدۇ :

( 1 ) تەلىم-تەربىيە، ئوقۇتۇش پائالىيىتى ئېلىپ بېرىش، تەلىم-تەربىيە ئىسلاھاتى ۋە تەجرىبىسىنى قانات يايدۇرۇش؛

( 2 ) ئىلمىي تەتقىقات، ئىلىم ئالماشتۇرۇش بىلەن شۇغۇللانغان، كەسپىي ئىلمىي تەشكىلاتلارغا قاتناشقان، ئىلمىي پائالىيەتلەردە تولۇق پىكىر بايان قىلغان بولۇش؛

( 3 ) ئوقۇغۇچىلارنىڭ ئۆگىنىش ۋە تەرەققىياتىغا يېتەكچىلىك قىلىش، ئوقۇغۇچىلارنىڭ ئەخلاقى ۋە ئوقۇش نەتىجىسىنى باھالاش؛

( 4 ) مائاش ھەققىنى ۋاقتىدا ئېلىش، دۆلەت بەلگىلىگەن پاراۋانلىق تەمىناتى، شۇنىڭدەك قىشلىق، يازلىق دەم ئېلىش مەزگىلىدىكى مائاشلىق دەم ئېلىشتىن بەھرىمەن بولۇش؛

( 5 ) مەكتەپنىڭ مائارىپ-ئوقۇتۇش، باشقۇرۇش خىزمىتى ۋە مائارىپ مەمۇرىي تارمىقىنىڭ خىزمىتىگە پىكىر ۋە تەكلىپ بېرىش، ئوقۇتقۇچى، ئىشچى-خىزمەتچىلەر قۇرۇلتىيى ياكى باشقا شەكىللەر ئارقىلىق مەكتەپنىڭ دېموكراتىك باشقۇرۇشىغا قاتنىشىش؛

( 6 ) بىلىم ئاشۇرۇش ياكى باشقا ئۇسۇللار بويىچە تەربىيەلەشكە قاتنىشىش.

8-ماددا ئوقۇتقۇچىلار تۆۋەندىكى مەجبۇرىيەتلەرنى ئادا قىلىشى كېرەك :

( 1 ) ئاساسىي قانۇن، قانۇنلار ۋە كەسىپ ئەخلاقىغا رىئايە قىلىپ، باشقىلارغا ئۇستاز بولۇش؛

( 2 ) دۆلەتنىڭ مائارىپ فاڭجېنىنى ئىزچىللاشتۇرۇش، قائىدە-تۈزۈملەرگە رىئايە قىلىش، مەكتەپنىڭ ئوقۇتۇش پىلانىنى ئىجرا قىلىش، ئوقۇتقۇچى تەكلىپ قىلىش كېلىشىمىنى ئادا قىلىش، مائارىپ ئوقۇتۇش خىزمىتى ۋەزىپىسىنى ئورۇنداش؛

( 3 ) ئوقۇغۇچىلارغا ئاساسىي قانۇندا بېكىتىلگەن ئاساسىي پىرىنسىپ تەربىيەسى ۋە ۋەتەنپەرۋەرلىك، مىللەتلەر ئىتتىپاقلىقى تەربىيەسى، قانۇنچىلىق تەربىيەسى، شۇنىڭدەك ئىدىيەۋى-ئەخلاق، مەدەنىيەت، پەن-تېخنىكا تەربىيەسى بېرىش، ئوقۇغۇچىلارنى پايدىلىق ئىجتىمائىي پائالىيەتلەرنى قانات يايدۇرۇشقا تەشكىللەش، يېتەكلەش؛

( 4 ) بارلىق ئوقۇغۇچىلارغا كۆڭۈل بۆلۈپ، ئۇلارنى ئاسراپ، ئوقۇغۇچىلارنىڭ كىشىلىك قەدىر-قىممىتىگە ھۆرمەت قىلىپ، ئوقۇغۇچىلارنىڭ ئەخلاق-پەزىلىتى، ئەقلىي ئىقتىدارى، تەن ساپاسى قاتارلىق جەھەتلەردە ئەتراپلىق يېتىلىشىنى ئىلگىرى سۈرۈش؛

( 5 ) ئوقۇغۇچىلارغا زىيانلىق قىلمىشلارنى ياكى ئوقۇغۇچىلارنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىگە دەخلى-تەرۇز قىلىدىغان باشقا قىلمىشلارنى توسۇش، ئوقۇغۇچىلارنىڭ ساغلام ئۆسۈپ يېتىلىشىگە زىيانلىق ھادىسىلەرنى تەنقىد قىلىش ۋە توسۇش؛

( 6 ) ئىدىيەۋى-سىياسىي ئاڭ ۋە مائارىپ ئوقۇتۇشى كەسپىي سەۋىيەسىنى ئۈزلۈكسىز ئۆستۈرۈش.

9-ماددا ئوقۇتقۇچىلارنىڭ مائارىپ ئوقۇتۇشى ۋەزىپىسىنى ئورۇندىشىغا كاپالەتلىك قىلىش ئۈچۈن، ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى، مائارىپ مەمۇرىي تارماقلىرى، مۇناسىۋەتلىك تارماقلار، مەكتەپلەر ۋە باشقا مائارىپ ئاپپاراتلىرى تۆۋەندىكى مەسئۇلىيەتلەرنى ئادا قىلىشى كېرەك :

( 1 ) دۆلەت خەۋپسىزلىكى ئۆلچىمىگە ئۇيغۇن كېلىدىغان مائارىپ، ئوقۇتۇش ئەسلىھەلىرى ۋە ئۈسكۈنىلىرى بىلەن تەمىنلەش؛

( 2 ) زۆرۈر كىتاب، ماتېرىيال ۋە باشقا مائارىپ، ئوقۇتۇش بۇيۇملىرى بىلەن تەمىنلەش؛

( 3 ) ئوقۇتقۇچىلارنىڭ مائارىپ ئوقۇتۇشى، پەن تەتقىقات جەريانىدىكى ئىجادىي خىزمىتىگە ئىلھام ۋە ياردەم بېرىش؛

( 4 ) ئوقۇتقۇچىلارنىڭ ئوقۇغۇچىلارغا زىيانلىق قىلمىشلارنى ياكى ئوقۇغۇچىلارنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىگە دەخلى-تەرۇز قىلىدىغان باشقا قىلمىشلارنى توسۇشىنى قوللاش.

3-باب سالاھىيەت ۋە تەيىنلەش

10-ماددا دۆلەت ئوقۇتقۇچىلىق سالاھىيەت تۈزۈمىنى يولغا قويىدۇ.

جۇڭگو پۇقرالىرى ئومۇمەن ئاساسىي قانۇن ۋە قانۇنلارغا رىئايە قىلىدىغان، مائارىپ ئىشلىرىنى قىزغىن سۆيىدىغان، ياخشى ئىدىيەۋى ئەخلاققا ئىگە، مۇشۇ قانۇندا بەلگىلەنگەن ئوقۇش تارىخىنى ھازىرلىغان ياكى دۆلەتنىڭ ئوقۇتقۇچىلىق سالاھىيەت ئىمتىھانىدا لاياقەتلىك بولغان، مائارىپ-ئوقۇتۇش ئىقتىدارىغا ئىگە بولغان، لاياقەتلىك دەپ بېكىتىلگەنلىرى ئوقۇتقۇچىلىق سالاھىيىتىگە ئېرىشەلەيدۇ.

11-ماددا ئوقۇتقۇچىلىق سالاھىيىتىگە ئېرىشىشتە ھازىرلاشقا تېگىشلىك مۇناسىپ ئوقۇش تارىخى :

( 1 ) يەسلى ئوقۇتقۇچىسىلىق سالاھىيىتىگە ئېرىشكەنلەر بالىلار سىفەن مەكتىپىنى پۈتكۈزگەن ۋە ئۇنىڭدىن يۇقىرى ئوقۇش تارىخىنى ھازىرلىشى كېرەك؛

( 2 ) باشلانغۇچ مەكتەپ ئوقۇتقۇچىسىلىق سالاھىيىتىگە ئېرىشكەنلەر ئوتتۇرا دەرىجىلىك سىفەن مەكتىپىنى پۈتكۈزگەن ۋە ئۇنىڭدىن يۇقىرى ئوقۇش تارىخىنى ھازىرلىشى كېرەك؛

( 3 ) تولۇقسىز ئوتتۇرا مەكتەپ ئوقۇتقۇچىسى، باشلانغۇچ كەسپىي مەكتەپنىڭ مەدەنىيەت، كەسپىي دەرس ئوقۇتقۇچىسى سالاھىيىتىگە ئېرىشكەنلەر ئالىي سىفەن ئالىي تېخنىكومى ياكى باشقا ئالىي مەكتەپنىڭ مەخسۇس كۇرسىنى پۈتكۈزگەن ۋە ئۇنىڭدىن يۇقىرى ئوقۇش تارىخىغا ئىگە بولۇشى كېرەك؛

( 4 ) تولۇق ئوتتۇرا مەكتەپ ئوقۇتقۇچىسىلىق سالاھىيىتى ۋە ئوتتۇرا كەسپىي مەكتەپ، تېخنىك ئىشچىلار مەكتىپى، كەسپىي تولۇق ئوتتۇرا مەكتەپ مەدەنىيەت دەرسى، كەسپىي دەرس ئوقۇتقۇچىسىلىق سالاھىيىتىگە ئېرىشكەنلەر ئالىي سىفەن مەكتەپلىرىنىڭ تولۇق كۇرس ياكى باشقا ئالىي مەكتەپلەرنىڭ تولۇق كۇرسنى پۈتكۈزگەن ۋە ئۇنىڭدىن يۇقىرى ئوقۇش تارىخىغا ئىگە بولۇشى كېرەك؛
ئوتتۇرا دەرىجىلىك كەسپىي مەكتەپ، تېخنىك ئىشچىلار مەكتىپى ۋە كەسپىي تولۇق ئوتتۇرا مەكتەپ ئوقۇغۇچىلىرىنىڭ پىراكتىكانت يېتەكچى ئوقۇتقۇچىلىق سالاھىيىتىگە ئېرىشىشتە ھازىرلاشقا تېگىشلىك ئوقۇش تارىخىنى گوۋۇيۈەننىڭ مائارىپ مەمۇرىي تارمىقى بەلگىلەيدۇ؛

( 5 ) ئالىي مەكتەپ ئوقۇتقۇچىسىلىق سالاھىيىتىگە ئېرىشكەنلەر ئاسپىرانتلىق ياكى ئالىي مەكتەپنىڭ تولۇق كۇرسنى پۈتكۈزگەن ئوقۇش تارىخىنى ھازىرلىشى كېرەك؛

( 6 ) چوڭلار مائارىپىنىڭ ئوقۇتقۇچىلىق سالاھىيىتىگە ئېرىشىش ئۈچۈن، چوڭلار مائارىپىنىڭ قاتلىمى، تۈرى بويىچە، ئايرىم-ئايرىم ھالدا ئالىي، ئوتتۇرا مەكتەپنى پۈتكۈزگەنلەر ۋە ئۇنىڭدىن يۇقىرى ئوقۇش تارىخىغا ئىگە بولۇش كېرەك.

مۇشۇ قانۇندا بەلگىلەنگەن ئوقۇتقۇچىلىق سالاھىيەت ئوقۇش تارىخىنى ھازىرلىمىغان پۇقرالار ئوقۇتقۇچىلىق سالاھىيىتىگە ئېرىشىشنى ئىلتىماس قىلىشتا، دۆلەتنىڭ ئوقۇتقۇچىلىق سالاھىيەت ئىمتىھانىدىن ئۆتۈشى شەرت.
دۆلەتنىڭ ئوقۇتقۇچىلىق سالاھىيەت ئىمتىھانى تۈزۈمىنى گوۋۇيۈەن بەلگىلەيدۇ.

12-ماددا بۇ قانۇن يولغا قويۇلۇشتىن ئىلگىرى مەكتەپ ياكى باشقا مائارىپ ئاپپاراتلىرىدا ئوقۇتقۇچىلىق قىلغان ئوقۇتقۇچىلار مۇشۇ قانۇندا بەلگىلەنگەن ئوقۇش تارىخىنى ھازىرلىمىغان بولسا، گوۋۇيۈەننىڭ مائارىپ مەمۇرىي تارمىقى ئوقۇتقۇچىلىق سالاھىيىتىنى ئۆتكۈزۈش چارىسىنى بەلگىلەيدۇ.

13-ماددا ئوتتۇرا-باشلانغۇچ مەكتەپ ئوقۇتقۇچىلىرىنىڭ سالاھىيىتىنى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرىنىڭ مائارىپ مەمۇرىي تارمىقى بېكىتىدۇ.
ئوتتۇرا دەرىجىلىك كەسپىي مەكتەپ، تېخنىك ئىشچىلار مەكتىپىنىڭ ئوقۇتقۇچىلىق سالاھىيىتىنى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مائارىپ مەمۇرىي تارمىقى ئالاقىدار مەسئۇل تارماقلارنى تەشكىللەپ بېكىتىدۇ.
ئادەتتىكى ئالىي مەكتەپلەرنىڭ ئوقۇتقۇچىلىق سالاھىيىتىنى گوۋۇيۈەن ياكى ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك مائارىپ مەمۇرىي تارمىقى ياكى ئۇ ھاۋالە قىلغان مەكتەپ بېكىتىدۇ.

مۇشۇ قانۇندا بەلگىلەنگەن ئوقۇش تارىخىنى ھازىرلىغان ياكى دۆلەتنىڭ ئوقۇتقۇچىلىق سالاھىيەت ئىمتىھانىدا لاياقەتلىك بولغان پۇقرالار مۇناسىۋەتلىك تارماقلاردىن ئۆزىنىڭ ئوقۇتقۇچىلىق سالاھىيىتىنى بېكىتىشنى تەلەپ قىلسا، مۇناسىۋەتلىك تارماق مۇشۇ قانۇندا بەلگىلەنگەن شەرت بويىچە بېكىتىشى كېرەك.

ئوقۇتقۇچىلىق سالاھىيىتىگە ئېرىشكەن خادىملار تۇنجى قېتىم ئوقۇتقۇچىلىق قىلغاندا سىناپ ئىشلىتىش مۇددىتى بولۇشى كېرەك.

14-ماددا سىياسىي ھوقۇقىدىن مەھرۇم قىلىنغان ياكى قەستەن جىنايەت ئۆتكۈزۈپ مۇددەتلىك قاماق جازاسىدىن يۇقىرى جىنايى جازا بېرىلگەنلەر ئوقۇتقۇچىلىق سالاھىيىتىگە ئېرىشەلمەيدۇ؛
ئوقۇتقۇچىلىق سالاھىيىتىگە ئېرىشكەنلەر ئوقۇتقۇچىلىق سالاھىيىتىدىن مەھرۇم بولىدۇ.

15-ماددا ھەر دەرىجىلىك سىفەن مەكتەپلىرىنى پۈتكۈزگەن ئوقۇغۇچىلار دۆلەتنىڭ مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىسى بويىچە مائارىپ-ئوقۇتۇش خىزمىتى بىلەن شۇغۇللىنىشى كېرەك.

دۆلەت سىفەن بولمىغان ئالىي مەكتەپنى پۈتكۈزگەن ئوقۇغۇچىلارنىڭ ئوتتۇرا-باشلانغۇچ مەكتەپ ياكى كەسپىي مەكتەپلەرگە بېرىپ ئوقۇتقۇچىلىق قىلىشىغا ئىلھام بېرىدۇ.

16-ماددا دۆلەت ئوقۇتقۇچىلىق ۋەزىپىسى تۈزۈمىنى يولغا قويىدۇ، كونكرېت چارىسىنى گوۋۇيۈەن بەلگىلەيدۇ.

17-ماددا مەكتەپلەر ۋە باشقا مائارىپ ئاپپاراتلىرى ئوقۇتقۇچىلارنى تەكلىپ قىلىش تۈزۈمىنى تەدرىجىي يولغا قويۇشى كېرەك.
ئوقۇتقۇچىلارنى تەكلىپ قىلىشتا ئىككى تەرەپنىڭ ئورنى باراۋەر بولۇش پىرىنسىپىغا ئەمەل قىلىش كېرەك، مەكتەپ ۋە ئوقۇتقۇچىلار تەكلىپ قىلىش توختامى ئىمزالاپ، ئىككى تەرەپنىڭ ھوقۇقى، مەجبۇرىيىتى ۋە جاۋابكارلىقىنى ئېنىق بەلگىلەيدۇ.

ئوقۇتقۇچىلارنى تەكلىپ قىلىش تۈزۈمىنى يولغا قويۇشنىڭ قەدەم-باسقۇچى، چارىسىنى گوۋۇيۈەننىڭ مائارىپ مەمۇرىي تارمىقى بەلگىلەيدۇ.

4-باب يېتىشتۈرۈش ۋە تەربىيەلەش

18-ماددا ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ۋە مۇناسىۋەتلىك تارماقلار سىفەن مائارىپىنى ياخشى يولغا قويۇشى ھەمدە تەدبىر قوللىنىپ، مۇنەۋۋەر ياشلارنىڭ ھەر دەرىجىلىك سىفەن مەكتەپلىرىگە كىرىپ ئوقۇشىغا ئىلھام بېرىشى كېرەك.
ھەر دەرىجىلىك ئوقۇتقۇچىلار بىلىم ئاشۇرۇش مەكتەپلىرى ئوتتۇرا-باشلانغۇچ مەكتەپ ئوقۇتقۇچىلىرىنى تەربىيەلەش ۋەزىپىسىنى ئۈستىگە ئالىدۇ.

سىفەن مەكتەپلىرىدىن باشقا مەكتەپلەر ئوتتۇرا-باشلانغۇچ مەكتەپ ئوقۇتقۇچىلىرىنى تەربىيەلەش ۋە يېتىشتۈرۈش ۋەزىپىسىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

ھەر دەرىجىلىك سىفەن مەكتەپلىرىنىڭ ئوقۇغۇچىلىرى كەسپىي ئوقۇش مۇكاپات پۇلىدىن بەھرىمەن بولىدۇ.

19-ماددا ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرىنىڭ مائارىپ مەمۇرىي تارماقلىرى، مەكتەپ مەسئۇل تارماقلىرى ۋە مەكتەپلەر ئوقۇتقۇچىلارنى تەربىيەلەش يىرىك پىلانى تۈزۈپ، ئوقۇتقۇچىلارنى كۆپ خىل شەكىلدە ئىدىيەۋى-سىياسىي، كەسپىي جەھەتتىن تەربىيەلىشى كېرەك.

20-ماددا دۆلەت ئورگىنى، كارخانا، كەسپىي ئورۇنلار ۋە باشقا ئىجتىمائىي تەشكىلاتلار ئوقۇتقۇچىلارنىڭ جەمئىيەت تەكشۈرۈشى ۋە ئىجتىمائىي ئەمەلىيىتىگە قولايلىق يارىتىپ بېرىشى، ياردەم بېرىشى كېرەك.

21-ماددا ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى تەدبىر قوللىنىپ، ئاز سانلىق مىللەت رايونلىرى ۋە چەت-ياقا نامرات رايونلارغا ئوقۇتقۇچى تەربىيەلەپ بېرىشى، تەربىيەلەپ بېرىشى كېرەك.

بەشىنچى باب سىناش

22-ماددا مەكتەپلەر ياكى باشقا مائارىپ ئاپپاراتلىرى ئوقۇتقۇچىلارنىڭ سىياسىي ئىدىيەسى، كەسپىي سەۋىيەسى، خىزمەت پوزىتسىيەسى ۋە خىزمەت نەتىجىسىنى باھالىشى كېرەك.

مائارىپ مەمۇرىي تارماقلىرى ئوقۇتقۇچىلارنى باھالاش خىزمىتىگە يېتەكچىلىك قىلىدۇ، نازارەت قىلىدۇ.

23-ماددا باھالاشتا ئوبيېكتىپ، ئادىل، توغرا بولۇش، ئوقۇتقۇچىنىڭ ئۆزى، باشقا ئوقۇتقۇچىلار، شۇنىڭدەك ئوقۇغۇچىلارنىڭ پىكرىنى تولۇق ئاڭلاش كېرەك.

24-ماددا ئوقۇتقۇچىلارنى باھالاش نەتىجىسى ئوقۇتقۇچىلىققا تەكلىپ قىلىنىش، مائاش ئۆستۈرۈش، مۇكاپاتلاش-جازالاشنىڭ ئاساسى بولىدۇ.

6-باب تەمىنات

25-ماددا ئوقۇتقۇچىلارنىڭ ئوتتۇرىچە مائاش سەۋىيەسى دۆلەت مەمۇرلىرىنىڭ ئوتتۇرىچە مائاش سەۋىيەسىدىن تۆۋەن بولماسلىقى ياكى يۇقىرى بولۇشى ھەمدە تەدرىجىي ئۆستۈرۈشى كېرەك.
نورمال ئۆستۈرۈش-مائاش ئۆستۈرۈش تۈزۈمىنى ئورنىتىشنىڭ كونكرېت چارىسىنى گوۋۇيۈەن بەلگىلەيدۇ.

26-ماددا ئوتتۇرا-باشلانغۇچ مەكتەپ ئوقۇتقۇچىلىرى ۋە كەسپىي مەكتەپ ئوقۇتقۇچىلىرى ئوقۇتۇش يېشى قوشۇمچە پۇلى ۋە باشقا قوشۇمچە پۇلدىن بەھرىمەن بولىدۇ، كونكرېت چارىسىنى گوۋۇيۈەننىڭ مائارىپ مەمۇرىي تارمىقى مۇناسىۋەتلىك تارماقلار بىلەن بىرلىكتە تۈزىدۇ.

27-ماددا يەرلىك ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ئوقۇتقۇچىلاردىن، شۇنىڭدەك ئوتتۇرا تېخنىكومدىن يۇقىرى ئوقۇش تارىخىغا ئىگە ئوقۇش پۈتكۈزگەن ئوقۇغۇچىلاردىن ئاز سانلىق مىللەت رايونى ۋە چەت-يىراق نامرات رايونلارغا بېرىپ ئوقۇش-ئوقۇتۇش خىزمىتى قىلغانلىرىغا تولۇقلىما بېرىشى كېرەك.

28-ماددا يەرلىك ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ۋە گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى شەھەر ئوقۇتقۇچىلىرى تۇرالغۇسىنى سېلىش، ئىجارە بېرىش، سېتىشتا ئاۋۋال، ئېتىبار بېرىدۇ.

ناھىيەلىك، يېزىلىق ئىككى دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى يېزا ئوتتۇرا-باشلانغۇچ مەكتەپ ئوقۇتقۇچىلىرىنىڭ تۇرالغۇ ئۆي مەسىلىسىنى ھەل قىلىشىغا قولايلىق يارىتىپ بېرىشى كېرەك.

29-ماددا ئوقۇتقۇچىلارنىڭ داۋالىنىشى شۇ جايدىكى دۆلەت مەمۇرلىرى بىلەن ئوخشاش تەمىناتتىن بەھرىمەن بولىدۇ؛
ئوقۇتقۇچىلارنىڭ سالامەتلىكىنى قەرەللىك تەكشۈرتۈش ھەم ئۆز جايىنىڭ ئەھۋالىغا قاراپ ئىش كۆرۈپ ئوقۇتقۇچىلارنى دەم ئېلىشقا ئورۇنلاشتۇرۇش كېرەك.

داۋالاش ئاپپاراتلىرى شۇ جايدىكى ئوقۇتقۇچىلارنىڭ داۋالىشىغا قولايلىق يارىتىپ بېرىشى كېرەك.

30-ماددا ئوقۇتقۇچىلار پېنسىيەگە چىققان ياكى ۋەزىپىسىدىن چېكىنگەندىن كېيىن، دۆلەت بەلگىلىگەن پېنسىيەگە چىقىش ياكى خىزمىتىدىن چېكىنىش تەمىناتىدىن بەھرىمەن بولىدۇ.

ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى مائارىپ-ئوقۇتۇش خىزمىتى بىلەن ئۇزاق مەزگىل شۇغۇللانغان ئوتتۇرا-باشلانغۇچ مەكتەپتىن پېنسىيەگە چىققان ئوقۇتقۇچىلارنىڭ پېنسىيە پۇلى نىسبىتىنى مۇۋاپىق ئۆستۈرسە بولىدۇ.

31-ماددا ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى تەدبىر قوللىنىپ، دۆلەت ياردەم پۇلى بېرىدىغان، كوللېكتىپ مائاش بېرىدىغان ئوتتۇرا-باشلانغۇچ مەكتەپ ئوقۇتقۇچىلىرىنىڭ تەمىناتىنى ياخشىلاپ، مائاش كىرىمىدە دۆلەت مائاش بېرىدىغان ئوقۇتقۇچىلار بىلەن ئوخشاش ئىشقا ئوخشاش ھەق بېرىشنى تەدرىجىي ئىشقا ئاشۇرۇشى، كونكرېت چارىسىنى يەرلىك ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلەر ئۆز رايونىنىڭ ئەمەلىي ئەھۋالىغا ئاساسەن بەلگىلىشى كېرەك.

32-ماددا ئىجتىمائىي كۈچلەر قۇرغان مەكتەپنىڭ ئوقۇتقۇچىلىرىنىڭ تەمىناتىنى ئۇيۇشتۇرغۇچى ئۆزى بېكىتىدۇ ھەمدە كاپالەتلەندۈرىدۇ.

يەتتىنچى باب مۇكاپاتلاش

33-ماددا ئوقۇتقۇچىلاردىن مائارىپ ئوقۇتۇشى، ئىختىساسلىقلارنى يېتىشتۈرۈش، پەن تەتقىقات، ئوقۇتۇش ئىسلاھاتى، مەكتەپ قۇرۇلۇشى، ئىجتىمائىي مۇلازىمەت، تىرىشچانلىق بىلەن ئىشلەپ، ئىقتىسادچىللىق بىلەن ئوقۇش قاتارلىق جەھەتلەردە نەتىجىسى ئەلا بولغانلىرىنى شۇ مەكتەپ تەقدىرلەيدۇ، مۇكاپاتلايدۇ.

گوۋۇيۈەن ۋە يەرلىك ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ۋە ئۇنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى گەۋدىلىك تۆھپە قوشقان ئوقۇتقۇچىلارنى تەقدىرلىشى، مۇكاپاتلىشى كېرەك.

مۇھىم، زور تۆھپە قوشقان ئوقۇتقۇچىلارغا دۆلەتنىڭ مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىسى بويىچە شەرەپلىك نام بېرىلىدۇ.

34-ماددا دۆلەت ئىجتىمائىي تەشكىلات ياكى شەخسنىڭ قانۇن بويىچە قۇرۇلغان ئوقۇتقۇچىلارنى مۇكاپاتلايدىغان فوند تەشكىلاتىغا مەبلەغ ئىئانە قىلىشىنى قوللايدۇ ۋە ئۇنىڭغا ئىلھام بېرىدۇ، ئوقۇتقۇچىلارنى مۇكاپاتلايدۇ.

8-باب قانۇن جاۋابكارلىقى

35-ماددا ئوقۇتقۇچىلارنى ھاقارەتلىگەن، ئۇرغانلارغا ئوخشاش بولمىغان ئەھۋالغا قاراپ، ئايرىم-ئايرىم مەمۇرىي جازا ياكى مەمۇرىي جازا بېرىلىدۇ؛
زىيان سالغانلار زىياننى تۆلەپ بېرىشكە بۇيرۇلىدۇ؛
قىلمىشى ئېغىر بولۇپ جىنايەت شەكىللەندۈرگەنلىرى قانۇن بويىچە جىنايى جاۋابكارلىققا تارتىلىدۇ.

36-ماددا قانۇن بويىچە ئەرز-شىكايەت قىلغان، پاش قىلغان ئوقۇتقۇچىلاردىن زەربە بېرىپ ئۆچ ئالغانلىرىنى ئىشلەۋاتقان ئورنى ياكى يۇقىرى دەرىجىلىك ئورگان تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ؛
قىلمىشى ئېغىر بولغانلارغا كونكرېت ئەھۋالغا قاراپ مەمۇرىي جازا بېرىلسە بولىدۇ.

دۆلەت خادىملىرىدىن ئوقۇتقۇچىلاردىن زەربە بېرىپ ئۆچ ئېلىشى جىنايەت شەكىللەندۈرگەنلىرى جىنايى ئىشلار قانۇنىدىكى ئالاقىدار بەلگىلىمىلەر بويىچە جىنايى جاۋابكارلىققا تارتىلىدۇ.

37-ماددا ئوقۇتقۇچىلاردا تۆۋەندىكى ئەھۋاللارنىڭ بىرى كۆرۈلسە، ئىشلەۋاتقان مەكتەپ، باشقا مائارىپ ئاپپاراتى ياكى مائارىپ مەمۇرىي تارمىقى مەمۇرىي چارە كۆرىدۇ ياكى تەكلىپ قىلىشنى بىكار قىلىدۇ :

( 1 ) ئوقۇش-ئوقۇتۇش ۋەزىپىسىنى قەستەن ئورۇندىماي، ئوقۇش-ئوقۇتۇش خىزمىتىگە زىيان سالغانلار؛

( 2 ) ئوقۇغۇچىلارغا تەن جازاسى بېرىلىدۇ، تەربىيە بەرسىمۇ ئۆزگەرمىگەنلەر؛

( 3 ) ئەخلاقى ناچار، ئوقۇغۇچىلارنى ھاقارەتلەيدىغان، تەسىرى ناچار بولغانلار.

ئالدىنقى تارماقنىڭ ( 2 ) تارماقچىسى، ( 3 ) تارماقچىسىدا كۆرسىتىلگەن ئەھۋاللارنىڭ بىرى بولغان ئوقۇتقۇچىلاردىن قىلمىشى ئېغىر بولۇپ، جىنايەت شەكىللەندۈرگەنلىرى قانۇن بويىچە جىنايى جاۋابكارلىققا تارتىلىدۇ.

38-ماددا يەرلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرىدىن مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، ئوقۇتقۇچىلارنىڭ مائاشىنى نېسى قالدۇرغانلىرى ياكى ئوقۇتقۇچىلارنىڭ باشقا قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىگە دەخلى-تەرۇز قىلغانلىرىنى بەلگىلەنگەن مۆھلەتتە تۈزىتىشكە بۇيرۇشى كېرەك.

دۆلەتنىڭ مالىيە تۈزۈمى، مالىيە تۈزۈمىگە خىلاپلىق قىلىپ، دۆلەت مالىيەسىنىڭ مائارىپقا ئىشلەتكەن خىراجىتىنى يۆتكەپ ئىشلىتىۋېلىپ، مائارىپ-ئوقۇتۇش خىزمىتىگە ئېغىر دەخلى يەتكۈزگەن، ئوقۇتقۇچىلارنىڭ مائاشىنى نېسى قالدۇرغان، ئوقۇتقۇچىلارنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىگە زىيان يەتكۈزگەنلەرنى يۇقىرى دەرىجىلىك ئورگان يۆتكەپ ئىشلىتىلگەن خىراجەتنى بەلگىلەنگەن مۆھلەتتە قايتۇرۇشقا بۇيرۇيدۇ ھەمدە بىۋاسىتە جاۋابكارلارغا مەمۇرىي جازا بېرىدۇ؛
قىلمىشى ئېغىر بولۇپ جىنايەت شەكىللەندۈرگەنلىرى قانۇن بويىچە جىنايى جاۋابكارلىققا تارتىلىدۇ.

39-ماددا ئوقۇتقۇچىلار مەكتەپ ياكى باشقا مائارىپ ئاپپاراتلىرىدىن ئۆزىنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىگە دەخلى-تەرۇز قىلغانلىرىنى ياكى مەكتەپ ياكى باشقا ئوقۇتۇش ئاپپاراتلىرىنىڭ بىر تەرەپ قىلىشىغا قايىل بولمىسا، مائارىپ مەمۇرىي تارمىقىغا ئەرز قىلسا بولىدۇ، مائارىپ مەمۇرىي تارمىقى ئەرزنى تاپشۇرۇۋالغان 30 كۈن ئىچىدە بىر تەرەپ قىلىشى كېرەك.

ئوقۇتقۇچى شۇ جايدىكى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇناسىۋەتلىك مەمۇرىي تارماقلىرىدىن مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمە بويىچە بەھرىمەن بولىدىغان ھوقۇقىغا دەخلى-تەرۇز قىلغانلىرىنى تەڭ دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى ياكى بىر دەرىجە يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارمىقىغا ئەرز قىلسا بولىدۇ، تەڭ دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ياكى بىر دەرىجە تۆۋەن خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارمىقى بىر تەرەپ قىلىشى كېرەك، دەپ قارىدى.

9-باب قوشۇمچە پىرىنسىپ

40-ماددا بۇ قانۇندىكى تۆۋەندىكى سۆزلەرنىڭ مەنىسى :

( 1 ) ھەر دەرىجىلىك ھەر خىل مەكتەپلەر ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىلار مائارىپى، ئادەتتىكى تولۇقسىز ئوتتۇرا مائارىپ، كەسپىي مائارىپ، ئادەتتىكى ئالىي مائارىپ، شۇنىڭدەك ئالاھىدە مائارىپ، چوڭلار مائارىپىنى يولغا قويىدىغان مەكتەپلەرنى كۆرسىتىدۇ.

( 2 ) باشقا مائارىپ ئاپپاراتلىرى ياشلار، ئۆسمۈرلەر سارىيى، شۇنىڭدەك يەرلىك ئوقۇتۇش تەتقىقات ئىشخانىسى، ئېلېكتىرلەشكەن مائارىپ ئاپپاراتى قاتارلىقلارنى كۆرسىتىدۇ.

( 3 ) ئوتتۇرا-باشلانغۇچ مەكتەپ ئوقۇتقۇچىلىرى بالىلار باغچىسى، ئالاھىدە مائارىپ ئاپپاراتى، ئادەتتىكى ئوتتۇرا-باشلانغۇچ مەكتىپى، چوڭلار تولۇقسىز ئوتتۇرا قاتارلىق ئوتتۇرا مائارىپ ئاپپاراتى، كەسپىي ئوتتۇرا مەكتەپ، شۇنىڭدەك باشقا مائارىپ ئاپپاراتىنىڭ ئوقۇتقۇچىلىرىنى كۆرسىتىدۇ.

41-ماددا مەكتەپلەر ۋە باشقا مائارىپ ئاپپاراتلىرىدىكى مائارىپ ئوقۇتۇشى ياردەمچىلىرى، باشقا تۈردىكى مەكتەپلەرنىڭ ئوقۇتقۇچىلىرى ۋە مائارىپ ئوقۇتۇشى ياردەمچىلىرى ئەمەلىي ئەھۋالغا قاراپ مۇشۇ قانۇندىكى مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىلەرنى ئىجرا قىلسا بولىدۇ.

ئارمىيەگە قاراشلىق مەكتەپلەرنىڭ ئوقۇتقۇچىلىرى ۋە مائارىپ، ئوقۇتۇش ياردەمچىلىرىنى مەركىزىي ھەربىي كومىتېت مۇشۇ قانۇن بويىچە مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىلەر چىقىرىدۇ.

42-ماددا چەت ئەل تەۋەلىكىدىكى ئوقۇتقۇچىلارنى تەكلىپ قىلىش چارىسىنى گوۋۇيۈەننىڭ مائارىپ مەمۇرىي تارمىقى بەلگىلەيدۇ.

43-ماددا بۇ قانۇن 1994-يىل 1-ئاينىڭ 1-كۈنىدىن باشلاپ يولغا قويۇلىدۇ.