( 2020-يىلى 5-ئاينىڭ 28-كۈنى 13-نۆۋەتلىك مەملىكەتلىك خەلق قۇرۇلتىيى 3-يىغىنى

يىغىندا ماقۇللاندى )

مۇندەرىجە

1-قىسىمنىڭ ئومۇمىي پىرىنسىپى

1-باب ئاساسىي بەلگىلىمىلەر

2-باب تەبىئىي شەخسلەر

1-پاراگراف ھەق تەلەپ ھوقۇق ئىقتىدارى ۋە ھەق تەلەپ ھەرىكەت ئىقتىدارى

2-پاراگراف ۋەسىيلىك قىلىش

3-پاراگراف يوقاپ كەتكەنلىكىنى جاكارلاش ۋە ئۆلگەنلىكىنى جاكارلاش

4-پاراگراف يەككە سودا-سانائەتچىلەر ۋە يېزىلاردىكى ھۆددە ئېلىپ باشقۇرغۇچىلار

3-باب قانۇنىي ئىگە

1-پاراگراف ئادەتتىكى بەلگىلىمە

2-پاراگراف پايدا ئالىدىغان قانۇنىي ئىگە

3-پاراگراف پايدا ئالمايدىغان قانۇنىي ئىگە

4-پاراگراف ئالاھىدە قانۇنىي ئىگە

4-باب قانۇنىي ئىگە ئەمەس تەشكىلاتلار

5-باب ھەق تەلەپ ھوقۇقى

6-باب ھەق تەلەپ قانۇن ھەرىكىتى

1-پاراگراف ئادەتتىكى بەلگىلىمە

2-پاراگراف مەقسەت ئىپادىلەش

3-پاراگراف ھەق تەلەپ قانۇن ھەرىكىتىنىڭ كۈچى

4-پاراگراف ھەق تەلەپ قانۇن ھەرىكىتىنىڭ قوشۇمچە شەرتى ۋە قوشۇمچە مۇددىتى

7-باب ۋاكالەتچىلىك قىلىش

1-پاراگراف ئادەتتىكى بەلگىلىمە

2-پاراگراف ۋاكالەتچىلىكنى ھاۋالە قىلىش

3-پاراگراف ۋاكالەتچىلىكنىڭ ئاخىرلىشىشى

8-باب ھەق تەلەپ جاۋابكارلىقى

9-باب دەۋانىڭ ۋاقىت چېكى

10-باب سۈرۈك ھېسابلاش

2-قىسىم نەرسە ھوقۇقى

بىرىنچى شۆبە قىسىمنىڭ ئومۇمىي قائىدىسى

1-باب ئادەتتىكى بەلگىلىمە

2-باب نەرسە ھوقۇقىنى بېكىتىش، ئۆزگەرتىش، ئۆتۈنۈپ بېرىش ۋە يوقىتىش

1-پاراگراف كۆچمەس مۈلۈكنى تىزىملاش

2-پاراگراف كۆچمە مۈلۈكنى تاپشۇرۇش

3-پاراگراف باشقا بەلگىلىمىلەر

3-باب نەرسە ھوقۇقىنى قوغداش

ئىككىنچى شۆبە قىسىمنىڭ ئىگىدارلىق ھوقۇقى

4-باب ئادەتتىكى بەلگىلىمە

5-باب دۆلەت ئىگىدارلىق ھوقۇقى ۋە كوللېكتىپ ئىگىدارلىق ھوقۇقى، شەخسىي ئىگىدارلىق ھوقۇقى

6-باب ئۆي ئىگىلىرىنىڭ ئىمارەتنى پەرقلەندۈرۈش ئىگىدارلىق ھوقۇقى

7-باب قوشنىدارچىلىق مۇناسىۋىتى

8-باب ئورتاق ئىگىدارلىق قىلىش

9-باب ئىگىدارلىق ھوقۇقىغا ئېرىشىش توغرىسىدىكى ئالاھىدە بەلگىلىمە

3-بۆلۈپ پايدىلانما نەرسە ھوقۇقى

10-باب ئادەتتىكى بەلگىلىمە

11-باب يەرنى ھۆددە ئېلىپ باشقۇرۇش ھوقۇقى

12-باب قۇرۇلۇش يېرى ئىشلىتىش ھوقۇقى

13-باب ئۆيلۈك يەر ئىشلىتىش ھوقۇقى

14-باب ئولتۇرۇش ھوقۇقى

15-باب يەردىن پايدىلىنىۋېلىش ھوقۇقى

تۆتىنچى ئۈلۈش كېپىل نەرسە ھوقۇقى

16-باب ئادەتتىكى بەلگىلىمە

17-باب رەنە ھوقۇقى

1-پاراگراف ئادەتتىكى رەنە ھوقۇقى

2-پاراگراف ئەڭ يۇقىرى سوممىلىق رەنە ھوقۇقى

18-باب گۆرۈ ھوقۇقى

1-پاراگراف كۆچمە مۈلۈك گۆرۈ ھوقۇقى

2-پاراگراف ھوقۇق گۆرۈ ھوقۇقى

19-باب قالدۇرۇپ تۇرۇش ھوقۇقى

بەشىنچى قىسىمنى بۆلۈپ ئىگىلەش

20-باب ئىگىلىۋېلىش

ئۈچىنچى قىسىم توختام

بىرىنچى شۆبە قىسىمنىڭ ئومۇمىي قائىدىسى

1-باب ئادەتتىكى بەلگىلىمە

2-باب توختامنىڭ تۈزۈلۈشى

3-باب توختامنىڭ كۈچى

4-باب توختامنىڭ ئىجرا قىلىنىشى

5-باب توختامنى ئامان ساقلاش

6-باب توختامنى ئۆزگەرتىش ۋە ئۆتۈنۈپ بېرىش

7-باب توختامدىكى ھوقۇق-مەجبۇرىيەتنىڭ ئاخىرلىشىشى

8-باب خىلاپلىق جاۋابكارلىقى

2-تىپىك توختام ئايرىش

توققۇزىنچى باب سېتىۋېلىش-سېتىش توختامى

10-باب توك، سۇ، گاز، ئىسسىقلىق توختامى

11-باب ھەدىيە توختامى

12-باب قەرز پۇل توختامى

13-باب كاپالەت توختامى

1-پاراگراف ئادەتتىكى بەلگىلىمە

2-پاراگراف كاپالەت جاۋابكارلىقى

14-باب ئىجارە توختامى

15-باب مەبلەغ يۈرۈشتۈرۈش ئىجارە توختامى

16-باب كاپالەتلىك باشقۇرۇش توختامى

17-باب كاسىنا ئىش توختامى

18-باب قۇرۇلۇش توختامى

19-باب تىرانسپورت توختامى

1-پاراگراف ئادەتتىكى بەلگىلىمە

2-پاراگراف يولۇچى توشۇش توختامى

3 §.يۈك توشۇش توختامى

4-پاراگراف كۆپ ۋاسىتىلىك ئۇلاپ توشۇش توختامى

20-باب تېخنىكا توختامى

1-پاراگراف ئادەتتىكى بەلگىلىمە

2-پاراگراف تېخنىكا يارىتىش توختامى

3-پاراگراف تېخنىكا ئۆتۈنۈپ بېرىش توختامى ۋە تېخنىكا ئىجازەت توختامى

4-پاراگراف تېخنىكا مەسلىھەتچىلىكى توختامى ۋە تېخنىكا مۇلازىمىتى توختامى

21-باب ساقلاش توختامى

22-باب ئامباردا ساقلاش توختامى

23-باب ھاۋالە توختامى

24-باب خوجىلىق مۇلازىمەت توختامى

25-باب بېدىكلىك توختامى

26-باب ۋاسىتىچىلىك توختامى

27-باب شېرىكلىك توختامى

ئۈچىنچى ئۈلۈش توختامنى توغرىلاش

28-باب سەۋەبسىز باشقۇرۇش

29-باب نامۇۋاپىق پايدىغا ئېرىشىش

4-قىسىم ئادىمىيلىك ھوقۇقى

1-باب ئادەتتىكى بەلگىلىمە

2-باب ھاياتلىق ھوقۇقى، بەدەن ھوقۇقى ۋە ساغلاملىق ھوقۇقى

3-باب ئىسىم-فامىلە ۋە نام ھوقۇقى

4-باب سۈرەت ھوقۇقى

5-باب نام-شۆھرەت ھوقۇقى ۋە پەخرىي نام ھوقۇقى

6-باب شەخسىيەت ھوقۇقى ۋە شەخسىي ئۇچۇرنى قوغداش

5-قىسىم ئۆيلىنىش-ئائىلە

1-باب ئادەتتىكى بەلگىلىمە

2-باب توي قىلىش

3-باب ئائىلە مۇناسىۋىتى

1-پاراگراف ئەر-خوتۇنلۇق مۇناسىۋەت

2-پاراگراف ئاتا-ئانا بىلەن پەرزەنتنىڭ مۇناسىۋىتى ۋە باشقا يېقىن تۇغقانلار مۇناسىۋىتى

4-باب ئاجرىشىش

5-باب بېقىۋېلىش

1-پاراگراف بېقىۋېلىش مۇناسىۋىتىنىڭ ئورنىتىلىشى

2-پاراگراف بېقىۋېلىشنىڭ كۈچى

3-پاراگراف بېقىۋېلىش مۇناسىۋىتىنى بىكار قىلىش

6-قىسىم ۋارىسلىق قىلىش

1-باب ئادەتتىكى بەلگىلىمە

2-باب قانۇنىي ۋارىسلىق قىلىش

3-باب ۋەسىيەتلىك ۋارىسلىق قىلىش ۋە ۋەسىيەتلىك ھەدىيە قىلىش

4-باب مىراسنى بىر تەرەپ قىلىش

7-قىسىم ھوقۇققا چېقىلىش جاۋابكارلىقى

1-باب ئادەتتىكى بەلگىلىمە

2-باب زىياننى تۆلەش

3-باب مەسئۇلىيەت سۇبيېكتىنىڭ ئالاھىدە بەلگىلىمىسى

4-باب مەھسۇلات جاۋابكارلىقى

5-باب موتورلۇق قاتناش ۋاسىتىلىرىنىڭ قاتناش ھادىسىسى جاۋابكارلىقى

6-باب داۋالاش زىيىنى جاۋابكارلىقى

7-باب مۇھىتنى بۇلغاش ۋە ئېكولوگىيەنى بۇزۇش جاۋابكارلىقى

سەككىزىنچى باب يۇقىرى خەۋپ-خەتەر جاۋابكارلىقى

9-باب باققان ھايۋانات زىيىنىنىڭ جاۋابكارلىقى

10-باب ئىمارەت ۋە نەرسە زىيىنى جاۋابكارلىقى

قوشۇمچە پىرىنسىپ

1-قىسىمنىڭ ئومۇمىي پىرىنسىپى

1-باب ئاساسىي بەلگىلىمىلەر

1-ماددا بۇ قانۇن ھەق تەلەپ سۇبيېكتلىرىنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىنى قوغداش، ھەق تەلەپ مۇناسىۋىتىنى تەڭشەش، ئىجتىمائىي-ئىقتىسادىي تەرتىپنى قوغداش، جۇڭگوچە سوتسىيالىزمنىڭ تەرەققىيات تەلىپىگە لايىقلىشىش، سوتسىيالىستىك يادرولۇق قىممەت قارىشىنى ئەۋج ئالدۇرۇش مەقسىتىدە، ئاساسىي قانۇنغا ئاساسەن چىقىرىلدى.

2-ماددا ھەق تەلەپ قانۇنى باراۋەر سۇبيېكت بولغان تەبىئىي ئىگە، قانۇنىي ئىگە ۋە قانۇنىي ئىگە ئەمەس تەشكىلاتلار ئوتتۇرىسىدىكى جىسمانىي مۇناسىۋەت ۋە مال-مۈلۈك مۇناسىۋىتىنى تەڭشەيدۇ.

3-ماددا ھەق تەلەپ سۇبيېكتلىرىنىڭ جىسمانىي ھوقۇقى، مال-مۈلۈك ھوقۇقى ۋە باشقا قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىنى قانۇن قوغدايدۇ، ھەرقانداق تەشكىلات ياكى شەخسلەرنىڭ چېقىلىشىغا يول قويۇلمايدۇ.

4-ماددا ھەق تەلەپ سۇبيېكتلىرىنىڭ ھەق تەلەپ ھەرىكىتىدىكى قانۇنىي ئورنى باپباراۋەر.

5-ماددا ھەق تەلەپ سۇبيېكتلىرى ھەق تەلەپ ھەرىكىتى بىلەن شۇغۇللانغاندا ئىختىيارلىق پىرىنسىپىغا ئەمەل قىلىشى، ھەق تەلەپ قانۇن مۇناسىۋىتىنى ئۆز خاھىشى بويىچە ئورنىتىشى، ئۆزگەرتىشى ۋە ئاخىرلاشتۇرۇشى كېرەك.

6-ماددا ھەق تەلەپ سۇبيېكتلىرى ھەق تەلەپ ھەرىكىتى بىلەن شۇغۇللانغاندا ئادىللىق پىرىنسىپىغا ئەمەل قىلىشى، ھەرقايسى تەرەپنىڭ ھوقۇقى ۋە مەجبۇرىيىتىنى مۇۋاپىق بېكىتىشى كېرەك.

7-ماددا ھەق تەلەپ سۇبيېكتلىرى ھەق تەلەپ ھەرىكىتى بىلەن شۇغۇللانغاندا سەمىمىيەت پىرىنسىپىغا ئەمەل قىلىشى، سەمىمىي بولۇشى، ۋەدىسىگە ئەمەل قىلىشى كېرەك.

8-ماددا ھەق تەلەپ سۇبيېكتلىرى ھەق تەلەپ ھەرىكىتى بىلەن شۇغۇللانغاندا قانۇنلارغا، ئاممىۋى تەرتىپ ۋە ياخشى ئۆرپ-ئادەتلەرگە خىلاپلىق قىلماسلىقى لازىم.

9-ماددا ھەق تەلەپ سۇبيېكتلىرىنىڭ ھەق تەلەپ ھەرىكىتى بايلىق تېجەش ۋە ئېكولوگىيەلىك مۇھىتنى ئاسراشقا پايدىلىق بولۇشى كېرەك.

10-ماددا ھەق تەلەپ ماجىراسىنى بىر تەرەپ قىلىشتا قانۇنلارنى ئاساس قىلىش كېرەك؛
قانۇندا بەلگىلەنمىگەنلىرىنى ئادەت بويىچە قوللىنىشقا بولىدۇ، لېكىن ئاممىۋى تەرتىپ ۋە ياخشى ئۆرپ-ئادەتلەرگە خىلاپلىق قىلىشقا بولمايدۇ.

11-ماددا باشقا قانۇنلاردا ھەق تەلەپ مۇناسىۋىتى توغرىسىدا ئالاھىدە بەلگىلىمە بولسا، شۇ بەلگىلىمە بويىچە بولىدۇ.

12-ماددا جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتى تەۋەلىكىدىكى ھەق تەلەپ ھەرىكىتىگە جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ قانۇنلىرى تەتبىقلىنىدۇ.
قانۇنلاردا ئايرىم بەلگىلىمە بولسا، شۇ بەلگىلىمە بويىچە بولىدۇ.

2-باب تەبىئىي شەخسلەر

1-پاراگراف ھەق تەلەپ ھوقۇق ئىقتىدارى ۋە ھەق تەلەپ ھەرىكەت ئىقتىدارى

13-ماددا تەبىئىي ئىگىلەر تۇغۇلغاندىن تارتىپ ئۆلگىچە ھەق تەلەپ ھوقۇق ئىقتىدارىغا ئىگە، ئۇلار قانۇن بويىچە ھەق تەلەپ ھوقۇقىدىن بەھرىمەن بولىدۇ، ھەق تەلەپ مەجبۇرىيىتىنى ئۈستىگە ئالىدۇ.

14-ماددا تەبىئىي ئىگىلەرنىڭ ھەق تەلەپ ھوقۇق ئىقتىدارى باپباراۋەر.

15-ماددا تەبىئىي ئىگىلەرنىڭ تۇغۇلغان ۋاقتى ۋە ئۆلگەن ۋاقتى تۇغۇلۇش ئىسپاتى ۋە ئۆلۈم ئىسپاتىدا خاتىرىلەنگىنى بويىچە بولىدۇ؛ تۇغۇلۇش ئىسپاتى، ئۆلۈم ئىسپاتى بولمىسا، نوپۇسى تىزىمغا ئېلىنغان ياكى باشقا كۈچكە ئىگە سالاھىيىتى تىزىمغا ئېلىنغان ۋاقىت ئۆلچەم قىلىنىدۇ.
يۇقىرىقى تىزىمغا ئېلىنغان ۋاقىتنى ئاغدۇرۇۋېتەلەيدىغان باشقا دەلىل-ئىسپات بولسا، شۇ دەلىل-ئىسپاتتا ئىسپاتلانغان ۋاقىت ئۆلچەم قىلىنىدۇ.

16-ماددا مىراسقا ۋارىسلىق قىلىش، ھەدىيەنى قوبۇل قىلىش قاتارلىق ھامىلىنىڭ مەنپەئىتىنى قوغداش ئىشلىرىدا، ھامىلە ھەق تەلەپ ھوقۇق ئىقتىدارىغا ئىگە دەپ قارىلىدۇ.
لېكىن، ھامىلە ئۆلۈك تۇغۇلسا، ئۇنىڭ ھەق تەلەپ ھوقۇق ئىقتىدارى باشتىنلا مەۋجۇت ئەمەس.

17-ماددا 18 ياشتىن ئاشقان تەبىئىي ئىگىلەر قۇرامىغا يەتكەن كىشىلەردۇر.
18 ياشقا توشمىغان تەبىئىي ئىگىلەر قۇرامىغا يەتمىگەن كىشىلەردۇر.

18-ماددا قۇرامىغا يەتكەن كىشىلەر تولۇق ھەق تەلەپ ھەرىكەت ئىقتىدارىغا ئىگە كىشىلەر بولۇپ، ھەق تەلەپ قانۇن ھەرىكىتىنى مۇستەقىل قىلسا بولىدۇ.

قۇرامىغا يەتمىگەنلەردىن 16 ياشتىن ئاشقانلىرى ئۆزىنىڭ ئەمگەك كىرىمىنى ئاساسلىق تىرىكچىلىك مەنبەسى قىلغان بولسا، تولۇق ھەق تەلەپ ھەرىكەت ئىقتىدارىغا ئىگە دەپ قارىلىدۇ.

19-ماددا قۇرامىغا يەتمىگەنلەردىن سەككىز ياشتىن ئاشقانلىرى ھەق تەلەپ ھەرىكەت ئىقتىدارى چەكلەنگەنلەر ھېسابلىنىدۇ، ئۇلارنىڭ ھەق تەلەپ قانۇن ھەرىكىتىنى قانۇندا بەلگىلەنگەن ۋاكالەتچىسى ۋاكالىتەن قىلىدۇ ياكى قانۇندا بەلگىلەنگەن ۋاكالەتچىسىنىڭ ماقۇللۇقى ۋە ئېتىراپىدىن ئۆتكۈزىدۇ؛
لېكىن، نوقۇل پايدا ئالىدىغان ھەق تەلەپ قانۇن ھەرىكىتى ياكى يېشى ۋە ئەقلىگە مۇناسىپ ھەق تەلەپ قانۇن ھەرىكىتىنى مۇستەقىل قىلسا بولىدۇ.

20-ماددا قۇرامىغا يەتمىگەنلەردىن سەككىز ياشقا توشمىغانلىرى ھەق تەلەپ ھەرىكەت ئىقتىدارى يوقلار ھېسابلىنىدۇ، ئۇلارنىڭ ھەق تەلەپ قانۇن ھەرىكىتىنى قانۇندا بەلگىلەنگەن ۋاكالەتچىسى ۋاكالىتەن قىلىدۇ.

21-ماددا قۇرامىغا يەتكەنلەردىن ئۆز ھەرىكىتىنى ئاڭقىرالمايدىغانلىرى ھەق تەلەپ ھەرىكەت ئىقتىدارى يوقلار ھېسابلىنىدۇ، ئۇلارنىڭ ھەق تەلەپ قانۇن ھەرىكىتىنى قانۇندا بەلگىلەنگەن ۋاكالەتچىسى ۋاكالىتەن قىلىدۇ.

قۇرامىغا يەتمىگەنلەردىن سەككىز ياشتىن ئاشقانلىرى ئۆز ھەرىكىتىنى ئاڭقىرالمىسا، ئالدىنقى تارماقتىكى بەلگىلىمە بويىچە بولىدۇ.

22-ماددا قۇرامىغا يەتكەنلەردىن ئۆز ھەرىكىتىنى تولۇق ئاڭقىرالمايدىغانلىرى ھەق تەلەپ ھەرىكەت ئىقتىدارى چەكلەنگەنلەر ھېسابلىنىدۇ، ئۇلارنىڭ ھەق تەلەپ قانۇن ھەرىكىتىنى قانۇندا بەلگىلەنگەن ۋاكالەتچىسى ۋاكالىتەن قىلىدۇ ياكى قانۇندا بەلگىلەنگەن ۋاكالەتچىسىنىڭ ماقۇللۇقى ۋە ئېتىراپىدىن ئۆتكۈزۈپ قىلىش كېرەك؛
لېكىن، نوقۇل پايدا ئالىدىغان ھەق تەلەپ قانۇن ھەرىكىتى ياكى ئەقلى ۋە روھىي ساغلاملىق ئەھۋالىغا مۇناسىپ ھەق تەلەپ قانۇن ھەرىكىتىنى مۇستەقىل قىلسا بولىدۇ.

23-ماددا ھەق تەلەپ ھەرىكەت ئىقتىدارى يوقلارنىڭ، ھەق تەلەپ ھەرىكەت ئىقتىدارىنى چەكلىگەنلەرنىڭ قانۇندا بەلگىلەنگەن ۋاكالەتچىسى ئۇلارنىڭ ۋەسىيسىدۇر.

24-ماددا قۇرامىغا يەتكەنلەردىن ئۆز ھەرىكىتىنى ئاڭقىرالمايدىغانلىرى ياكى تولۇق پەرق ئېتەلمەيدىغانلىرىنىڭ مەنپەئەتدارلىرى ياكى ئالاقىدار تەشكىلاتلار خەلق سوت مەھكىمىسىگە شۇ قۇرامىغا يەتكەن كىشىنى ھەق تەلەپ ھەرىكەت ئىقتىدارى يوق ياكى ھەق تەلەپ ھەرىكەت ئىقتىدارىنى چەكلىگۈچى دەپ بېكىتىشنى ئىلتىماس قىلسا بولىدۇ.

خەلق سوت مەھكىمىسى تەرىپىدىن ھەق تەلەپ ھەرىكەت ئىقتىدارى يوق ياكى ھەق تەلەپ ھەرىكەت ئىقتىدار چەكلەنگەن دەپ بېكىتىلگەن كىشىنى خەلق سوت مەھكىمىسى شۇ كىشىنىڭ، ئۇنىڭ مەنپەئەتدارىنىڭ ياكى ئالاقىدار تەشكىلاتنىڭ ئىلتىماسى بويىچە، ئەقلى ۋە روھىي ساغلاملىقىنىڭ ئەسلىگە كېلىش ئەھۋالىغا قاراپ، شۇ قۇرامىغا يەتكەن كىشىنى ھەق تەلەپ ھەرىكەت ئىقتىدارىنى چەكلىگۈچى ياكى تولۇق ھەق تەلەپ ھەرىكەت ئىقتىدارىغا ئىگە كىشى بولۇپ ئەسلىگە كەلدى دەپ بېكىتسە بولىدۇ.

بۇ ماددىدا بەلگىلەنگەن ئالاقىدار تەشكىلات ئاھالە كومىتېتى، كەنت ئاھالە كومىتېتى، مەكتەپ، داۋالاش ئاپپاراتى، ئاياللار بىرلەشمىسى، مېيىپلار بىرلەشمىسى، قانۇن بويىچە قۇرۇلغان ياشانغانلار تەشكىلاتى ۋە خەلق ئىشلىرى تارمىقى قاتارلىقلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.

25-ماددا تەبىئىي ئىگىنىڭ نوپۇسى ياكى باشقا كۈچكە ئىگە سالاھىيىتى تىزىمغا ئېلىنغاندا خاتىرىلەنگەن تۇرالغۇسى ئۇنىڭ تۇرۇشلۇق جايى بولىدۇ؛
دائىم تۇرىدىغان جاي بىلەن تۇرۇشلۇق جاي بىردەك بولمىسا، دائىم تۇرىدىغان جاي تۇرۇشلۇق جاي دەپ قارىلىدۇ.

2-پاراگراف ۋەسىيلىك قىلىش

26-ماددا ئاتا-ئانىلارنىڭ قۇرامىغا يەتمىگەن پەرزەنتىنى بېقىش، تەربىيەلەش ۋە قوغداش مەجبۇرىيىتى بار.

قۇرامىغا يەتكەن پەرزەنتلەرنىڭ ئاتا-ئانىسىنى بېقىش، بېقىش ۋە قوغداش مەجبۇرىيىتى بار.

27-ماددا ئاتا-ئانىلار قۇرامىغا يەتمىگەن پەرزەنتلىرىنىڭ ۋەسىيسىدۇر.

قۇرامىغا يەتمىگەنلەرنىڭ ئاتا-ئانىسى ئۆلۈپ كەتكەن ياكى ۋەسىيلىك ئىقتىدارىدىن قالغان بولسا، ۋەسىيلىك ئىقتىدارىغا ئىگە تۆۋەندىكى كىشىلەر تەرتىپ بويىچە ۋەسىيلىك قىلىدۇ :

( 1 ) بوۋا-موما، بوۋا-موما؛

( 2 ) ئاكىسى، ئاچىسى؛

( 3 ) ۋەسىيلىك قىلىشنى خالايدىغان باشقا شەخس ياكى تەشكىلاتلار، لېكىن شۇ قۇرامىغا يەتمىگەن كىشى تۇرۇشلۇق جايدىكى ئاھالە كومىتېتى، كەنت ئاھالە كومىتېتى ياكى خەلق ئىشلىرى تارمىقىنىڭ ماقۇللۇقىنى ئېلىشى كېرەك.

28-ماددا قۇرامىغا يەتكەنلەردىن ھەق تەلەپ ھەرىكەت ئىقتىدارى يوقلىرىغا ياكى ھەق تەلەپ ھەرىكەت ئىقتىدارىنى چەكلىگەنلىرىگە ۋەسىيلىك ئىقتىدارىغا ئىگە تۆۋەندىكى كىشىلەر تەرتىپ بويىچە ۋەسىيلىك قىلىدۇ :

( 1 ) جورىسى؛

( 2 ) ئاتا-ئانا، پەرزەنت؛

( 3 ) باشقا يېقىن تۇغقانلىرى؛

( 4 ) ۋەسىيلىك قىلىشنى خالايدىغان باشقا شەخس ياكى تەشكىلاتلار، لېكىن شۇ ۋەسىيلىك قىلىنغۇچى تۇرۇشلۇق جايدىكى ئاھالە كومىتېتى، كەنت ئاھالە كومىتېتى ياكى خەلق ئىشلىرى تارمىقىنىڭ ماقۇللۇقىنى ئېلىشى كېرەك.

29-ماددا ۋەسىيلىك قىلىنغۇچىغا ئاتا-ئانىسى ۋەسىيلىك قىلىۋاتقان بولسا، ۋەسىيەت ئارقىلىق ۋەسىي بەلگىلەپ بەرسە بولىدۇ.

30-ماددا قانۇن بويىچە ۋەسىيلىك سالاھىيىتىگە ئىگە كىشىلەر كېلىشىم ئارقىلىق ۋەسىي بېكىتسە بولىدۇ.
ۋەسىينى كېلىشىمدە بەلگىلەشتە، ۋەسىيلىك قىلىنغۇچىنىڭ ھەقىقىي ئارزۇسىغا ھۆرمەت قىلىش كېرەك.

31-ماددا ۋەسىي بەلگىلەشتە تالاش-تارتىش كېلىپ چىقسا، ۋەسىيلىك قىلىنغۇچى تۇرۇشلۇق جايدىكى ئاھالە كومىتېتى، كەنت ئاھالە كومىتېتى ياكى خەلق ئىشلىرى تارمىقى ۋەسىي بەلگىلەپ بېرىدۇ، ئالاقىدار دەۋالاشقۇچىلار بەلگىلەپ بېرىلگەن ۋەسىيگە قايىل بولمىسا، خەلق سوت مەھكىمىسىگە ۋەسىي بەلگىلەپ بېرىشنى ئىلتىماس قىلسا بولىدۇ؛
ئالاقىدار دەۋالاشقۇچىلار خەلق سوت مەھكىمىسىگە ۋەسىي بەلگىلەپ بېرىشنى بىۋاسىتە ئىلتىماس قىلسىمۇ بولىدۇ.

ئاھالە كومىتېتى، كەنت ئاھالە كومىتېتى، خەلق ئىشلىرى تارمىقى ياكى خەلق سوت مەھكىمىسى ۋەسىيلىك قىلىنغۇچىنىڭ ھەقىقىي ئارزۇسىغا ھۆرمەت قىلىشى، ۋەسىيلىك قىلىنغۇچىغا ئەڭ پايدىلىق بولۇش پىرىنسىپى بويىچە، قانۇن بويىچە ۋەسىيلىك سالاھىيىتىگە ئىگە كىشىلەر ئىچىدىن ۋەسىي بەلگىلەپ بېرىشى لازىم.

مۇشۇ ماددىنىڭ 1-تارمىقىدىكى بەلگىلىمە بويىچە ۋەسىي بەلگىلەپ بېرىشتىن ئىلگىرى، ۋەسىيلىك قىلىنغۇچىنىڭ جىسمانىي ھوقۇقى، مال-مۈلۈك ھوقۇقى ۋە باشقا قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىنى قوغدايدىغان ئادەم بولمىسا، ۋەسىيلىك قىلىنغۇچى تۇرۇشلۇق جايدىكى ئاھالە كومىتېتى، كەنت ئاھالە كومىتېتى، قانۇندا بەلگىلەنگەن ئالاقىدار تەشكىلات ياكى خەلق ئىشلىرى تارمىقى ۋاقىتلىق ۋەسىي بولىدۇ.

ۋەسىي بەلگىلەنگەندىن كېيىن، خالىغانچە ئالماشتۇرۇشقا بولمايدۇ؛
ئۆز بېشىمچىلىق بىلەن ئۆزگەرتىۋېتىلسە، بەلگىلەنگەن ۋەسىينىڭ جاۋابكارلىقى كەچۈرۈم قىلىنمايدۇ.

32-ماددا قانۇن بويىچە ۋەسىيلىك سالاھىيىتىگە ئىگە كىشى بولمىسا، خەلق ئىشلىرى تارمىقى ۋەسىي بولىدۇ، ۋەسىيلىك قىلىنغۇچى تۇرۇشلۇق جايدىكى ۋەسىيلىك مەسئۇلىيىتىنى ئادا قىلىش شەرتىنى ھازىرلىغان ئاھالە كومىتېتى، كەنت ئاھالە كومىتېتى ۋەسىي بولسىمۇ بولىدۇ.

33-ماددا قۇرامىغا يەتكەنلەردىن تولۇق ھەق تەلەپ ھەرىكەت ئىقتىدارىغا ئىگە بولغانلىرى ئۆزىنىڭ يېقىن تۇغقانلىرى، ۋەسىيلىك قىلىشنى خالايدىغان باشقا شەخس ياكى تەشكىلات بىلەن ئالدىن كېڭىشىپ، ئۆزىنىڭ ۋەسىيسىنى يازما شەكىلدە بەلگىلەپ، ئۆزى ھەق تەلەپ ھەرىكەت ئىقتىدارىدىن قالغان ياكى قىسمەن قالغاندا، ۋەسىيلىك مەسئۇلىيىتىنى ئادا قىلسا بولىدۇ.

34-ماددا ۋەسىينىڭ مەسئۇلىيىتى ‐ ۋەسىيلىك قىلىنغۇچىغا ۋاكالىتەن ھەق تەلەپ قانۇن ھەرىكىتى قىلىپ، ۋەسىيلىك قىلىنغۇچىنىڭ جىسمانىي ھوقۇقى، مال-مۈلۈك ھوقۇقى ۋە باشقا قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىنى قوغداش، ۋەھاكازالار.

ۋەسىينىڭ ۋەسىيلىك مەسئۇلىيىتىنى قانۇن بويىچە ئادا قىلىشىدىن شەكىللەنگەن ھوقۇقىنى قانۇن قوغدايدۇ.

ۋەسىيلەردىن ۋەسىيلىك مەسئۇلىيىتىنى ئادا قىلمىغانلىرى ياكى ۋەسىيلىك قىلىنغۇچىنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىگە زىيان سالغانلىرى قانۇن جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالىدۇ.

تاسادىپىي ۋەقە قاتارلىق جىددىي ئەھۋاللار يۈز بەرگەنلىكىدىن ۋەسىي ۋەسىيلىك مەسئۇلىيىتىنى ۋاقتىنچە ئادا قىلالماي، ۋەسىيلىك قىلىنغۇچىنىڭ تۇرمۇشىدىن خەۋەر ئالىدىغان ئادەم چىقمىغان ئەھۋال كۆرۈلگەندە، ۋەسىيلىك قىلىنغۇچى تۇرۇشلۇق جايدىكى ئاھالە كومىتېتى، كەنت ئاھالە كومىتېتى ياكى خەلق ئىشلىرى تارمىقى ۋەسىيلىك قىلىنغۇچىغا تۇرمۇشتىن ۋاقىتلىق خەۋەر ئالىدىغان زۆرۈر تەدبىرلەرنى ئورۇنلاشتۇرۇشى لازىم.

35-ماددا ۋەسىي ۋەسىيلىك مەسئۇلىيىتىنى ۋەسىيلىك قىلىنغۇچىغا ئەڭ پايدىلىق بولۇش پىرىنسىپى بويىچە ئادا قىلىشى كېرەك.
ۋەسىيلەر ۋەسىيلىك قىلىنغۇچىنىڭ مەنپەئىتىنى قوغداشنى مەقسەت قىلماي تۇرۇپ، ئۇنىڭ مال-مۈلكىنى بىر تەرەپ قىلسا بولمايدۇ.

قۇرامىغا يەتمىگەنلەرنىڭ ۋەسىيلىرى ۋەسىيلىك مەسئۇلىيىتىنى ئادا قىلىپ، ۋەسىيلىك قىلىنغۇچىنىڭ مەنپەئىتىگە چېتىلىدىغان قارار چىقىرىشتا، ۋەسىيلىك قىلىنغۇچىنىڭ يېشى ۋە ئەقلىي ئەھۋالىغا ئاساسەن، ۋەسىيلىك قىلغۇچىنىڭ ھەقىقىي ئارزۇسىغا ھۆرمەت قىلىشى كېرەك.

قۇرامىغا يەتكەنلەرنىڭ ۋەسىيلىرى ۋەسىيلىك مەسئۇلىيىتىنى ئادا قىلغاندا، ۋەسىيلىك قىلىنغۇچىنىڭ ھەقىقىي ئارزۇسىغا ئەڭ زور دەرىجىدە ھۆرمەت قىلىشى، ۋەسىيلىك قىلىنغۇچىنىڭ ئەقلى ۋە روھىي ساغلاملىق ئەھۋالىغا مۇناسىپ ھەق تەلەپ قانۇن ھەرىكىتى قىلىشىغا كاپالەتلىك قىلىشى ھەمدە ياردەم بېرىشى لازىم.
ۋەسىي ۋەسىيلىك قىلىنغۇچى مۇستەقىل بىر تەرەپ قىلالايدىغان ئىشلارغا ئارىلاشسا بولمايدۇ.

36-ماددا ۋەسىيلەردىن تۆۋەندىكى ئەھۋاللارنىڭ بىرى كۆرۈلگەنلىرىنىڭ ۋەسىيلىك سالاھىيىتىنى خەلق سوت مەھكىمىسى ئالاقىدار شەخس ياكى تەشكىلاتنىڭ ئىلتىماسىغا ئاساسەن بىكار قىلىدۇ، زۆرۈر ۋاقىتلىق ۋەسىيلىك تەدبىرى قوللىنىدۇ ھەمدە ۋەسىيلىك قىلىنغۇچىغا ئەڭ پايدىلىق بولۇش پىرىنسىپىغا ئاساسەن قانۇن بويىچە باشقا ۋەسىي بەلگىلەپ بېرىدۇ :

( 1 ) ۋەسىيلىك قىلىنغۇچىنىڭ جىسمانىي ۋە روھىي ساغلاملىقىغا ئېغىر زىيان سالىدىغان قىلمىش سادىر قىلغانلار؛

( 2 ) ۋەسىيلىك مەسئۇلىيىتىنى ئادا قىلىشتىن ئېرىنىپ ياكى ۋەسىيلىك مەسئۇلىيىتىنى ئىجرا قىلالماي ھەمدە ۋەسىيلىك مەسئۇلىيىتىنى باشقىلارغا قىسمەن ياكى تولۇق ھاۋالە قىلىشنى رەت قىلىپ، ۋەسىيلىك قىلىنغۇچىنى خەتەرلىك ۋە قىيىن ئەھۋالغا چۈشۈرۈپ قويغانلار؛

( 3 ) ۋەسىيلىك قىلىنغۇچىنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىگە ئېغىر زىيان سالىدىغان باشقا قىلمىش سادىر قىلغانلار.

بۇ ماددىدا بەلگىلەنگەن ئالاقىدار شەخسلەر ۋە تەشكىلاتلار قانۇن بويىچە ۋەسىيلىك سالاھىيىتىگە ئىگە باشقا كىشىلەر، ئاھالە كومىتېتى، كەنت ئاھالە كومىتېتى، مەكتەپ، داۋالاش ئاپپاراتى، ئاياللار بىرلەشمىسى، مېيىپلار بىرلەشمىسى، قۇرامىغا يەتمىگەنلەرنى قوغداش تەشكىلاتى، قانۇن بويىچە قۇرۇلغان ياشانغانلار تەشكىلاتى، خەلق ئىشلىرى تارمىقى قاتارلىقلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.

ئالدىنقى تارماقتا بەلگىلەنگەن شەخسلەر ۋە خەلق ئىشلىرى تارمىقىدىن باشقا تەشكىلاتلار ۋەسىيلىك سالاھىيىتىنى بىكار قىلىشنى خەلق سوت مەھكىمىسىگە ۋاقتىدا ئىلتىماس قىلمىسا، خەلق ئىشلىرى تارمىقى خەلق سوت مەھكىمىسىگە ئىلتىماس قىلىشى لازىم.

37-ماددا ۋەسىيلىك قىلىنغۇچىنىڭ تەربىيەلەش ھەققى، كۈتۈش ھەققى، بېقىش خىراجىتىنى قانۇن بويىچە ئۈستىگە ئېلىپ كەلگەن ئاتا-ئانىسى، پەرزەنتى، جورىسى قاتارلىقلار خەلق سوت مەھكىمىسى تەرىپىدىن ۋەسىيلىك سالاھىيىتى بىكار قىلىنغاندىن كېيىنمۇ ئۈستىگە ئېلىپ كەلگەن مەجبۇرىيىتىنى داۋاملىق ئادا قىلىشى كېرەك.

38-ماددا ۋەسىيلىك قىلىنغۇچىنىڭ ئاتا-ئانىسى ياكى پەرزەنتىنىڭ ۋەسىيلىك سالاھىيىتى خەلق سوت مەھكىمىسى تەرىپىدىن بىكار قىلىنغاندىن كېيىن، ۋەسىيلىك قىلىنغۇچىغا قارىتا قەستەن جىنايەت ئۆتكۈزگەنلىرىنى ھېسابقا ئالمىغاندا، ھەقىقەتەن پۇشايمان قىلىپ ئىلتىماس سۇنسا، خەلق سوت مەھكىمىسى ۋەسىيلىك قىلىنغۇچىنىڭ ھەقىقىي ئارزۇسىغا ھۆرمەت قىلىشنى ئالدىنقى شەرت قىلىپ، ئەھۋالغا قاراپ ۋەسىيلىك سالاھىيىتىنى ئەسلىگە كەلتۈرسە بولىدۇ
خەلق سوت مەھكىمىسى بەلگىلەپ بەرگەن ۋەسىي بىلەن ۋەسىيلىك قىلىنغۇچىنىڭ ۋەسىيلىك مۇناسىۋىتى بىرلا ۋاقىتتا ئاخىرلىشىدۇ.

39-ماددا تۆۋەندىكى ئەھۋاللارنىڭ بىرى كۆرۈلسە، ۋەسىيلىك مۇناسىۋىتى ئاخىرلىشىدۇ :

( 1 ) ۋەسىيلىك قىلىنغۇچى تولۇق ھەق تەلەپ ھەرىكەت ئىقتىدارىغا ئېرىشسە ياكى تولۇق ھەق تەلەپ خىزمەت ئىقتىدارىنى ئەسلىگە كەلتۈرسە؛

( 2 ) ۋەسىي ۋەسىيلىك ئىقتىدارىدىن قالسا؛

( 3 ) ۋەسىيلىك قىلىنغۇچى ياكى ۋەسىي ئۆلۈپ كەتسە؛

( 4 ) خەلق سوت مەھكىمىسى ۋەسىيلىك مۇناسىۋىتىنىڭ ئاخىرلاشقانلىقىنى بېكىتكەن باشقا ئەھۋاللار.

ۋەسىيلىك مۇناسىۋىتى ئاخىرلاشقاندىن كېيىنمۇ، ۋەسىيلىك قىلىنغۇچى داۋاملىق ۋەسىيلىككە موھتاج بولسا، قانۇن بويىچە باشقا ۋەسىي بەلگىلەپ بېرىش كېرەك.

3-پاراگراف يوقاپ كەتكەنلىكىنى جاكارلاش ۋە ئۆلگەنلىكىنى جاكارلاش

40-ماددا تەبىئىي ئىگىنىڭ ئىز-دېرىكى ئىككى يىلغىچە مەلۇم بولمىسا، مەنپەئەتدارلار خەلق سوت مەھكىمىسىگە شۇ تەبىئىي ئىگىنى يوقاپ كەتكەن كىشى دەپ جاكارلاشنى ئىلتىماس قىلسا بولىدۇ.

41-ماددا تەبىئىي ئىگىنىڭ ئىز-دېرەكسىز يوقاپ كەتكەن ۋاقتى ئىز-دېرىكى بولمىغان كۈندىن باشلاپ ھېسابلىنىدۇ.
ئۇرۇش مەزگىلىدە ئىز-دېرەكسىز يوقاپ كەتكەنلەرنىڭ يوقاپ كەتكەن ۋاقتى ئۇرۇش ئاياغلاشقان كۈندىن ياكى ئالاقىدار ئورگان مۇئەييەنلەشتۈرگەن ئىز-دېلەكسىز بولغان كۈندىن باشلاپ ھېسابلىنىدۇ.

42-ماددا يوقاپ كەتكەن كىشىنىڭ مال-مۈلكىنى ئۇنىڭ جورىسى، قۇرامىغا يەتكەن پەرزەنتى، ئاتا-ئانىسى ياكى مال-مۈلۈكنى ۋاكالىتەن باشقۇرۇشنى خالايدىغان باشقا كىشى ۋاكالىتەن باشقۇرىدۇ.

ۋاكالىتەن باشقۇرۇش ئۈستىدە تالاش-تارتىش كېلىپ چىقسا، ئالدىنقى تارماقتا بەلگىلەنگەن كىشى بولمىسا ياكى ئالدىنقى تارماقتا بەلگىلەنگەن كىشىنىڭ ۋاكالىتەن باشقۇرۇش ئىقتىدارى بولمىسا، خەلق سوت مەھكىمىسى بەلگىلەپ بەرگەن كىشى ۋاكالىتەن باشقۇرىدۇ.

43-ماددا مال-مۈلۈكنى ۋاكالىتەن باشقۇرغۇچى يوقاپ كەتكەن كىشىنىڭ مال-مۈلكىنى ئوبدان باشقۇرۇشى، ئۇلارنىڭ مال-مۈلۈك ھوقۇق-مەنپەئىتىنى قوغدىشى كېرەك.

يوقاپ كەتكەن كىشىنىڭ قەرز قالغان باج پۇلى، قەرزى ۋە تۆلەشكە تېگىشلىك باشقا خىراجەتلىرىنى مال-مۈلۈكنى ۋاكالىتەن باشقۇرغۇچى ئۇنىڭ مال-مۈلكىدىن تۆلەيدۇ.

مال-مۈلۈكنى ۋاكالىتەن باشقۇرغۇچى يوقاپ كەتكەن كىشىنىڭ مال-مۈلكىنى قەستەنلىك ياكى زور سەۋەنلىك بىلەن زىيانغا ئۇچراتقان بولسا، تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

44-ماددا مال-مۈلۈكنى ۋاكالىتەن باشقۇرغۇچى ۋاكالىتەن باشقۇرۇش مەسئۇلىيىتىنى ئادا قىلمىغان بولسا، يوقاپ كەتكەن كىشىنىڭ مال-مۈلۈك ھوقۇق-مەنپەئىتىگە زىيان سالسا ياكى ۋاكالىتەن باشقۇرۇش ئىقتىدارىدىن قالغان بولسا، يوقاپ كېتىۋاتقان كىشىنىڭ مەنپەئەتدارى خەلق سوت مەھكىمىسىگە مال-مۈلۈكنى بىرلىشىپ باشقۇرغۇچىنى ئالماشتۇرۇشنى ئىلتىماس قىلسا بولىدۇ.

مال-مۈلۈكنى ۋاكالىتەن باشقۇرغۇچىنىڭ يوللۇق سەۋەبى بولسا، خەلق سوت مەھكىمىسىگە مال-مۈلۈكنى بىرلىشىپ باشقۇرغۇچىنى ئالماشتۇرۇشنى ئىلتىماس قىلسا بولىدۇ.

خەلق سوت مەھكىمىسى مال-مۈلۈكنى ۋاكالىتەن باشقۇرغۇچىنى ئالماشتۇرغان بولسا، ئالماشتۇرۇلغان مال-مۈلۈكنى بىرلىشىپ باشقۇرغۇچى ئەسلىدىكى مال-مۈلۈكنى داۋاملىق باشقۇرغۇچىدىن ئالاقىدار مال-مۈلۈكنى ۋاقتىدا ئۆتكۈزۈپ بېرىش ۋە مال-مۈلۈكنى يېڭىدىن باشقۇرۇش ئەھۋالىنى مەلۇم قىلىشنى تەلەپ قىلىشقا ھوقۇقلۇق.

45-ماددا يوقاپ كەتكەن كىشى پەيدا بولۇپ قېلىپ، ئۆزى ياكى مەنپەئەتدارى ئىلتىماس قىلسا، خەلق سوت مەھكىمىسى يوقاپ كەتكەنلىك جاكارىنى بىكار قىلىشى كېرەك.

يوقاپ كەتكەن كىشى پەيدا بولۇپ قالسا، مال-مۈلۈكنى ۋاكالىتەن باشقۇرغۇچىدىن ئالاقىدار مال-مۈلكىنى ۋاقتىدا ئۆتكۈزۈپ بېرىش ھەمدە مال-مۈلۈكنى بىرلىشىپ باشقۇرۇش ئەھۋالىنى مەلۇم قىلىشنى تەلەپ قىلىشقا ھوقۇقلۇق.

46-ماددا تەبىئىي ئىگىلەردە تۆۋەندىكى ئەھۋاللارنىڭ بىرى كۆرۈلسە، مەنپەئەتدارلار خەلق سوت مەھكىمىسىگە شۇ تەبىئىي ئىگىنىڭ ئۆلگەنلىكىنى جاكارلاش توغرىسىدا ئىلتىماس سۇنسا بولىدۇ :

( 1 ) ئىز-دېرەكسىز يوقاپ كەتكىنىگە تۆت يىل توشقان بولسا؛

( 2 ) تاسادىپىي ۋەقە سەۋەبىدىن ئىز-دېرەكسىز يوقاپ كەتكىنىگە ئىككى يىل توشقان بولسا.

تاسادىپىي ۋەقە سەۋەبىدىن ئىز-دېرەكسىز يوقاپ كەتكەندىن كېيىن، ئالاقىدار ئورگان شۇ تەبىئىي ئىگىنىڭ ھايات قېلىشى مۇمكىن ئەمەسلىكىنى ئىسپاتلىغان بولسا، ئۆلگەنلىكىنى جاكارلاش ئىلتىماسى ئىككى يىللىق ۋاقىت چەكلىمىسىگە ئۇچرىمايدۇ.

47-ماددا بىر تەبىئىي ئىگىگە قارىتا، بەزى مەنپەئەتدارلار ئۆلگەنلىكىنى جاكارلاشنى، يەنە بەزى مەنپەئەتدارلار يوقاپ كەتكەنلىكىنى جاكارلاشنى ئىلتىماس قىلسا، مۇشۇ قانۇندا بەلگىلەنگەن ئۆلگەنلىكىنى جاكارلاش شەرتىگە توشىدىغان بولسا، خەلق سوت مەھكىمىسى ئۆلگەنلىكىنى جاكارلىشى كېرەك.

48-ماددا خەلق سوت مەھكىمىسى ئۆلگەنلىكىنى جاكارلاش ھۆكۈمى چىقارغان كۈن ئۆلگەنلىكى جاكارلانغان كىشىنىڭ ئۆلگەن ۋاقتى دەپ قارىلىدۇ؛
تاسادىپىي ۋەقەدە ئىز-دېرەكسىز يوقاپ كەتكەنلىكتىن ئۆلگەنلىكى جاكارلانسا، تاسادىپىي ۋەقە يۈز بەرگەن كۈن ئۇنىڭ ئۆلگەن ۋاقتى دەپ قارىلىدۇ.

49-ماددا تەبىئىي ئىگە ئۆلدى دەپ جاكارلانغان بولسىمۇ، ئۆلمىگەن بولسا، شۇ تەبىئىي ئىگە ئۆلگەنلىكى جاكارلانغان مەزگىلدە قىلغان ھەق تەلەپ قانۇن ھەرىكىتىنىڭ كۈچىگە تەسىر يەتمەيدۇ.

50-ماددا ئۆلگەنلىكى جاكارلانغان كىشى پەيدا بولۇپ قالسا، ئۆزى ياكى مەنپەئەتدارىنىڭ ئىلتىماس قىلىشى بىلەن خەلق سوت مەھكىمىسى ئۆلگەنلىك جاكارىنى بىكار قىلىشى كېرەك.

51-ماددا ئۆلگەنلىكى ئېلان قىلىنغان كىشىنىڭ ئۆيلىنىش مۇناسىۋىتى ئۆلگەنلىكى جاكارلانغان كۈندىن باشلاپ ئاخىرلىشىدۇ.
ئۆلگەنلىك جاكارى بىكار قىلىنغان بولسا، ئۆيلىنىش مۇناسىۋىتىمۇ ئۆلگەنلىك جاكارى بىكار قىلىنغان كۈندىن باشلاپ ئەسلىگە كېلىدۇ.
لېكىن، ئۇنىڭ جورىسى قايتا توي قىلغان ياكى ئۆيلىنىشنى تىزىملاش ئورگىنىغا ئەسلىگە كەلتۈرۈشنى خالىمايدىغانلىقىنى يازما بىلدۈرگەنلەر بۇنىڭ سىرتىدا.

52-ماددا ئۆلدى دەپ جاكارلانغان مەزگىلدە، ئۆلگەنلىكى جاكارلانغان كىشىنىڭ پەرزەنتىنى باشقىلار قانۇن بويىچە بېقىۋالغان بولسا، ئۆلگەنلىك جاكارى بىكار قىلىنغاندىن كېيىن، ئۆزىدىن رازىلىق ئالمىغانلىقىنى ئاساس قىلىپ بېقىۋېلىش ھەرىكىتىنى ئىناۋەتسىز دەپ تەشەببۇس قىلسا بولمايدۇ.

53-ماددا ئۆلگەنلىك جاكارى بىكار قىلىنغان كىشى ئۆزىنىڭ مال-مۈلكىگە مۇشۇ قانۇننىڭ 6-قىسمى بويىچە ئېرىشكەن ھەق تەلەپ سۇبيېكتىدىن مال-مۈلۈكنى قايتۇرۇپ بېرىشنى تەلەپ قىلىشقا ھوقۇقلۇق؛
قايتۇرغىلى بولمىسا، مۇۋاپىق تۆلەم بېرىش كېرەك.

مەنپەئەتدارلار ھەقىقىي ئەھۋالنى يوشۇرۇپ، باشقىلارنىڭ ئۆلدى دەپ جاكارلىنىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىش ئارقىلىق ئۇنىڭ مال-مۈلكىگە ئېرىشىۋالغان بولسا، مال-مۈلۈكنى قايتۇرۇپ بەرگەندىن سىرت، بۇنىڭدىن كېلىپ چىققان زىياننىڭ تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى لازىم.

4-پاراگراف يەككە سودا-سانائەتچىلەر ۋە يېزىلاردىكى ھۆددە ئېلىپ باشقۇرغۇچىلار

54-ماددا تەبىئىي ئىگىلەر سودا-سانائەت تىجارىتى بىلەن شۇغۇللانغاندا، قانۇن بويىچە تىزىملاتسا يەككە سودا-سانائەتچى بولىدۇ.
يەككە سودا-سانائەتچىلەر ئۆز دۇكىنىغا ئىسىم قويسا بولىدۇ.

55-ماددا يېزىلاردىكى كوللېكتىپ ئىقتىسادىي تەشكىلاتلارنىڭ ئەزالىرىدىن قانۇن بويىچە يېزا يېرىنى ھۆددە ئېلىپ باشقۇرۇش ھوقۇقىغا ئېرىشىپ، ئائىلە ھۆددەرلىكى بىلەن شۇغۇللانغانلىرى، يېزا يېرىنى ھۆددە لاپ باشقۇرغۇچى بولىدۇ.

56-ماددا يەككە سودا-سانائەتچىلەرنىڭ قەرزى شەخسىي ئىگىلىككە تەئەللۇق بولسا، شەخسىي مال-مۈلكىگە يۈكلىنىدۇ؛
ئائىلە ئىگىلىكىدە، ئائىلە مال-مۈلكىگە يۈكلىنىدۇ؛
پەرقلەندۈرگىلى بولمىسا، ئائىلە مال-مۈلكىگە يۈكلىنىدۇ.

يېزىلاردىكى ھۆددە ئېلىپ باشقۇرغۇچىلارنىڭ قەرزى يېزا يېرىنى ھۆددە ئېلىپ باشقۇرغۇچى دېھقان ئائىلىسىنىڭ مال-مۈلكىگە يۈكلىنىدۇ؛
ئەمەلىيەتتە دېھقان ئائىلىسىنىڭ قىسمەن ئەزالىرى باشقۇرۇۋاتقان بولسا، شۇ ئەزالارنىڭ مال-مۈلكىگە يۈكلىنىدۇ.

3-باب قانۇنىي ئىگە

1-پاراگراف ئادەتتىكى بەلگىلىمە

57-ماددا قانۇنىي ئىگە ‐ ھەق تەلەپ ھوقۇق ئىقتىدارى ۋە ھەق تەلەپ ھەرىكەت ئىقتىدارىغا ئىگە، قانۇن بويىچە ھەق تەلەپ ھوقۇقىدىن مۇستەقىل بەھرىمەن بولىدىغان ۋە ھەق تەلەپ مەجبۇرىيىتىنى مۇستەقىل ئۈستىگە ئالىدىغان تەشكىلاتنى كۆرسىتىدۇ.

58-ماددا قانۇنىي ئىگە قانۇن بويىچە قۇرۇلۇشى كېرەك.

قانۇنىي ئىگىنىڭ نامى، تەشكىلىي ئاپپاراتى، ئورنى، مال-مۈلكى ياكى خىراجىتى بولۇشى كېرەك.
قانۇنىي ئىگە قۇرۇشنىڭ كونكرېت شەرتى ۋە تەرتىپى قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردىكى بەلگىلىمە بويىچە بولىدۇ.

قانۇنىي ئىگە تەسىس قىلىشتا، قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردا ئالاقىدار ئورگاننىڭ تەستىقىنى ئېلىش شەرت دەپ بەلگىلەنگەن بولسا، شۇ بەلگىلىمە بويىچە بولىدۇ.

59-ماددا قانۇنىي ئىگىنىڭ ھەق تەلەپ ھوقۇق ئىقتىدارى ۋە ھەق تەلەپ ھەرىكەت ئىقتىدارى قانۇنىي ئىگە قۇرۇلغاندا بارلىققا كېلىدۇ، قانۇنىي ئىگە ئاخىرلاشقاندا يوقىلىدۇ.

60-ماددا قانۇنىي ئىگە ھەق تەلەپ جاۋابكارلىقىنى ئۆزىنىڭ بارلىق مال-مۈلكى بىلەن مۇستەقىل ئۈستىگە ئالىدۇ.

61-ماددا قانۇن ياكى قانۇنىي ئىگە نىزامنامىسىدىكى بەلگىلىمە بويىچە، قانۇنىي ئىگىگە ۋاكالىتەن ھەق تەلەپ ھەرىكىتى بىلەن شۇغۇللىنىدىغان مەسئۇل كىشى قانۇنىي ئىگىنىڭ قانۇندا بەلگىلەنگەن ۋەكىلى بولىدۇ.

قانۇندا بەلگىلەنگەن ۋەكىل قانۇنىي ئىگە نامىدا ھەق تەلەپ ھەرىكىتى بىلەن شۇغۇللانغان بولسا، ئۇنىڭ قانۇنىي ئاقىۋىتىنى قانۇنىي ئىگە ئۈستىگە ئالىدۇ.

قانۇنىي ئىگە نىزامنامىسى ياكى قانۇنىي ئىگىنىڭ ھوقۇقلۇق ئاپپاراتى قانۇندا بەلگىلەنگەن ۋەكىلنىڭ ۋەكىللىك ھوقۇقىغا چەك قويغان بولسا، ياخشى نىيەتلىك ئاداچى بىلەن قارشىلاشسا بولمايدۇ.

62-ماددا قانۇندا بەلگىلەنگەن ۋەكىللەر ۋەزىپە ئىجرا قىلىش سەۋەبىدىن باشقىلارغا زىيان سالغان بولسا، ھەق تەلەپ جاۋابكارلىقىنى قانۇنىي ئىگە ئۈستىگە ئالىدۇ.

قانۇنىي ئىگە ھەق تەلەپ جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالغاندىن كېيىن، قانۇن ياكى قانۇنىي ئىگە نىزامنامىسىدىكى بەلگىلىمە بويىچە، سەۋەنلىك ئۆتكۈزگەن قانۇندا بەلگىلەنگەن ۋەكىلدىن تۆلىتىۋالسا بولىدۇ.

63-ماددا قانۇنىي ئىگىنىڭ ئاساسلىق ئىش ئاپپاراتى تۇرۇشلۇق ئورنى ئۇنىڭ تۇرۇشلۇق جايى بولىدۇ.
قانۇن بويىچە قانۇنىي ئىگىنى تىزىملىتىشقا توغرا كەلسە، ئاساسلىق ئىش ئاپپاراتى تۇرۇشلۇق جاينى تۇرۇشلۇق جايى قىلىپ تىزىملىتىش كېرەك.

64-ماددا قانۇنىي ئىگە داۋاملىشىۋاتقان مەزگىلدە، تىزىملىتىلغان ئىشلاردا ئۆزگىرىش بولسا، قانۇن بويىچە تىزىملاش ئورگىنىغا تىزىم ئۆزگەرتىشنى ئىلتىماس قىلىشى كېرەك.

65-ماددا قانۇنىي ئىگىنىڭ ئەمەلىي ئەھۋالى بىلەن تىزىملاتقان ئىشلىرى بىردەك بولمىسا، ياخشى نىيەتلىك ئاداچى بىلەن قارشىلىشىشقا بولمايدۇ.

66-ماددا تىزىملىغۇچى ئورگان قانۇنىي ئىگىلەر تىزىملاتقان مۇناسىۋەتلىك ئۇچۇرلارنى قانۇن بويىچە ۋاقتىدا ئېلان قىلىشى كېرەك.

67-ماددا قانۇنىي ئىگىلەر بىرلەشكەن بولسا، بىرلەشكەندىن كېيىنكى قانۇنىي ئىگە ئۇنىڭ ھوقۇقىدىن بەھرىمەن بولىدۇ ۋە ئۇنىڭ مەجبۇرىيىتىنى ئۈستىگە ئالىدۇ.

قانۇنىي ئىگە بۆلۈنگەن بولسا، بۆلۈنگەندىن كېيىنكى قانۇنىي ئىگە ئۇنىڭ ھوقۇقى ۋە مەجبۇرىيىتىگە دائىر چاتما ھەقدارلىقتىن بەھرىمەن بولىدۇ، چاتما قەرزدارلىقنى ئۈستىگە ئالىدۇ، لېكىن ھەقدار بىلەن قەرزدار ئايرىم پۈتۈشكەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

68-ماددا تۆۋەندىكى سەۋەبلەرنىڭ بىرى كۆرۈلگەن ھەمدە قانۇن بويىچە ھېساباتى ئېنىقلانغان، تىزىمدىن ئۆچۈرۈلگەن بولسا، قانۇنىي ئىگە ئاخىرلىشىدۇ :

( 1 ) قانۇنىي ئىگە تارقىتىۋېتىلسە؛

( 2 ) قانۇنىي ئىگىنىڭ ۋەيران بولغانلىقى جاكارلانسا؛

( 3 ) قانۇندا بەلگىلەنگەن باشقا سەۋەبلەر.

قانۇنىي ئىگىنى ئاخىرلاشتۇرۇشتا، قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردا ئالاقىدار ئورگانغا تەستىقلىتىش شەرت دەپ بەلگىلەنگەن بولسا، شۇ بەلگىلىمە بويىچە بولىدۇ.

69-ماددا تۆۋەندىكى ئەھۋاللارنىڭ بىرى كۆرۈلسە، قانۇنىي ئىگە تارقىتىۋېتىلىدۇ :

( 1 ) قانۇنىي ئىگە نىزامنامىسىدە بەلگىلەنگەن داۋاملىشىش ۋاقتى توشقان ياكى قانۇنىي ئىگە نىزامنامىسىدا بەلگىلەنگەن باشقا تارقىتىۋېتىش سەۋەبلىرى كۆرۈلگەن بولسا؛

( 2 ) قانۇنىي ئىگىنىڭ ھوقۇقلۇق ئاپپاراتى تارقىتىۋېتىشنى قارار قىلسا؛

( 3 ) قانۇنىي ئىگىلەرنىڭ بىرلىشىشى ياكى بۆلۈنۈشى سەۋەبىدىن تارقىتىۋېتىش زۆرۈر بولسا؛

( 4 ) قانۇنىي ئىگىنىڭ تىجارەت كىنىشكىسى، تىزىملاش كىنىشكىسى قانۇن بويىچە بىكار قىلىنغان، تاقىۋېتىش ياكى ئەمەلدىن قالدۇرۇشقا بۇيرۇلغان بولسا؛

( 5 ) قانۇندا بەلگىلەنگەن باشقا ئەھۋاللار.

70-ماددا قانۇنىي ئىگە تارقىتىۋېتىلگەن بولسا، بىرلەشكەن ياكى بۆلۈنگەن ئەھۋالنى ھېسابقا ئالمىغاندا، ھېسابات ئېنىقلىغۇچى ۋاقتىدا ھېسابات ئېنىقلاش گۇرۇپپىسى تەشكىللەپ، ھېسابات ئېنىقلىشى لازىم.

قانۇنىي ئىگىنىڭ مۇدىرى، كېڭەش ئەزاسى قاتارلىق ئىجرا ئاپپاراتى ياكى تەدبىر ئاپپاراتىنىڭ ئەزالىرى ھېسابات ئېنىقلىغۇچى بولىدۇ.
قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردا ئايرىم بەلگىلىمە بولسا، شۇ بەلگىلىمە بويىچە بولىدۇ.

ھېسابات ئېنىقلىغۇچى ھېسابات ئېنىقلاش مەجبۇرىيىتىنى ۋاقتىدا ئادا قىلماي زىيان كەلتۈرۈپ چىقارغان بولسا، ھەق تەلەپ جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالىدۇ؛
مەسئۇل ئورگان ياكى مەنپەئەتدارلار خەلق سوت مەھكىمىسىگە ئالاقىدار خادىملارنى بەلگىلەپ ھېسابات ئېنىقلاش گۇرۇپپىسى قۇرۇپ، ھېسابات ئېنىقلاپ بېرىشنى ئىلتىماس قىلسا بولىدۇ.

71-ماددا قانۇنىي ئىگىنىڭ ھېسابات ئېنىقلاش تەرتىپى ۋە ھېسابات ئېنىقلاش گۇرۇپپىسىنىڭ خىزمەت ھوقۇقى ئالاقىدار قانۇنلاردىكى بەلگىلىمە بويىچە بولىدۇ؛
بەلگىلىمە بولمىسا، شىركەت قانۇنىدىكى ئالاقىدار بەلگىلىمىلەر تەتبىقلىنىدۇ.

72-ماددا ھېسابات ئېنىقلىنىۋاتقان مەزگىلدە قانۇنىي ئىگە مەۋجۇت بولۇپ تۇرىدۇ، لېكىن ھېسابات ئېنىقلاشقا مۇناسىۋەتسىز پائالىيەت بىلەن شۇغۇللانسا بولمايدۇ.

قانۇنىي ئىگىنىڭ ھېساباتى ئېنىقلىنىپ بولغاندىن كېيىن ئېشىپ قالغان مال-مۈلكى قانۇنىي ئىگە نىزامنامىسىدىكى بەلگىلىمە ياكى قانۇنىي ئىگىنىڭ ھوقۇقلۇق ئاپپاراتىنىڭ قارارى بويىچە بىر تەرەپ قىلىنىدۇ.
قانۇنلاردا ئايرىم بەلگىلىمە بولسا، شۇ بەلگىلىمە بويىچە بولىدۇ.

ھېسابات ئېنىقلاش ئاياغلاشقان ھەم قانۇنىي ئىگە تىزىمدىن ئۆچۈرۈلگەندە، قانۇنىي ئىگە ئاخىرلىشىدۇ؛
قانۇن بويىچە قانۇنىي ئىگىنى تىزىملىتىش رەسمىيىتى ئۆتىمىسىمۇ بولىدىغانلىرىدا، ھېسابات ئېنىقلاش ئاخىرلاشقاندا، قانۇنىي ئىگە ئاخىرلىشىدۇ.

73-ماددا قانۇنىي ئىگىنىڭ ۋەيران بولغانلىقى جاكارلانغان بولسا، قانۇن بويىچە ۋەيرانچىلىق ھېساباتى ئېنىقلىنىپ تىزىمدىن ئۆچۈرۈلگەندە، قانۇنىي ئىگە ئاخىرلىشىدۇ.

74-ماددا قانۇنىي ئىگە قانۇن بويىچە تارماق ئاپپارات تەسىس قىلسا بولىدۇ.
قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردا تارماق ئاپپاراتنى تىزىمغا ئالدۇرۇش شەرت دەپ بەلگىلەنگەن بولسا، شۇ بەلگىلىمە بويىچە بولىدۇ.

تارماق ئاپپاراتنىڭ ئۆز نامىدا ھەق تەلەپ ھەرىكىتى بىلەن شۇغۇللىنىپ كەلتۈرۈپ چىقارغان ھەق تەلەپ جاۋابكارلىقىنى قانۇنىي ئىگە ئۈستىگە ئالىدۇ؛
ئاۋۋال شۇ تارماق ئاپپارات باشقۇرۇۋاتقان مال-مۈلۈك بىلەن تۆلەپ تۇرسىمۇ بولىدۇ، تۆلەپ بولالمىغان مال-مۈلۈكنى قانۇنىي ئىگە ئۈستىگە ئالىدۇ.

75-ماددا تەسىس قىلغۇچى قانۇنىي ئىگىنى تەسىس قىلىش ئۈچۈن ھەق تەلەپ ھەرىكىتى بىلەن شۇغۇللانسا، ئۇنىڭ قانۇنىي ئاقىۋىتىنى قانۇنىي ئىگە ئۈستىگە ئالىدۇ؛
قانۇنىي ئىگە تەسىس قىلىنمىغان بولسا، قانۇنىي ئاقىۋەتكە تەسىس قىلغۇچى ئىگە بولىدۇ، تەسىس قىلغۇچى ئىككىدىن ئارتۇق كىشى بولسا، چاتما ھەقدارلىقتىن بەھرىمەن بولىدۇ، چاتما قەرزدارلىقنى ئۈستىگە ئالىدۇ.

تەسىس قىلغۇچى قانۇنىي ئىگىنى تەسىس قىلىش ئۈچۈن ئۆز نامىدا ھەق تەلەپ ھەرىكىتى بىلەن شۇغۇللانغاندا كېلىپ چىققان ھەق تەلەپ جاۋابكارلىقىغا قارىتا، 3-كىشى قانۇنىي ئىگە ياكى تەسىس قىلغۇچىنىڭ خالىغان بىرىدىن ئىگە بولۇشىنى تەلەپ قىلىشقا ھوقۇقلۇق.

2-پاراگراف پايدا ئالىدىغان قانۇنىي ئىگە

76-ماددا پايدىغا ئېرىشىش ھەمدە پايچىك قاتارلىق مەبلەغ چىقارغۇچىلارغا تەقسىملەپ بېرىش مەقسىتىدە قۇرۇلغان قانۇنىي ئىگە پايدا ئالىدىغان قانۇنىي ئىگە بولىدۇ.

پايدا ئالىدىغان قانۇنىي ئىگە چەكلىك مەسئۇلىيەت شىركىتى، پاي چەكلىك شىركىتى ۋە باشقا كارخانا تىپىدىكى قانۇنىي ئىگە قاتارلىقلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.

77-ماددا پايدا ئالىدىغان قانۇنىي ئىگە قانۇن بويىچە تىزىمغا ئېلىنىپ قۇرۇلىدۇ.

78-ماددا قانۇن بويىچە قۇرۇلغان پايدا ئالىدىغان قانۇنىي ئىگىلەرگە تىزىملىغۇچى ئورگان پايدا ئالىدىغان قانۇنىي ئىگە تىجارەت كىنىشكىسى بېرىدۇ.
تىجارەت كىنىشكىسى ئىمزالاپ تارقىتىلغان كۈن پايدا ئالىدىغان قانۇنىي ئىگىنىڭ قۇرۇلغان كۈنى بولىدۇ.

79-ماددا پايدا ئالىدىغان قانۇنىي ئىگە قۇرۇشتا، قانۇن بويىچە قانۇنىي ئىگە نىزامنامىسى تۈزۈش كېرەك.

80-ماددا پايدا ئالىدىغان قانۇنىي ئىگە ھوقۇقلۇق ئاپپارات تەسىس قىلىشى كېرەك.

ھوقۇقلۇق ئاپپارات قانۇنىي ئىگە نىزامنامىسىگە تۈزىتىش كىرگۈزۈش، ئىجرا ئاپپاراتى ۋە نازارەتچىلىك ئاپپاراتىنىڭ ئەزالىرىنى سايلاش ياكى ئالماشتۇرۇش ھوقۇقلىرىنى ھەمدە قانۇنىي ئىگە نىزامنامىسىدە بەلگىلەنگەن باشقا خىزمەت ھوقۇقلىرىنى يۈرگۈزىدۇ.

81-ماددا پايدا ئالىدىغان قانۇنىي ئىگە ئىجرا ئاپپاراتى تەسىس قىلىشى كېرەك.

ئىجرا ئاپپاراتى ھوقۇقلۇق ئاپپارات يىغىنىنى چاقىرىدۇ، قانۇنىي ئىگىنىڭ تىجارەت پىلانى ۋە مەبلەغ سېلىش لايىھەسىنى بېكىتىدۇ، قانۇنىي ئىگىنى ئىچكى باشقۇرۇش ئاپپاراتىنىڭ قۇرۇلمىسىنى بەلگىلەيدۇ، شۇنىڭدەك قانۇنىي ئىگە نىزامنامىسىدە بەلگىلەنگەن باشقا خىزمەت ھوقۇقلىرىنى يۈرگۈزىدۇ.

مۇدىرىيەت ياكى ئىجرا مۇدىرى ئىجرا ئاپپاراتى قىلىنغان بولسا، باش مۇدىر، ئىجرا مۇدىرى ياكى دىرېكتور قانۇنىي ئىگە نىزامنامىسىدىكى بەلگىلىمە بويىچە قانۇندا بەلگىلەنگەن ۋەكىل بولىدۇ؛
مۇدىرىيەت ياكى ئىجرا مۇدىرى تەسىس قىلىنمىغان بولسا، قانۇنىي ئىگە نىزامنامىسىدە بەلگىلەنگەن ئاساسلىق مەسئۇل كىشى ئۇنىڭ ئىجرا ئاپپاراتى ۋە قانۇندا بەلگىلەنگەن ۋەكىلى بولىدۇ.

82-ماددا پايدا ئالىدىغان قانۇنىي ئىگە نازارەتچىلىك كومىتېتى ياكى نازارەتچى قاتارلىق نازارەتچىلىك ئاپپاراتى تەسىس قىلغان بولسا، نازارەتچىلىك ئاپپاراتى قانۇن بويىچە قانۇنىي ئىگىنىڭ مالىيەسىنى تەكشۈرۈش ھوقۇقى، ئىجرا ئاپپاراتىنىڭ ئەزالىرى ۋە يۇقىرى دەرىجىلىك باشقۇرغۇچى خادىملارنىڭ قانۇنىي ئىگە ۋەزىپىسىنى ئىجرا قىلىش ھەرىكىتىنى نازارەت قىلىش ھوقۇقى ھەمدە قانۇنىي ئىگە نىزامنامىسىدە بەلگىلەنگەن باشقا خىزمەت ھوقۇقلىرىنى يۈرگۈزىدۇ.

83-ماددا پايدا ئالىدىغان قانۇنىي ئىگىنىڭ مەبلەغ چىقارغۇچىسى مەبلەغ چىقارغۇچى ھوقۇقىنى كەلسە-كەلمەس ئىشلىتىپ، قانۇنىي ئىگە ياكى باشقا مەبلەغ چىقارغۇچىلارنىڭ مەنپەئىتىگە زىيان سالسا بولمايدۇ؛
مەبلەغ چىقارغۇچى ھوقۇقىنى كەلسە-كەلمەس ئىشلىتىپ قانۇنىي ئىگە ياكى باشقا مەبلەغ چىقارغۇچىلارنى زىيانغا ئۇچراتقانلار قانۇن بويىچە ھەق تەلەپ جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

پايدا ئالىدىغان قانۇنىي ئىگىنىڭ مەبلەغ چىقارغۇچىسى قانۇنىي ئىگىنىڭ مۇستەقىل ئورنى ۋە مەبلەغ چىقارغۇچىنىڭ چەكلىك مەسئۇلىيىتىدىن كەلسە-كەلمەس پايدىلىنىپ، قانۇنىي ئىگىنىڭ ھەقدارلىق مەنپەئىتىگە زىيان سالسا بولمايدۇ؛
قانۇنىي ئىگىنىڭ مۇستەقىل ئورنى ۋە مەبلەغ چىقارغۇچىنىڭ چەكلىك مەسئۇلىيىتىدىن كەلسە-كەلمەس پايدىلىنىپ قەرزدىن قېچىپ، قانۇنىي ئىگىنىڭ ھەقدارلىق مەنپەئىتىگە ئېغىر زىيان سالغانلار قانۇنىي ئىگىنىڭ قەرزىدە چاتما جاۋابكارلىقنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

84-ماددا پايدا ئالىدىغان قانۇنىي ئىگىنىڭ پاي كونترول قىلغان مەبلەغ چىقارغۇچىسى، ئەمەلىي كونترول قىلغۇچىسى، مۇدىرى، نازارەتچىسى، يۇقىرى دەرىجىلىك باشقۇرغۇچى خادىملىرى ئۆزىنىڭ باغلىنىشلىق مۇناسىۋىتىدىن پايدىلىنىپ قانۇنىي ئىگىنىڭ مەنپەئىتىگە زىيان سالسا بولمايدۇ؛
باغلىنىشلىق مۇناسىۋەتتىن پايدىلىنىپ قانۇنىي ئىگىگە زىيان سالغانلار تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

85-ماددا پايدا ئالىدىغان قانۇنىي ئىگىنىڭ ھوقۇقلۇق ئاپپاراتى، ئىجرا ئاپپاراتى قارار چىقارغان يىغىننىڭ چاقىرىش تەرتىپى، ئاۋاز بېرىش ئۇسۇلى قانۇن، مەمۇرىي نىزاملار ۋە قانۇنىي ئىگە نىزامنامىسىگە خىلاپ بولسا ياكى قارار مەزمۇنى قانۇنىي ئىگە نىزامنامىسىغا خىلاپ بولسا، پايدا ئالىدىغان قانۇنىي ئىگە مەبلەغ چىقارغۇچى خەلق سوت مەھكىمىسىدىن شۇ قارارنى بىكار قىلىشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ.
لېكىن پايدا ئالىدىغان قانۇنىي ئىگە شۇ قارارغا ئاساسەن ياخشى نىيەتلىك ئاداچى بىلەن شەكىللەندۈرگەن ھەق تەلەپ قانۇن مۇناسىۋىتى تەسىرگە ئۇچرىمايدۇ.

86-ماددا پايدا ئالىدىغان قانۇنىي ئىگە تىجارەت پائالىيىتى بىلەن شۇغۇللانغاندا، سودا ئەخلاقىغا رىئايە قىلىشى، سودا بىخەتەرلىكىنى قوغدىشى، ھۆكۈمەت ۋە جەمئىيەتنىڭ نازارىتىنى قوبۇل قىلىشى، ئىجتىمائىي مەسئۇلىيەتنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

3-پاراگراف پايدا ئالمايدىغان قانۇنىي ئىگە

87-ماددا ئاممىۋى پاراۋانلىق مەقسىتىدە ياكى پايدا ئالمايدىغان باشقا مەقسەتتە قۇرۇلغان، ئالغان پايدىسىنى مەبلەغ چىقارغۇچى، تەسىس قىلغۇچى ياكى ئەزالىرىغا تەقسىم قىلمايدىغان قانۇنىي ئىگىلەر پايدا ئالمايدىغان قانۇنىي ئىگە بولىدۇ.

پايدا ئالمايدىغان قانۇنىي ئىگە كەسپىي ئورۇن، ئىجتىمائىي تەشكىلات، فوند جەمئىيىتى، ئىجتىمائىي مۇلازىمەت ئاپپاراتى قاتارلىقلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.

88-ماددا قانۇنىي ئىگە شەرتىنى ھازىرلاپ، ئىقتىسادىي، ئىجتىمائىي تەرەققىياتنىڭ ئېھتىياجىغا لايىقلىشىپ، ئاممىۋى پاراۋانلىق مۇلازىمىتى قىلىش ئۈچۈن قۇرۇلغان كەسپىي ئورۇنلار قانۇن بويىچە تىزىمغا ئالدۇرۇپ قۇرۇلغاندىن كېيىن، كەسپىي ئورۇن تىپىدىكى قانۇنىي ئىگە سالاھىيىتىگە ئېرىشىدۇ؛
قانۇن بويىچە قانۇنىي ئىگىنى تىزىملىتىش رەسمىيىتى ئۆتىمىسىمۇ بولىدىغانلىرى قۇرۇلغان كۈندىن باشلاپلا كەسپىي ئورۇن تىپىدىكى قانۇنىي ئىگە سالاھىيىتىگە ئېرىشىدۇ.

89-ماددا كەسپىي ئورۇن تىپىدىكى قانۇنىي ئىگە كېڭەش تەسىس قىلغان بولسا، قانۇنلاردا ئايرىم بەلگىلىمە چىقىرىلغانلىرىنى ھېسابقا ئالمىغاندا، كېڭەش ئۇنىڭ تەدبىر ئاپپاراتى بولىدۇ.
كەسپىي ئورۇن تىپىدىكى قانۇنىي ئىگىنىڭ قانۇندا بەلگىلەنگەن ۋەكىلى قانۇن، مەمۇرىي نىزاملار ياكى قانۇنىي ئىگە نىزامنامىسىدىكى بەلگىلىمە بويىچە ۋۇجۇدقا كەلتۈرۈلىدۇ.

90-ماددا قانۇنىي ئىگە شەرتىنى ھازىرلىغان، ئەزالارنىڭ ئورتاق ئارزۇسىنى ئاساس قىلىپ، ئاممىۋى پاراۋانلىق مەقسىتىدە ياكى ئەزالارنىڭ ئورتاق مەنپەئىتى قاتارلىق پايدا ئالمايدىغان مەقسەتلەردە قۇرۇلغان ئىجتىمائىي تەشكىلاتلار قانۇن بويىچە تىزىمغا ئالدۇرۇپ قۇرۇلغاندىن كېيىن، ئىجتىمائىي تەشكىلات تىپىدىكى قانۇنىي ئىگە سالاھىيىتىگە ئېرىشىدۇ؛
قانۇن بويىچە قانۇنىي ئىگىنى تىزىملىتىش رەسمىيىتى ئۆتىمىسىمۇ بولىدىغانلىرى قۇرۇلغان كۈندىن باشلاپلا ئىجتىمائىي تەشكىلات تىپىدىكى قانۇنىي ئىگە سالاھىيىتىگە ئېرىشىدۇ.

91-ماددا ئىجتىمائىي تەشكىلات تىپىدىكى قانۇنىي ئىگە تەسىس قىلىشتا، قانۇن بويىچە قانۇنىي ئىگە نىزامنامىسى تۈزۈش كېرەك.

ئىجتىمائىي تەشكىلات تىپىدىكى قانۇنىي ئىگە ئەزالار يىغىنى ياكى ئەزالار قۇرۇلتىيى قاتارلىق ھوقۇقلۇق ئاپپارات تەسىس قىلىشى كېرەك.

ئىجىمائىي تەشكىلات تىپىدىكى قانۇنىي ئىگە كېڭەش قاتارلىق ئىجرا ئاپپاراتى تەسىس قىلىشى كېرەك.
كېڭەش باشلىقى ياكى جەمئىيەت باشلىقى قاتارلىق مەسئۇل كىشىلەر قانۇنىي ئىگە نىزامنامىسىدىكى بەلگىلىمە بويىچە قانۇندا بەلگىلەنگەن ۋەكىل بولىدۇ.

92-ماددا قانۇنىي ئىگە شەرتىنى ھازىرلاپ، ئاممىۋى پاراۋانلىق مەقسىتىدە ئىئانە قىلىنغان مال-مۈلۈك بىلەن قۇرۇلغان فوند جەمئىيىتى، ئىجتىمائىي مۇلازىمەت ئاپپاراتى قاتارلىقلار قانۇن بويىچە تىزىمغا ئالدۇرۇپ قۇرۇلغاندىن كېيىن، ئىئانە تىپىدىكى قانۇنىي ئىگە سالاھىيىتىگە ئېرىشىدۇ.

قانۇن بويىچە قۇرۇلغان دىنىي پائالىيەت سورۇنلىرىدىن قانۇنىي ئىگە شەرتىنى ھازىرلىغانلىرى قانۇنىي ئىگىنى تىزىملىتىشنى ئىلتىماس قىلىپ، ئىئانە تىپىدىكى قانۇنىي ئىگە سالاھىيىتىگە ئېرىشسە بولىدۇ.
قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردا دىنىي پائالىيەت سورۇنىغا دائىر بەلگىلىمە بولسا، شۇ بەلگىلىمە بويىچە بولىدۇ.

93-ماددا ئىئانە تىپىدىكى قانۇنىي ئىگە تەسىس قىلىشتا، قانۇن بويىچە قانۇنىي ئىگە نىزامنامىسى تۈزۈش كېرەك.

ئىئانە تىپىدىكى قانۇنىي ئىگە كېڭەش، دېموكراتىك باشقۇرۇش تەشكىلاتى قاتارلىق تەدبىر ئاپپاراتى ھەمدە ئىجرا ئاپپاراتى تەسىس قىلىشى كېرەك.
كېڭەش باشلىقى قاتارلىق مەسئۇل كىشىلەر قانۇنىي ئىگە نىزامنامىسىدىكى بەلگىلىمە بويىچە قانۇندا بەلگىلەنگەن ۋەكىل بولىدۇ.

ئىئانە تىپىدىكى قانۇنىي ئىگە نازارەتچىلىك كومىتېتى قاتارلىق نازارەتچىلىك ئاپپاراتى تەسىس قىلىشى كېرەك.

94-ماددا ئىئانە قىلغۇچى ئىئانە تىپىدىكى قانۇنىي ئىگىدىن ئىئانە قىلغان مال-مۈلۈكنىڭ ئىشلىتىش، باشقۇرۇش ئەھۋالىنى سۈرۈشتۈرۈشكە ھەمدە پىكىر ۋە تەكلىپ بېرىشكە ھوقۇقلۇق، ئىئانە تىپىدىكى قانۇنىي ئىگە ۋاقتىدا ئەينەن جاۋاب بېرىشى كېرەك.

ئىئانە تىپىدىكى قانۇنىي ئىگىنىڭ تەدبىر ئاپپاراتى، ئىجرا ئاپپاراتى ياكى قانۇندا بەلگىلەنگەن ۋەكىلىنىڭ قارار چىقىرىش تەرتىپى قانۇن، مەمۇرىي نىزاملارغا ۋە قانۇنىي ئىگە نىزامنامىسىگە خىلاپ بولسا ياكى قارارنىڭ مەزمۇنى قانۇنىي ئىگە نىزامنامىسىغا خىلاپ بولسا، ئىئانە قىلغۇچى قاتارلىق مەنپەئەتدارلار ياكى مەسئۇل ئورگان خەلق سوت مەھكىمىسىدىن شۇ قارارنى بىكار قىلىشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ.
لېكىن ئىئانە تىپىدىكى قانۇنىي ئىگە شۇ قارارغا ئاساسەن ياخشى نىيەتلىك ئاداچى بىلەن شەكىللەندۈرگەن ھەق تەلەپ قانۇن مۇناسىۋىتى تەسىرگە ئۇچرىمايدۇ.

95-ماددا ئاممىۋى پاراۋانلىق مەقسىتىدە قۇرۇلغان پايدا ئالمايدىغان قانۇنىي ئىگە ئاخىرلاشقاندا، ئاشقان مال-مۈلكىنى مەبلەغ چىقارغۇچى، تەسىس قىلغۇچى ياكى ئەزالىرىغا تەقسىم قىلىپ بەرسە بولمايدۇ.
قالدۇق مال-مۈلۈكنى قانۇنىي ئىگە نىزامنامىسىدىكى بەلگىلىمە ياكى ھوقۇقلۇق ئاپپاراتنىڭ قارارى بويىچە ئاممىۋى پاراۋانلىققا ئىشلىتىش كېرەك؛
قانۇنىي ئىگە نىزامنامىسىدىكى بەلگىلىمە ياكى ھوقۇقلۇق ئاپپاراتنىڭ قارارى بويىچە بىر تەرەپ قىلغىلى بولمىسا، مەسئۇل ئورگاننىڭ رىياسەتچىلىكىدە، ئاساسىي مەقسىتى ئوخشاش ياكى ئوخشاپ كېتىدىغان قانۇنىي ئىگىگە ئۆتكۈزۈپ بېرىلىدۇ ھەمدە جەمئىيەتكە ئېلان قىلىنىدۇ.

4-پاراگراف ئالاھىدە قانۇنىي ئىگە

96-ماددا بۇ پاراگرافتا بەلگىلەنگەن ئورگان تىپىدىكى قانۇنىي ئىگە، يېزا كوللېكتىپ ئىقتىسادىي تەشكىلاتى تۈرىدىكى قانۇنىي ئىگە، شەھەر-بازار يېزا ھەمكارلىق ئىگىلىك تەشكىلاتى تىپىدىكى قانۇنىي ئىگە ۋە ئاساسىي قاتلام ئامما ئاپتونومىيە تەشكىلاتى ساھەسىدىكى قانۇنىي ئىگە قاتارلىقلار ئالاھىدە قانۇنىي ئىگە ھېسابلىنىدۇ.

97-ماددا خىراجىتىنى ئۆز ئالدىغا باشقۇرىدىغان ئورگانلار ۋە مەمۇرىي فۇنكسىيەنى ئۈستىگە ئالغان قانۇندا بەلگىلەنگەن ئاپپاراتلار قۇرۇلغان كۈندىن باشلاپ ئورگان تىپىدىكى قانۇنىي ئىگە سالاھىيىتىگە ئېرىشىدۇ، فۇنكسىيە ئادا قىلىشتا زۆرۈر بولغان ھەق تەلەپ ھەرىكىتى بىلەن شۇغۇللانسا بولىدۇ.

98-ماددا ئورگان تىپىدىكى قانۇنىي ئىگە ئەمەلدىن قالدۇرۇلغان بولسا، قانۇنىي ئىگە ئاخىرلىشىدۇ، ئۇنىڭ ۋەزىپىسىنى ئۆتكۈزۈۋالغان ئورگان تىپىدىكى قانۇنىي ئىگىلىك ئۇنىڭ ھەق تەلەپ ھوقۇقىدىن بەھرىمەن بولىدۇ ۋە ئۇنىڭ ھەق تەلەپ مەجبۇرىيىتىنى ئۈستىگە ئالىدۇ؛
ۋەزىپىنى ئۆتكۈزۈۋالىدىغان ئورگان تىپىدىكى قانۇنىي ئىگە بولمىسا، بىكار قىلىش قارارىنى چىقارغان ئورگان تىپىدىكى قانۇنىي ئىگىلىك بەھرىمەن بولىدۇ ۋە ئۈستىگە ئالىدۇ.

99-ماددا يېزا كوللېكتىپ ئىقتىسادىي تەشكىلاتلىرى قانۇن بويىچە قانۇنىي ئىگە سالاھىيىتىگە ئىگە بولىدۇ.

قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردا يېزا كوللېكتىپ ئىقتىسادىي تەشكىلاتلىرىغا دائىر بەلگىلىمە بولسا، شۇ بەلگىلىمە بويىچە بولىدۇ.

100-ماددا شەھەر-بازار يېزا ھەمكارلىق ئىگىلىك تەشكىلاتلىرى قانۇن بويىچە قانۇنىي ئىگە سالاھىيىتىگە ئىگە بولىدۇ.

قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردا شەھەر-بازار يېزا ھەمكارلىق ئىگىلىك تەشكىلاتلىرىغا دائىر بەلگىلىمە بولسا، شۇ بەلگىلىمە بويىچە بولىدۇ.

101-ماددا شەھەر ئاھالە كومىتېتى، كەنت ئاھالە كومىتېتى ئاساسىي قاتلام ئامما ئاپتونومىيە تەشكىلاتى تىپىدىكى قانۇنىي ئىگە سالاھىيىتىگە ئىگە بولۇپ، فۇنكسىيە ئادا قىلىشتا زۆرۈر بولغان ھەق تەلەپ ھەرىكىتى بىلەن شۇغۇللانسا بولىدۇ.

كەنت كوللېكتىپ ئىقتىسادىي تەشكىلاتى تەسىس قىلىنمىغان بولسا، كەنت ئاھالە كومىتېتى كەنت كوللېكتىپ ئىقتىسادىي تەشكىلاتىنىڭ فۇنكسىيەسىنى قانۇن بويىچە ۋاكالىتەن يۈرگۈزسە بولىدۇ.

4-باب قانۇنىي ئىگە ئەمەس تەشكىلاتلار

102-ماددا قانۇنىي ئىگە ئەمەس تەشكىلاتلار قانۇنىي ئىگە سالاھىيىتىگە ئىگە بولمىسىمۇ، لېكىن قانۇن بويىچە ئۆز نامىدا ھەق تەلەپ ھەرىكىتى بىلەن شۇغۇللىنالايدىغان تەشكىلاتلارنى كۆرسىتىدۇ.

قانۇنىي ئىگە ئەمەس تەشكىلاتلار شەخسلەرنىڭ شېرىكسىز كارخانىسى، ھەمشېرىك كارخانىسى، قانۇنىي ئىگە سالاھىيىتى يوق كەسپىي مۇلازىمەت ئاپپاراتى قاتارلىقلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.

103-ماددا قانۇنىي ئىگە ئەمەس تەشكىلاتلار قانۇندىكى بەلگىلىمە بويىچە تىزىمغا ئالدۇرۇشى كېرەك.

قانۇنىي ئىگە ئەمەس تەشكىلاتلارنى تەسىس قىلىشتا، قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردا ئالاقىدار ئورگاننىڭ تەستىقىنى ئېلىش شەرت دەپ بەلگىلەنگەن بولسا، شۇ بەلگىلىمە بويىچە بولىدۇ.

104-ماددا قانۇنىي ئىگە ئەمەس تەشكىلاتلارنىڭ مال-مۈلكى قەرزىنى ئۈزۈشكە يەتمىسە، ئۇنىڭ مەبلەغ چىقارغۇچىسى ياكى تەسىس قىلغۇچىسى چەكسىز جاۋابكارلىقنى ئۈستىگە ئالىدۇ.
قانۇنلاردا ئايرىم بەلگىلىمە بولسا، شۇ بەلگىلىمە بويىچە بولىدۇ.

105-ماددا قانۇنىي ئىگە ئەمەس تەشكىلاتلار بىر ياكى بىرنەچچە كىشىنى شۇ تەشكىلاتقا ۋاكالىتەن ھەق تەلەپ ھەرىكىتى قىلىشقا بېكىتسە بولىدۇ.

106-ماددا تۆۋەندىكى ئەھۋاللارنىڭ بىرى كۆرۈلسە، قانۇنىي ئىگە ئەمەس تەشكىلات تارقىتىۋېتىلىدۇ :

( 1 ) نىزامنامىسىدە بەلگىلەنگەن داۋاملىشىش ۋاقتى توشسا ياكى نىزامنامىسىدە بەلگىلەنگەن باشقا تارقىتىۋېتىش سەۋەبلىرى كۆرۈلسە؛

( 2 ) مەبلەغ چىقارغۇچى ياكى تەسىس قىلغۇچى تارقىتىۋېتىشنى قارار قىلىش؛

( 3 ) قانۇندا بەلگىلەنگەن باشقا ئەھۋاللار.

107-ماددا تارقىتىۋېتىلگەن قانۇنىي ئىگە ئەمەس تەشكىلاتلار قانۇن بويىچە ھېساباتىنى ئېنىقلىشى كېرەك.

108-ماددا قانۇنىي ئىگە ئەمەس تەشكىلاتلارغا مۇشۇ بابتىكى بەلگىلىمىلەر تەتبىقلانغاندىن سىرت، مۇشۇ قىسىمنىڭ 3-باب 1-پاراگرافىدىكى ئالاقىدار بەلگىلىمىلەرمۇ پايدىلىنىپ تەتبىقلىنىدۇ.

5-باب ھەق تەلەپ ھوقۇقى

109-ماددا تەبىئىي ئىگىلەرنىڭ جىسمانىي ئەركىنلىكى، ئىنسانىي ئىززىتىنى قانۇن قوغدايدۇ.

110-ماددا تەبىئىي ئىگىلەر ھاياتلىق ھوقۇقى، بەدەن ھوقۇقى، ساغلاملىق ھوقۇقى، ئىسىم-فامىلە ھوقۇقى، سۈرەت ھوقۇقى، نام-شۆھرەت ھوقۇقى، پەخرىي نام ھوقۇقى، شەخسىيەت ھوقۇقى، ئۆيلىنىشكە ئۆزى ئىگە بولۇش ھوقۇقى قاتارلىق ھوقۇقلارغا ئىگە.

قانۇنىي ئىگىلەر، قانۇنىي ئىگە ئەمەس تەشكىلاتلار نام ھوقۇقى، نام-شۆھرەت ھوقۇقى ۋە پەخرىي نام ھوقۇقىغا ئىگە.

111-ماددا تەبىئىي ئىگىلەرنىڭ شەخسىي ئۇچۇرىنى قانۇن قوغدايدۇ.
ھەرقانداق تەشكىلات ياكى شەخس باشقىلارنىڭ شەخسىي ئۇچۇرىغا ئېرىشمەكچى بولسا، قانۇن بويىچە ئېرىشىشى ھەمدە ئۇچۇرنىڭ بىخەتەرلىكىگە ھەقىقىي كاپالەتلىك قىلىشى كېرەك، باشقىلارنىڭ شەخسىي ئۇچۇرىنى قانۇنسىز توپلاش، ئىشلىتىش، پىششىقلاش، يەتكۈزۈشكە، قانۇنسىز ئېلىپ-سېتىش، تەمىنلەش ياكى ئاشكارىلاشقا يول قويۇلمايدۇ.

112-ماددا تەبىئىي ئىگىلەرنىڭ ئۆيلىنىش-ئائىلە مۇناسىۋىتى قاتارلىقلاردىن شەكىللەنگەن جىسمانىي ھوقۇقىنى قانۇن قوغدايدۇ.

113-ماددا ھەق تەلەپ سۇبيېكتلىرىنىڭ مال-مۈلۈك ھوقۇقىنى قانۇن باراۋەر قوغدايدۇ.

114-ماددا ھەق تەلەپ سۇبيېكتى نەرسە ھوقۇقىدىن قانۇن بويىچە بەھرىمەن بولىدۇ.

نەرسە ھوقۇقى ‐ ھوقۇقدارنىڭ مۇئەييەن نەرسىنى قانۇن بويىچە بىۋاسىتە ئىدارە قىلىش ۋە يەكلەش ھوقۇقىنى، جۈملىدىن ئىگىدارلىق ھوقۇقى، پايدىلانما نەرسە ھوقۇقى، كېپىل نەرسە ھوقۇقىنى كۆرسىتىدۇ.

115-ماددا نەرسە كۆچمەس مۈلۈك ۋە كۆچمە مۈلۈكنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.
قانۇندا ھوقۇق نەرسە ھوقۇقىنىڭ ئوبيېكتى بولىدۇ دەپ بەلگىلەنگەن بولسا، شۇ بەلگىلىمە بويىچە بولىدۇ.

116-ماددا نەرسە ھوقۇقىنىڭ تۈرى ۋە مەزمۇنى قانۇندا بەلگىلىنىدۇ.

117-ماددا كۆچمەس مۈلۈك ياكى كۆچمە مۈلۈك ئاممىۋى مەنپەئەتنىڭ ئېھتىياجى بىلەن قانۇندا بەلگىلەنگەن ھوقۇق دائىرىسى ۋە تەرتىپ بويىچە يىغىۋېلىنغان، ئېلىپ ئىشلىتىلگەن بولسا، ئادىل، مۇۋاپىق تۆلەم بېرىش كېرەك.

118-ماددا ھەق تەلەپ سۇبيېكتى قانۇن بويىچە ھەقدارلىقتىن بەھرىمەن بولىدۇ.

ھەقدارلىق ـ ـ ـ ھوقۇقدارنىڭ توختام، ھوقۇققا چېقىلىش قىلمىشى، سەۋەبسىز باشقۇرۇش، نامۇۋاپىق پايدا ئېلىش سەۋەبىدىن شۇنىڭدەك قانۇندىكى باشقا بەلگىلىمىلەر بويىچە، مەجبۇرىيىتى بار مۇئەييەن كىشىدىن مەلۇم ھەرىكەتنى قىلىش ياكى قىلماسلىقىنى تەلەپ قىلىش ھوقۇقىنى كۆرسىتىدۇ.

119-ماددا قانۇن بويىچە تۈزۈلگەن توختام توختاملاشقۇچىلار ئۈچۈن قانۇنىي چەكلەش كۈچىگە ئىگە.

120-ماددا ھەق تەلەپ ھوقۇق-مەنپەئىتى دەخلى-تەرۇزغا ئۇچرىغاندا، ھوقۇقى چېقىلىنغۇچى ھوقۇققا چېقىلغۇچىدىن ھوقۇققا چېقىلىش جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشنى تەلەپ قىلىشقا ھوقۇقلۇق.

121-ماددا قانۇندا ياكى پۈتۈمدە بەلگىلەنگەن مەجبۇرىيىتى يوق تۇرۇپ، باشقىلارنىڭ مەنپەئىتىنى زىياندىن ساقلاپ قېلىش ئۈچۈن باشقۇرۇپ قويغان ئادەم شۇ سەۋەبتىن قىلغان زۆرۈر خىراجەتنى مەنپەئەتلەنگۈچىدىن تۆلىتىۋېلىشقا ھوقۇقلۇق.

122-ماددا باشقىلارنىڭ قانۇن ئاساسى يوق تۇرۇپ نامۇۋاپىق مەنپەئەتكە ئېرىشىشى سەۋەبىدىن زىيانغا ئۇچرىغانلار نامۇۋاپىق مەنپەئەتنى قايتۇرۇپ بېرىشنى تەلەپ قىلىشقا ھوقۇقلۇق.

123-ماددا ھەق تەلەپ سۇبيېكتى قانۇن بويىچە بىلىم مۈلۈك ھوقۇقىدىن بەھرىمەن بولىدۇ.

بىلىم مۈلۈك ھوقۇقى ھوقۇقدارنىڭ تۆۋەندىكى ئوبيېكتلاردىن قانۇن بويىچە بەھرىمەن بولىدىغان خاس ھوقۇقىنى كۆرسىتىدۇ :

( 1 ) ئەسەر؛

( 2 ) كەشپىيات، قوللىنىشچان يېڭى تىپ، تاشقى كۆرۈنۈش لايىھەسى؛

( 3 ) تاۋار ماركىسى؛

( 4 ) جۇغراپىيەلىك بەلگىسى؛

( 5 ) سودا مەخپىيىتى؛

( 6 ) توپلاشتۇرۇلغان ئېلېكتىر يولىنىڭ چېرتيوژ لايىھەسى؛

( 7 ) ئۆسۈملۈك يېڭى سورتى؛

( 8 ) قانۇندا بەلگىلەنگەن باشقا ئوبيېكتلار.

124-ماددا تەبىئىي ئىگىلەر قانۇن بويىچە ۋارىسلىق ھوقۇقىدىن بەھرىمەن بولىدۇ.

تەبىئىي ئىگىنىڭ قانۇنلۇق خۇسۇسىي مال-مۈلكىگە قانۇن بويىچە ۋارىسلىق قىلىشقا بولىدۇ.

125-ماددا ھەق تەلەپ سۇبيېكتى قانۇن بويىچە پاي ھوقۇقى ۋە باشقا سېلىنما ھوقۇقلىرىدىن بەھرىمەن بولىدۇ.

126-ماددا ھەق تەلەپ سۇبيېكتى قانۇندا بەلگىلەنگەن باشقا ھەق تەلەپ ھوقۇقى ۋە مەنپەئەتتىن بەھرىمەن بولىدۇ.

127-ماددا قانۇنلاردا سانلىق مەلۇمات، توردىكى مەۋھۇم مال-مۈلۈكنى قوغداش ھەققىدە بەلگىلىمە بولسا، شۇ بەلگىلىمە بويىچە بولىدۇ.

128-ماددا قانۇنلاردا قۇرامىغا يەتمىگەنلەر، ياشانغانلار، مېيىپلار، ئاياللار ۋە ئىستېمالچىلار قاتارلىقلارنىڭ ھەق تەلەپ ھوقۇقىنى قوغداش ھەققىدە ئالاھىدە بەلگىلىمە بولسا، شۇ بەلگىلىمە بويىچە بولىدۇ.

129-ماددا ھەق تەلەپ ھوقۇقىغا ھەق تەلەپ قانۇن ھەرىكىتى، ئەمەلىي ھەرىكەت، قانۇندا بەلگىلەنگەن ۋەقەلەر ياكى قانۇندا بەلگىلەنگەن باشقا ئۇسۇللار بويىچە ئېرىشىشكە بولىدۇ.

130-ماددا ھەق تەلەپ سۇبيېكتى ھەق تەلەپ ھوقۇقىنى ئۆز ئارزۇسىغا ئاساسەن قانۇن بويىچە يۈرگۈزىدۇ، ئارىلىشىۋالمايدۇ.

131-ماددا ھەق تەلەپ سۇبيېكتلىرى ھوقۇقىنى يۈرگۈزگەندە، قانۇندا بەلگىلەنگەن مەجبۇرىيىتى ۋە دەۋالاشقۇچىلار پۈتۈشكەن مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىشى لازىم.

132-ماددا ھەق تەلەپ سۇبيېكتلىرى ھەق تەلەپ ھوقۇقىنى كەلسە-كەلمەس ئىشلىتىپ دۆلەت مەنپەئىتى، ئاممىۋى مەنپەئەت ياكى باشقىلارنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىگە زىيان سالسا بولمايدۇ.

6-باب ھەق تەلەپ قانۇن ھەرىكىتى

1-پاراگراف ئادەتتىكى بەلگىلىمە

133-ماددا ھەق تەلەپ قانۇن ھەرىكىتى ھەق تەلەپ سۇبيېكتىنىڭ مەقسەت ئىپادىسى ئارقىلىق ھەق تەلەپ قانۇن مۇناسىۋىتىنى ئورنىتىش، ئۆزگەرتىش، ئاخىرلاشتۇرۇش ھەرىكىتىنى كۆرسىتىدۇ.

134-ماددا ھەق تەلەپ قانۇن ھەرىكىتى ئىككى تەرەپنىڭ ياكى كۆپ تەرەپنىڭ مەقسەت ئىپادىسىنىڭ بىردەكلىكى ئاساسىدا ۋۇجۇدقا كەلسىمۇ، يەككە تەرەپنىڭ مەقسەت ئىپادىسى ئاساسىدا ۋۇجۇدقا كەلبولسىمۇ بولىدۇ.

قانۇنىي ئىگىلەر، قانۇنىي ئىگە ئەمەس تەشكىلاتلار قانۇن ياكى نىزامنامىسىدە بەلگىلەنگەن كېڭىشىش ئۇسۇلى ۋە ئاۋاز بېرىش تەرتىپى بويىچە قارار چىقارغان بولسا، شۇ قارار چىقىرىش ھەرىكىتى ۋۇجۇدقا كەلگەن بولىدۇ.

135-ماددا ھەق تەلەپ قانۇن ھەرىكىتىدە يازما شەكىل، ئاغزاكى شەكىل ياكى باشقا شەكىللەر قوللىنىلسا بولىدۇ؛
قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردا ياكى توختاملاشقۇچىلارنىڭ پۈتۈمىدە مۇئەييەن شەكىلنى قوللىنىش بەلگىلەنگەن بولسا، شۇ مۇئەييەن شەكىلنى ئىشلىتىش كېرەك.

136-ماددا ھەق تەلەپ قانۇن ھەرىكىتى ۋۇجۇدقا كەلگەن ۋاقىتتىن باشلاپ كۈچكە ئىگە، لېكىن قانۇندا ئايرىم بەلگىلەنگەنلىرى ياكى دەۋالاشقۇچىلار ئايرىم پۈتۈشكەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

قىلمىشچى قانۇندىكى بەلگىلىمىگە ئاساسلانماي ياكى قارشى تەرەپنىڭ ماقۇللۇقىنى ئالماي تۇرۇپ، ھەق تەلەپ قانۇن ھەرىكىتىنى ئۆز مەيلىچە ئۆزگەرتسە ياكى بىكار قىلسا بولمايدۇ.

2-پاراگراف مەقسەت ئىپادىلەش

137-ماددا سۆزلىشىش شەكلىدە ئىپادىلەنگەن مەقسەت ئىپادىسى ئاداچى مەزمۇننى بىلگەندە كۈچكە ئىگە بولىدۇ.

سۆزلىشىشتىن باشقا ئۇسۇلدا ئىپادىلەنگەن مەقسەت ئىپادىسى ئاداچىغا يەتكۈزۈلگەندە كۈچكە ئىگە بولىدۇ.
سۆزلىشىشتىن باشقا ئۇسۇلدا ئىپادىلەنگەن، سانلىق مەلۇماتلىق ئېلېكتىرون تېكسىت شەكلى قوللىنىلغان مەقسەت ئىپادىسىنى يەتكۈزۈشتە، ئاداچى سانلىق مەلۇماتلىق ئېلېكتىرونلۇق تېكسىتنى تاپشۇرۇۋالىدىغان ئالاھىدە سىستېمىنى بەلگىلەپ بەرگەن بولسا، شۇ سانلىق مەلۇماتلىق تېلېگرامما تېكسىت شۇ ئالاھىدە سىستېمىغا كىرگەندە كۈچكە ئىگە بولىدۇ؛
ئالاھىدە سىستېما بەلگىلەنمىگەن بولسا، ئاداچى سانلىق مەلۇماتلىق ئېلېكتىرون تېكسىتنىڭ سىستېمىغا كىرگەنلىكىنى بىلگەن ياكى بىلىشكە تېگىشلىك بولغان ۋاقىتتا كۈچكە ئىگە بولىدۇ.
توختاملاشقۇچىلار سانلىق مەلۇماتلىق ئېلېكتىرون تېكست شەكلىنى قوللىنىش مەقسەت ئىپادىسىنىڭ كۈچكە ئىگە بولۇش ۋاقتىنى ئايرىم پۈتۈشكەن بولسا، شۇ پۈتۈم بويىچە بولىدۇ.

138-ماددا ئاداچىسىز مەقسەت ئىپادىسى ئىپادىلىنىپ بولغاندا كۈچكە ئىگە بولىدۇ.
قانۇنلاردا ئايرىم بەلگىلىمە بولسا، شۇ بەلگىلىمە بويىچە بولىدۇ.

139-ماددا ئېلان شەكلىدە بىلدۈرۈلگەن مەقسەت ئىپادىسى ئېلان چىقىرىلغان ۋاقىتتىن باشلاپ كۈچكە ئىگە بولىدۇ.

140-ماددا قىلمىشچى مەقسىتىنى ئېنىق ياكى يوشۇرۇن ئىپادىلىسە بولىدۇ.

سۈكۈت پەقەت قانۇندا، ئالاقىدارلارنىڭ پۈتۈمىدە بەلگىلەنگەن ياكى ئالاقىدارلارنىڭ سودا ئادىتىگە ئۇيغۇن كەلگەندىلا، ئاندىن مەقسەت ئىپادىسى دەپ قارىلىدۇ.

141-ماددا قىلمىشچى مەقسەت ئىپادىسىنى قايتۇرۇۋالسا بولىدۇ.
مەقسەت ئىپادىسىنى قايتۇرۇۋېلىش ئۇقتۇرۇشى ئاداچىغا مەقسەت ئىپادىسى يەتكۈزۈلۈشتىن بۇرۇن ياكى شۇنىڭ بىلەن تەڭ يېتىپ بېرىشى كېرەك.

142-ماددا ئاداچىلىق مەقسەت ئىپادىسىنى ئىزاھلاشتا، ئىشلىتىلگەن سۆز-جۈملىلەرگە ئاساسەن، ئالاقىدار ماددا-تارماقلار، ھەرىكەتنىڭ خاراكتېرى ۋە مەقسىتى، ئادەت ۋە سەمىمىيەت پىرىنسىپىغا بىرلەشتۈرۈپ، مەقسەت ئىپادىسىنىڭ مەنىسىنى مۇئەييەنلەشتۈرۈش كېرەك.

ئاداچىسىز مەقسەت ئىپادىسىنى ئىزاھلاشتا، ئىشلەتكەن سۆز-جۈملىلەر بىلەن مۇتلەق چەكلىنىپ قالماي، بەلكى ئالاقىدار ماددا-تارماقلار، ھەرىكەتنىڭ خاراكتېرى ۋە مەقسىتى، ئادەت ۋە سەمىمىيەت پىرىنسىپىغا بىرلەشتۈرۈپ، قىلمىشچىنىڭ ھەقىقىي مەقسىتىنى مۇئەييەنلەشتۈرۈش كېرەك.

3-پاراگراف ھەق تەلەپ قانۇن ھەرىكىتىنىڭ كۈچى

143-ماددا تۆۋەندىكى شەرتلەرنى ھازىرلىغان ھەق تەلەپ قانۇن ھەرىكىتى كۈچكە ئىگە :

( 1 ) قىلمىشچى مۇناسىپ ھەق تەلەپ ھەرىكەت ئىقتىدارىغا ئىگە بولسا؛

( 2 ) مەقسەت ئىپادىسى ھەقىقىي بولسا؛

( 3 ) قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردىكى مەجبۇرلاش بەلگىلىمىسىگە، ئاممىۋى تەرتىپ ۋە ياخشى ئۆرپ-ئادەتكە خىلاپ بولماسلىق.

144-ماددا ھەق تەلەپ ھەرىكەت ئىقتىدارى يوق كىشى قىلغان ھەق تەلەپ قانۇن ھەرىكىتى ئىناۋەتسىز.

1445-ماددا ھەق تەلەپ ھەرىكەت ئىقتىدارى چەكلەنگەن كىشى قىلغان نوقۇل پايدا ئالىدىغان ھەق تەلەپ قانۇن ھەرىكىتى ياكى يېشى، ئەقلى، روھىي ساغلاملىق ئەھۋالىغا مۇناسىپ ھەق تەلەپ قانۇن قىلمىشى كۈچكە ئىگە؛
ئۇلار قىلغان باشقا ھەق تەلەپ قانۇن ھەرىكىتى قانۇندا بەلگىلەنگەن ۋاكالەتچىسىنىڭ ماقۇللۇقىنى ئالغان ياكى ئېتىراپ قىلغاندىن كېيىن كۈچكە ئىگە بولىدۇ.

ئاداچى قانۇندا بەلگىلەنگەن ۋاكالەتچىنى ئۇقتۇرۇشنى تاپشۇرۇۋالغان كۈندىن باشلاپ 30 كۈن ئىچىدە ئېتىراپ قىلىپ بېرىشكە سۈيلىسە بولىدۇ.
قانۇندا بەلگىلەنگەن ۋاكالەتچى ئىپادە بىلدۈرمىسە، ئېتىراپ قىلىشنى رەت قىلدى دەپ قارىلىدۇ.
ھەق تەلەپ قانۇن ھەرىكىتى ئېتىراپ قىلىنىشتىن ئىلگىرى ياخشى نىيەتلىك ئاداچىلار بىكار قىلىشقا ھوقۇقلۇق.
بىكار قىلىشتا ئۇقتۇرۇش قىلىش كېرەك.

146-ماددا قىلمىشچى بىلەن ئاداچىنىڭ ساختا مەقسەت ئىپادىسى ئارقىلىق قىلغان ھەق تەلەپ قانۇن ھەرىكىتى ئىناۋەتسىز.

ساختا مەقسەت ئىپادىسى ئارقىلىق يوشۇرغان ھەق تەلەپ قانۇن ھەرىكىتىنىڭ كۈچى ئالاقىدار قانۇنلاردىكى بەلگىلىمە بويىچە بىر تەرەپ قىلىنىدۇ.

147-ماددا قىلمىشچى زور ئۇقۇشماسلىق ئاساسىدا قىلغان ھەق تەلەپ قانۇن ھەرىكىتىنى خەلق سوت مەھكىمىسى ياكى كېسىم ئاپپاراتىدىن بىكار قىلىشنى تەلەپ قىلىشقا ھوقۇقلۇق.

148-ماددا بىر تەرەپ ئالدامچىلىق ۋاسىتىسى ئارقىلىق قارشى تەرەپنى ھەقىقىي مەقسىتىگە خىلاپ ئەھۋالدا ھەق تەلەپ قانۇن ھەرىكىتى قىلدۇرغان بولسا، ئالدانغۇچى خەلق سوت مەھكىمىسى ياكى كېسىم ئاپپاراتىدىن شۇ ھەرىكەتنى بىكار قىلىشنى تەلەپ قىلىشقا ھوقۇقلۇق.

149-ماددا 3-كىشى ئالدامچىلىق قىلىپ، بىر تەرەپنى ھەقىقىي مەقسىتىگە خىلاپ ئەھۋالدا ھەق تەلەپ قانۇن ھەرىكىتى قىلدۇرغان، قارشى تەرەپ بۇ ئالدامچىلىق ھەرىكىتىنى بىلگەن بولسا ياكى بىلىشكە تېگىشلىك بولسا، ئالدانغۇچى خەلق سوت مەھكىمىسى ياكى كېسىم ئاپپاراتىدىن شۇ ھەرىكەتنى بىكار قىلىشنى تەلەپ قىلىشقا ھوقۇقلۇق.

150-ماددا بىر تەرەپ ياكى 3-كىشى تەھدىت ۋاسىتىسى ئارقىلىق، قارشى تەرەپنى ھەقىقىي مەقسىتىگە خىلاپ ئەھۋالدا ھەق تەلەپ قانۇن ھەرىكىتى قىلدۇرغان بولسا، تەھدىتكە ئۇچرىغۇچى تەرەپ خەلق سوت مەھكىمىسى ياكى كېسىم ئاپپاراتىدىن شۇ ھەرىكەتنى بىكار قىلىشنى تەلەپ قىلىشقا ھوقۇقلۇق.

151-ماددا بىر تەرەپ قارشى تەرەپنىڭ قىيىن ئەھۋالدا قېلىش، ھۆكۈم قىلىش ئىقتىدارى كەمچىل بولۇش قاتارلىق ئەھۋاللىرىدىن پايدىلىنىپ ھەق تەلەپ قانۇن ھەرىكىتى قىلدۇرۇپ روشەن ئادالەتسىزلىكنى كەلتۈرۈپ چىقارغان بولسا، زىيانغا ئۇچرىغۇچى خەلق سوت مەھكىمىسى ياكى كېسىم ئاپپاراتىدىن شۇ ھەرىكەتنى بىكار قىلىشنى تەلەپ قىلىشقا ھوقۇقلۇق.

152-ماددا تۆۋەندىكى ئەھۋاللارنىڭ بىرى كۆرۈلسە، بىكار قىلىش ھوقۇقى يوقىلىدۇ :

( 1 ) دەۋالاشقۇچىلار بىكار قىلىش سەۋەبىنى بىلگەن ياكى بىلىشكە تېگىشلىك بولغان كۈندىن باشلاپ بىر يىل ئىچىدە، زور ئۇقۇشماسلىق كۆرۈلگەن دەۋالاشقۇچىلار بىكار قىلىش مەنبەسىنى بىلگەن ياكى بىلىشكە كېرەك بولغان كۈندىن باشلاپ 90 كۈن ئىچىدە بىكار قىلىش ھوقۇقىنى يۈرگۈزمىگەن بولسا؛

( 2 ) دەۋالاشقۇچىلار تەھدىتكە ئۇچراپ، تەھدىت ھەرىكىتى ئاخىرلاشقان كۈندىن باشلاپ بىر يىل ئىچىدە بىكار قىلىش ھوقۇقىنى يۈرگۈزمىگەن بولسا؛

( 3 ) دەۋالاشقۇچىلار بىكار قىلىش سەۋەبىنى بىلگەندىن كېيىن، بىكار قىلىش ھوقۇقىدىن ۋاز كېچىدىغانلىقىنى ئېنىق بىلدۈرگەن ياكى ھەرىكىتى ئارقىلىق ئىپادىلىگەن بولسا.

دەۋالاشقۇچىلار ھەق تەلەپ قانۇن ھەرىكىتى يۈز بەرگەن كۈندىن باشلاپ بەش يىل ئىچىدە بىكار قىلىش ھوقۇقىنى يۈرگۈزمىگەن بولسا، بىكار قىلىش ھوقۇقى يوقىلىدۇ.

153-ماددا قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردىكى مەجبۇرلاش بەلگىلىمىلىرىگە خىلاپ ھەق تەلەپ قانۇن ھەرىكىتى ئىناۋەتسىز.
لېكىن مەجبۇرلاش بەلگىلىمىسى ھەق تەلەپ قانۇن ھەرىكىتىنى ئىناۋەتسىز قىلىۋېتەلمەيدىغانلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

ئاممىۋى تەرتىپ ۋە ياخشى ئۆرپ-ئادەتلەرگە خىلاپ ھەق تەلەپ قانۇن ھەرىكىتى ئىناۋەتسىز.

154-ماددا قىلمىشچى بىلەن ئاداچى يامان غەرەزدە تىل بىرىكتۈرۈۋېلىپ، باشقىلارنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىگە زىيان سالغان ھەق تەلەپ قانۇن ھەرىكىتى ئىناۋەتسىز.

155-ماددا ئىناۋەتسىز ياكى بىكار قىلىنغان ھەق تەلەپ قانۇن ھەرىكىتى باشتىلا قانۇنىي چەكلەش كۈچىگە ئىگە ئەمەس.

156-ماددا ھەق تەلەپ قانۇن ھەرىكىتىنىڭ بىر قىسمى ئىناۋەتسىز بولۇپ، باشقا قىسمىنىڭ كۈچىگە تەسىر يەتكۈزمىسە، باشقا قىسمى كۈچكە ئىگە بولىۋېرىدۇ.

157-ماددا ھەق تەلەپ قانۇن ھەرىكىتى ئىناۋەتسىز بولغان، بىكار قىلىنغان ياكى كۈچكە ئىگە ئەمەسلىكى مۇئەييەنلەشتۈرۈلگەندىن كېيىن، قىلمىشچى شۇ ھەرىكەت بىلەن ئىگە بولغان مال-مۈلۈكنى قايتۇرۇپ بېرىشى كېرەك؛
قايتۇرغىلى بولمىسا ياكى قايتۇرۇشنىڭ ھاجىتى بولمىسا، باھاغا سۇندۇرۇپ تولۇقلاش كېرەك.
سەۋەنلىك ئۆتكۈزگەن تەرەپ قارشى تەرەپنىڭ بۇنىڭدىن كېلىپ چىققان زىيىنىنى تۆلەپ بېرىشى كېرەك؛
ھەر قايسى تەرەپلەرنىڭ خاتالىقى بولسا، ھەر قايسىسى ئۆزىگە مۇناسىپ جاۋابكارلىقنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.
قانۇنلاردا ئايرىم بەلگىلىمە بولسا، شۇ بەلگىلىمە بويىچە بولىدۇ.

4-پاراگراف ھەق تەلەپ قانۇن ھەرىكىتىنىڭ قوشۇمچە شەرتى ۋە قوشۇمچە مۇددىتى

158-ماددا ھەق تەلەپ قانۇن ھەرىكىتىگە قوشۇمچە شەرت قويۇشقا بولىدۇ، لېكىن خاراكتېرى بويىچە قوشۇمچە شەرت قويۇشقا بولمايدىغانلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.
كۈچكە ئىگە بولۇش شەرتى قوشۇمچە قىلىنغان ھەق تەلەپ قانۇن ھەرىكىتى شەرت ئورۇندالغان ۋاقىتتىن باشلاپ كۈچكە ئىگە بولىدۇ.
بىكار قىلىش شەرتى قوشۇمچە قىلىنغان ھەق تەلەپ قانۇن ھەرىكىتى شەرت ئورۇندالغاندا كۈچتىن قالىدۇ.

159-ماددا قوشۇمچە شەرت قويۇلغان ھەق تەلەپ قانۇن ھەرىكىتىدە، دەۋالاشقۇچىلار ئۆزىنىڭ مەنپەئەتىنى كۆزلەپ شەرتنىڭ ئورۇندىلىشىغا يولسىز توسقۇنلۇق قىلسا، شەرت ئورۇنلاندى دەپ قارىلىدۇ؛
شارائىتنىڭ ئورۇندىلىشىغا نامۇۋاپىق تۈرتكە بولغانلار شەرت ئورۇندالمىدى، دەپ قارىلىدۇ.

160-ماددا ھەق تەلەپ قانۇن ھەرىكىتىگە قوشۇمچە مۆھلەت بەلگىلەشكە بولىدۇ، لېكىن خاراكتېرى بويىچە قوشۇمچە مۆھلەت بەلگىلاشقا بولمايدىغانلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.
كۈچكە ئىگە بولۇش مۇددىتى قوشۇمچە قىلىنغان ھەق تەلەپ قانۇن ھەرىكىتى مۆھلەت توشقاندىن باشلاپ كۈچكە ئىگە بولىدۇ.
ئاخىرلىشىش مۆھلىتى قوشۇمچە قىلىنغان ھەق تەلەپ قانۇن ھەرىكىتى مۆھلەت توشقاندا كۈچتىن قالىدۇ.

7-باب ۋاكالەتچىلىك قىلىش

1-پاراگراف ئادەتتىكى بەلگىلىمە

161-ماددا ھەق تەلەپ سۇبيېكتى ھەق تەلەپ قانۇن ھەرىكىتىنى ۋاكالەتچىسى ئارقىلىق قىلسا بولىدۇ.

قانۇنلاردىكى بەلگىلىمە، دەۋالاشقۇچىلارنىڭ پۈتۈمى ياكى ھەق تەلەپ قانۇن ھەرىكىتىنىڭ خاراكتېرى بويىچە، شۇ كىشىنىڭ ئۆزى قىلىدىغان ھەق تەلەپ قانۇن ھەرىكىتىگە ۋاكالەتچىلىك قىلىشقا بولمايدۇ.

162-ماددا ۋاكالەتچى ۋاكالەتلىك ھوقۇق دائىرىسىدە ۋاكالەتلەنگۈچىنىڭ نامىدا قىلغان ھەق تەلەپ قانۇن ھەرىكىتى ۋاكالەتلەنگۈچىگە نىسبەتەن كۈچكە ئىگە.

163-ماددا ۋاكالەتچىلىك ھاۋالىلىك ۋاكالەتچىلىك ۋە قانۇندا بېكىتىلگەن ۋاكالەتچىلىكنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.

ھاۋالىلىك ۋاكالەتچى ۋاكالەتلەنگۈچىنىڭ ھاۋالىسى بويىچە ۋاكالەتلىك ھوقۇقىنى يۈرگۈزىدۇ.
قانۇندا بەلگىلەنگەن ۋاكالەتچى ۋاكالەتلىك ھوقۇقىنى قانۇندىكى بەلگىلىمە بويىچە يۈرگۈزىدۇ.

16-ماددا ۋاكالەتچى مەسئۇلىيىتىنى ئادا قىلماي ياكى تولۇق ئادا قىلماي، ۋاكالەتلەنگۈچىنى زىيانغا ئۇچراتقان بولسا، ھەق تەلەپ جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

ۋاكالەتچى بىلەن ئاداچى يامان غەرەزدە تىل بىرىكتۈرۈۋېلىپ، ۋاكالەتلەنگۈچىنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىنى زىيانغا ئۇچراتقان بولسا، ۋاكالەتچى بىلەن ئاداچا چاتما جاۋابكارلىقنى ئۈستىگە ئالىدۇ.

2-پاراگراف ۋاكالەتچىلىكنى ھاۋالە قىلىش

165-ماددا ھاۋالىلىك ۋاكالەتچىلىككە ھوقۇق بېرىشتە يازما شەكىل قوللىنىلغان بولسا، ھوقۇق بېرىش ھاۋالىنامىسىگە ۋاكالەتچىنىڭ ئىسىم-فامىلىسى ياكى نامى، ۋاكالەتچىلىك قىلىدىغان ئىشلار، ھوقۇق دائىرىسى ۋە مۆھلىتى ئېنىق يېزىلىشى ھەمدە ۋاكالەتلەنگۈچى ئىمزا قويۇشى ياكى تامغا بېسىشى لازىم.

166-ماددا بىرنەچچە كىشى بىر ئىشقا ۋاكالەتچىلىك قىلغان بولسا، ۋاكالەتلىك ھوقۇقىنى بىرلىكتە يۈرگۈزۈشى كېرەك، لېكىن توختاملاشقۇچىلار ئايرىم پۈتۈشكەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

167-ماددا ۋاكالەتچى ۋاكالەتچىلىك قىلىۋاتقان ئىشىنىڭ قانۇنغا خىلاپ ئىكەنلىكىنى بىلىپ تۇرۇپ ياكى بىلىشكە تېگىشلىك تۇرۇپ ۋاكالەتچىلىك قىلىۋەرسە ياكى ۋاكالەتلەنگۈچى ۋاكالەتچىسىنىڭ ۋاكالەتچىلىك ھەرىكىتىنىڭ قانۇنغا خىلاپ ئىكەنلىكىنى بىلسىمۇ ياكى بىلىشكە تېگىشلىك بولسىمۇ قارشى ئىپادە بىلدۈرمىسە، ۋاكالەتلەنگۈچى بىلەن ۋاكالەتچى چاتما جاۋابكارلىقنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

168-ماددا ۋاكالەتچى ۋاكالەتلەنگۈچىنىڭ نامىدا ئۆزى ئۈچۈن ھەق تەلەپ قانۇن ھەرىكىتى قىلسا بولمايدۇ، لېكىن ۋاكالەتلەنگۈچى قوشۇلغان ياكى ئېتىراپ قىلغانلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

ۋاكالەتچى ۋاكالەتلەنگۈچىنىڭ نامىدا ئۆزى ۋاكالەتچىلىك قىلىۋاتقان باشقا ئادەم ئۈچۈن ھەق تەلەپ قانۇن ھەرىكىتى قىلسا بولمايدۇ، لېكىن ۋاكالەتلەنگۈچى ئىككى تەرەپ قوشۇلغان ياكى ئېتىراپ قىلغانلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

169-ماددا ۋاكالەتچى ۋاكالەتچىلىك ھاۋالىسىنى 3-كىشىگە ئۆتۈنمەكچى بولسا، ۋاكالەتلەنگۈچىنىڭ ماقۇللۇقىنى ئېلىشى ياكى ئېتىراپىدىن ئۆتكۈزۈشى كېرەك.

ئۆتۈنمە ھاۋالىلىك ۋاكالەتچىلىك ۋاكالەتلەنگۈچىنىڭ ماقۇللۇقى ياكى ئېتىراپىغا ئېرىشكەن بولسا، ۋاكالەتلەنگۈچى ئۆتۈنمە ھاۋالىنى قوبۇل قىلغان 3-كىشىگە ۋاكالەتچىلىك قىلىدىغان ئىشلار توغرىسىدا بىۋاسىتە كۆرسەتمە بەرسە بولىدۇ، ۋاكالەتچى پەقەت 3-كىشىنى تاللىغانلىقى ۋە 3-كىشىگە بەرگەن كۆرسەتمىسى ئۈچۈنلا جاۋابكار بولىدۇ.

ئۆتۈنمە ھاۋالىلىك ۋاكالەتچىلىك ۋاكالەتلەنگۈچىنىڭ ماقۇللۇقى ياكى ئېتىراپىدىن ئۆتمىگەن بولسا، ۋاكالەتچى ھاۋالىنى قوبۇل قىلغان 3-كىشىنىڭ ھەرىكىتىگە جاۋابكار بولىدۇ؛
لېكىن جىددىي ئەھۋالدا ۋاكالەتچى ۋاكالەتلەنگۈچىنىڭ مەنپەئىتىنى قوغداش ئۈچۈن 3-كىشىگە ۋاكالەتچىلىك ھاۋالىسىنى ئۆتۈنۈپ بېرىشكە توغرا كەلگەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

170-ماددا قانۇنىي ئىگىلەر ياكى قانۇنىي ئىگە ئەمەس تەشكىلاتلارنىڭ خىزمەت ۋەزىپىسىنى ئىجرا قىلغۇچى خادىملىرى ئۆز ھوقۇق دائىرىسىدىكى ئىشلار توغرىسىدا قانۇنىي ئىگە ياكى قانۇنىي ئىگە بولمىغان تەشكىلاتنىڭ نامىدا قىلغان ھەق تەلەپ قانۇن ھەرىكىتى قانۇنىي ئىگە ياكى تەبىئىي ئىگە ئەمەس تەشكىلات ئۈچۈن كۈچكە ئىگە.

قانۇنىي ئىگىلەر ياكى قانۇنىي ئىگە ئەمەس تەشكىلاتلار ئۆزىنىڭ خىزمەت ۋەزىپىسىنى ئىجرا قىلغۇچى خادىملىرىنىڭ خىزمەت ھوقۇقىغا چەك قويغان بولسا، ياخشى نىيەتلىك ئاداچىلار بىلەن قارشىلاشسا بولمايدۇ.

171-ماددا قىلمىشچى ۋاكالەتلىك ھوقۇقى يوق تۇرۇپ، ۋاكالەتلىك ھوقۇقىدىن ھالقىپ تۇرۇپ ياكى ۋاكالەتلىك ھوقۇقى ئاخىرلاشقاندىن كېيىن قىلغان ۋاكالەتچىلىك ھەرىكىتىنى ۋاكالەتلەنگۈچى ئېتىراپ قىلمىغان بولسا، ۋاكالەتلەنگۈچىگە نىسبەتەن كۈچكە ئىگە ئەمەس.

ئاداچى ۋاكالەتلەنگۈچىنى ئۇقتۇرۇشنى تاپشۇرۇۋالغان كۈندىن باشلاپ 30 كۈن ئىچىدە ئېتىراپ قىلىپ بېرىشكە سۈيلىسە بولىدۇ.
ۋاكالەتلەنگۈچى ئىپادە بىلدۈرمىسە، ئېتىراپ قىلىشنى رەت قىلدى دەپ قارىلىدۇ.
قىلمىشچىنىڭ ھەرىكىتى ئېتىراپ قىلىنىشتىن ئىلگىرى، ياخشى نىيەتلىك ئاداچى ئۇنى بىكار قىلىشقا ھوقۇقلۇق.
بىكار قىلىشتا ئۇقتۇرۇش قىلىش كېرەك.

قىلمىشچىنىڭ ھەرىكىتى ئېتىراپ قىلىنمىسا، ياخشى نىيەتلىك ئاداچى قىلمىشچىدىن قەرز مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىشنى ياكى تارتقان زىيىنىنى تۆلەپ بېرىشنى تەلەپ قىلىشقا ھوقۇقلۇق.
لېكىن تۆلەم دائىرىسى ۋاكالەتلەنگۈچى ئېتىراپ قىلغان چاغدىكى ئاداچى ئېرىشەلەيدىغان پايدىدىن ئېشىپ كەتمەسلىكى كېرەك.

ئاداچى قىلمىشچىنىڭ ۋاكالەتلىك ھوقۇقى يوقلۇقىنى بىلگەن بولسا ياكى بىلىشكە تېگىشلىك بولسا، ئاداچى بىلەن قىلمىشچى ئۆز سەۋەنلىكى بويىچە جاۋابكارلىقنى ئۈستىگە ئالىدۇ.

172-ماددا قىلمىشچى ۋاكالەتلىك ھوقۇقى يوق تۇرۇپ، ۋاكالەتلىك ھوقۇقىدىن ھالقىپ تۇرۇپ ياكى ۋاكالەتلىك ھوقۇقى ئاخىرلاشقان تۇرۇپ ۋاكالەتچىلىك ھەرىكىتىنى قىلىۋەرگەندە، ئاداچىنىڭ قىلمىشچىنىڭ ۋاكالەتلىك ھوقۇقى بارلىقىغا ئىشىنىدىغان ئاساسى بولسا، ۋاكالەتچىلىك ھەرىكىتى كۈچكە ئىگە.

3-پاراگراف ۋاكالەتچىلىكنىڭ ئاخىرلىشىشى

173-ماددا تۆۋەندىكى ئەھۋاللارنىڭ بىرى كۆرۈلسە، ھاۋالىلىك ۋاكالەتچىلىك ئاخىرلىشىدۇ :

( 1 ) ۋاكالەتچىلىك مۇددىتى توشسا ياكى ۋاكالەتچىلىك قىلغان ئىش ئورۇندالسا؛

( 2 ) ۋاكالەتلەنگۈچى ھاۋالىنى بىكار قىلسا ياكى ۋاكالەتچى ھاۋالىدىن يالتىيىۋالسا؛

( 3 ) ۋاكالەتچى ھەق تەلەپ ھەرىكەت ئىقتىدارىنى يوقاتسا؛

( 4 ) ۋاكالەتچى ياكى ۋاكالەتلەنگۈچى ئۆلۈپ كەتسە؛

( 5 ) ۋاكالەتچى ياكى ۋاكالەتلەنگۈچى بولغان قانۇنىي ئىگە، قانۇنىي ئىگە ئەمەس تەشكىلات ئاخىرلاشسا.

174-ماددا ۋاكالەتلەنگۈچى ئۆلگەندىن كېيىن، تۆۋەندىكى ئەھۋاللارنىڭ بىرى كۆرۈلسە، ھاۋالىلىك ۋاكالەتچىنىڭ ۋاكالەتچىلىك ھەرىكىتى كۈچكە ئىگە :

( 1 ) ۋاكالەتچى ۋاكالەتلەنگۈچىنىڭ ئۆلگەنلىكىنى بىلمىسە ھەم بىلىشكە تېگىشلىك بولمىسا؛

( 2 ) ۋاكالەتلەنگۈچىنىڭ ۋارىسى ئېتىراپ قىلىش؛

( 3 ) ھوقۇق بېرىشتە ۋاكالەتلىك ھوقۇقىنىڭ ۋاكالەتچىلىك قىلىدىغان ئىش تاماملانغاندا ئاخىرلىشىدىغانلىقى ئېنىق بەلگىلەنگەن بولسا؛

( 4 ) ۋاكالەتلەنگۈچى ئۆلۈشتىن بۇرۇن باشلانغان، ۋاكالەتلەنگۈچىنىڭ ۋارىسىنىڭ مەنپەئىتى ئۈچۈن داۋاملىق ۋاكالەتچىلىك قىلىنىۋاتقان بولسا.

ۋاكالەتلەنگۈچى بولغان قانۇنىي ئىگە، قانۇنىي ئىگە ئەمەس تەشكىلات ئاخىرلاشقانلاردا ئالدىنقى تارماقتىكى بەلگىلىمە بويىچە بولىدۇ.

175-ماددا تۆۋەندىكى ئەھۋاللارنىڭ بىرى كۆرۈلسە، قانۇندا بەلگىلەنگەن ۋاكالەتچىلىك ئاخىرلىشىدۇ :

( 1 ) ۋاكالەتلەنگۈچى تولۇق ھەق تەلەپ ھەرىكەت ئىقتىدارىغا ئىگە بولسا ياكى تولۇق ھەق تەلەپ ھەرىكىتى ئىقتىدارىنى ئەسلىگە كەلتۈرسە؛

( 2 ) ۋاكالەتچى ھەق تەلەپ ھەرىكەت ئىقتىدارىنى يوقاتسا؛

( 3 ) ۋاكالەتچى ياكى ۋاكالەتلەنگۈچى ئۆلۈپ كەتسە؛

( 4 ) قانۇندا بەلگىلەنگەن باشقا ئەھۋاللار.

8-باب ھەق تەلەپ جاۋابكارلىقى

176-ماددا ھەق تەلەپ سۇبيېكتى قانۇندىكى بەلگىلىمە ياكى ئالاقىدارلارنىڭ پۈتۈمى بويىچە ھەق تەلەپ مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىدۇ، ھەق تەلەپ جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالىدۇ.

177-ماددا ئىككىدىن ئارتۇق كىشى قانۇن بويىچە ئۈلۈشلۈك جاۋابكارلىقنى ئۈستىگە ئالغاندا، جاۋابكارلىقنىڭ ئېغىر-يېنىكلىكىنى مۇئەييەنلەشتۈرگىلى بولسا، ھەر قايسىسى مۇناسىپ جاۋابكارلىقنى ئۈستىگە ئالىدۇ؛
جاۋابكارلىقنىڭ ئېغىر-يېنىكلىكىنى مۇئەييەنلەشتۈرگىلى بولمىسا، جاۋابكارلىقنى تەڭ ئۈستىگە ئالىدۇ.

178-ماددا ئىككىدىن ئارتۇق كىشى قانۇن بويىچە چاتما جاۋابكارلىقنى ئۈستىگە ئالغاندا، ھوقۇقدار چاتما جاۋابكارلارنىڭ بىر قىسمىدىن ياكى ھەممىسىدىن جاۋابكارلىقنى ئۈستىگە ئېلىشنى تەلەپ قىلىشقا ھوقۇقلۇق.

چاتما جاۋابكارلارنىڭ جاۋابكارلىق ئۈلۈشى ھەركىمنىڭ جاۋابكارلىقىنىڭ ئېغىر-يېنىكلىكىگە قاراپ بېكىتىلىدۇ؛
جاۋابكارلىقنىڭ ئېغىر-يېنىكلىكىنى مۇئەييەنلەشتۈرگىلى بولمىسا، جاۋابكارلىقنى تەڭ ئۈستىگە ئالىدۇ.
ئەمەلىي ئۈستىگە ئالغان جاۋابكارلىق ئۆزىنىڭ جاۋابكارلىق ئۈلۈشىدىن ئېشىپ كەتكەن چاتما جاۋابكار باشقا چاتما جاۋابكارلاردىن تۆلىتىۋېلىشقا ھوقۇقلۇق.

چاتما جاۋابكارلىق قانۇندا بەلگىلىنىدۇ ياكى دەۋالاشقۇچىلار پۈتۈشىدۇ.

179-ماددا ھەق تەلەپ جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىش ئۇسۇللىرى ئاساسلىقى مۇنۇلار :

( 1 ) زىيان سېلىشنى توختىتىش؛

( 2 ) توسالغۇنى تۈگىتىش؛

( 3 ) خەۋپنى تۈگىتىش؛

( 4 ) مال-مۈلۈكنى قايتۇرۇپ بېرىش؛

( 5 ) ئەسلىگە كەلتۈرۈش؛

( 6 ) رېمونت قىلىپ بېرىش، قايتا ياساپ بېرىش، ئالماشتۇرۇپ بېرىش؛

( 7 ) داۋاملىق ئادا قىلىش؛

( 8 ) زىياننى تۆلەپ بېرىش؛

( 9 ) خىلاپلىق پۇلى تۆلەش؛

( 10 ) تەسىرنى تۈگىتىش، نام-شۆھرىتىنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش؛

( 11 ) ناماقۇل بولۇش.

قانۇندا جازا خاراكتېرلىك تۆلەم تۆلەش بەلگىلەنگەن بولسا، شۇ بەلگىلىمە بويىچە بولىدۇ.

بۇ ماددىدا بەلگىلەنگەن ھەق تەلەپ جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىش ئۇسۇللىرىنى ئايرىم تەتبىقلاشقىمۇ، بىرلەشتۈرۈپ تەتبىقلاشقىمۇ بولىدۇ.

180-ماددا تاقابىل تۇرغىلى بولمايدىغان ئەھۋال سەۋەبىدىن ھەق تەلەپ مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلالمىغانلار ھەق تەلەپ جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالمايدۇ.
قانۇنلاردا ئايرىم بەلگىلىمە بولسا، شۇ بەلگىلىمە بويىچە بولىدۇ.

تاقابىل تۇرغىلى بولمايدىغان ئەھۋال ‐ ‐ ئالدىن مۆلچەرلىگىلى، ساقلانغىلى، يەڭگىلى بولمايدىغان ئوبيېكتىپ ئەھۋاللارنى كۆرسىتىدۇ.

181-ماددا يوللۇق قوغدىنىش سەۋەبىدىن زىيان تۇغدۇرغانلار ھەق تەلەپ جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالمايدۇ.

يوللۇق قوغدىنىشنى زۆرۈر چەكتىن ئاشۇرۇۋېتىپ ئورۇنسىز زىيان تۇغدۇرغان يوللۇق قوغدانغۇچىلار مۇۋاپىق ھەق تەلەپ جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

182-ماددا جىددىي خەۋپتىن ساقلىنىش سەۋەبىدىن زىيان كېلىپ چىققان بولسا، خەۋپنى پەيدا قىلغۇچى ھەق تەلەپ جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالىدۇ.

خەۋپ تەبىئىي سەۋەبتىن پەيدا بولغان بولسا، خەۋپتىن جىددىي ساقلانغۇچى ھەق تەلەپ جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالمايدۇ، مۇۋاپىق تۆلەم بەرسە بولىدۇ.

جىددىي خەۋپتىن ساقلىنىشتا قوللانغان تەدبىرى جايىدا بولماي ياكى زۆرۈر چەكتىن ئېشىپ كېتىپ ئورۇنسىز زىيان كېلىپ چىققان بولسا، جىددىي خەۋپتىن ساقلانغۇچى مۇۋاپىق ھەق تەلەپ جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

183-ماددا باشقىلارنىڭ ھەق تەلەپ ھوقۇق-مەنپەئىتىنى قوغداش سەۋەبىدىن زىيانغا ئۇچرىغان بولسا، ھوقۇققا چېقىلغۇچى ھەق تەلەپ جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالىدۇ، مەنپەئەتلەنگۈچى مۇۋاپىق تۆلەم بەرسە بولىدۇ.
ھوقۇققا چېقىلغۇچى يوق بولسا، قېچىپ كەتكەن بولسا ياكى ھەق تەلەپ جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشقا قۇربى يەتمىسە، زىيانلانغۇچى تولۇقلىما تەلەپ قىلغان ئەھۋالدا، مەنپەئەتلەنگۈچى مۇۋاپىق تولۇقلىما بېرىشى كېرەك.

184-ماددا ئۆز ئىختىيارلىقى بىلەن جىددىي قۇتقۇزۇش ھەرىكىتى قىلىپ ياردەمگە ئېرىشكۈچىگە زىيان سالغان بولسا، قۇتقۇزغۇچى ھەق تەلەپ جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالمايدۇ.

185-ماددا قەھرىمانلار، قۇربانلار قاتارلىقلارنىڭ ئىسىم-فامىلىسى، سۈرىتى، نام-شۆھرىتى، پەخرىي نامىغا دەخلى-تەرۇز قىلىپ، ئاممىۋى مەنپەئەتكە زىيان يەتكۈزگەنلەر ھەق تەلەپ جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالىدۇ.

186-ماددا توختاملاشقۇچى بىر تەرەپنىڭ ۋەدىگە خىلاپلىق قىلىش ھەرىكىتى قارشى تەرەپنىڭ جىسمانىي ھوقۇق-مەنپەئىتى، مال-مۈلۈك ھوقۇق-مەنپەئىتىگە زىيان يەتكۈزگەن بولسا، زىيانغا ئۇچرىغۇچى تەرەپ ئۇنىڭ خىلاپلىق جاۋابكارلىقى ياكى ھوقۇققا چېقىلىش جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشىنى تاللاپ تەلەپ قىلىشقا ھوقۇقلۇق.

187-ماددا ھەق تەلەپ سۇبيېكتى بىر قىلمىشى ئۈچۈن ھەق تەلەپ جاۋابكارلىقى، مەمۇرىي جاۋابكارلىق ۋە جىنايى جاۋابكارلىقنى ئۈستىگە ئېلىشقا تېگىشلىك بولسا، ئۇنىڭ مەمۇرىي جاۋابكارلىق ياكى جىنايى جاۋابكارلىقنى ئۈستىگە ئېلىشى ھەق تەلەپ جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشىغا تەسىر يەتكۈزمەيدۇ؛
ھەق تەلەپ سۇبيېكتىنىڭ مال-مۈلكى تۆلەشكە يەتمىسە، ئالدى بىلەن ھەق تەلەپ جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشقا ئىشلىتىلىدۇ.

9-باب دەۋانىڭ ۋاقىت چېكى

188-ماددا خەلق سوت مەھكىمىسىدىن ھەق تەلەپ ھوقۇقىنى قوغداشنى تەلەپ قىلىش دەۋا ۋاقىت چېكىنىڭ سۈرۈكى ئۈچ يىل بولىدۇ.
قانۇنلاردا ئايرىم بەلگىلىمە بولسا، شۇ بەلگىلىمە بويىچە بولىدۇ.

دەۋا ۋاقىت چېكىنىڭ سۈرۈكى ھوقۇقدار ھوقۇقىنىڭ زىيانغا ئۇچرىغانلىقىنى ۋە مەجبۇرىيەت ئۆتىگۈچىنى بىلگەن ياكى بىلىشكە تېگىشلىك بولغان كۈندىن باشلاپ ھېسابلىنىدۇ.
قانۇنلاردا ئايرىم بەلگىلىمە بولسا، شۇ بەلگىلىمە بويىچە بولىدۇ.
لېكىن ھوقۇقى زىيانغا ئۇچرىغان كۈندىن باشلاپ 20 يىلدىن ئاشقان بولسا، خەلق سوت مەھكىمىسى قوغدىمايدۇ، ئالاھىدە ئەھۋالدا خەلق سوت مەھكىمىسى ھوقۇقدارنىڭ ئىلتىماسىغا ئاساسەن ئۇزارتىشنى قارار قىلسا بولىدۇ.

189-ماددا ئالاقىدارلار قەرز مەجبۇرىيىتىنى مۇددەتكە بۆلۈپ ئادا قىلىشنى پۈتۈشكەن بولسا، دەۋا ۋاقىت چېكىنىڭ سۈرۈكى ئاخىرقى ئادا قىلىش مۇددىتى توشقان كۈندىن باشلاپ ھېسابلىنىدۇ.

190-ماددا ھەق تەلەپ ھەرىكەت ئىقتىدارى يوق ياكى ھەق تەلەپ ھەرىكەت ئىقتىدارىنى چەكلىگەنلەرنىڭ قانۇندا بەلگىلەنگەن ۋاكالەتچىسىدىن تەلەپ قىلىش ھوقۇقى توغرىسىدىكى دەۋا ۋاقىت چېكىنىڭ سۈرۈكى قانۇندا بەلگىلەنگەن شۇ ۋاكالەتچىلىك ئاياغلاشقان كۈندىن باشلاپ ھېسابلىنىدۇ.

1911-ماددا قۇرامىغا يەتمىگەنلەرنىڭ جىنسىي زىيانكەشلىككە ئۇچراش زىيىنىنى تۆلەشنى تەلەپ قىلىش ھوقۇقىنىڭ دەۋا ۋاقىت چېكىنىڭ سۈرۈكى زىيانلانغۇچى 18 ياشقا توشقان كۈندىن باشلاپ ھېسابلىنىدۇ.

192-ماددا دەۋا ۋاقىت چېكىنىڭ سۈرۈكى توشقان بولسا، مەجبۇرىيەت ئۆتىگۈچى مەجبۇرىيەتنى ئادا قىلماسلىق ھەققىدە رەددىيە بەرسە بولىدۇ.

دەۋا ۋاقىت چېكىنىڭ سۈرۈكى توشقاندىن كېيىن، مەجبۇرىيەت ئۆتىگۈچى ئادا قىلىشنى ماقۇل كۆرگەن بولسا، دەۋا ۋاقىت چېكى سۈرۈكىنىڭ توشقانلىقىنى باھانە قىلىپ رەددىيە بەرسە بولمايدۇ؛
مەجبۇرىيەت ئۆتىگۈچى ئۆز ئىختىيارلىقى بىلەن ئادا قىلغان بولسا، قايتۇرۇپ بېرىشنى تەلەپ قىلسا بولمايدۇ.

193-ماددا خەلق سوت مەھكىمىلىرى دەۋا ۋاقىت چېكىگە دائىر بەلگىلىمىلەرنى تەشەببۇسكارلىق بىلەن تەتبىقلىسا بولمايدۇ.

194-ماددا دەۋا ۋاقىت چېكى سۈرۈكىنىڭ ئاخىرقى ئالتە ئېيىدا تۆۋەندىكى توسالغۇلار تۈپەيلىدىن تەلەپ قىلىش ھوقۇقىنى يۈرگۈزەلمىسە، دەۋانىڭ ۋاقىت چېكى توختىتىپ تۇرۇلىدۇ :

( 1 ) تاقابىل تۇرغىلى بولمايدىغان ئەھۋاللار؛

( 2 ) ھەق تەلەپ ھەرىكەت ئىقتىدارى يوق ياكى ھەق تەلەپ ھەرىكەت ئىقتىدار چەكلەنگەن كىشىنىڭ قانۇندا بەلگىلەنگەن ۋاكالەتچىسى بولمىسا ياكى قانۇندا بەلگىلەنگەن ۋاكالەتچىسى ئۆلۈپ كەتكەن، ھەق تەلەپ ھەرىكەت ئىقتىدارىنى يوقاتقان، ۋاكالەتلىك ھوقۇقىدىن مەھرۇم قالغان بولسا؛

( 3 ) ۋارىسلىق قىلىش باشلانغاندىن كېيىن ۋارىس ياكى مىراس باشقۇرغۇچى بېكىتىلمىگەن بولسا؛

( 4 ) مەجبۇرىيەت ئۆتىگۈچى ياكى باشقا كىشى ھوقۇقدارنى كونترول قىلىۋالغان بولسا؛

( 5 ) ھوقۇقدارنىڭ تەلەپ قىلىش ھوقۇقىنى يۈرگۈزەلمەسلىكىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدىغان باشقا توسالغۇلار.

دەۋا ۋاقىت چېكىنى توختىتىپ تۇرۇشنى كەلتۈرۈپ چىقارغان سەۋەب تۈگىگەن كۈندىن باشلاپ ئالتە ئاي توشقاندا، ۋاقىت چېكىنىڭ سۈرۈكى توشىدۇ.

195-ماددا تۆۋەندىكى ئەھۋاللارنىڭ بىرى كۆرۈلسە، دەۋا ۋاقىت چېكى ئۈزۈپ قويۇلىدۇ، ئۈزۈپ قويغان ۋە مۇناسىۋەتلىك تەرتىپ ئاخىرلاشقان ۋاقىتتىن باشلاپ، دەۋا ۋاقىت چېكىنىڭ سۈرۈكى قايتا ھېسابلىنىدۇ :

( 1 ) ھوقۇقدار مەجبۇرىيەت ئۆتىگۈچىدىن ئادا قىلىشنى تەلەپ قىلسا؛

( 2 ) مەجبۇرىيەت ئۆتىگۈچى مەجبۇرىيەتنى ئادا قىلىشقا قوشۇلسا؛

( 3 ) ھوقۇقدار دەۋا قىلسا ياكى كېسىم قىلىشنى ئىلتىماس قىلسا؛

( 4 ) دەۋا قىلىش ياكى كېسىم قىلىشنى ئىلتىماس قىلىش بىلەن ئوخشاش كۈچكە ئىگە باشقا ئەھۋاللار.

196-ماددا تۆۋەندىكى تەلەپ قىلىش ھوقۇقلىرىغا دەۋا ۋاقىت چېكى توغرىسىدىكى بەلگىلىمە تەتبىقلانمايدۇ :

( 1 ) زىيان سېلىشنى توختىتىش، توسالغۇنى تۈگىتىش، خەۋپنى تۈگىتىشنى تەلەپ قىلغاندا؛

( 2 ) كۆچمەس مۈلۈك نەرسە ھوقۇقى ۋە تىزىمغا ئالدۇرغان كۆچمە مۈلۈك نەرسە ھوقۇقىنىڭ ئىگىسى مال-مۈلۈكنى قايتۇرۇپ بېرىشنى تەلەپ قىلغاندا؛

( 3 ) تەربىيەلەش ھەققى، كۈتۈش ھەققى ياكى بېقىش ھەققى بېرىشنى تەلەپ قىلغاندا؛

( 4 ) دەۋا ۋاقىت چېكى قانۇن بويىچە تەتبىقلانمايدىغان باشقا تەلەپ قىلىش ھوقۇقلىرى.

197-ماددا دەۋا ۋاقىت چېكىنىڭ سۈرۈكى، ھېسابلاش ئۇسۇلى ۋە توختىتىپ تۇرۇش، ئۈزۈپ قويۇشقا دائىر ئىشلار قانۇندا بەلگىلىنىدۇ، دەۋالاشقۇچىلارنىڭ پۈتۈشكىنى ئىناۋەتسىز.

دەۋالاشقۇچىلارنىڭ دەۋانىڭ ۋاقىت چېكى مەنپەئىتىدىن ئالدىن ۋاز كېچىشى ئىناۋەتسىز.

198-ماددا قانۇنلاردا كېسىمنىڭ ۋاقىت چېكى توغرىسىدا بەلگىلىمە بولسا، شۇ بەلگىلىمە بويىچە بولىدۇ؛
بەلگىلىمە بولمىسا، دەۋانىڭ ۋاقىت چېكى توغرىسىدىكى بەلگىلىمە تەتبىقلىنىدۇ.

199-ماددا قانۇندا بەلگىلەنگەن ياكى دەۋالاشقۇچىلار پۈتۈشكەن بىكار قىلىش ھوقۇقى، كۈچتىن قالدۇرۇش ھوقۇقى قاتارلىق ھوقۇقلارنىڭ داۋاملىشىش مۇددىتى قانۇندا ئايرىم بەلگىلەنگەنلىرىنى ھېسابقا ئالمىغاندا، ھوقۇقدار ھوقۇقنىڭ پەيدا بولغانلىقىنى بىلگەن ياكى بىلىشكە تېگىشلىك بولغان كۈندىن باشلاپ ھېسابلىنىدۇ، دەۋا ۋاقىت چېكىنى توختىتىپ تۇرۇش، ئۈزۈپ قويۇش ۋە ئۇزارتىشقا دائىر بەلگىلىمىلەر تەتبىقلانمايدۇ.
داۋاملىشىش مەزگىلى توشقاندا، بىكار قىلىش ھوقۇقى، كۈچتىن قالدۇرۇش ھوقۇقى قاتارلىق ھوقۇقلار يوقىلىدۇ.

10-باب سۈرۈك ھېسابلاش

200-ماددا ھەق تەلەپ قانۇنىدا ئېيتىلغان سۈرۈك مىلادىيە كالېندارىدىكى يىل، ئاي، كۈن، سائەت بويىچە ھېسابلىنىدۇ.

201-ماددا يىل، ئاي، كۈن بويىچە ھېسابلىنىدىغان سۈرۈك باشلانغان كۈنىدىن ئەمەس، ئەتىسىدىن باشلاپ ھېسابلىنىدۇ.

سائەت بويىچە ھېسابلىنىدىغان سۈرۈك قانۇندا بەلگىلەنگەن ياكى دەۋالاشقۇچىلار پۈتۈشكەن ۋاقىتتىن باشلاپ ھېسابلىنىدۇ.

202-ماددا سۈرۈك يىل، ئاي بويىچە ھېسابلانغاندا، سۈرۈك توشىدىغان ئاينىڭ مۇناسىپ كۈنى سۈرۈكنىڭ ئاخىرقى كۈنى بولىدۇ؛
مۇناسىپ كۈن بولمىسا، ئاي ئاخىرى كۈنى سۈرۈكنىڭ ئەڭ ئاخىرقى كۈنى بولىدۇ.

203-ماددا سۈرۈكنىڭ ئاخىرقى كۈنى قانۇندا بەلگىلەنگەن دەم ئېلىش كۈنىگە توغرا كېلىپ قالسا، قانۇندا بەلگىلەنگەن دەم قىلىش كۈنىنىڭ ئەتىسى سۈرۈكنىڭ ئاخىرقى كۈن بولىدۇ.

سۈرۈكنىڭ ئاخىرقى كۈنىنىڭ ئاخىرلىشىش ۋاقتى سائەت يىگىرمە تۆت بولىدۇ؛
كەسپىي ۋاقتى بولسا، كەسپىي پائالىيەتنى توختىتىدىغان ۋاقىت ئاخىرلىشىدۇ.

204-ماددا سۈرۈك ھېسابلاش ئۇسۇلى مۇشۇ قانۇندا بەلگىلەنگىنى بويىچە بولىدۇ، لېكىن قانۇندا ئايرىم بەلگىلەنگەنلىرى ياكى دەۋالاشقۇچىلار ئايرىم پۈتۈشكەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

2-قىسىم نەرسە ھوقۇقى

بىرىنچى شۆبە قىسىمنىڭ ئومۇمىي قائىدىسى

1-باب ئادەتتىكى بەلگىلىمە

205-ماددا بۇ قىسىم نەرسىنىڭ تەۋەلىكى ۋە ئۇنىڭدىن پايدىلىنىش سەۋەبىدىن شەكىللەنگەن ھەق تەلەپ مۇناسىۋىتىنى تەڭشەيدۇ.

206-ماددا دۆلەت ئومۇمىي مۈلۈكچىلىك ئاساسىي گەۋدە قىلىنغان، كۆپ خىل مۈلۈكچىلىكتىكى ئىگىلىك بىرلىكتە راۋاجلاندۇرۇلىدىغان، ئەمگەككە قاراپ تەقسىم قىلىش ئاساسىي گەۋدە قىلىنغان ۋە كۆپ خىل تەقسىمات ئۇسۇلى تەڭ مەۋجۇت بولۇپ تۇرىدىغان سوتسىيالىستىك بازار ئىگىلىكى تۈزۈلمىسى قاتارلىق سوتسىيالىستىك ئاساسىي ئىقتىسادىي تۈزۈمنى داۋاملاشتۇرىدۇ ۋە مۇكەممەللەشتۈرىدۇ.

دۆلەت ئومۇمىي مۈلۈكچىلىكتىكى ئىگىلىكنى مۇستەھكەملەيدۇ ۋە راۋاجلاندۇرىدۇ، ئومۇمىي مۈلۈكچىلىكتە بولمىغان ئىگىلىكنىڭ تەرەققىياتىنى رىغبەتلەندۈرىدۇ، قوللايدۇ ۋە يېتەكلەيدۇ.

دۆلەت سوتسىيالىستىك بازار ئىگىلىكىنى يولغا قويىدۇ، بارلىق بازار سۇبيېكتلىرىنىڭ باراۋەر قانۇنىي ئورنى ۋە تەرەققىيات ھوقۇقىنى كاپالەتلەندۈرىدۇ.

207-ماددا دۆلەت، كوللېكتىپ ۋە شەخسلەرنىڭ نەرسە ھوقۇقى ۋە باشقا ھوقۇقدارلارنىڭ نەرسە ھوقۇقىنى قانۇن بويىچە باراۋەر قوغدايدۇ، ھەرقانداق تەشكىلات ياكى شەخسلەرنىڭ چېقىلىشىغا يول قويۇلمايدۇ.

208-ماددا كۆچمەس مۈلۈك نەرسە ھوقۇقىنى بېكىتىش، ئۆزگەرتىش، ئۆتۈنۈپ بېرىش ۋە يوقىتىشتا، قانۇندىكى بەلگىلىمە بويىچە تىزىملىتىش كېرەك.
كۆچمە مۈلۈك نەرسە ھوقۇقىنى بېكىتىش ۋە ئۆتۈنۈپ بېرىشتە، قانۇندىكى بەلگىلىمە بويىچە تاپشۇرۇش كېرەك.

2-باب نەرسە ھوقۇقىنى بېكىتىش، ئۆزگەرتىش، ئۆتۈنۈپ بېرىش ۋە يوقىتىش

1-پاراگراف كۆچمەس مۈلۈكنى تىزىملاش

209-ماددا كۆچمەس مۈلۈك نەرسە ھوقۇقىنى بېكىتىش، ئۆزگەرتىش، ئۆتۈنۈپ بېرىش ۋە يوقىتىش قانۇن بويىچە تىزىمغا ئالدۇرغاندىن كېيىن كۈچكە ئىگە بولىدۇ؛
تىزىملاتمىغانلار كۈچكە ئىگە بولمايدۇ، لېكىن قانۇندا ئايرىم بەلگىلەنگەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

قانۇن بويىچە دۆلەت ئىگىدارلىقىدا بولىدىغان تەبىئىي بايلىقلارنىڭ ئىگىدارلىق ھوقۇقى تىزىملىتىلمىسىمۇ بولىدۇ.

210-ماددا كۆچمەس مۈلۈكنى شۇ مۈلۈك بار جايدىكى تىزىملىغۇچى ئاپپارات تىزىملايدۇ.

دۆلەت كۆچمەس مۈلۈكنى بىرتۇتاش تىزىملاش تۈزۈمىنى يولغا قويىدۇ.
بىرتۇتاش تىزىملاش دائىرىسى، تىزىملىغۇچى ئاپپارات ۋە تىزىملاش چارىسى قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردا بەلگىلىنىدۇ.

211-ماددا ئالاقىدارلار تىزىملىتىشنى ئىلتىماس قىلىشتا، تىزىملىتىدىغان ئىشلارغا قاراپ ھوقۇق تەۋەلىكى ئىسپاتىنى ۋە كۆچمەس مۈلۈكنىڭ پاسىلى، كۆلىمى قاتارلىقلارغا دائىر زۆرۈر ماتېرىياللارنى بېرىشى كېرەك.

212-ماددا تىزىملىغۇچى ئاپپارات تۆۋەندىكى مەسئۇلىيەتنى ئادا قىلىشى كېرەك :

( 1 ) ئىلتىماس قىلغۇچى بەرگەن ھوقۇق تەۋەلىكى ئىسپاتى ۋە باشقا زۆرۈر ماتېرىياللارنى تەكشۈرۈش؛

( 2 ) تىزىملىتىدىغان ئىشلارنى ئىلتىماس قىلغۇچىدىن سوراش؛

( 3 ) ئالاقىدار ئىشلارنى ئەينەن، ۋاقتىدا تىزىملاش؛

( 4 ) قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردا بەلگىلەنگەن باشقا مەسئۇلىيەتلەر.

تىزىملىتىش ئىلتىماس قىلىنغان كۆچمەس مۈلۈككە ئائىت ئەھۋاللاردا يەنىمۇ ئىلگىرىلەپ ئىسپات ئېلىشقا توغرا كەلسە، تىزىملىغۇچى ئاپپارات ئىلتىماس قىلغۇچىدىن ماتېرىيالنى تولۇقلاشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ، زۆرۈر تاپقاندا نەق مەيدانغا بېرىپ كۆرسىمۇ بولىدۇ.

213-ماددا تىزىملىغۇچى ئاپپارات تۆۋەندىكى قىلمىشلارنى سادىر قىلسا بولمايدۇ :

( 1 ) كۆچمەس مۈلۈكنى باھالاشنى تەلەپ قىلىش؛

( 2 ) يىللىق تەكشۈرۈش قاتارلىق ناملار بىلەن تەكرار تىزىملاش؛

( 3 ) تىزىملاش مەسئۇلىيىتى دائىرىسىدىن ھالقىپ كەتكەن باشقا قىلمىشلار.

214-ماددا كۆچمەس مۈلۈك نەرسە ھوقۇقىنى بېكىتىش، ئۆزگەرتىش، ئۆتۈنۈپ بېرىش ۋە يوقىتىشنى قانۇندىكى بەلگىلىمە بويىچە تىزىملىتىدىغان بولسا، ئۇ كۆچمەس مۈلۈكنى تىزىملاش دەپتىرىگە تىزىملىغاندا كۈچكە ئىگە بولىدۇ.

215-ماددا ئالاقىدارلار كۆچمەس مۈلۈك نەرسە ھوقۇقىنى بېكىتىش، ئۆزگەرتىش، ئۆتۈنۈپ بېرىش ۋە يوقىتىشقا دائىر توختاملارنى تۈزۈشتە، قانۇندا ئايرىم بەلگىلەنگەنلىرى ياكى توختاملاشقۇچىلار ئايرىم پۈتۈشكەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا، توختام ۋۇجۇدقا كەلگەن ۋاقىتتىن باشلاپ كۈچكە ئىگە بولىدۇ؛
نەرسە ھوقۇقى تىزىملىتىلمىغان بولسا، توختامنىڭ كۈچىگە تەسىر يەتمەيدۇ.

216-ماددا كۆچمەس مۈلۈكنى تىزىملاش دەپتىرى نەرسە ھوقۇقى تەۋەلىكى ۋە مەزمۇنىنىڭ ئاساسى بولىدۇ.

كۆچمەس مۈلۈكنى تىزىملاش دەپتىرىنى تىزىملىغۇچى ئاپپارات باشقۇرىدۇ.

217-ماددا كۆچمەس مۈلۈك ھوقۇقىنىڭ ئىگىدارلىق گۇۋاھنامىسى ھوقۇقدارنىڭ شۇ كۆچمەس مۈلۈك نەرسە ھوقۇقىدىن بەھرىمەن بولغانلىقىنىڭ ئىسپاتىدۇر.
كۆچمەس مۈلۈك ھوقۇقى گۇۋاھنامىسىگە خاتىرىلەنگەن ئىشلار كۆچمەس مۈلۈكنى تىزىملاش دەپتىرى بىلەن بىردەك بولۇشى كېرەك؛
بىردەك خاتىرىلەنمىگەن بولسا، كۆچمەس مۈلۈكنى تىزىملاش دەپتىرىدە ھەقىقەتەن خاتالىق بارلىقىنى ئىسپاتلايدىغان دەلىل-ئىسپات بولغانلىرى بۇنىڭ سىرتىدا، كۆچمەس مۈلۈك تىزىملاش دەپتىرى ئاساس قىلىنىدۇ.

218-ماددا ھوقۇقدارلار، مەنپەئەتدارلار كۆچمەس مۈلۈكنى تىزىملاش ماتېرىيالىنى كۆرۈشنى، كۆپەيتىۋېلىشنى ئىلتىماس قىلسا بولىدۇ، تىزىملىغۇچى ئاپپارات ئۇنى بېرىشى كېرەك.

219-ماددا مەنپەئەتدارلار ھوقۇقدارنىڭ كۆچمەس مۈلكىنى تىزىملاش ماتېرىيالىنى ئاشكارىلىسا، قانۇنسىز ئىشلەتسە بولمايدۇ.

220-ماددا ھوقۇقدارلار، مەنپەئەتدارلار كۆچمەس مۈلۈكنى تىزىملاش دەپتىرىدە تىزىملانغان ئىشلار خاتا بولۇپ قاپتۇ دەپ قارىسا، تۈزىتىشنى ئىلتىماس قىلسا بولىدۇ.
كۆچمەس مۈلۈكنى تىزىملاش دەپتىرىدە تىزىملانغان ھوقۇقدار تۈزىتىشكە يازما قوشۇلسا ياكى تىزىمدا ھەقىقەتەن خاتالىق بارلىقىنى ئىسپاتلايدىغان دەلىل-ئىسپات بولسا، تىزىملىغۇچى ئاپپارات تۈزىتىپ بېرىشى كېرەك.

كۆچمەس مۈلۈكنى تىزىملاش دەپتىرىدە تىزىملانغان ھوقۇقدار تۈزىتىشكە قوشۇلمىسا، مەنپەئەتدارلار باشقىچە پىكرىنى تىزىملاشنى ئىلتىماس قىلسا بولىدۇ.
تىزىملىغۇچى ئاپپارات باشقىچە پىكرىنى تىزىملىغاندا، ئىلتىماس قىلغۇچى باشقىچە پىكرى تىزىملانغان كۈندىن باشلاپ 15 كۈن ئىچىدە دەۋا قىلمىسا، باشقىچە پىكرى تىزىمى كۈچكە ئىگە بولمايدۇ.
باشقىچە پىكىر تىزىمى ئورۇنلۇق بولماي، ھوقۇقدارغا زىيان يەتسە، ھوقۇقدار ئىلتىماس قىلغۇچىدىن زىياننى تۆلەپ بېرىشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ.

221-ماددا ئالاقىدارلار ئۆي سېتىۋېلىش-سېتىش كېلىشىمى ياكى باشقا كۆچمەس مۈلۈك نەرسە ھوقۇقى كېلىشىمى تۈزۈشتە، نەرسە ھوقۇقىغا ئېرىشىشنى كاپالەتلەندۈرۈش ئۈچۈن، پۈتۈشكىنى بويىچە تىزىملىغۇچى ئاپپاراتقا خەۋەرلەندۈرۈپ تىزىملىتىشنى ئىلتىماس قىلسا بولىدۇ.
خەۋەرلەندۈرۈپ تىزىملىتىلغاندىن كېيىن، شۇ كۆچمەس مۈلۈك خەۋەرلەندۈرۈپ تىزىملىتىلغان ھوقۇقدارنىڭ ماقۇللۇقىنى ئالماي تۇرۇپ بىر تەرەپ قىلىنغان بولسا، نەرسە ھوقۇقى كۈچىگە ئىگە بولمايدۇ.

خەۋەرلەندۈرۈپ تىزىملىتىلغاندىن كېيىن ھەقدارلىق ھوقۇقى بىكار قىلىنغان ياكى كۆچمەس مۈلۈكنى تىزىملاشقا بولىدىغان كۈندىن باشلاپ 90 كۈن ئىچىدە تىزىملىتىش ئىلتىماس قىلىنمىغان بولسا، خەۋەرلەندۈرۈپ تىزىملىتىش ئىناۋەتسىز بولىدۇ.

222-ماددا ئالاقىدارلار يالغان ماتېرىيال بېرىپ تىزىملىتىشنى ئىلتىماس قىلىپ، باشقىلارغا زىيان سالسا، تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

خاتا تىزىملاپ قويۇپ باشقىلارغا زىيان سالغان تىزىملىغۇچى ئاپپاراتلار تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.
تىزىملىغۇچى ئاپپارات تۆلەم بەرگەندىن كېيىن، خاتا تىزىملاشنى پەيدا قىلغۇچىدىن تۆلىتىۋالسا بولىدۇ.

223-ماددا كۆچمەس مۈلۈكنى تىزىملاش ھەققى كۆچمەس مۈلۈكنىڭ كۆلىمى، ھەجىمى ياكى پۇل نىسبىتى بويىچە ئېلىنماي سانى بويىچە ئېلىنىدۇ.

2-پاراگراف كۆچمە مۈلۈكنى تاپشۇرۇش

224-ماددا كۆچمە مۈلۈك نەرسە ھوقۇقىنى بېكىتىش ۋە ئۆتۈنۈپ بېرىش نەرسە تاپشۇرۇۋالغاندا كۈچكە ئىگە بولىدۇ، لېكىن قانۇندا ئايرىم بەلگىلەنگەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

225-ماددا كېمە-پاراخوت، ئاۋىئاتسىيە ۋاسىتىسى ۋە موتورلۇق قاتناش ۋاسىتىسى قاتارلىقلارنىڭ نەرسە ھوقۇقىنى بېكىتىش، ئۆزگەرتىش، ئۆتۈنۈپ بېرىش ۋە يوقىتىشنى تىزىملاتمىغانلار ياخشى نىيەتلىك 3-كىشى بىلەن قارشىلاشسا بولمايدۇ.

226-ماددا كۆچمە مۈلۈك نەرسە ھوقۇقىنى بېكىتىش ۋە ئۆتۈنۈپ بېرىشتىن ئىلگىرى ھوقۇقدار شۇ كۆچمە مۈلۈكنى ئىگىلىگەن بولسا، ھەق تەلەپ قانۇن ھەرىكىتى كۈچكە ئىگە بولغاندا نەرسە ھوقۇقى كۈچكە ئىگە بولىدۇ.

227-ماددا كۆچمە مۈلۈك نەرسە ھوقۇقىنى بېكىتىش ۋە ئۆتۈنۈپ بېرىشتىن بۇرۇن 3-كىشى شۇ كۆچمە مۈلۈكنى ئىگىلىگەن بولسا، تاپشۇرۇش مەجبۇرىيىتى بار كىشى تاپشۇرۇلىدىغان نەرسىنىڭ ئورنىغا 3-كىشىدىن ئەسلىي نەرسىنى قايتۇرۇشنى تەلەپ قىلىش ھوقۇقىنى ئۆتۈنۈپ بەرسە بولىدۇ.

228-ماددا كۆچمە مۈلۈك نەرسە ھوقۇقىنى ئۆتۈنۈپ بېرىدىغان چاغدا، ئالاقىدارلار شۇ كۆچمە مۈلۈكنى ھەقلىق بەرگۈچى داۋاملىق ئىگىلەپ تۇرۇشنىمۇ پۈتۈشكەن بولسا، شۇ پۈتۈم كۈچكە ئىگە بولغاندا نەرسە ھوقۇقى كۈچكە ئىگە بولىدۇ.

3-پاراگراف باشقا بەلگىلىمىلەر

229-ماددا خەلق سوت مەھكىمىسى، كېسىم ئاپپاراتىنىڭ قانۇن ھۆججىتى ياكى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ ئېلىش قارارى قاتارلىقلار ئارقىلىق نەرسە ھوقۇقى بېكىتىلىدىغان، ئۆزگەرتىلىدىغان، ئۆتۈنۈپ بېرىلىدىغان ياكى يوقىتىلىدىغان بولسا، ئۇ قانۇن ھۆججەتلىرى ياكى ئېلىش قارارى قاتارلىقلار كۈچكە ئىگە بولغاندىلا كۈچكە ئىگە بولىدۇ.

230-ماددا ۋارىسلىق قىلىش يولى بىلەن ئېرىشىدىغان نەرسە ھوقۇقى ۋارىسلىق قىلىش باشلانغاندىلا كۈچكە ئىگە بولىدۇ.

231-ماددا ئۆينى قانۇنلۇق سېلىش-چېقىشتەك پاكىتلىق ھەرىكەت بىلەن بېكىتىلىدىغان ياكى يوقىتىلىدىغان نەرسە ھوقۇقى شۇ ھەرىكەت ۋۇجۇدقا چىققان چاغدا كۈچكە ئىگە بولىدۇ.

232-ماددا مۇشۇ پاراگرافتىكى بەلگىلىمىلەر بويىچە بەھرىمەن بولىدىغان كۆچمەس مۈلۈك نەرسە ھوقۇقىنى بىر تەرەپ قىلىشتا، قانۇندىكى بەلگىلىمە بويىچە تىزىملىتىشقا تېگىشلىك تۇرۇپمۇ تىزىملاتمىسا، نەرسە ھوقۇقى كۈچكە ئىگە بولمايدۇ.

3-باب نەرسە ھوقۇقىنى قوغداش

233-ماددا نەرسە ھوقۇقى زىيانغا ئۇچرىغاندا، ھوقۇقدار ئۇنى كېلىشىۋېلىش، مۇرەسسە قىلىش، كېسىم قىلىش، دەۋا قىلىش يولى بىلەن ھەل قىلسا بولىدۇ.

234-ماددا نەرسە ھوقۇقىنىڭ تەۋەلىكى، مەزمۇنى ئۈستىدە تالاش-تارتىش كۆرۈلگەندە، مەنپەئەتدارلار ھوقۇقنى مۇئەييەنلەشتۈرۈشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ.

235-ماددا كۆچمەس مۈلۈك ياكى كۆچمە مۈلۈكنى ئىگىلەش ھوقۇقى بولمىغاندا، ھوقۇقدار ئەسلىي نەرسىنى قايتۇرۇپ بېرىشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ.

236-ماددا نەرسە ھوقۇقىغا دەخلى يەتكەندە ياكى دەخلى يېتىش ئېھتىمالى بولغاندا، ھوقۇقدار دەخلىنى تۈگىتىش ياكى خەۋپنى تۈگىتىشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ.

237-ماددا كۆچمەس مۈلۈك ياكى كۆچمە مۈلۈك زىيانغا ئۇچرىغاندا، ھوقۇقدار رېمونت قىلىپ بېرىش، قايتا ياساپ بېرىش، ئالماشتۇرۇپ بېرىش ياكى ئەسلىگە كەلتۈرۈپ بېرىشنى قانۇن بويىچە تەلەپ قىلسا بولىدۇ.

238-ماددا نەرسە ھوقۇقى زىيانغا ئۇچراپ، ھوقۇقدارغا زىيان يەتكەندە، ھوقۇقدار زىياننى تۆلەپ بېرىشنى قانۇن بويىچە تەلەپ قىلسا بولىدۇ، باشقا ھەق تەلەپ جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشنى قانۇن بويىچە تەلەپ قىلسىمۇ بولىدۇ.

239-ماددا بۇ بابتا بەلگىلەنگەن نەرسە ھوقۇقىنى قوغداش ئۇسۇلى ئايرىم قوللىنىلسىمۇ، ھوقۇقنىڭ زىيانغا ئۇچراش ئەھۋالىغا قاراپ بىرلىكتە قوللىنىلسىمۇ بولىدۇ.

ئىككىنچى شۆبە قىسىمنىڭ ئىگىدارلىق ھوقۇقى

4-باب ئادەتتىكى بەلگىلىمە

240-ماددا ئىگىدار ئۆزىنىڭ كۆچمەس مۈلكى ياكى كۆچمە مۈلكىنى قانۇن بويىچە ئىگىلەش، ئىشلىتىش، مەنپەئەتلىنىش ۋە بىر تەرەپ قىلىش ھوقۇقىغا ئىگە.

241-ماددا ئىگىدارلىق قىلغۇچى ئۆزىنىڭ كۆچمەس مۈلكى ياكى كۆچمە مۈلكىدە پايدىلانما نەرسە ھوقۇقى ۋە كېپىل نەرسە ھوقۇقىنى بېكىتىشكە ھوقۇقلۇق.
نەرسىدىن پايدىلانغۇچى ۋە نەرسە كېپىللىكى بەرگۈچى ھوقۇقىنى يۈرگۈزۈشتە، ئىگىدارنىڭ ھوقۇق-مەنپەئىتىگە زىيان يەتكۈزسە بولمايدۇ.

242-ماددا قانۇندا دۆلەت ئىگىدارلىقىدىلا بولىدىغانلىقى بەلگىلەنگەن كۆچمەس مۈلۈك ۋە كۆچمە مۈلۈكنىڭ ئىگىدارلىق ھوقۇقىغا ھەرقانداق تەشكىلات ياكى شەخس ئېرىشىۋالسا بولمايدۇ.

243-ماددا كوللېكتىپ ئىگىدارلىقىدىكى يەرنى، تەشكىلات ۋە شەخسلەرنىڭ ئۆيىنى، شۇنىڭدەك باشقا كۆچمەس مۈلۈكنى قانۇندا بەلگىلەنگەن ھوقۇق دائىرىسى ۋە تەرتىپ بويىچە ئېلىشقا بولىدۇ.

كوللېكتىپ ئىگىدارلىقىدىكى يەرنى ئالغاندا، يەر تۆلەم پۇلى، ئورۇنلاشتۇرۇش ياردەم پۇلى، شۇنىڭدەك يېزا ئاھالىسىنىڭ تۇرالغۇسى، يەردىكى باشقا قوشۇمچە نەرسىلەر ۋە مايسا قاتارلىقلارغا بېرىلىدىغان تولۇقلىما پۇلنى قانۇن بويىچە ۋاقتىدا تولۇق بېرىش ھەمدە يېرى ئېلىنغان دېھقانلارغا ئىجتىمائىي كاپالەت پۇلى ئاجرىتىپ، يېرى ئېلىنغان دېھقانلارنىڭ تۇرمۇشىنى كاپالەتلەندۈرۈپ، يېرى ئېلىنغان دېھقانلارنى قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىنى قوغداش كېرەك.

تەشكىلاتلارنىڭ، شەخسلەرنىڭ ئۆيى ۋە باشقا كۆچمەس مۈلكىنى ئالغاندا، قانۇن بويىچە ئېلىش تۆلىمى بېرىپ، ئۇلارنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىنى قوغداش لازىم؛
شەخسىي تۇرالغۇنى ئېلىشتا، ئېلىنغۇچىنىڭ تۇرالغۇ شارائىتىنىمۇ كاپالەتلەندۈرۈش كېرەك.

ھەرقانداق تەشكىلات ياكى شەخسنىڭ تولۇقلىما پۇلى قاتارلىق پۇللارنى خىيانەت قىلىشىغا، ئىشلىتىۋېلىشىغا، ئاستىرتىن بۆلۈشۈۋېلىشىغا، تۇتۇپ قېلىشىغا، نېسى قىلىشىغا يول قويۇلمايدۇ.

244-ماددا دۆلەت تېرىلغۇ يەرنى ئالاھىدە قوغدايدۇ، تېرىلغۇ يەرنى قۇرۇلۇشقا ئىشلىتىشكە قاتتىق چەك قويۇپ، قۇرۇلۇش يېرىنىڭ ئومۇمىي مىقدارىنى تىزگىنلەيدۇ.
كوللېكتىپ ئىگىدارلىقىدىكى يەرنى قانۇندا بەلگىلەنگەن ھوقۇق دائىرىسى ۋە تەرتىپكە خىلاپ ھالدا ئېلىشقا بولمايدۇ.

245-ماددا خەتەردىن، ئاپەتتىن جىددىي قۇتقۇزۇش، يۇقۇمنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش قاتارلىق جىددىي ئېھتىياج بىلەن، تەشكىلات ۋە شەخسلەرنىڭ كۆچمەس مۈلكى ياكى كۆچمە مۈلكىنى قانۇندا بەلگىلەنگەن ھوقۇق دائىرىسى ۋە تەرتىپ بويىچە ئېلىپ ئىشلىتىشكە بولىدۇ.
ئېلىپ ئىشلىتىلگەن كۆچمەس مۈلۈك ياكى كۆچمە مۈلۈكنى ئىشلەتكەندىن كېيىن، ئىگىسىگە قايتۇرۇپ بېرىش كېرەك.
تەشكىلات ۋە شەخسلەرنىڭ كۆچمەس مۈلكى ياكى كۆچمە مۈلكى ئېلىپ ئىشلىتىلگەندە ياكى ئېلىپ ئىشلىتىلگەندە بۇزۇلۇپ كەتسە، يوقاپ كەتسە، تۆلەم بېرىش كېرەك.

5-باب دۆلەت ئىگىدارلىق ھوقۇقى ۋە كوللېكتىپ ئىگىدارلىق ھوقۇقى، شەخسىي ئىگىدارلىق ھوقۇقى

246-ماددا قانۇندا دۆلەت ئىگىدارلىقىدا بولىدىغانلىقى بەلگىلەنگەن مال-مۈلۈك دۆلەت ئىگىدارلىقىدا يەنى ئومۇمىي خەلق ئىگىدارلىقىدا بولىدۇ.

دۆلەت مال-مۈلكىنىڭ ئىگىدارلىق ھوقۇقىنى گوۋۇيۈەن دۆلەتكە ۋاكالىتەن يۈرگۈزىدۇ.
قانۇنلاردا ئايرىم بەلگىلىمە بولسا، شۇ بەلگىلىمە بويىچە بولىدۇ.

247-ماددا قېزىلما بايلىق، ئېقىن، دېڭىز تەۋەسى دۆلەت ئىگىدارلىقىدا بولىدۇ.

248-ماددا ئاھالىسىز دېڭىز ئارىلى دۆلەت ئىگىدارلىقىدا بولىدۇ، ئاھالىسىز دېڭىز ئارىلىنىڭ ئىگىدارلىق ھوقۇقىنى گوۋۇيۈەن دۆلەتكە ۋاكالىتەن يۈرگۈزىدۇ.

249-ماددا شەھەردىكى يەر دۆلەت ئىگىدارلىقىدا بولىدۇ.
يېزىدىكى ۋە شەھەر ئەتراپى رايونىدىكى دۆلەت ئىگىدارلىقىدا بولىدىغانلىقى بەلگىلەنگەن يەر دۆلەت ئىگىدارلىقىدا بولىدۇ.

250-ماددا ئورمان، تاغ، ئوتلاق، قاقاسلىق، ساھىل قاتارلىق تەبىئىي بايلىقلار دۆلەت ئىگىدارلىقىدا بولىدۇ، لېكىن قانۇندا كوللېكتىپ ئىگىدارلىقىدا بولىدىغانلىقى بەلگىلەنگەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

251-ماددا قانۇندا دۆلەت ئىگىدارلىقىدا بولىدىغانلىقى بەلگىلەنگەن ياۋايى ھايۋان ۋە ياۋا ئۆسۈملۈك بايلىقى دۆلەت ئىگىدارلىقىدا بولىدۇ.

252-ماددا رادىيو چاستوتا سپېكتىرى بايلىقى دۆلەت ئىگىدارلىقىدا بولىدۇ.

253-ماددا قانۇندا دۆلەت ئىگىدارلىقىدا بولىدىغانلىقى بەلگىلەنگەن مەدەنىيەت يادىكارلىقى دۆلەت ئىگىدارلىقىدا بولىدۇ.

254-ماددا دۆلەت مۇداپىئە مۈلكى دۆلەت ئىگىدارلىقىدا بولىدۇ.

تۆمۈريول، تاشيول، ئېلېكتر ئەسلىھەلىرى، تېلېگراف ئەسلىھەلىرى ۋە نېفىت-گاز تۇرۇبا يولى قاتارلىق ئۇل ئەسلىھەلەردىن قانۇندا دۆلەت ئىگىدارلىقىدا بولىدىغانلىقى بەلگىلەنگەنلىرى دۆلەت ئىگىدارلىقىدا بولىدۇ.

255-ماددا دۆلەت ئورگانلىرى ئۆزى بىۋاسىتە ئىدارە قىلىدىغان كۆچمەس مۈلۈك ياكى كۆچمە مۈلۈكنى ئىگىلەش، ئىشلىتىش، شۇنىڭدەك قانۇن ۋە گوۋۇيۈەننىڭ ئالاقىدار بەلگىلىمىسى بويىچە بىر تەرەپ قىلىش ھوقۇقىغا ئىگە.

256-ماددا دۆلەت قۇرغان كەسپىي ئورۇنلار ئۆزى بىۋاسىتە ئىدارە قىلىدىغان كۆچمەس مۈلۈك ياكى كۆچمە مۈلۈكنى ئىگىلەش، ئىشلىتىش، شۇنىڭدەك قانۇن ۋە گوۋۇيۈەننىڭ ئالاقىدار بەلگىلىمىسى بويىچە مەنپەئەتلىنىش، بىر تەرەپ قىلىش ھوقۇقىغا ئىگە.

257-ماددا دۆلەت مەبلەغ چىقارغان كارخانىلارغا گوۋۇيۈەن ۋە يەرلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردىكى بەلگىلىمە بويىچە، مەبلەغ چىقارغۇچىلىق مەسئۇلىيىتىنى ئايرىم-ئايرىم ھالدا دۆلەتكە ۋاكالىتەن ئادا قىلىدۇ، مەبلەغ چىقارغۇچىنىڭ ھوقۇق-مەنپەئىتىدىن بەھرىمەن بولىدۇ.

258-ماددا دۆلەت ئىگىدارلىقىدىكى مال-مۈلۈكنى قانۇن قوغدايدۇ، ھەرقانداق تەشكىلات ياكى شەخسنىڭ ئىگىلىۋېلىشى، تالاپ كېتىشى، ئاستىرتىن بۆلۈشۈۋېلىشى، تۇتۇپ قېلىشى، بۇزۇۋېتىشى مەنئى قىلىنىدۇ.

259-ماددا دۆلەت مال-مۈلكىنى باشقۇرۇش، نازارەت قىلىش مەسئۇلىيىتىنى ئادا قىلغۇچى ئاپپارات ۋە ئۇنىڭ خادىملىرى دۆلەت مال-مۈلكىنىڭ قىممىتىنى ساقلاش ۋە ئاشۇرۇشنى ئىلگىرى سۈرۈپ، دۆلەت مال-مۈلۈكنىڭ زىيانغا ئۇچرىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىشى كېرەك؛
خىزمەت ھوقۇقىدىن كەلسە-كەلمەس پايدىلىنىپ، خىزمەتتە بىپەرۋالىق قىلىپ دۆلەت مال-مۈلكىنى زىيانغا ئۇچراتقانلار قانۇن جاۋابكارلىقىنى قانۇن بويىچە ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

دۆلەت مال-مۈلكىنى باشقۇرۇش ھەققىدىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، كارخانا تۈزۈلمىسىنى ئۆزگەرتىش، قوشۇۋېتىش-ئايرىۋېتىش، باغلىنىشلىق سودا قىلىش قاتارلىقلار داۋامىدا تۆۋەن باھادا ئۆتۈنۈپ بېرىش، تىل بىرىكتۈرۈپ بۆلۈشۈۋېلىش، ئۆز بېشىمچىلىق بىلەن كېپىللىك بېرىش ئۇسۇلى ياكى باشقا ئۇسۇللار بىلەن دۆلەت مال-مۈلۈكنى زىيانغا ئۇچراتقانلار قانۇن جاۋابكارلىقىنى قانۇن بويىچە ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

260-ماددا كوللېكتىپ ئىگىدارلىقىدىكى كۆچمەس مۈلۈك ۋە كۆچمە مۈلۈك مۇنۇلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ :

( 1 ) قانۇندا كوللېكتىپ ئىگىدارلىقىدا بولىدىغانلىقى بەلگىلەنگەن يەر ۋە ئورمان، تاغ، ئوتلاق، قاقاسلىق، ساھىل؛

( 2 ) كوللېكتىپ ئىگىدارلىقىدىكى ئىمارەت، ئىشلەپچىقىرىش ئەسلىھەلىرى، ئېتىز-ئېرىق سۇچىلىق ئەسلىھەلىرى؛

( 3 ) كوللېكتىپ ئىگىدارلىقىدىكى مائارىپ، پەن-مەدەنىيەت، سەھىيە، تەنتەربىيە ئەسلىھەلىرى؛

( 4 ) كوللېكتىپ ئىگىدارلىقىدىكى باشقا كۆچمەس مۈلۈك ۋە كۆچمە مۈلۈك.

261-ماددا دېھقانلارنىڭ كوللېكتىپ ئىگىدارلىقىدىكى كۆچمەس مۈلۈك ۋە كۆچمە مۈلۈك شۇ كوللېكتىپ ئەزالىرىنىڭ كوللېكتىپ ئىگىدارلىقىدا بولىدۇ.

تۆۋەندىكى ئىشلارنى شۇ كوللېكتىپ ئەزالىرى قانۇندا بەلگىلەنگەن تەرتىپ بويىچە قارار قىلىشى كېرەك :

( 1 ) يەرنى ھۆددە بېرىش لايىھەسى، شۇنىڭدەك يەرنى شۇ كوللېكتىپتىن باشقا تەشكىلات ياكى شەخسكە ھۆددە بېرىش؛

( 2 ) قىسمەن يەرنى ھۆددە ئېلىپ باشقۇرغۇچىلار ئارا ھۆددە يەرنى تەڭشەش؛

( 3 ) يەر تۆلەم پۇلى قاتارلىق پۇللارنى ئىشلىتىش، تەقسىملەش چارىسى؛

( 4 ) كوللېكتىپ مەبلەغ چىقارغان كارخانىلارنىڭ ئىگىدارلىق ھوقۇقىنى ئۆزگەرتىش قاتارلىق ئىشلار؛

( 5 ) قانۇندا بەلگىلەنگەن باشقا ئىشلار.

262-ماددا كوللېكتىپ ئىگىدارلىقىدىكى يەر ۋە ئورمان، تاغ، ئوتلاق، قاقاسلىق، ساھىل قاتارلىقلارغا بولغان ئىگىدارلىق ھوقۇقى تۆۋەندىكى بەلگىلىمە بويىچە يۈرگۈزۈلىدۇ :

( 1 ) كەنت دېھقانلىرىنىڭ كوللېكتىپ ئىگىدارلىقىدا بولغانلىرىنىڭ ئىگىدارلىق ھوقۇقىنى كەنت كوللېكتىپ ئىقتىسادىي تەشكىلاتى ياكى كەنت ئاھالە كومىتېتى كوللېكتىپقا ۋاكالىتەن قانۇن بويىچە يۈرگۈزىدۇ؛

( 2 ) كەنتتىكى ئىككىدىن ئارتۇق دېھقانلار كوللېكتىپىنىڭ ئىگىدارلىقىدا بولغانلىرىنىڭ ئىگىدارلىق ھوقۇقىنى كەنتتىكى كوللېكتىپ ئىقتىسادىي تەشكىلاتلىرى ياكى كەنت ئاھالە گۇرۇپپىسى كوللېكتىپقا ۋاكالىتەن قانۇن بويىچە يۈرگۈزىدۇ؛

( 3 ) يېزا-بازار دېھقانلىرىنىڭ كوللېكتىپ ئىگىدارلىقىدا بولغانلىرىنىڭ ئىگىدارلىق ھوقۇقىنى يېزا-بازار كوللېكتىپ ئىقتىسادىي تەشكىلاتى كوللېكتىپقا ۋاكالىتەن يۈرگۈزىدۇ.

263-ماددا بۇ كوللېكتىپ شەھەر-بازاردىكى كوللېكتىپ ئىگىدارلىقىدىكى كۆچمەس مۈلۈك ۋە كۆچمە مۈلۈكنى قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردىكى بەلگىلىمە بويىچە ئىگىلەش، ئىشلىتىش، مەنپەئەتلىنىش ۋە بىر تەرەپ قىلىش ھوقۇقىغا ئىگە.

264-ماددا يېزا كوللېكتىپ ئىقتىسادىي تەشكىلاتى ياكى كەنت ئاھالە كومىتېتى، كەنت ئاھالە گۇرۇپپىسى قانۇن، مەمۇرىي نىزام، قائىدە ۋە ئاھالىلەر ئەھدىنامىسىگە ئاساسەن، شۇ كوللېكتىپ ئەزالىرىغا كوللېكتىپ مال-مۈلۈك ئەھۋالىنى ئېلان قىلىپ تۇرۇشى كېرەك.
كوللېكتىپ ئەزالىرى ئالاقىدار ماتېرىياللارنى كۆرۈش، كۆپەيتىۋېلىشقا ھوقۇقلۇق.

265-ماددا كوللېكتىپ ئىگىدارلىقىدىكى مال-مۈلۈكنى قانۇن قوغدايدۇ، ھەرقانداق تەشكىلات ياكى شەخسنىڭ ئىگىلىۋېلىشى، تالاپ كېتىشى، ئاستىرتىن بۆلۈشۈۋېلىشى، بۇزۇۋېتىشى مەنئى قىلىنىدۇ.

يېزا كوللېكتىپ ئىقتىسادىي تەشكىلاتى، كەنت ئاھالە كومىتېتى ياكى ئۇنىڭ مەسئۇللىرى چىقارغان قارار كوللېكتىپ ئەزالىرىنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىنى زىيانغا ئۇچراتقان بولسا، زىيانغا ئۇچرىغان كوللېكتىپ ئەزالىرى خەلق سوت مەھكىمىسىدىن شۇ قارارنى بىكار قىلىشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ.

266-ماددا شەخسلەر ئۆزىنىڭ قانۇنلۇق كىرىمى، ئۆيى، تۇرمۇش بۇيۇمى، ئىشلەپچىقىرىش قورالى، خام ئەشيا-ماتېرىيالى قاتارلىق كۆچمەس مۈلكى ۋە كۆچمە مۈلكىگە ئىگىدارلىق قىلىشقا ھوقۇقلۇق.

267-ماددا شەخسلەرنىڭ قانۇنلۇق مال-مۈلكىنى قانۇن قوغدايدۇ، ھەرقانداق تەشكىلات ياكى شەخسنىڭ ئىگىلىۋېلىشى، تالاپ كېتىشى، بۇزۇۋېتىشى مەنئى قىلىنىدۇ.

268-ماددا دۆلەت، كوللېكتىپ ۋە شەخس قانۇن بويىچە مەبلەغ چىقىرىپ چەكلىك مەسئۇلىيەت شىركىتى، پاي چەكلىك شىركىتى ياكى باشقا كارخانىلارنى قۇرسا بولىدۇ.
دۆلەت، كوللېكتىپ ۋە شەخسلەر ئىگىدارلىقىدىكى كۆچمەس مۈلۈك ياكى كۆچمە مۈلۈكنى كارخانىغا سالغان بولسا، مەبلەغ چىقارغۇچى پۈتۈشكىنى ياكى چىقارغان مەبلىغىنىڭ نىسبىتى بويىچە مۈلۈكتىن مەنپەئەتلىنىش، زور تەدبىرنى بەلگىلەش شۇنىڭدەك ئىگىلىك باشقۇرغۇچىلارنى تاللاش قاتارلىق ھوقۇقلارغا ئىگە بولىدۇ ھەم مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىدۇ.

269-ماددا پايدا ئالىدىغان قانۇنىي ئىگە ئۆزىنىڭ كۆچمەس مۈلكى ۋە كۆچمە مۈلكىنى قانۇن، مەمۇرىي نىزام ۋە قائىدە بويىچە ئىگىلەش، ئىشلىتىش، مەنپەئەتلىنىش ۋە بىر تەرەپ قىلىش ھوقۇقىغا ئىگە.

پايدا ئالىدىغان قانۇنىي ئىگىدىن باشقا قانۇنىي ئىگىلەرنىڭ كۆچمەس مۈلۈك ھوقۇقى ۋە كۆچمە مۈلۈك ھوقۇقى ئالاقىدار قانۇن، مەمۇرىي نىزام ۋە قائىدىلەردىكى بەلگىلىمىلەر بويىچە بولىدۇ.

270-ماددا ئىجتىمائىي تەشكىلات تىپىدىكى قانۇنىي ئىگە، ئىئانە تىپىدىكى قانۇنىي ئىگىلەرنىڭ قانۇن بويىچە ئىگىدارلىق قىلىدىغان كۆچمەس مۈلكى ۋە كۆچمە مۈلكىنى قانۇن قوغدايدۇ.

6-باب ئۆي ئىگىلىرىنىڭ ئىمارەتنى پەرقلەندۈرۈش ئىگىدارلىق ھوقۇقى

271-ماددا ئۆي ئىگىسى ئىمارەتتىكى تۇرالغۇ ئۆي، تىجارەتلىك ئۆي قاتارلىقلارنىڭ خاس قىسمىغا ئىگىدارلىق قىلىش ھوقۇقىغا ئىگە، خاس قىسمىدىن باشقا ئورتاق قىسمىغا قارىتا ئورتاق ئىگىدارلىق قىلىش ۋە ئورتاق باشقۇرۇش ھوقۇقىغا ئىگە.

272-ماددا ئۆي ئىگىسى ئىمارەتنىڭ خاس قىسمىنى ئىگىلەش، ئىشلىتىش، مەنپەئەتلىنىش ۋە بىر تەرەپ قىلىش ھوقۇقىغا ئىگە.
ئۆي ئىگىلىرى ھوقۇقىنى يۈرگۈزۈشتە ئىمارەتنىڭ بىخەتەرلىكىگە خەۋپ يەتكۈزسە، باشقا ئۆي ئىگىلىرىنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىگە زىيان يەتكۈزسە بولمايدۇ.

273-ماددا ئۆي ئىگىسى ئىمارەتنىڭ خاس قىسمىدىن باشقا ئورتاق قىسمىدا ھوقۇقتىن بەھرىمەن بولىدۇ، مەجبۇرىيەتنى ئۈستىگە ئالىدۇ؛
ھوقۇقتىن ۋاز كەچتىم دەپ مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلمىسا بولمايدۇ.

ئۆي ئىگىسى ئىمارەتتىكى تۇرالغۇ ئۆيى، تىجارەتلىك ئۆيىنى ئۆتۈنۈپ بېرىشتە، ئىمارەتنىڭ ئورتاق قىسمىدىن بەھرىمەن بولىدىغان ئورتاق ئىگىدارلىق قىلىش ۋە ئورتاق باشقۇرۇش ھوقۇقىنىمۇ بىراقلا ئۆتۈنۈپ بېرىشى كېرەك.

274-ماددا ئىمارەت رايونىدىكى يوللار ئۆي ئىگىلىرىنىڭ ئورتاق ئىگىدارلىقىدا بولىدۇ، لېكىن شەھەر-بازارلاردىكى ئاممىۋى يول ھېسابلىنىدىغانلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.
ئۆي-ئىمارەت رايونىدىكى يېشىللىق ئۆي ئىگىلىرىنىڭ ئورتاق ئىگىدارلىقىدا بولىدۇ، لېكىن شەھەر-بازارلاردىكى ئاممىۋى يېشىللىق ياكى شەخسلەرگە تەۋە ئىكەنلىكى ئېنىق كۆرسىتىلگەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.
ئۆي-ئىمارەت رايونىدىكى باشقا ئاممىۋى سورۇن، ئاممىۋى ئەسلىھە ۋە خوجىلىق مۇلازىمەت ئۆيى ئۆي ئىگىلىرىنىڭ ئورتاق ئىگىدارلىقىدا بولىدۇ.

275-ماددا ئۆي-ئىمارەت رايونىدىكى ئاپتوموبىل توختىتىش ئورنى، گاراژلارنىڭ تەۋەلىكىنى ئالاقىدارلار سېتىپ بېرىش، قوشۇپ بېرىش ياكى ئىجارىگە بېرىش ئۇسۇللىرى بىلەن پۈتۈشىدۇ.

ئۆي ئىگىلىرىنىڭ ئورتاق ئىگىدارلىقىدىكى يولنى ياكى باشقا يەرنى ئىگىلىگەن ئاپتوموبىل توختىتىش ئورنى ئۆي ئىگىلىرىنىڭ ئومۇمىي ئىگىدارلىقىدا بولىدۇ.

276-ماددا ئۆي-ئىمارەت رايونىدىكى ئاپتوموبىل توختىتىش ئورنى، گاراژلارنى پىلانلاشتا، ئالدى بىلەن ئۆي ئىگىلىرىنىڭ ئېھتىياجىنى قاندۇرۇش كېرەك.

277-ماددا ئۆي ئىگىلىرى ئۆي ئىگىلىرى كېڭىشى قۇرسا، ئۆي ئىگىلىرى كومىتېتىنى سايلاپ چىقسا بولىدۇ.
ئۆي ئىگىلىرى كېڭىشى، ئۆي ئىگىلىرى كومىتېتى قۇرۇشنىڭ كونكرېت شەرتلىرى ۋە تەرتىپى قانۇن-نىزاملاردىكى بەلگىلىمە بويىچە بولىدۇ.

يەرلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرىنىڭ ئالاقىدار تارماقلىرى، ئاھالە كومىتېتلىرى ئۆي ئىگىلىرى كېڭىشىنى قۇرۇش ۋە ئۆي ئىگىلىرى كومىتېتىنى سايلاپ چىقىشقا يېتەكچىلىك قىلىشى ۋە ياردەم بېرىشى كېرەك.

278-ماددا تۆۋەندىكى ئىشلارنى ئۆي ئىگىلىرى ئورتاق قارار قىلىدۇ :

( 1 ) ئۆي ئىگىلىرى كېڭىشىنىڭ ئىش قائىدىسىنى تۈزۈش ۋە ئۇنىڭغا تۈزىتىش كىرگۈزۈش؛

( 2 ) باشقۇرۇش قائىدىسى تۈزۈش ۋە ئۇنىڭغا تۈزىتىش كىرگۈزۈش؛

( 3 ) ئۆي ئىگىلىرى كومىتېتىنى سايلاش ياكى ئۇنىڭ ئەزالىرىنى ئالماشتۇرۇش؛

( 4 ) خوجىلىق مۇلازىمەت كارخانىسى ياكى باشقا باشقۇرغۇچىلارنى تەكلىپ قىلىش ۋە بوشىتىش؛

( 5 ) ئىمارەت ۋە ئۇنىڭ قوشۇمچە ئەسلىھەلىرىنىڭ رېمونت مەبلىغىنى ئىشلىتىش؛

( 6 ) ئىمارەت ۋە ئۇنىڭ قوشۇمچە ئەسلىھەلىرىنىڭ رېمونت مەبلىغىنى غەملەش؛

( 7 ) ئىمارەت ۋە ئۇنىڭ قوشۇمچە ئەسلىھەلىرىنى ئۆزگەرتىش ۋە قايتىدىن سېلىش؛

( 8 ) ئورتاق ئىگىدارلىقتىكى قىسىمنىڭ ئىشلىتىلىشىنى ئۆزگەرتىش ياكى ئورتاق ئىگىدارلىقتىكى قىسىمدىن پايدىلىنىپ تىجارەت پائالىيىتى قىلىش؛

( 9 ) ئورتاق ئىگىدارلىق قىلىش ۋە ئورتاق باشقۇرۇش ھوقۇقىغا دائىر باشقا چوڭ-چوڭ ئىشلار.

ئۆي ئىگىلىرى ئورتاق قارار قىلىدىغان ئىشلارنى قارار قىلىشقا خاس ئىگىدارلىقتىكى قىسمى ئىمارەت ئومۇمىي كۆلىمىنىڭ 3 تىن 2 قىسمىدىن كۆپرەكىنى ئىگىلىگەن ئۆي ئىگىلىرى ھەمدە ئومۇمىي ئادەم سانىنىڭ 3 تىن 2 قىسىمدىن كۆپرەكىنى تەشكىل قىلىدىغان ئۆي ئىگىلىرى قاتنىشىشى كېرەك.
ئالدىنقى تارماقنىڭ ( 6 ) تارماقچىسىدىن ( 8 ) تارماقچىسىغىچە بولغان تارماقچىلىرىدا بەلگىلەنگەن ئىشلارنى قارار قىلىشتا، ئاۋازغا قويۇشقا قاتناشقان خاس ئىگىدارلىقتىكى قىسمى كۆلىمىنىڭ تۆتتىن ئۈچ قىسمىدىن كۆپرەكى ئۆي ئىگىلىرى ھەمدە ئاۋاز بېرىشكە قاتناشقان ئادەم سانىنىڭ تۆتتىن ئۈچ قىسمىسىدىن كۆپرەكى ئۆي ئىگىلىرىنىڭ ماقۇللۇقىنى ئېلىش كېرەك.
ئالدىنقى تارماقتىكى باشقا ئىشلارنى قارار قىلىشتا، خاس ئىگىدارلىقتىكى قىسمى ئاۋاز بېرىشكە قاتناشقان ئۆي ئىگىلىرى ھەمدە ئاۋاز بېرىشكە قاتناشقان ئادەم سانىنىڭ تەڭدىن تولىسىنى ئىگىلىگەن ئۆي ئىگىلىرىنىڭ ماقۇللۇقىنى ئېلىش كېرەك.

279-ماددا ئۆي ئىگىسى قانۇن-نىزاملارغا شۇنىڭدەك باشقۇرۇش قائىدىسىگە خىلاپلىق قىلىپ، تۇرالغۇ ئۆينى تىجارەتلىك ئۆيگە ئۆزگەرتىۋەتسە بولمايدۇ.
ئۆي ئىگىلىرى تۇرالغۇ ئۆينى تىجارەتلىك ئۆيگە ئۆزگەرتىشتە، قانۇن-نىزام ۋە باشقۇرۇش قائىدىسىگە ئەمەل قىلغاندىن سىرت، پايدا-زىيان مۇناسىۋىتى بار ئۆي ئىگىلىرىنىڭ بىردەك ماقۇللۇقىنى ئېلىشى كېرەك.

280-ماددا ئۆي ئىگىلىرى كېڭىشى ياكى ئۆي ئىگىلىرى كومىتېتىنىڭ قارارى ئۆي ئىگىلىرىگە نىسبەتەن قانۇنىي چەكلەش كۈچىگە ئىگە.

ئۆي ئىگىلىرى كېڭىشى ياكى ئۆي ئىگىلىرى كومىتېتىنىڭ قارارى ئۆي ئىگىلىرىنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىنى زىيانغا ئۇچراتسا، زىيانغا ئۇچرىغان ئۆي ئىگىسى خەلق سوت مەھكىمىسىدىن بىكار قىلىشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ.

281-ماددا ئىمارەت ۋە ئۇنىڭ قوشۇمچە ئەسلىھەلىرىنىڭ رېمونت مەبلىغى ئۆي ئىگىلىرىنىڭ ئورتاق ئىگىدارلىقىدا بولىدۇ.
ئۇنى ئۆي ئىگىلىرىنىڭ ئورتاق قارارى بىلەن، لىفىت، ئۆگزە، سىرتقى تام، توسالغۇسىز ئەسلىھە قاتارلىقلارنىڭ ئورتاق ئىگىدارلىقتىكى قىسمىنى رېمونت قىلىش، يېڭىلاش ۋە ئۆزگەرتىش ئۈچۈن ئىشلىتىشكە بولىدۇ.
ئىمارەت ۋە ئۇنىڭ قوشۇمچە ئەسلىھەلىرىنىڭ رېمونت مەبلىغىنى غەملەش، ئىشلىتىش ئەھۋالىنى قەرەللىك ئېلان قىلىش كېرەك.

جىددىي ئەھۋال كۆرۈلۈپ ئىمارەت ۋە ئۇنىڭ قوشۇمچە ئەسلىھەلىرىنى رېمونت قىلىشقا توغرا كەلسە، ئۆي ئىگىلىرى كېڭىشى ياكى ئۆي ئىگىلىرى كومىتېتى ئىمارەت ۋە ئۇنىڭ تارماق ئەسلىھەلىرىنىڭ رېمونت مەبلىغىنى ئىشلىتىشنى قانۇن بويىچە ئىلتىماس قىلسا بولىدۇ.

282-ماددا قۇرۇلۇش قىلدۇرغۇچى ئورۇن، خوجىلىق مۇلازىمەت كارخانىسى ياكى باشقا باشقۇرغۇچىلار ئۆي ئىگىلىرىنىڭ ئورتاق ئىگىدارلىقىدىكى قىسمىدىن پايدىلىنىپ قىلغان كىرىمنىڭ مۇۋاپىق تەننەرخىنى تۇتۇپ قالغاندىن كېيىنكى قىسىمى ئۆي ئىگىلىرىنىڭ ئومۇمىي ئىگىدارلىقىدا بولىدۇ.

283-ماددا ئىمارەت ۋە ئۇنىڭ قوشۇمچە ئەسلىھەلىرىنىڭ خىراجىتىنى چېچىش، پايدىسىنى تەقسىملەش قاتارلىق ئىشلارنى پۈتۈشۈلگەن بولسا، پۈتۈم بويىچە بولىدۇ؛
پۈتۈشمىگەن ياكى ئېنىق پۈتۈشمىگەن بولسا، ئۆي ئىگىلىرىنىڭ خاس ئىگىدارلىقىدىكى قىسمىنىڭ كۆلىمىدە ئىگىلىگەن نىسبىتى بويىچە بېكىتىلىدۇ.

284-ماددا ئۆي ئىگىلىرى ئىمارەتنى ۋە ئۇنىڭ قوشۇمچە ئەسلىھەلىرىنى ئۆز ئالدىغا باشقۇرسىمۇ، خوجىلىق مۇلازىمەت كارخانىسى ياكى باشقا باشقۇرغۇچىغا باشقۇرۇپ بېرىشنى ھاۋالە قىلسىمۇ بولىدۇ.

قۇرۇلۇش قىلدۇرغۇچى ئورۇن تەكلىپ قىلغان خوجىلىق مۇلازىمەت كارخانىسى ياكى باشقا باشقۇرغۇچىلارنى ئۆي ئىگىلىرى قانۇن بويىچە ئالماشتۇرۇشقا ھوقۇقلۇق.

285-ماددا خوجىلىق مۇلازىمەت كارخانىسى ياكى باشقا باشقۇرغۇچىلار ئۆي ئىگىلىرىنىڭ ھاۋالىسى بويىچە، مۇشۇ قانۇننىڭ 3-قىسمىدىكى خوجىلىق مۇلازىمەت توختامىغا دائىر بەلگىلىمىلەرگە ئاساسەن، ئۆي-ئىمارەت رايونىدىكى ئىمارەت ۋە ئۇنىڭ قوشۇمچە ئەسلىھەلىرىنى باشقۇرىدۇ، ئۆي ئىگىلىرىنىڭ نازارىتىنى قوبۇل قىلىدۇ ھەمدە ئۆي ئىگىلىرىنىڭ خوجىلىق مۇلازىمەت ئەھۋالى توغرىسىدىكى سوئاللىرىغا ۋاقتىدا جاۋاب بېرىدۇ.

خوجىلىق مۇلازىمەت كارخانىسى ياكى باشقا باشقۇرغۇچىلار ھۆكۈمەتنىڭ قانۇن بويىچە قوللانغان جىددىي بىر تەرەپ قىلىش تەدبىرلىرى ۋە باشقا باشقۇرۇش تەدبىرلىرىنى ئىجرا قىلىشى، مۇناسىۋەتلىك خىزمەتلەرنى قانات يايدۇرۇشىغا پائال ماسلىشىشى كېرەك.

286-ماددا ئۆي ئىگىسى قانۇن-نىزاملارغا شۇنىڭدەك باشقۇرۇش قائىدىسىگە ئەمەل قىلىشى، مۇناسىۋەتلىك ھەرىكىتى بايلىق تېجەش، ئېكولوگىيەلىك مۇھىتنى ئاسراشنىڭ تەلىپىگە ئۇيغۇن كېلىشى كېرەك.
خوجىلىق مۇلازىمەت كارخانىسى ياكى باشقا باشقۇرغۇچىلارنىڭ ھۆكۈمەتنىڭ قانۇن بويىچە قوللانغان جىددىي بىر تەرەپ قىلىش تەدبىرلىرى ۋە باشقا باشقۇرۇش تەدبىرلىرىنى ئىجرا قىلىشىغا ئۆي ئىگىلىرى قانۇن بويىچە ماسلىشىشى كېرەك.

ئۇدۇل كەلگەن يەرگە ئەخلەت تۆكۈش، بۇلغىما قويۇپ بېرىش ياكى شاۋقۇن چىقىرىش، بەلگىلىمىگە خىلاپ ھايۋانات بېقىش، قائىدىگە خىلاپ قۇرۇلۇش قىلىش، يولنى ئىگىلىۋېلىش، خوجىلىق خىراجىتىنى تاپشۇرماسلىق قاتارلىق باشقىلارنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىگە زىيان يەتكۈزۈش قىلمىشلىرى سادىر بولسا، ئۆي ئىگىلىرى كېڭىشى ياكى ئۆي ئىگىلىرى كومىتېتى قانۇن-نىزاملار شۇنىڭدەك باشقۇرۇش قائىدىسىگە بىنائەن،
قىلمىشچىدىن زىياننى توختىتىش، توسالغۇنى يوقىتىش، خەۋپنى تۈگىتىش، ئەسلىگە كەلتۈرۈپ بېرىش، زىياننى تۆلەشنى تەلەپ قىلسا.

قىلمىشچى ئالاقىدار مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلمىسا، ئالاقىدارلار ئالاقىدار مەمۇرىي مەسئۇل تارماققا مەلۇم قىلسا ياكى ئەرز قىلسا بولىدۇ، ئالاقىدار مەمۇرىي مەسئۇل تارماق قانۇن بويىچە بىر تەرەپ قىلىشى كېرەك.

287-ماددا قۇرۇلۇش قىلدۇرغۇچى ئورۇن، خوجىلىق مۇلازىمەت كارخانىسى ياكى باشقا باشقۇرغۇچىلار شۇنىڭدەك باشقا ئۆي ئىگىلىرى قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىگە زىيان سالىدىغان قىلمىش سادىر قىلغاندا، ئۆي ئىگىسى ئۇنىڭدىن ھەق تەلەپ جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشنى تەلەپ قىلىشقا ھوقۇقلۇق.

7-باب قوشنىدارچىلىق مۇناسىۋىتى

288-ماددا كۆچمەس مۈلۈكتىكى قوشنا ھوقۇقدار قوشنىدارچىلىق مۇناسىۋىتىنى ئىشلەپچىقىرىشقا پايدىلىق بولۇش، تۇرمۇشقا قولايلىق بولۇش، ئىتتىپاقلىشىش، ھەمكارلىشىش، ئادىل-مۇۋاپىق بولۇش پىرىنسىپى بويىچە توغرا بىر تەرەپ قىلىشى كېرەك.

289-ماددا قانۇن-نىزاملاردا قوشنىدارچىلىق مۇناسىۋىتىنى بىر تەرەپ قىلىشقا دائىر بەلگىلىمە بولسا، شۇ بەلگىلىمە بويىچە بولىدۇ؛
قانۇن-نىزاملاردا بەلگىلەنمىگەنلىرى شۇ جاينىڭ ئادىتى بويىچە بولسا بولىدۇ.

290-ماددا كۆچمەس مۈلۈك ھوقۇقدارى قوشنا ھوقۇقدارنىڭ سۇ ئىشلىتىش، سۇ چىقىرىۋېتىشىگە زۆرۈر قولايلىق يارىتىپ بېرىشى لازىم.

تەبىئىي ئېقىن سۇنى ئىشلىتىشتە، كۆچمەس مۈلۈكتىكى قوشنا ھوقۇقدارلار مۇۋاپىق تەقسىم قىلىشى كېرەك.
تەبىئىي ئېقىن سۇنى قويۇپ بېرىشتە، تەبىئىي ئېقىش يۆنىلىشىگە ھۆرمەت قىلىش كېرەك.

291-ماددا كۆچمەس مۈلۈك ھوقۇقدارى قوشنا ھوقۇقدارنىڭ ئۆتۈش قاتارلىق سەۋەبلەر بىلەن ئۆز يېرىدىن پايدىلىنىشىغا زۆرۈر قولايلىق يارىتىپ بېرىشى كېرەك.

292-ماددا كۆچمەس مۈلۈك ھوقۇقدارى ئىمارەت سېلىش، رېمونت قىلىش شۇنىڭدەك توك سىمى، كابېل، سۇ تۇرۇبىسى، پار تۇرۇبىسى ۋە گاز تۇرۇبىسى قاتارلىقلارنى تارتىش-ياتقۇزۇش ئېھتىياجى بىلەن، قوشنا يەر ۋە قوشنا ئىمارەتتىن پايدىلىنىش زۆرۈر بولۇپ قالسا، شۇ يەر ۋە ئىمارەتنىڭ ئىگىسى زۆرۈر قولايلىق يارىتىپ بېرىشى لازىم.

233-ماددا ئىمارەت سېلىشتا، دۆلەتنىڭ قۇرۇلۇش قىلىشقا ئالاقىدار ئۆلچىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، قوشنا ئىمارەتكە ئۆتۈشىدىغان ھاۋانى، چۈشىدىغان يورۇقلۇق ۋە ئاپتاپنى توسۇۋېلىشقا بولمايدۇ.

294-ماددا كۆچمەس مۈلۈك ھوقۇقدارى دۆلەتنىڭ بەلگىلىمىسىگە خىلاپلىق قىلىپ، قاتتىق تاشلاندۇق تاشلىسا، ئاتموسفېرا بۇلغىمىسى، تۇپراق بۇلغىمىسى، شاۋقۇن، نۇر رادىياتسىيەسى، ئېلېكتر ماگنىت رادىياتسىيەسى قاتارلىق زىيانلىق ماددىلارنى قويۇپ بەرسە بولمايدۇ.

295-ماددا كۆچمەس مۈلۈك ھوقۇقدارى يەر قېزىش، ئىمارەت سېلىش، تۇرۇبا ياتقۇزۇش شۇنىڭدەك ئۈسكۈنە ئورنىتىش قاتارلىقلاردا، قوشنا كۆچمەس مۈلۈكنىڭ بىخەتەرلىكىگە خەۋپ يەتكۈزسە بولمايدۇ.

296-ماددا كۆچمەس مۈلۈك ھوقۇقدارى سۇ ئىشلىتىش، سۇ چىقىرىۋېتىش، ئۆتۈش، تۇرۇبا ياتقۇزۇش قاتارلىق ئىشلار ئۈچۈن قوشنا كۆچمەس مۈلۈكتىن پايدىلىنىشتا، قوشنا كۆچمەس مۈلۈك ئىگىسىگە زىيان يەتكۈزۈشتىن ئىمكانقەدەر ساقلىنىشى كېرەك.

8-باب ئورتاق ئىگىدارلىق قىلىش

297-ماددا كۆچمەس مۈلۈك ياكى كۆچمە مۈلۈككە ئىككىدىن ئارتۇق تەشكىلات، شەخس ئورتاق ئىگىدارلىق قىلسا بولىدۇ.
ئورتاق ئىگىدارلىق ئۈلۈش بويىچە ئورتاق ئىگىدارلىق قىلىش ۋە بىرلىكتە ئورتاق ئىگىدارلىق قىلىشنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.

298-ماددا ئۈلۈش بويىچە ئورتاق ئىگىدارلىق قىلغۇچىلار ئورتاق ئىگىدارلىق قىلىدىغان كۆچمەس مۈلۈك ياكى كۆچمە مۈلۈككە ئۆزىنىڭ ئۈلۈشى بويىچە ئىگىدارلىق قىلىدۇ.

299-ماددا بىرلىكتە ئورتاق ئىگىدارلىق قىلغۇچىلار ئورتاق ئىگىدارلىق قىلىدىغان كۆچمەس مۈلۈك ياكى كۆچمە مۈلۈككە بىرلىكتە ئىگىدارلىق قىلىدۇ.

3-ماددا ئورتاق ئىگىدارلىق قىلغۇچىلار ئورتاق ئىگىدارلىق قىلىدىغان كۆچمەس مۈلۈك ياكى كۆچمە مۈلۈكنى پۈتۈم بويىچە باشقۇرىدۇ؛
پۈتۈشمىگەن ياكى ئېنىق پۈتۈشمىگەن بولسا، ئورتاق ئىگىدارلىق قىلغۇچىلارنىڭ باشقۇرۇش ھوقۇقى ۋە مەجبۇرىيىتى بولىدۇ.

301-ماددا ئورتاق ئىگىدارلىق قىلىدىغان كۆچمەس مۈلۈك ياكى كۆچمە مۈلۈكنى بىر تەرەپ قىلىشتا شۇنىڭدەك ئورتاق ئىگىدارلىق قىلىدىغان مۈلۈكياكى كۆچمە مۈلۈكنى چوڭ رېمونت قىلىشتا، خاراكتېرى ياكى ئىشلىتىلىشىنى ئۆزگەرتىشتە، ئۈلۈشى 3 تىن 2 قىسىمدىن كۆپرەكىنى ئىگىلەيدىغان ئۈلۈش بويىچە ئورتاق ئىگىدارلىق قىلغۇچىلار ياكى بارلىق بىرلىكتە ئورتاق ئىگىدارلىق قىلغۇچىلارنىڭ ماقۇللۇقىنى ئېلىش كېرەك، لېكىن ئورتاق ئىگىدارلىق قىلغۇچىلار ئايرىم پۈتۈشكەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

302-ماددا ئورتاق ئىگىدارلىق قىلغۇچىلار ئورتاق ئىگىدارلىقتىكى نەرسىنى باشقۇرۇش خىراجىتى شۇنىڭدەك باشقا سېلىقنى ئۈستىگە ئېلىشنى پۈتۈشكەن بولسا، شۇ پۈتۈم بويىچە بولىدۇ؛
پۈتۈشمىگەن ياكى ئېنىق پۈتۈشمىگەن بولسا، ئۈلۈش بويىچە ئورتاق ئىگىدارلىق قىلغۇچىلار ئۈلۈشى بويىچە ئۈستىگە ئالىدۇ، بىرلىكتە ئورتاق ئىگىدارلىق قىلغۇچىلار بىرلىكتە ئۈستىگە ئالىدۇ.

303-ماددا ئورتاق ئىگىدارلىق قىلغۇچىلار ئورتاق ئىگىدارلىق مۇناسىۋىتىنى ساقلاش ئۈچۈن، ئورتاق ئىگىدارلىق قىلىۋاتقان كۆچمەس مۈلۈك ياكى كۆچمە مۈلۈكنى بۆلمەسلىكنى پۈتۈشكەن بولسا، پۈتۈشكىنى بويىچە بولىدۇ، لېكىن ئورتاق ئىگىدارلىق قىلغۇچى بۆلۈش ھەققىدە مۇھىم، زور سەۋەب كۆرسىتەلىسە، بۆلۈشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ؛
پۈتۈشمىگەن ياكى ئېنىق پۈتۈشمىگەن بولسا، ئۈلۈش بويىچە ئورتاق ئىگىدارلىق قىلغۇچىلار بۆلۈشنى خالىغان چاغدا تەلەپ قىلسا بولىدۇ، بىرلىكتە ئورتاق ئىگىدارلىق قىلغۇچىلار ئورتاق ئىگىدارلىق ئاساسى يوقالغاندا ياكى بۆلۈش ھەققىدە مۇھىم سەۋەب كۆرسىتىپ، بۆلۈشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ.
بۆلۈش سەۋەبىدىن باشقا ئورتاق ئىگىدارلىق قىلغۇچىلارغا زىيان يەتسە، تۆلەم بېرىش كېرەك.

304-ماددا ئورتاق ئىگىدارلىق قىلغۇچىلار بۆلۈش ئۇسۇلىنى كېڭىشىپ بېكىتسە بولىدۇ.
كېلىشەلمىگەندە، ئورتاق ئىگىدارلىقتىكى كۆچمەس مۈلۈك ياكى كۆچمە مۈلۈكنى بۆلگىلى بولسا ھەمدە بۆلگەندە قىممىتى چۈشۈپ كەتمىسە، ئەمەلىي نەرسىنى بۆلۈش كېرەك؛
بۆلگىلى بولمىسا ياكى بۆلگەندە قىممىتى چۈشۈپ كەتسە، باھاغا سۇندۇرۇپ ياكى كىمئارتۇق قىلىپ سېتىپ، سېتىۋېتىپ ئېرىشكەن پۇلنى بۆلۈش كېرەك.

ئورتاق ئىگىدارلىق قىلغۇچىلار بۆلگەندە ئېرىشكەن كۆچمەس مۈلۈك ياكى كۆچمە مۈلۈكتە نۇقسان بولسا، باشقا ئورتاق ئىگىدارلىق قىلغۇچىلار زىياننى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

305-ماددا ئۈلۈش بويىچە ئورتاق ئىگىدارلىق قىلغۇچىلار ئورتاق ئىگىدارلىقتىكى كۆچمەس مۈلۈك ياكى كۆچمە مۈلۈكنىڭ ئۆزىگە تەئەللۇق ئۈلۈشىنى ئۆتۈنۈپ بەرسە بولىدۇ.
باشقا ئورتاق ئىگىدارلىق قىلغۇچىلار ئوخشاش شەرت ئاستىدا ئاۋۋال سېتىۋېلىش ھوقۇقىغا ئىگە.

306-ماددا ئۈلۈش بويىچە ئورتاق ئىگىدارلىق قىلغۇچىلار ئورتاق ئىگىدارلىقتىكى كۆچمەس مۈلۈك ياكى كۆچمە مۈلۈكنىڭ ئۆزىگە تەئەللۇق ئۈلۈشىنى ئۆتۈنۈپ بەرمەكچى بولسا، ئۆتۈنۈپ بېرىش شەرتىنى باشقا ئورتاق ئىگىدارلىق قىلغۇچىلارغا ۋاقتىدا ئۇقتۇرۇشى كېرەك.
باشقا ئورتاق ئىگىدارلىق قىلغۇچىلار ئاۋۋال سېتىۋېلىش ھوقۇقىنى مۇۋاپىق مۇددەت ئىچىدە ئىشلىتىشى كېرەك.

ئىككىدىن ئارتۇق باشقا ئورتاق ئىگىدارلىق قىلغۇچى ئاۋۋال سېتىۋېلىش ھوقۇقىنى تەشەببۇس قىلسا، ھەر قايسىسى سېتىۋالىدىغان نىسبەتنى كېڭىشىپ بېكىتىدۇ؛
كېلىشەلمىسە، ئۆتۈنۈپ بەرگەن چاغدىكى ئورتاق ئىگىدارلىق ئۈلۈشى بويىچە ئاۋۋال سېتىۋېلىش ھوقۇقىنى يۈرگۈزىدۇ.

307-ماددا ئورتاق ئىگىدارلىقتىكى كۆچمەس مۈلۈك ياكى كۆچمە مۈلۈكتىن پەيدا بولغان ھەقدارلىق-قەرزدارلىقتا، تاشقى مۇناسىۋەتتە، ئورتاق ئىگىدارلىق قىلغۇچىلار چاتما ھەقدارلىقتىن بەھرىمەن بولىدۇ، چاتما قەرزدارلىقنى ئۈستىگە ئالىدۇ، لېكىن قانۇندا ئايرىم بەلگىلەنگەنلىرى ياكى ئورتاق ئىگىدارلىق قىلغۇچىنىڭ چاتما ھەقدارلىق-ھەقدارلىق مۇناسىۋىتى يوقلۇقىنى 3-كىشى بىلىدىغانلىرى بۇنىڭ سىرتىدا؛
ئورتاق ئىگىدارلىق قىلغۇچىلار ئارىسىدىكى مۇناسىۋەتتە، ئورتاق ئىگىدارلىق قىلغۇچىلار ئايرىم پۈتۈشكەنلىرىنى ھېسابقا ئالمىغاندا، ئۈلۈش بويىچە ئورتاق ئىگىدارلىق قىلغۇچىلار ئۈلۈشى بويىچە ھەقدارلىقتىن بەھرىمەن بولىدۇ، قەرزدارلىقنى ئۈستىگە ئالىدۇ، بىرلىكتە ئورتاق ئىگىدارلىق قىلغۇچىلار ھەقدارلىقتىن بىرلىكتە بەھرىمەن بولىدۇ، مەجبۇرىيەتنى بىرلىكتە ئۈستىگە ئالىدۇ.
قايتۇرغان قەرزى ئۆزى ئۈستىگە ئالىدىغان ئۈلۈشىدىن ئېشىپ كەتكەن ئۈلۈش بويىچە ئورتاق ئىگىدارلىق قىلغۇچىلار باشقا ئورتاق ئىگىدارلىق قىلغۇچىلاردىن تۆلىتىۋېلىشقا ھوقۇقلۇق.

308-ماددا ئورتاق ئىگىدارلىق قىلغۇچىلار ئورتاق ئىگىدارلىقتىكى كۆچمەس مۈلۈك ياكى كۆچمە مۈلۈككە ئۈلۈش بويىچە ئورتاق ئىگىدارلىق قىلىش ياكى بىرلىكتە ئورتاق ئىگىدارلىق قىلىشنى پۈتۈشمىگەن ياكى ئېنىق پۈتۈشمىگەن بولسا، ئورتاق ئىگىدارلىق قىلغۇچىلارنىڭ ئائىلە مۇناسىۋىتى قاتارلىق مۇناسىۋىتى بارلىرىنى ھېسابقا ئالمىغاندا، ئۈلۈش بويىچە ئورتاق مۈلۈك بار دەپ قارىلىدۇ.

309-ماددا ئۈلۈش بويىچە ئورتاق ئىگىدارلىق قىلغۇچىلار ئورتاق ئىگىدارلىقتىكى كۆچمەس مۈلۈك ياكى كۆچمە مۈلۈكتىن بەھرىمەن بولىدىغان ئۈلۈشىنى پۈتۈشمىگەن ياكى ئېنىق پۈتۈشمىگەن بولسا، ئۈلۈشى چىقارغان مەبلەغ سوممىسى بويىچە بېكىتىلىدۇ؛
چىقارغان مەبلەغ نورمىسىنى بېكىتكىلى بولمىسا، تەڭ سوممىلىق بەھرىمەن بولدى دەپ قارىلىدۇ.

310-ماددا ئىككىدىن ئارتۇق تەشكىلات، شەخسنىڭ پايدىلانما نەرسە ھوقۇقى، كېپىل نەرسە ھوقۇقىدىن بىرلىكتە بەھرىمەن بولۇشى مۇشۇ بابتىكى بەلگىلىمىلەر بويىچە بولىدۇ.

9-باب ئىگىدارلىق ھوقۇقىغا ئېرىشىش توغرىسىدىكى ئالاھىدە بەلگىلىمە

311-ماددا بىر تەرەپ قىلىشقا ھوقۇقسىز كىشى كۆچمەس مۈلۈك ياكى كۆچمە مۈلۈكنى ئۆتۈنۈلگۈچىگە ئۆتۈنۈپ بەرگەن بولسا، ئىگىدارلىق قىلغۇچى قايتۇرۇۋېلىشقا ھوقۇقلۇق؛
قانۇندا ئايرىم بەلگىلەنگەنلىرىنى ھېسابقا ئالمىغاندا، تۆۋەندىكى ئەھۋاللارغا چۈشىدىغان ئۆتۈنۈلگۈچى شۇ كۆچمەس مۈلۈك ياكى كۆچمە مۈلۈكنىڭ ئىگىدارلىق ھوقۇقىغا ئېرىشىدۇ :

( 1 ) شۇ كۆچمەس مۈلۈك ياكى كۆچمە مۈلۈكنى ئۆتۈنۈلگۈچى ياخشى نىيەتتە قوبۇل قىلغان بولسا؛

( 2 ) مۇۋاپىق باھادا ئۆتۈنۈپ بېرىش؛

( 3 ) ئۆتۈنۈپ بېرىلگەن كۆچمەس مۈلۈك ياكى كۆچمە مۈلۈكتىن قانۇندىكى بەلگىلىمە بويىچە تىزىملاشقا تېگىشلىكلىرى تىزىملانغان، تىزىملاشقا تېگىشلىك بولمىغانلىرى ئۆتۈنۈلگۈچىگە بېرىلگەن بولسا؛

ئۆتۈنۈلگۈچى ئالدىنقى تارماقتىكى بەلگىلىمە بويىچە كۆچمەس مۈلۈك ياكى كۆچمە مۈلۈكنىڭ ئىگىدارلىق ھوقۇقىغا ئېرىشكەن بولسا، ئەسلىي ئىگىدارلىق قىلغۇچى بىر تەرەپ قىلىشقا ھوقۇقسىز كىشىدىن زىياننى تۆلەپ بېرىشنى تەلەپ قىلىشقا ھوقۇقلۇق.

ئالاقىدارلار باشقا نەرسە ھوقۇقلىرىغا ياخشى نىيەت بىلەن ئېرىشمەكچى بولسا، ئالدىنقى ئىككى تارماقتىكى بەلگىلىمىلەر بويىچە بولىدۇ.

312-ماددا ئىگىدار ياكى باشقا ھوقۇقدارلار يىتكەن نەرسىسىنى قايتۇرۇۋېلىشقا ھوقۇقلۇق.
يىتكەن شۇ نەرسە ئۆتۈنۈپ بېرىش يولى بىلەن باشقىلارنىڭ ئىلكىگە ئۆتۈپ كەتكەن بولسا، ھوقۇقدار بىر تەرەپ قىلىشقا ھوقۇقسىز كىشىدىن زىياننى تۆلەپ بېرىشنى تەلەپ قىلىشقا ياكى ئۆتۈنۈلگۈچىنى بىلگەن ياكى بىلىشكە تېگىشلىك بولغان كۈندىن باشلاپ 2 يىل ئىچىدە ئۆتۈنۈلغۇچىدىن ئەسلىي نەرسىنى قايتۇرۇپ بېرىشنى تەلەپ قىلىشقا ھوقۇقلۇق؛
لېكىن، يىتكەن شۇ نەرسىنى ئۆتۈنۈلگۈچى كىمئارتۇق قىلىپ سېتىش ئارقىلىق ياكى تىجارەت قىلىش سالاھىيىتىگە ئىگە تىجارەتچىدىن سېتىۋالغان بولسا، ھوقۇقدار ئەسلىي نەرسىنى قايتۇرۇپ بېرىشنى تەلەپ قىلغاندا، ئۆتۈنۈلگۈچىنىڭ تۆلىگەن پۇلىنى بېرىشى كېرەك.
ھوقۇقدار ئۆتۈنۈلگۈچىدىن تۆلىگەن پۇلىنى تۆلىگەندىن كېيىن، بىر تەرەپ قىلىشقا ھوقۇقسىز كىشىدىن تۆلىتىۋېلىشقا ھوقۇقلۇق.

313-ماددا ياخشى نىيەتلىك ئۆتۈنۈلگۈچى كۆچمە مۈلۈككە ئېرىشكەندىن كېيىن، شۇ كۆچمە مۈلۈكنىڭ ئەسلىي ھوقۇقى يوقىلىدۇ.
لېكىن، ياخشى نىيەتلىك ئۆتۈنۈلگۈچىلەردىن قوبۇل قىلىنغاندا شۇ ھوقۇقنى بىلگەنلىرى ياكى بىلىشكە تېگىشلىك بولغانلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

يىتكەن نەرسىنى تېپىۋالغانلار ئىگىسىگە قايتۇرۇپ بېرىشى كېرەك.
تېپىۋالغۇچى ئىگىسىگە ئېلىۋېلىشنى ۋاقتىدا ئۇقتۇرۇشى ياكى جامائەت خەۋپسىزلىكى تارمىقى قاتارلىق ئالاقىدار تارماقلارغا تاپشۇرۇپ بېرىشى كېرەك.

315-ماددا ئالاقىدار تارماق يىتكەن نەرسىنىڭ ئىگىسىنى بىلسە، نەرسىنى ئېلىۋېلىشنى ۋاقتىدا ئۇقتۇرۇشى كېرەك؛
بىلمىسە، ۋاقتىدا ئىگىسىنى چاقىرىش ئېلانى چىقىرىش كېرەك.

316-ماددا تېپىۋالغۇچى يىتكەن نەرسىنى ئالاقىدار تارماققا تاپشۇرۇپ بەرگۈچە، ئالاقىدار تارماق يىتكەن نەرسىنىڭ ئىگىسى چىققۇچە ئوبدان ساقلىشى كېرەك.
قەستەنلىك ياكى زور سەۋەنلىك بىلەن، يىتكەن نەرسىنى بۇزۇۋەتكەن، يوقىتىۋەتكەنلەر ھەق تەلەپ جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

317-ماددا ھوقۇقدار يىتكەن نەرسىنى ئېلىۋېلىشتا، تېپىۋالغۇچىغا ياكى مۇناسىۋەتلىك تارماققا يىتكەن نەرسىنى ساقلاش قاتارلىقلارغا كەتكەن زۆرۈر چىقىمنى تۆلىشى كېرەك.

ھوقۇقدار يىتكەن نەرسىنى تېپىۋالغۇچىلارغا ئىنئام بېرىدىغانلىقىنى ئېلان قىلغان بولسا، يىتكەن نەرسىنى تاپشۇرۇۋالغاندا ۋەدىسى بويىچە مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىشى كېرەك.

تېپىۋالغۇچى يىتكەن نەرسىنى ئىگىلىۋالغان بولسا، يىتكەن نەرسىنى ساقلاش چىقىمى قاتارلىق خىراجەتلەرنى تەلەپ قىلىش ھوقۇقى بولمايدۇ، ھوقۇقداردىن ۋەدىسى بويىچە مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىشنى تەلەپ قىلىش ھوقۇقىمۇ بولمايدۇ.

318-ماددا يىتكەن نەرسىنىڭ ئىگىسىنى تېپىش ئېلانى چىقىرىلغان كۈندىن باشلاپ بىر يىل ئىچىدە ئىگىسى چىقمىسا، دۆلەتكە تەۋە بولىدۇ.

319-ماددا لەيلىمىلەر، كۆمۈلمىلەر ياكى يوشۇرۇلمىلار تېپىۋېلىنغان بولسا، يىتكەن نەرسىنى تېپىۋېلىشقا دائىر بەلگىلىمىلەر تەتبىقلىنىدۇ.
قانۇنلاردا ئايرىم بەلگىلىمە بولسا، شۇ بەلگىلىمە بويىچە بولىدۇ.

320-ماددا ئاساسىي نەرسە ئۆتۈنۈپ بېرىلگەندە، قوشۇمچە نەرسە ئاساسىي نەرسە بىلەن بىللە ئۆتۈنۈپ بېرىلىدۇ، لېكىن ئالاقىدارلار ئايرىم پۈتۈشكەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

321-ماددا تەبىئىي تۇغۇندىغا ئىگىدار ئېرىشىدۇ؛
ھەم ئىگىدارى ھەم نەرسىدىن پايدىلانغۇچىسى بار بولسا، نەرسىدىن پايدىلانغۇچى ئېرىشىدۇ.
توختاملاشقۇچىلار ئايرىم پۈتۈشكەن بولسا، شۇ پۈتۈم بويىچە بولىدۇ.

ئالاقىدارلار قانۇندا بەلگىلەنگەن تۇغۇندى ئۈستىدە پۈتۈشكەن بولسا، پۈتۈشكىنى بويىچە ئېرىشىدۇ؛
پۈتۈشمىگەن ياكى ئېنىق پۈتۈشمىگەن بولسا، سودا ئادىتى بويىچە ئېرىشىدۇ.

3-ماددا پىششىقلاش، بىرىكتۈرۈش، ئارىلاشتۇرۇش ئارقىلىق بارلىققا كەلگەن نەرسىنىڭ تەۋەلىكى ھەققىدە پۈتۈشۈلگەن بولسا، شۇ پۈتۈم بويىچە بولىدۇ؛
پۈتۈشمىگەن ياكى ئېنىق پۈتۈشمىگەن بولسا، قانۇندىكى بەلگىلىمە بويىچە بولىدۇ؛
قانۇندا بەلگىلەنمىگەن بولسا، نەرسىنىڭ ئۈنۈمىنى تولۇق جارى قىلدۇرۇش ۋە خاتالىقى يوق ئالاقىدارنى قوغداش پىرىنسىپى بويىچە بېكىتىلىدۇ.
بىر تەرەپنىڭ خاتالىقى تۈپەيلىدىن ياكى نەرسىنىڭ تەۋەلىكىنى بېكىتىش سەۋەبىدىن يەنە بىر تەرەپ زىيانغا ئۇچرىغان بولسا، تۆلەم ياكى تولۇقلىما بېرىش كېرەك.

3-بۆلۈپ پايدىلانما نەرسە ھوقۇقى

10-باب ئادەتتىكى بەلگىلىمە

23-ماددا نەرسىدىن پايدىلانغۇچى باشقىلارنىڭ ئىگىدارلىقىدىكى كۆچمەس مۈلۈك ياكى كۆچمە مۈلۈكنى قانۇن بويىچە ئىگىلەش، ئىشلىتىش ۋە ئۇنىڭدىن مەنپەئەتلىنىش ھوقۇقىغا ئىگە.

324-ماددا دۆلەت ئىگىدارلىق قىلىدىغان ياكى دۆلەت ئىگىدارلىق قىلىپ كوللېكتىپ ئىشلىتىدىغان، شۇنىڭدەك قانۇندا كوللېكتىپ ئىگىدارلىقىدا بولىدىغانلىقى بەلگىلەنگەن تەبىئىي بايلىقنى تەشكىلات، شەخسلەر قانۇن بويىچە ئىگىلىسە، ئىشلەتسە ۋە ئۇنىڭدىن مەنپەئەتلەنسە بولىدۇ.

325-ماددا دۆلەت تەبىئىي بايلىقتىن ھەقلىق پايدىلىنىش تۈزۈمىنى يولغا قويىدۇ، لېكىن قانۇندا ئايرىم بەلگىلەنگەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

326-ماددا نەرسىدىن پايدىلانغۇچى ھوقۇقىنى يۈرگۈزۈشتە، قانۇنلاردىكى بايلىقنى ئاسراش ۋە مۇۋاپىق ئېچىپ پايدىلىنىش، ئېكولوگىيەلىك مۇھىتنى ئاسراشقا دائىر بەلگىلىمىلەرگە رىئايە قىلىشى كېرەك.
ئىگىدار نەرسىدىن پايدىلانغۇچىنىڭ ھوقۇقىنى يۈرگۈزۈشىگە ئارىلاشسا بولمايدۇ.

327-ماددا كۆچمەس مۈلۈك ياكى كۆچمە مۈلۈكنى ئېلىش، ئېلىپ ئىشلىتىش تۈپەيلىدىن پايدىلانما نەرسە ھوقۇقى يوقالسا ياكى پايدىلانما نەرسە ھوقۇقىنىڭ يۈرگۈزۈلۈشىگە تەسىر يەتسە، نەرسىدىن پايدىلانغۇچى مۇشۇ قانۇننىڭ 243-، 245-ماددىسىدىكى بەلگىلىمە بويىچە مۇناسىپ تولۇقلىما ئېلىشقا ھوقۇقلۇق.

328-ماددا قانۇن بويىچە ئېرىشكەن دېڭىز تەۋەسىدىن پايدىلىنىش ھوقۇقىنى قانۇن قوغدايدۇ.

329-ماددا قانۇن بويىچە ئېرىشكەن كان چارلاش ھوقۇقى، كان ئېچىش ھوقۇقى، سۇ ئېلىش ھوقۇقى، سۇ ۋە ساھىلدىن پايدىلىنىپ باقمىچىلىق، تۇتمىچىلىق قىلىش ھوقۇقىنى قانۇن قوغدايدۇ.

11-باب يەرنى ھۆددە ئېلىپ باشقۇرۇش ھوقۇقى

330-ماددا يېزىلاردىكى كوللېكتىپ ئىقتىسادىي تەشكىلاتلار ئائىلىلەر ھۆددە ئېلىپ باشقۇرۇش ئاساس قىلىنغان، بىرتۇتاش باشقۇرۇش بىلەن تارقاق باشقۇرۇش بىرلەشتۈرۈلگەن قوش قاتلاملىق باشقۇرۇش تۈزۈلمىسىنى يولغا قويىدۇ.

دېھقانلار كوللېكتىپ ئىگىدارلىق قىلىدىغان ۋە دۆلەت ئىگىدارلىق قىلىپ دېھقانلار كوللېكتىپ ئىشلىتىدىغان تېرىلغۇ يەر، ئورمان يېرى، ئوتلاق يېرى شۇنىڭدەك يېزا ئىگىلىكىگە ئىشلىتىدىغان باشقا يەرلەرگە قانۇن بويىچە يەر ھۆددە ئېلىپ باشقۇرۇش تۈزۈمى يولغا قويۇلىدۇ.

331-ماددا يەرنى ھۆددە ئېلىپ باشقۇرغۇچى ئۆزى ھۆددە ئېلىپ باشقۇرۇۋاتقان تېرىلغۇ يەر، ئورمان يېرى، ئوتلاق يېرى قاتارلىقلارنى قانۇن بويىچە ئىگىلەش، ئىشلىتىش ۋە ئۇنىڭدىن قانۇن بويىچە مەنپەئەتلىنىشكە ھوقۇقلۇق، تېرىقچىلىق، ئورمانچىلىق، چارۋىچىلىق قاتارلىق يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىشى بىلەن شۇغۇللىنىشقا ھوقۇقلۇق.

332-ماددا تېرىلغۇ يەرنىڭ ھۆددە مۇددىتى 30 يىل بولىدۇ.
ئوتلاق يېرىنىڭ ھۆددە مۇددىتى ئوتتۇز يىلدىن ئەللىك يىلغىچە بولىدۇ.
ئورمان يېرىنىڭ ھۆددە مۇددىتى 30 يىلدىن 70 يىلغىچە بولىدۇ.

ئالدىنقى تارماقتا بەلگىلەنگەن ھۆددە مۇددىتى توشقاندا، يەرنى ھۆددە ئېلىپ باشقۇرغۇچى يېزا يەر ھۆددەرلىكى قانۇنىدىكى بەلگىلىمىلەر بويىچە داۋاملىق ھۆددە ئالسا بولىدۇ.

333-ماددا يەرنى ھۆددە ئېلىپ باشقۇرۇش ھوقۇقى يەرنى ھۆددە ئېلىپ ئىشلىتىش ھوقۇقى توختامى كۈچكە ئىگە بولغاندا بېكىتىلىدۇ.

تىزىملىغۇچى ئاپپارات يەرنى ھۆددە ئېلىپ باشقۇرغۇچىغا يەرنى ھۆددە ئېلىپ باشقۇرۇش ھوقۇقى گۇۋاھنامىسى، ئورمان ھوقۇقى گۇۋاھنامىسى قاتارلىق گۇۋاھنامىلەرنى بېرىشى ھەمدە ئۇنى تىزىمغا ئېلىپ، يەرنى ھۆددە ئېلىپ باشقۇرۇشنى مۇئەييەنلەشتۈرۈشى كېرەك.

334-ماددا يەرنى ھۆددە ئېلىپ باشقۇرغۇچى قانۇندىكى بەلگىلىمىلەر بويىچە، يەرنى ھۆددە ئېلىپ باشقۇرۇش ھوقۇقىنى ئالماشتۇرۇش، ئۆتۈنۈپ بېرىشكە ھوقۇقلۇق.
ھۆددە يەرنى قانۇن بويىچە تەستىقلاتماي تۇرۇپ يېزا ئىگىلىكىدىن باشقا قۇرۇلۇشقا ئىشلىتىشكە بولمايدۇ.

35-ماددا يەرنى ھۆددە ئېلىپ باشقۇرۇش ھوقۇقىنى ئالماشتۇرۇش، ئۆتۈنۈپ بېرىشتە، ئالاقىدارلار تىزىملىغۇچى ئاپپاراتقا تىزىملىتىشنى ئىلتىماس قىلسا بولىدۇ؛
تىزىملاتماي تۇرۇپ، ياخشى نىيەتلىك 3-كىشى بىلەن قارشىلىشىشقا بولمايدۇ.

36-ماددا ھۆددە بەرگۈچى ھۆددە مۇددىتىدە ھۆددە يەرنى تەڭشىسە بولمايدۇ.

تەبىئىي ئاپەت سەۋەبىدىن ھۆددە يەر ئېغىر زىيانغا ئۇچراش قاتارلىق ئالاھىدە ئەھۋاللار كۆرۈلۈپ، ھۆددە بېرىلگەن تېرىلغۇ يەر ۋە ئوتلاق يېرىنى مۇۋاپىق تەڭشەشكە توغرا كەلسە، يېزا يەر ھۆددەرلىكى قانۇنىدىكى بەلگىلىمە بويىچە تەڭشەش كېرەك.

337-ماددا ھۆددە بەرگۈچى ھۆددە مۇددىتىدە ھۆددە يەرنى قايتۇرۇۋالسا بولمايدۇ.
قانۇنلاردا ئايرىم بەلگىلىمە بولسا، شۇ بەلگىلىمە بويىچە بولىدۇ.

338-ماددا ھۆددە يەر ئېلىپ ئىشلىتىلگەندە، يەرنى ھۆددە ئېلىپ باشقۇرغۇچى مۇشۇ قانۇننىڭ 243-ماددىسىدىكى بەلگىلىمە بويىچە مۇناسىپ تولۇقلىما ئېلىشقا ھوقۇقلۇق.

339-ماددا يەرنى ھۆددە ئېلىپ باشقۇرغۇچى يەر باشقۇرۇش ھوقۇقىنى قانۇن بويىچە ئىجارىگە بېرىش، پاي قىلىپ قوشۇش ياكى باشقا ئۇسۇللار ئارقىلىق باشقىلارغا ئوبوروت قىلىپ بېرىشنى ئۆز ئالدىغا قارار قىلسا بولىدۇ.

340-ماددا يەرنى تىجارەت قىلىپ باشقۇرغۇچى توختامدا پۈتۈشكەن مۇددەت ئىچىدە يېزا يېرىنى ئىگىلەپ، ئۆز ئالدىغا يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىش-تىجارىتىنى قانات يايدۇرۇشقا ۋە مەنپەئەتلىنىشكە ھوقۇقلۇق.

341-ماددا ئوبوروت مۇددىتى بەش يىلدىن يۇقىرى يەر باشقۇرۇش ھوقۇقى بولىدۇ، ئوبوروت توختامى كۈچكە ئىگە بولغاندا بېكىتىلىدۇ.
ئالاقىدارلار تىزىملىغۇچى ئاپپاراتقا يەر باشقۇرۇش ھوقۇقىنى تىزىملاشنى ئىلتىماس قىلسا بولىدۇ؛
تىزىملاتماي تۇرۇپ، ياخشى نىيەتلىك 3-كىشى بىلەن قارشىلىشىشقا بولمايدۇ.

342-ماددا خېرىدار چاقىرىش، كىمئارتۇق قىلىپ سېتىش، ئاشكارا كېڭىشىش قاتارلىق يوللار بىلەن ھۆددە ئالغان، قانۇن بويىچە تىزىمغا ئالدۇرۇپ ھوقۇق تەۋەلىكى گۇۋاھنامىسىگە ئېرىشكەن يېزا يېرىنىڭ يەر باشقۇرۇش ھوقۇقىنى قانۇن بويىچە ئىجارىگە بېرىش، پاي قىلىپ قوشۇش، رەنىگە قويۇش ياكى باشقا ئۇسۇللار ئارقىلىق ئوبوروت قىلىشقا بولىدۇ.

343-ماددا دۆلەت ئىگىدارلىقىدىكى يېزا ئىگىلىك يېرىنى ھۆددە ئېلىپ باشقۇرۇشقا بېرىشتە، مۇشۇ قىسىمدىكى ئالاقىدار بەلگىلىمىلەر تەتبىقلىنىدۇ.

12-باب قۇرۇلۇش يېرى ئىشلىتىش ھوقۇقى

344-ماددا قۇرۇلۇش يېرى ئىشلەتكۈچىلەر دۆلەت ئىگىدارلىقىدىكى يەرنى قانۇن بويىچە ئىگىلەش، ئىشلىتىش ۋە ئۇنىڭدىن قانۇن بويىچە مەنپەئەتلىنىشكە ھوقۇقلۇق، شۇ يەرگە سېلىنغان ئىمارەت، قۇرۇلما ۋە قوشۇمچە ئەسلىھەلەردىن پايدىلىنىشقا ھوقۇقلۇق.

345-ماددا قۇرۇلۇش يېرى ئىشلىتىش ھوقۇقى يەر يۈزى ھوقۇقى، يەر ئۈستى ھوقۇقى ياكى يەر ئاستى ھوقۇقى دەپ بېكىتىلسە بولىدۇ.

346-ماددا قۇرۇلۇش يېرى ئىشلىتىش ھوقۇقىنى بېكىتىشتە، بايلىق تېجەش، ئېكولوگىيەلىك مۇھىتنى ئاسراش تەلىپىگە ئۇيغۇنلىشىش، قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردىكى يەرنىڭ ئىشلىتىلىش ئورنىغا دائىر بەلگىلىمىلەرگە ئەمەل قىلىش كېرەك، بېكىتىلىپ بولغان پايدىلانما نەرسە ھوقۇقىغا زىيان يەتكۈزۈشكە بولمايدۇ.

347-ماددا قۇرۇلۇش يېرى ئىشلىتىش ھوقۇقىنى بېكىتىشتە، ھەقلىق بېرىش ياكى ئايرىپ بېرىشتەك ئۇسۇللار قوللىنىلسا بولىدۇ.

سانائەت، سودا، ساياھەتچىلىك، كۆڭۈل ئېچىش يېرى ۋە تاۋار تۇرالغۇ يېرى قاتارلىق تىجارەتلىك يەرلەرنى شۇنىڭدەك 2 دىن ئارتۇق ئىشلەتكۈچى چىققان يەرلەرنى خېرىدار چاقىرىش، كىمئارتۇق قىلىپ سېتىشتەك ئاشكارا رىقابەتلىك باھا قويۇش يولى بىلەن بېرىش كېرەك.

قۇرۇلۇش يېرى ئىشلىتىش ھوقۇقىنى ئايرىپ بېرىش يولى بىلەن بېكىتىشكە قاتتىق چەك قويۇلىدۇ.

48-ماددا قۇرۇلۇش يېرى ئىشلىتىش ھوقۇقىنى خېرىدار چاقىرىش، كىمئارتۇق قىلىپ سېتىش، كېلىشىۋېلىشتەك ھەقلىق بېرىش يولى بىلەن بېكىتىشتە، ئالاقىدارلار قۇرۇلۇش يېرى ئىشلىتىش ھوقۇقى ھەقلىق بېرىش يازما توختامى تۈزۈشى لازىم.

قۇرۇلۇش يېرى ئىشلىتىش ھوقۇقىنى ھەقلىق بېرىش توختامى ئادەتتە تۆۋەندىكى ماددىلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ :

( 1 ) ئالاقىدارلارنىڭ نامى ۋە تۇرۇشلۇق جايى؛

( 2 ) يەرنىڭ پاسىلى، كۆلىمى قاتارلىقلار؛

( 3 ) ئىمارەت، قۇرۇلما ۋە ئۇنىڭ قوشۇمچە ئەسلىھەلىرىنىڭ ئىگىلىگەن بوشلۇقى؛

( 4 ) يەرنىڭ ئىشلىتىلىش ئورنى، يىرىك پىلان شەرتى؛

( 5 ) قۇرۇلۇش يېرى ئىشلىتىش ھوقۇقىنىڭ مۇددىتى؛

( 6 ) ھەقلىق بېرىش سوممىسى قاتارلىق خىراجەتلەر ۋە ئۇنى تۆلەش ئۇسۇلى؛

( 7 ) تالاش-تارتىشنى ھەل قىلىش ئۇسۇلى.

349-ماددا قۇرۇلۇش يېرى ئىشلىتىش ھوقۇقىنى بېكىتىشتە، تىزىملىغۇچى ئاپپاراتقا قۇرۇلۇش يېرى ئىشلىتىش ھوقۇقى تىزىملاشنى ئىلتىماس قىلىش كېرەك.
قۇرۇلۇش يېرى ئىشلىتىش ھوقۇقى تىزىمغا ئېلىنغاندا بېكىتىلىدۇ.
تىزىملىغۇچى ئاپپارات قۇرۇلۇش يېرى ئىشلەتكۈچىلەرگە ھوقۇق تەۋەلىكى گۇۋاھنامىسى بېرىشى كېرەك.

350-ماددا قۇرۇلۇش يېرى ئىشلەتكۈچىلەر يەردىن مۇۋاپىق پايدىلىنىشى، يەرنىڭ ئىشلىتىلىش ئورنىنى ئۆزگەرتىۋەتمەسلىكى كېرەك؛
يەرنىڭ ئىشلىتىلىش ئورنىنى ئۆزگەرتىشكە توغرا كەلسە، قانۇن بويىچە ئالاقىدار مەمۇرىي مەسئۇل تارماقنىڭ تەستىقىنى ئېلىش كېرەك.

351-ماددا قۇرۇلۇش يېرى ئىشلەتكۈچىلەر قانۇندىكى بەلگىلىمە ۋە توختامدىكى پۈتۈم بويىچە ھەقلىق بېرىش سوممىسى قاتارلىق خىراجەتلەرنى تۆلىشى لازىم.

352-ماددا قۇرۇلۇش يېرى ئىشلەتكۈچىلەر سالغان ئىمارەت، قۇرۇلما ۋە ئۇنىڭ قوشۇمچە ئەسلىھەلىرىنىڭ ئىگىدارلىق ھوقۇقى قۇرۇلۇش يېرىنى ئىشلەتكۈچىدە بولىدۇ، لېكىن قارشى دەلىل-ئىسپات بىلەن ئىسپاتلاپ بېرەلىگەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

353-ماددا قۇرۇلۇش يېرى ئىشلەتكۈچىلەر قۇرۇلۇش يېرى ئىشلىتىش ھوقۇقىنى ئۆتۈنۈپ بېرىش، ئالماشتۇرۇش، مەبلەغ قىلىپ سېلىش، ھەدىيە قىلىش ياكى رەنە قويۇشقا ھوقۇقلۇق، لېكىن قانۇندا ئايرىم بەلگىلەنگەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

354-ماددا قۇرۇلۇش يېرى ئىشلىتىش ھوقۇقىنى ئۆتۈنۈپ بېرىش، ئالماشتۇرۇش، مەبلەغ قىلىپ سېلىش، ھەدىيە قىلىش ياكى رەنە قويۇشتا، ئالاقىدارلار مۇناسىپ يازما توختام تۈزۈشى كېرەك.
ئىشلىتىش مۇددىتىنى توختاملاشقۇچىلار پۈتۈشىدۇ، لېكىن قۇرۇلۇش يېرى ئىشلىتىش ھوقۇقىنىڭ قالدۇق مۇددىتىدىن ئېشىپ كەتسە بولمايدۇ.

355-ماددا قۇرۇلۇش يېرى ئىشلىتىش ھوقۇقىنى ئۆتۈنۈپ بېرىش، ئالماشتۇرۇش، مەبلەغ قىلىپ سېلىش ياكى ھەدىيە قىلىشتا، تىزىملىغۇچى ئاپپاراتقا تىزىم ئۆزگەرتىشنى ئىلتىماس قىلىش كېرەك.

356-ماددا قۇرۇلۇش يېرى ئىشلىتىش ھوقۇقىنى ئۆتۈنۈپ بېرىش، ئالماشتۇرۇش، مەبلەغ قىلىپ سېلىش ياكى ھەدىيە قىلىشتا، شۇ يەردىكى ئىمارەت، قۇرۇلما ۋە ئۇنىڭ قوشۇمچە ئەسلىھەلىرىمۇ بىراقلا بىر تەرەپ قىلىنىدۇ.

357-ماددا ئىمارەت، ئىمارەت ۋە ئۇنىڭ قوشۇمچە ئەسلىھەلىرىنى ئۆتۈنۈپ بېرىش، ئالماشتۇرۇش، مەبلەغ قىلىپ سېلىش ياكى ھەدىيە قىلىشتا، شۇ ئىمارەت، قۇرۇلما ۋە ئۇنىڭ قوشۇمچە ئەسلىھەلىرى ئىگىلىگەن دائىرىدىكى قۇرۇلۇش يېرى ئىشلىتىش ھوقۇقىمۇ بىراقلا بىر تەرەپ قىلىنىدۇ.

358-ماددا قۇرۇلۇش يېرى ئىشلىتىش ھوقۇقىنىڭ مۇددىتى توشۇشتىن بۇرۇن، بۇ يەرنى ئاممىۋى مەنپەئەت ئېھتىياجى بىلەن بالدۇر قايتۇرۇۋېلىشقا توغرا كەلسە، مۇشۇ قانۇننىڭ 243-ماددىسىدىكى بەلگىلىمە بويىچە شۇ يەردىكى ئۆي ۋە باشقا كۆچمەس مۈلۈككە تولۇقلىما بېرىش ھەمدە ھەقلىق بېرىش سوممىسىنى لايىقىدا قايتۇرۇش كېرەك.

359-ماددا تۇرالغۇ قۇرۇلۇش يېرى ئىشلىتىش ھوقۇقىنىڭ مۇددىتى توشقاندا، مۇددەت ئۆزلۈكىدىن ئۇزىرايدۇ.
ئۇزارتىلغان مۇددەتنىڭ ھەققىنى تاپشۇرۇش ياكى كېمەيتىش-كەچۈرۈم قىلىش قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردىكى بەلگىلىمە بويىچە بولىدۇ.

تۇرالغۇ قۇرۇلۇش يېرىدىن باشقا يەرلەرنى ئىشلىتىش ھوقۇقىنىڭ مۇددىتى توشقاندىن كېيىن مۇددىتىنى ئۇزارتىش قانۇندىكى بەلگىلىمە بويىچە بولىدۇ.
شۇ يەردىكى ئۆي ۋە باشقا كۆچمەس مۈلۈكنىڭ تەۋەلىكى پۈتۈشۈلگەن بولسا، شۇ پۈتۈم بويىچە بولىدۇ؛
پۈتۈشمىگەن ياكى ئېنىق پۈتۈشمىگەن بولسا، قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردىكى بەلگىلىمە بويىچە بولىدۇ.

360-ماددا قۇرۇلۇش يېرى ئىشلىتىش ھوقۇقى يوقالغاندا، ھەقلىق بەرگۈچى تىزىمدىن ئۆچۈرۈش رەسمىيىتىنى ۋاقتىدا بېجىرىشى كېرەك.
تىزىملىغۇچى ئاپپارات ھوقۇق تەۋەلىكى گۇۋاھنامىسىنى يىغىۋېلىشى كېرەك.

361-ماددا كوللېكتىپ ئىگىدارلىقىدىكى يەرنى قۇرۇلۇش يېرى قىلىپ ئىشلىتىشتە، يەر باشقۇرۇش قانۇنىدىكى بەلگىلىمە بويىچە بېجىرىش كېرەك.

13-باب ئۆيلۈك يەر ئىشلىتىش ھوقۇقى

362-ماددا ئۆيلۈك يەر ئىشلەتكۈچىلەر كوللېكتىپ ئىگىدارلىقىدىكى يەرنى قانۇن بويىچە ئىگىلەش ۋە ئىشلىتىش ھوقۇقىغا ئىگە، شۇ يەرگە قانۇن بويىچە تۇرالغۇ ۋە ئۇنىڭ قوشۇمچە ئەسلىھەلىرىنى سېلىشقا ھوقۇقلۇق.

363-ماددا ئۆيلۈك يەر ئىشلىتىش ھوقۇقىغا ئېرىشىش، ئۇنى يۈرگۈزۈش ۋە ئۆتۈنۈپ بېرىش يەر باشقۇرۇش قانۇنىدىكى بەلگىلىمىلەر ۋە دۆلەتنىڭ ئالاقىدار بەلگىلىمىلىرى بويىچە بولىدۇ.

364-ماددا ئۆيلۈك يەر تەبىئىي ئاپەت قاتارلىق سەۋەبلەر تۈپەيلىدىن يوقالسا، ئۆيلۈك يەر ئىشلىتىش ھوقۇقىمۇ يوقىلىدۇ.
ئۆيلۈك يېرىدىن ئايرىلىپ قالغان كەنت ئاھالىسىگە قايتىدىن ئۆيلۈك يەر تەقسىملەپ بېرىش كېرەك.

365-ماددا تىزىملانغان ئۆيلۈك يەر ئىشلىتىش ھوقۇقى ئۆتۈنۈپ بېرىلگەندە ياكى يوقالغاندا، تىزىم ئۆزگەرتىش ياكى تىزىمدىن ئۆچۈرۈش رەسمىيىتىنى ۋاقتىدا بېجىرىش كېرەك.

14-باب ئولتۇرۇش ھوقۇقى

366-ماددا ئولتۇرغۇچىلار ئولتۇراقلىشىپ تۇرمۇش كەچۈرۈش ئېھتىياجىنى قامداش ئۈچۈن، توختامدىكى پۈتۈم بويىچە باشقىلارنىڭ تۇرالغۇسىنى ئىگىلەش، ئىشلىتىشتەك پايدىلانما نەرسە ھوقۇقىغا ئىگە.

367-ماددا ئولتۇرۇش ھوقۇقىنى بېكىتىشتە، ئالاقىدارلار ئولتۇرۇش ھوقۇقى يازما توختامى تۈزۈشى كېرەك.

ئولتۇرۇش ھوقۇقى توختامى ئادەتتە تۆۋەندىكى ماددىلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ :

( 1 ) ئالاقىدارلارنىڭ ئىسىم-فامىلىسى ياكى نامى ۋە تۇرۇشلۇق جايى؛

( 2 ) تۇرالغۇنىڭ ئورنى؛

( 3 ) ئولتۇراقلىشىش شارائىتى ۋە تەلىپى؛

( 4 ) ئولتۇرۇش ھوقۇقىنىڭ مۇددىتى؛

( 5 ) تالاش-تارتىشنى ھەل قىلىش ئۇسۇلى.

368-ماددا ئولتۇرۇش ھوقۇقى ھەقسىز بېكىتىلىدۇ، لېكىن ئالاقىدارلار ئايرىم پۈتۈشكەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.
ئولتۇرۇش ھوقۇقىنى بېكىتىشتە، تىزىملىغۇچى ئاپپاراتقا ئولتۇرۇش ھوقۇقىنى تىزىملاشنى ئىلتىماس قىلىش كېرەك.
ئولتۇرۇش ھوقۇقى تىزىمغا ئېلىنغاندا بېكىتىلىدۇ.

369-ماددا ئولتۇرۇش ھوقۇقىنى ئۆتۈنۈپ بېرىشكە، ئۇنىڭغا ۋارىسلىق قىلىشقا بولمايدۇ.
ئولتۇرۇش ھوقۇقى بېكىتىلگەن تۇرالغۇنى ئىجارىگە بېرىشكە بولمايدۇ، لېكىن ئالاقىدارلار ئايرىم پۈتۈشكەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

370-ماددا ئولتۇرۇش ھوقۇقىنىڭ مۇددىتى توشسا ياكى ئولتۇرغۇچى ئۆلۈپ كەتسە، ئولتۇرۇش ھوقۇقى يوقىلىدۇ.
ئولتۇرۇش ھوقۇقى يوقالغاندا، تىزىمدىن ئۆچۈرۈش رەسمىيىتىنى ۋاقتىدا بېجىرىش كېرەك.

371-ماددا ئولتۇرۇش ھوقۇقى ۋەسىيەت ئارقىلىق بېكىتىلگەن بولسا، مۇشۇ بابتىكى ئالاقىدار بەلگىلىمىلەر بويىچە بولىدۇ.

15-باب يەردىن پايدىلىنىۋېلىش ھوقۇقى

372-ماددا يەردىن پايدىلىنىۋالغۇچىلار ئۆزىنىڭ كۆچمەس مۈلكىنىڭ ئۈنۈمىنى ئۆستۈرۈش ئۈچۈن، توختامدىكى پۈتۈم بويىچە باشقىلارنىڭ كۆچمەس مۈلكىدىن پايدىلىنىشقا ھوقۇقلۇق.

ئالدىنقى تارماقتا ئېيتىلغان باشقىلارنىڭ كۆچمەس مۈلكى پايدىلىنىۋالىدىغان يەر، ئۆزىنىڭ كۆچمەس مۈلكى ئېھتىياج چۈشكەن يەردۇر.

373-ماددا يەردىن پايدىلىنىۋېلىش ھوقۇقىنى بېكىتىشتە، ئالاقىدارلار يەردىن پايدىلىنىۋېلىش ھوقۇقى يازما توختامى تۈزۈشى لازىم.

يەردىن پايدىلىنىۋېلىش ھوقۇقى توختامى ئادەتتە تۆۋەندىكى ماددىلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ :

( 1 ) ئالاقىدارلارنىڭ ئىسىم-فامىلىسى ياكى نامى ۋە تۇرۇشلۇق جايى؛

( 2 ) پايدىلىنىۋالىدىغان يەر ۋە ئېھتىياج چۈشكەن يەرنىڭ ئورنى؛

( 3 ) پايدىلىنىش مەقسىتى ۋە ئۇسۇلى؛

( 4 ) يەردىن پايدىلىنىۋېلىش ھوقۇقىنىڭ مۇددىتى؛

( 5 ) خىراجىتى ۋە ئۇنى تۆلەش ئۇسۇلى؛

( 6 ) تالاش-تارتىشنى ھەل قىلىش ئۇسۇلى.

374-ماددا يەردىن پايدىلىنىۋېلىش ھوقۇقى يەردىن پايدىلىنىۋېلىش ھوقۇق توختامى كۈچكە ئىگە بولغاندا بېكىتىلىدۇ.
ئالاقىدارلار تىزىملىتىشنى تەلەپ قىلسا، تىزىملىغۇچى ئاپپاراتقا يەردىن پايدىلىنىۋېلىش ھوقۇقىنى تىزىملىتىشنى ئىلتىماس قىلسا بولىدۇ؛
تىزىملاتماي تۇرۇپ، ياخشى نىيەتلىك 3-كىشى بىلەن قارشىلىشىشقا بولمايدۇ.

375-ماددا پايدىلىنىۋالىدىغان يەرنىڭ ئىگىسى توختامدىكى پۈتۈم بويىچە، يەردىن پايدىلىنىۋالغۇچىنىڭ ئۆز كۆچمەس مۈلكىدىن پايدىلىنىشىغا يول قويۇشى، يەردىن پايدىلىنىۋېلىنغۇچىنىڭ ھوقۇقىنى يۈرگۈزۈشىگە دەخلى يەتكۈزمەسلىكى لازىم.

376-ماددا يەردىن پايدىلىنىۋالغۇچى پايدىلىنىۋالىدىغان يەردىن توختامدا پۈتۈشكەن پايدىلىنىش مەقسىتى ۋە ئۇسۇلى بويىچە پايدىلىنىشى، پايدىلىنىۋالىدىغان يەرنىڭ ئىگىسىنىڭ نەرسە ھوقۇقىغا چەك قويۇشنى ئىمكانقەدەر ئازايتىشى كېرەك.

377-ماددا يەردىن پايدىلىنىۋېلىش ھوقۇقىنىڭ مۇددىتىنى ئالاقىدارلار پۈتۈشىدۇ؛
لېكىن، يەرنى ھۆددە ئېلىپ باشقۇرۇش ھوقۇقى، قۇرۇلۇش يېرى ئىشلىتىش ھوقۇقى قاتارلىق پايدىلانما نەرسە ھوقۇقىنىڭ قالدۇق مۇددىتىدىن ئېشىپ كەتسە بولمايدۇ.

378-ماددا يەر ئىگىسى يەردىن پايدىلىنىۋېلىش ھوقۇقىغا ئىگە بولسا ياكى يەردىن پايدىلىنىۋېلىش ھوقۇقىنى ئۈستىگە ئالغان بولسا، يەر ھۆددە ئېلىپ باشقۇرۇش ھوقۇقى، ئۆيلۈك يەر ئىشلىتىش ھوقۇقى قاتارلىق پايدىلانما نەرسە ھوقۇقلىرىنى بېكىتىشتە، شۇ نەرسىدىن پايدىلانغۇچى يەردىن پايدىلىنىۋېلىش ھوقۇقىدىن داۋاملىق بەھرىمەن بولىدۇ ياكى ئۇ ھوقۇقنى داۋاملىق ئۈستىگە ئالىدۇ.

379-ماددا يەر ھۆددە ئېلىپ باشقۇرۇش ھوقۇقى، قۇرۇلۇش يېرى ئىشلىتىش ھوقۇقى، ئۆيلۈك يەر ئىشلىتىش ھوقۇقى قاتارلىق پايدىلانما نەرسە ھوقۇقلىرى بېكىتىلگەن بولسىمۇ، نەرسىدىن پايدىلانغۇچىنىڭ ماقۇللۇقى ئېلىنمىغان بولسا، يەر ئىگىسى يەردىن پايدىلىنىۋېلىش ھوقۇقىنى بېكىتسە بولمايدۇ.

380-ماددا يەردىن پايدىلىنىۋېلىش ھوقۇقىنى ئايرىم ئۆتۈنۈپ بېرىشكە بولمايدۇ.
يەر ھۆددە ئېلىپ باشقۇرۇش ھوقۇقى، قۇرۇلۇش يېرى ئىشلىتىش ھوقۇقى قاتارلىقلارنى ئۆتۈنۈپ بېرىشتە، يەردىن پايدىلىنىۋېلىش ھوقۇقىمۇ ئۆتۈنۈپ بېرىلىدۇ، لېكىن توختامدا ئايرىم پۈتۈشكەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

381-ماددا يەردىن پايدىلىنىۋېلىش ھوقۇقىنى ئايرىم رەنە قويۇشقا بولمايدۇ.
يەر باشقۇرۇش ھوقۇقى، قۇرۇلۇش يېرى ئىشلىتىش ھوقۇقى قاتارلىقلارنى رەنە قويۇشتا، رەنە ھوقۇقىنى ئالغاندا يەردىن پايدىلىنىۋېلىش ھوقۇقىمۇ ئۆتۈنۈپ بېرىلىدۇ.

382-ماددا ئېھتىياج چۈشكەن يەر، شۇنىڭدەك ئېھتىياج چۈشكەن يەردىكى يەر ھۆددە ئېلىپ باشقۇرۇش ھوقۇقى، قۇرۇلۇش يېرى ئىشلىتىش ھوقۇقى قاتارلىقلارنىڭ بىر قىسمىنى ئۆتۈنۈپ بېرىشتە، ئۆتۈنۈپ بېرىدىغان قىسمى يەردىن پايدىلىنىۋېلىش ھوقۇقىغا چېتىلسا، ئۆتۈنۈلگۈچى يەردىن پايدىلىنىۋېلىش ھوقۇقىغىمۇ تەڭ ئېرىشىدۇ.

383-ماددا پايدىلىنىۋالىدىغان يەر، شۇنىڭدەك پايدىلىنىۋالىدىغان يەردىكى يەر ھۆددە ئېلىپ باشقۇرۇش ھوقۇقى، قۇرۇلۇش يېرى ئىشلىتىش ھوقۇقى قاتارلىقلارنىڭ بىر قىسمىنى ئۆتۈنۈپ بېرىشتە، ئۆتۈنۈپ بېرىدىغان قىسمى يەردىن پايدىلىنىۋېلىش ھوقۇقىغا چېتىلسا، يەردىن پايدىلىنىۋېلىش ھوقۇقى ئۆتۈنۈلگۈچىگە نىسبەتەن قانۇنىي چەكلەش كۈچىگە ئىگە.

384-ماددا يەردىن پايدىلىنىۋالغۇچىلاردا تۆۋەندىكى ئەھۋاللارنىڭ بىرى كۆرۈلسە، پايدىلىنىۋالىدىغان يەرنىڭ ئىگىسى يەردىن پايدىلىنىۋېلىش ھوقۇقى توختامىنى بىكار قىلىشقا ھوقۇقلۇق، يەردىن پايدىلىنىۋېلىش ھوقۇقىنى يوقىتىدۇ :

( 1 ) قانۇندىكى بەلگىلىمىگە ياكى توختامدىكى پۈتۈمگە خىلاپلىق قىلىپ، يەردىن پايدىلىنىۋېلىش ھوقۇقىدىن كەلسە-كەلمەس پايدىلىنىش؛

( 2 ) پايدىلىنىۋالىدىغان يەردىن ھەقلىق پايدىلىنىشتا، پۈتۈشكەن ھەق تۆلەش مۇددىتى توشقاندىن كېيىن مۇۋاپىق مۇددەتتە 2 قېتىم سۈيلىسىمۇ ھەق تۆلىمىسە.

385-ماددا تىزىملىتىلغان يەردىن پايدىلىنىۋېلىش ھوقۇقىنى ئۆزگەرتىش، ئۆتۈنۈپ بېرىش ياكى يوقىتىشتا، تىزىم ئۆزگەرتىش ياكى تىزىمدىن ئۆچۈرۈش رەسمىيىتىنى ۋاقتىدا بېجىرىش كېرەك.

تۆتىنچى ئۈلۈش كېپىل نەرسە ھوقۇقى

16-باب ئادەتتىكى بەلگىلىمە

386-ماددا نەرسە كېپىللىكى بەرگۈچى قەرزدار مۇددىتى توشقان قەرز مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلمىغاندا ياكى ئالاقىدارلار پۈتۈشكەن كېپىل نەرسە ھوقۇقىنى ئالىدىغان ئەھۋال كۆرۈلگەندە، كېپىللىك مال-مۈلكىدىن ئاۋۋال تۆلىتىۋېلىش ھوقۇقىغا قانۇن بويىچە ئىگە، لېكىن قانۇندا ئايرىم بەلگىلەنگەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

387-ماددا ھەقدار ئېلىم-بېرىم، ئېلىم-سېتىم قاتارلىق ھەق تەلەپ ھەرىكىتىدە، ھەقدارلىقنى ئېلىش ئۈچۈن كېپىللىك بېرىشكە توغرا كەلسە، مۇشۇ قانۇن ۋە باشقا قانۇنلاردىكى بەلگىلىمە بويىچە كېپىل نەرسە ھوقۇقىنى بېكىتسە بولىدۇ.

3-كىشى قەرزدار ئۈچۈن ھەقدارغا كېپىللىك بېرىشتە، قەرزداردىن قارشى كېپىللىك بېرىشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ.
قارشى كېپىللىككە مۇشۇ قانۇن ۋە باشقا قانۇنلاردىكى بەلگىلىمىلەر تەتبىقلىنىدۇ.

388-ماددا كېپىل نەرسە ھوقۇقىنى بېكىتىشتە، مۇشۇ قانۇن ۋە باشقا قانۇنلاردىكى بەلگىلىمە بويىچە كېپىللىك توختامى تۈزۈش كېرەك.
كېپىللىك توختامى رەنە توختامى، گۆرۈ توختامى ۋە كېپىللىك ئىقتىدارى بولغان باشقا توختاملارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.
كېپىللىك توختامى ئاساسىي ھەقدارلىق-قەرزدارلىق توختامىنىڭ بېقىندى توختامىدۇر.
ئاساسىي ھەقدارلىق-قەرزدارلىق توختامى ئىناۋەتسىز بولسا، كېپىللىك توختامىمۇ ئىناۋەتسىز بولىدۇ، لېكىن قانۇندا ئايرىم بەلگىلىمە بولغانلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

كېپىللىك توختامى كۈچكە ئىگە ئەمەس دەپ مۇئەييەنلەشتۈرۈلگەندىن كېيىن، خاتالىقى بولغان قەرزدار، كېپىل ۋە ھەقدار خاتالىقىغا قاراپ مۇناسىپ ھەق تەلەپ جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

389-ماددا كېپىل نەرسە ھوقۇقىنىڭ كېپىللىك دائىرىسى ئاساسىي ھەقدارلىق ۋە ئۇنىڭ ئۆسۈمى، خىلاپلىق پۇلى، زىيان تۆلەم پۇلى، كېپىللىك مال-مۈلكىنى ساقلاش ۋە كېپىل نەرسە ھوقۇقىنى ئېلىش ھەققىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.
توختاملاشقۇچىلار ئايرىم پۈتۈشكەن بولسا، شۇ پۈتۈم بويىچە بولىدۇ.

390-ماددا كېپىللىك مەزگىلىدە، كېپىللىك مال-مۈلكى زىيانغا ئۇچراش، يوقاپ كېتىش ياكى ئېلىنىش قاتارلىق ئەھۋاللار كۆرۈلسە، نەرسە كېپىللىكى بەرگۈچى ئېرىشكەن سۇغۇرتا پۇلى، تۆلەم پۇلى ياكى تولۇقلىما پۇلى قاتارلىقلارنى ئاۋۋال تۆلىتىۋالسا بولىدۇ.
كېپىللىك قىلىنغان ھەقدارلىقنى ئادا قىلىش مۇددىتى توشمىغان بولسا، شۇ سۇغۇرتا پۇلى، تۆلەم پۇلى ياكى تولۇقلىما پۇل قاتارلىقلارنى ساقلاپ قويسا بولىدۇ.

391-ماددا 3-كىشى كېپىللىك بېرىشتە، ھەقدار قەرزدارنىڭ قەرزىنىڭ ھەممىسى ياكى بىر قىسمىنى ئۆتكۈزۈپ بېرىشىگە ئۆزىنىڭ يازما ماقۇللۇقىنى ئالماي تۇرۇپ، كېپىللىك مۇناسىپ كېپىللىك جاۋابكارلىقىنى قايتا ئۈستىگە ئالمايدۇ.

392-ماددا كېپىللىك بېرىلگەن ھەقدارلىققا ھەم نەرسە كېپىللىكى ھەم ئادەم كېپىللىكى بېرىلگەن بولسا، قەرزدار مۇددىتى توشقان قەرز مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلمىسا ياكى ئالاقىدارلار پۈتۈشكەن كېپىل نەرسە ھوقۇقىنى ئالىدىغان ئەھۋال كۆرۈلسە، ھەقدار ھەقدارلىقىغا پۈتۈشكىنى بويىچە ئېرىشىشى كېرەك؛
پۈتۈشمەي ياكى ئېنىق پۈتۈشمەي، قەرزدار ئۆزى نەرسە كېپىللىكى بەرسە، ھەقدار ئاۋۋال شۇ نەرسە كېپىللىكىدە ھەقدارلىقنى ئېلىشى كېرەك؛
3-كىشى نەرسە كېپىللىكى بەرگەن بولسا، ھەقدار نەرسە كېپىللىكى بېرىپ ھەقدارلىقنى ئالسا بولىدۇ، كاپالەتلىگۈچىدىن كاپالەت جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشنى تەلەپ قىلسىمۇ بولىدۇ.
كېپىللىك بەرگەن 3-كىشى كېپىللىك جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالغاندىن كېيىن قەرزداردىن تۆلىتىۋېلىشقا ھوقۇقلۇق.

393-ماددا تۆۋەندىكى ئەھۋاللارنىڭ بىرى كۆرۈلسە، كېپىل نەرسە ھوقۇقى يوقىلىدۇ :

( 1 ) ئاساسىي ھەقدارلىق يوقالسا؛

( 2 ) كېپىل نەرسە ھوقۇقى ئېلىش؛

( 3 ) ھەقدار كېپىل نەرسە ھوقۇقىدىن ۋاز كەچسە؛

( 4 ) قانۇندا بەلگىلەنگەن كېپىل نەرسە ھوقۇقى يوقىلىدىغان باشقا ئەھۋاللار.

17-باب رەنە ھوقۇقى

1-پاراگراف ئادەتتىكى رەنە ھوقۇقى

394-ماددا قەرز مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىشقا كېپىللىك قىلىش ئۈچۈن، قەرزدار ياكى 3-كىشى ئىگىلىگەن مال-مۈلكىنى يۆتكىمەي، شۇ مال-مۈلۈكنى ھەقدارغا رەنە قويغان بولسا، قەرزدار مۇددىتى توشقان قەرز مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلمىغاندا ياكى ئالاقىدارلار پۈتۈشكەن رەنە ھوقۇقىنى ئالىدىغان ئەھۋال كۆرۈلگەندە، ھەقدار شۇ مال-مۈلۈكتىن ئاۋۋال تۆلىتىۋېلىشقا ھوقۇقلۇق.

ئالدىنقى تارماقتا بەلگىلەنگەن قەرزدار ياكى 3-كىشى رەنە قويغۇچى بولىدۇ، ھەقدار رەنە ئالغۇچى بولىدۇ، كېپىللىك بېرىلگەن مال-مۈلۈك رەنە مال-مۈلۈك بولىدۇ.

395-ماددا قەرزدار ياكى 3-كىشى بىر تەرەپ قىلىشقا ھوقۇقلۇق تۆۋەندىكى مال-مۈلۈكنى رەنە قويسا بولىدۇ :

( 1 ) ئىمارەت ۋە يەردىكى باشقا قوشۇمچە نەرسىلەر؛

( 2 ) قۇرۇلۇش يېرى ئىشلىتىش ھوقۇقى؛

( 3 ) دېڭىز تەۋەسىنى ئىشلىتىش ھوقۇقى؛

( 4 ) ئىشلەپچىقىرىش ئۈسكۈنىسى، خام ئەشيا ماتېرىيالى، يېرىم تەييار مەھسۇلات، مەھسۇلات؛

( 5 ) سېلىنىۋاتقان ئىمارەت، كېمە-پاراخوت، ئاۋىئاتسىيە ۋاسىتىلىرى؛

( 6 ) قاتناش-تىرانسپورت قوراللىرى؛

( 7 ) قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردا رەنە قويۇش مەنئى قىلىنمىغان باشقا مال-مۈلۈكلەر.

رەنە قويغۇچى ئالدىنقى تارماقتا كۆرسىتىلگەن مال-مۈلۈكلەرنى بىراقلا رەنە قويسا بولىدۇ.

396-ماددا كارخانىلار، يەككە سودا-سانائەتچىلەر، يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىشى بىلەن شۇغۇللانغۇچىلار ھازىرقى ۋە كەلگۈسىدىكى ئىشلەپچىقىرىش ئۈسكۈنىسى، خام ئەشيا-ماتېرىيالى، يېرىم تەييار مەھسۇلاتى ۋە مەھسۇلاتلىرىنى رەنە قويسا بولىدۇ، قەرزدار مۇددىتى توشقان قەرز مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلمىغاندا ياكى ئالاقىدارلار پۈتۈشكەن رەنە ھوقۇقىنى ئالىدىغان ئەھۋال كۆرۈلگەندە، ھەقدار رەنە مال-مۈلۈك مۇئەييەنلەشتۈرۈلگەن چاغدىكى كۆچمە مۈلۈكتىن ئاۋۋال تۆلىتىۋېلىشقا ھوقۇقلۇق.

397-ماددا ئىمارەتنى رەنە قويۇشتا، شۇ ئىمارەت ئىگىلىگەن دائىرىدىكى قۇرۇلۇش يېرى ئىشلىتىش ھوقۇقىمۇ بىر يولىلا رەنە قويۇلىدۇ.
قۇرۇلۇش يېرى ئىشلىتىش ھوقۇقىنى رەنە قويۇشتا، شۇ يەردىكى ئىمارەتمۇ بىر يولىلا رەنە قويۇلىدۇ.

رەنە قويغۇچى ئالدىنقى تارماقتىكى بەلگىلىمە بويىچە بىر يولىلا رەنە قويمىغان بولسا، رەنە قويمىغان مال-مۈلۈك بىر يولىلا رەنىگە قويۇلدى دەپ قارىلىدۇ.

398-ماددا يېزا-بازار، كەنت كارخانىلىرىنىڭ قۇرۇلۇش يېرى ئىشلىتىش ھوقۇقىنى ئايرىم رەنە قويۇشقا بولمايدۇ.
يېزا-بازار، كەنت كارخانىلىرىنىڭ زاۋۇت ئۆيى قاتارلىق ئىمارەتلىرىنى رەنە قويۇشتا، ئۇ ئىگىلىگەن دائىرىدىكى قۇرۇلۇش يېرى ئىشلىتىش ھوقۇقىمۇ بىر يولىلا رەنە قويۇلىدۇ.

399-ماددا تۆۋەندىكى مال-مۈلۈكنى رەنە قويۇشقا بولمايدۇ :

( 1 ) يەر ئىگىدارلىق ھوقۇقى؛

( 2 ) ئۆيلۈك يەر، قالدۇرۇق يەر، قالدۇرۇم تاغ قاتارلىق كوللېكتىپ ئىگىدارلىقىدىكى يەرلەرنى ئىشلىتىش ھوقۇقى، لېكىن قانۇندا رەنە قويۇشقا بولىدىغانلىقى بەلگىلەنگەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا؛

( 3 ) مەكتەپ، بالىلار باغچىسى، داۋالاش ئاپپاراتى قاتارلىق ئىجتىمائىي پاراۋانلىق مەقسىتىدە قۇرۇلغان پايدا ئالمايدىغان قانۇنىي ئىگىلەرنىڭ مائارىپ، داۋالاش-ساقلىق ساقلاش ئەسلىھەلىرى ۋە باشقا ئىجتىمائىي پاراۋانلىق ئەسلىھەلىرى؛

( 4 ) ئىگىدارلىق ھوقۇقى، ئىشلىتىش ھوقۇقى ئېنىق بولمىغان ياكى تالاش-تارتىشتا قالغان مال-مۈلۈكلەر؛

( 5 ) قانۇن بويىچە پېچەتلەنگەن، تۇتۇپ قېلىنغان، نازارەت قىلىپ باشقۇرۇلۇۋاتقان مال-مۈلۈكلەر؛

( 6 ) قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردا رەنە قويۇشقا بولمايدىغانلىقى بەلگىلەنگەن باشقا مال-مۈلۈكلەر.

400-ماددا رەنە ھوقۇقىنى بېكىتىشتە، ئالاقىدارلار يازما رەنە توختامى تۈزۈشى لازىم.

رەنە توختامى ئادەتتە تۆۋەندىكىدەك ماددىلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ :

( 1 ) كېپىللىك بېرىلگەن ھەقدارلىقنىڭ تۈرى ۋە سوممىسى؛

( 2 ) قەرزدارنىڭ قەرز مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىش مۇددىتى؛

( 3 ) رەنە مال-مۈلۈكنىڭ نامى، مىقدارى قاتارلىق ئەھۋاللىرى؛

( 4 ) كېپىللىك قىلىش دائىرىسى.

401-ماددا رەنە ئالغۇچى قەرز مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىش مۇددىتى توشۇشتىن ئىلگىرى، قەرزدار مۇددىتى توشقان قەرز مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلمىغاندا رەنە مال-مۈلۈك ھەقدارنىڭ ئىگىدارلىقىغا ئۆتىدىغانلىقى ھەققىدە رەنە قويغۇچى بىلەن پۈتۈشۈۋالغان بولسا، قانۇن بويىچە رەنە مال-مۈلۈكتىن ئاۋۋال تۆلىتىۋېلىشىغىلا يول قويۇلىدۇ.

402-ماددا مۇشۇ قانۇننىڭ 395-ماددا 1-تارمىقىنىڭ ( 1 ) تارماقچىسىدىن ( 3 ) تارماقچىسىغىچە بولغان تارماقچىلىرىدا بەلگىلەنگەن مال-مۈلۈكنى ياكى ( 5 ) تارماقچىسىدا بەلگىلەنگەن سېلىنىۋاتقان ئىمارەتنى رەنە قويۇشتا، رەنىنى تىزىملىتىش لازىم.
رەنە ھوقۇقى تىزىملىتىلغاندا بېكىتىلىدۇ.

403-ماددا كۆچمە مۈلۈكنى رەنە قويۇشتا، رەنە ھوقۇقى رەنە توختامى كۈچكە ئىگە بولغاندا بېكىتىلىدۇ؛
تىزىملاتماي تۇرۇپ، ياخشى نىيەتلىك 3-كىشى بىلەن قارشىلىشىشقا بولمايدۇ.

404-ماددا كۆچمە مۈلۈكنى رەنە قويۇشتا، نورمال تىجارەت پائالىيىتىدە مۇۋاپىق پۇل تۆلىگەن ھەمدە رەنە مال-مۈلۈككە ئېرىشكەن سېتىۋالغۇچى بىلەن قارشىلىشىشقا بولمايدۇ.

405-ماددا رەنە ھوقۇقى بېكىتىلىشتىن ئىلگىرى، رەنە مال-مۈلۈك ئىجارە بېرىلگەن ھەم ئۆتكۈزۈپ ئىگىلەنگەن بولسا، ئەسلىدىكى ئىجارە مۇناسىۋىتى شۇ رەنە ھوقۇقىنىڭ تەسىرىگە ئۇچرىمايدۇ.

406-ماددا رەنە مەزگىلىدە، رەنە قويغۇچى رەنە مال-مۈلۈكنى ئۆتۈنۈپ بەرسە بولىدۇ.
توختاملاشقۇچىلار ئايرىم پۈتۈشكەن بولسا، شۇ پۈتۈم بويىچە بولىدۇ.
رەنە مال-مۈلۈك ئۆتۈنۈپ بېرىلگەندە، رەنە ھوقۇقى تەسىرگە ئۇچرىمايدۇ.

رەنە قويغۇچى رەنە مال-مۈلۈكنى ئۆتۈنۈپ بەرگەندە، رەنە ئالغۇچىغا ۋاقتىدا ئۇقتۇرۇپ قويۇشى كېرەك.
رەنە ئالغۇچى رەنە مال-مۈلۈك ئۆتۈنۈپ بېرىلسە رەنە ھوقۇقىغا زىيان يېتىش ئېھتىمالى بارلىقىنى ئىسپاتلىيالىسا، رەنە قويغۇچىدىن ئۆتۈنۈپ بېرىشتىن كىرگەن پۇل بىلەن رەنە ئالغۇچىنىڭ قەرزىنى مۇددەتتىن بۇرۇن ئۈزۈشنى ياكى ئۇنى ساقلاشقا بېرىشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ.
ئۆتۈنۈپ بېرىلگەن پۇلنىڭ ھەقدارلىق سوممىسىدىن ئاشقان قىسمى رەنە قويغۇچىنىڭ ئىگىدارلىقىدا بولىدۇ، كەم قىسمىنى قەرزدار ئۈزىدۇ.

407-ماددا رەنە ھوقۇقىنى ھەقدارلىقتىن ئايرىپ چىقىپ ئۆز ئالدىغا ئۆتۈنۈپ بېرىشكە ياكى باشقا ھەقدارلىقنىڭ كېپىللىكى قىلىشقا بولمايدۇ.
ھەقدارلىقنى ئۆتۈنۈپ بېرىشتە، شۇ ھەقدارلىققا كېپىللىك بېرىلگەن رەنە ھوقۇقىمۇ بىر يولىلا ئۆتۈنۈپ بېرىلىدۇ، لېكىن قانۇندا ئايرىم بەلگىلەنگەنلىرى ياكى ئالاقىدارلار ئايرىم پۈتۈشكەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

408-ماددا رەنە قويغۇچىنىڭ ھەرىكىتى رەنە مال-مۈلۈكنىڭ قىممىتىنى چۈشۈرۈۋېتىدىغان بولسا، رەنە ئالغۇچى رەنە قويغۇچىدىن ھەرىكىتىنى توختىتىشنى تەلەپ قىلىشقا ھوقۇقلۇق؛
رەنە مال-مۈلۈكنىڭ قىممىتى چۈشۈپ كەتكەندە، رەنە ئالغۇچى رەنە مال-مۈلۈك قىممىتىنى ئەسلىگە كەلتۈرۈشنى ياكى چۈشۈپ كەتكەن قىممىتىگە تۇشلۇق كېپىللىك بېرىشنى تەلەپ قىلىشقا ھوقۇقلۇق.
رەنە قويغۇچى رەنە مال-مۈلۈكنىڭ قىممىتىنى ئەسلىگە كەلتۈرمىسە، كېپىللىكمۇ بەرمىسە، رەنە ئالغۇچى قەرزداردىن قەرزنى مۇددەتتىن بۇرۇن ئۈزۈشنى تەلەپ قىلىشقا ھوقۇقلۇق.

409-ماددا رەنە ئالغۇچى رەنە ھوقۇقىدىن ياكى رەنە ھوقۇقىنىڭ رەت تەرتىپىدىن ۋاز كەچسە بولىدۇ.
رەنە ئالغۇچى بىلەن رەنە قويغۇچى رەنە ھوقۇقىنىڭ رەت تەرتىپىنى شۇنىڭدەك كېپىللىك بېرىلگەن ھەقدارلىق سوممىسى قاتارلىق مەزمۇنلارنى ئۆزگەرتىش توغرىسىدا كېلىشىم تۈزسە بولىدۇ.
لېكىن، رەنە ھوقۇقىنى ئۆزگەرتىشتە باشقا رەنە ئالغۇچىلارنىڭ يازما ماقۇللۇقىنى ئالماي، باشقا رەنە ئالغۇچىلارغا پايدىسىز تەسىر كۆرسىتىشكە بولمايدۇ.

قەرزدار مال-مۈلكىنى رەنە قويغاندا، رەنە ئالغۇچى شۇ رەنە ھوقۇقىدىن، رەنە ھوقۇقىنىڭ رەت تەرتىپىدىن ۋاز كەچسە ياكى رەنە ھوقۇقىنى ئۆزگەرتسە، باشقا كېپىللەرنىڭ كېپىللىك جاۋابكارلىقى رەنە ئالغۇچى ئالدىن تۆلىتىۋالالمىغان ھوقۇق-مەنپەئەت دائىرىسىدە كەچۈرۈم قىلىنىدۇ، لېكىن باشقا كېپىللەر يەنىلا كېپىللىك بېرىشكە ۋەدە قىلغانلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

410-ماددا قەرزدار مۇددىتى توشقان قەرز مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلمىغاندا ياكى ئالاقىدارلار پۈتۈشكەن رەنە ھوقۇقىنى ئالىدىغان ئەھۋال كۆرۈلگەندە، رەنە ئالغۇچى رەنە قويغۇچى بىلەن رەنە مال-مۈلۈكنى باھاغا سۇندۇرۇپ ياكى كىمئارتۇق قىلىپ سېتىپ، سېتىۋېتىپ تاپقان پۇلدىن ئالدىن تۆلەش ھەققىدە كېلىشىم تۈزسە بولىدۇ.
كېلىشىم باشقا ھەقدارلارنىڭ مەنپەئىتىگە زىيان يەتكۈزسە، باشقا ھەقدارلار خەلق سوت مەھكىمىسىدىن شۇ كېلىشىمنى بىكار قىلىشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ.

رەنە ئالغۇچى بىلەن رەنە قويغۇچى رەنە ھوقۇقىنى ئېلىش ئۇسۇلى ھەققىدە كېلىشىم ھاسىل قىلمىغان بولسا، رەنە ئالغۇچى خەلق سوت مەھكىمىسىدىن رەنە مال-مۈلۈكنى كىمئارتۇق قىلىپ سېتىش، سېتىۋېتىشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ.

رەنە مال-مۈلۈكنى باھاغا سۇندۇرۇشتا ياكى سېتىۋېتىشتە، بازار باھاسىدىن پايدىلىنىش لازىم.

411-ماددا مۇشۇ قانۇننىڭ 396-ماددىسىدىكى بەلگىلىمە بويىچە رەنە قويۇشتا، رەنە مال-مۈلۈك تۆۋەندىكى ئەھۋاللارنىڭ بىرى كۆرۈلگەندە بېكىتىلىدۇ :

( 1 ) قەرز مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىش مۇددىتى توشقان بولسىمۇ، ھەقدارلىقنى ئالمىغان بولسا؛

( 2 ) رەنە قويغۇچىنىڭ ۋەيران بولغانلىقى جاكارلانغان ياكى تارقىتىۋېتىلگەن بولسا؛

( 3 ) ئالاقىدارلار پۈتۈشكەن رەنە ھوقۇقىنى ئالىدىغان ئەھۋال؛

( 4 ) ھەقدارلىقنىڭ ئەمەلگە ئېشىشىغا ئېغىر تەسىر يەتكۈزىدىغان باشقا ئەھۋاللار.

412-ماددا قەرزدار مۇددىتى توشقان قەرز مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلماي ياكى ئالاقىدارلار پۈتۈشكەن رەنە ھوقۇقىنى ئالىدىغان ئەھۋال كۆرۈلۈپ، رەنە مال-مۈلۈكنى خەلق سوت مەھكىمىسى قانۇن بويىچە تۇتۇپ قالغان بولسا، تۇتۇپ قېلىنغان كۈندىن باشلاپ، رەنە ئالغۇچى شۇ رەنە مال-مۈلۈكنىڭ تەبىئىي تۇغۇندىسى ياكى قانۇندا بەلگىلەنگەن تۇغۇندىسىنى ئېلىشقا ھوقۇقلۇق، لېكىن رەنە ئالغۇچى قانۇندا بەلگىلەنگەن تۇغۇندىسىنى تۆلەيدىغان مەجبۇرىيەتنى ئۆتىگۈچىنى ئۇقتۇرمىغانلار بۇنىڭ سىرتىدا.

ئالدىنقى تارماقتا بەلگىلەنگەن تۇغۇندىدىن ئالدى بىلەن تۇغۇندى ئېلىش خىراجىتىنى چىقىرىۋېتىش لازىم.

413-ماددا رەنە مال-مۈلۈك باھاغا سۇندۇرۇلغان ياكى كىمئارتۇق قىلىپ سېتىلغان، سېتىۋېتىلگەندىن كېيىن، ئۇلارنىڭ پۇلىنىڭ ھەقدارلىق سوممىسىدىن ئاشقان قىسمى رەنە قويغۇچىنىڭ ئىگىدارلىقىدا بولىدۇ، كەم قىسمىنى قەرزدار ئۈزىدۇ.

414-ماددا بىر مال-مۈلۈك ئىككىدىن ئارتۇق ھەقدارغا رەنە قويۇلغان بولسا، رەنە مال-مۈلۈكنى كىمئارتۇق قىلىپ سېتىپ، سېتىۋېتىپ تاپقان پۇل تۆۋەندىكى بەلگىلىمە بويىچە تۆلىنىدۇ :

( 1 ) رەنە ھوقۇقى تىزىملىتىلغان بولسا، تۆلەش تەرتىپى تىزىمغا ئېلىنغان ۋاقىتنىڭ ئىلگىرى-كېيىنلىكى بويىچە بېكىتىلىدۇ؛

( 2 ) رەنە ھوقۇقىنى تىزىملاتقانلار تىزىملاتمىغانلارنىڭ ئالدىدا تۆلىتىۋالىدۇ؛

( 3 ) رەنە ھوقۇقى تىزىملىتىلمىغان بولسا، ھەقدارلىق نىسبىتى بويىچە تۆلىنىدۇ.

تىزىمغا ئالدۇرۇشقا بولىدىغان باشقا كېپىل نەرسە ھوقۇقىنىڭ تۆلەش تەرتىپى ئالدىنقى تارماقتىكى بەلگىلىمە بويىچە بولسا بولىدۇ.

415-ماددا بىر مال-مۈلۈككە ھەم رەنە ھوقۇقى ھەم گۆرۈ ھوقۇقى بېكىتىلگەن بولسا، شۇ مال-مۈلۈكنى كىمئارتۇق قىلىپ سېتىپ، سېتىۋېتىپ تاپقان پۇل تىزىمغا ئالدۇرغان، تاپشۇرۇپ بەرگەن ۋاقىتنىڭ ئىلگىرى-كېيىنلىكى بويىچە تۆلىنىدۇ.

416-ماددا كۆچمە مۈلۈك رەنە كېپىللىكىنىڭ ئاساسىي ھەقدارلىقى رەنە بۇيۇمنىڭ باھاسى، نىشان نەرسە تاپشۇرۇپ بېرىلگەندىن كېيىن 10 كۈن ئىچىدە رەنىنى تىزىمغا ئالدۇرغان رەنە ئالغۇچى رەنە بۇيۇمنى سېتىۋالغان باشقا نەرسە كېپىللىكى بەرگۈچىلەردىن ئاۋۋال تۆلىتىۋالىدۇ، لېكىن قالدۇرۇۋالغۇچىلار بۇنىڭ سىرتىدا.

417-ماددا قۇرۇلۇش يېرى ئىشلىتىش ھوقۇقى رەنە قويۇلغاندىن كېيىن، شۇ يەرگە يېڭىدىن سېلىنغان ئىمارەت رەنە مال-مۈلۈك ھېسابلانمايدۇ.
قۇرۇلۇش يېرى ئىشلىتىش ھوقۇقى رەنە ھوقۇقىغا ئېرىشكەندە، شۇ يەرگە يېڭىدىن سېلىنغان ئىمارەت بىلەن قۇرۇلۇش يېرى ئىشلىتىش ھوقۇقىنى بىر يولىلا بىر تەرەپ قىلىش كېرەك.
لېكىن، رەنە ئالغۇچىنىڭ يېڭىدىن سېلىنغان ئىمارەتتىن تاپقان پۇلدىن ئالدىن تۆلىتىۋېلىش ھوقۇقى يوق.

418-ماددا كوللېكتىپ ئىگىدارلىقىدىكى يەرنىڭ ئىشلىتىش ھوقۇقى قانۇن بويىچە رەنە قويۇلغان بولسا، رەنە ھوقۇقىنى ئالغاندىن كېيىن يەر ئىگىدارلىق ھوقۇقىنىڭ خاراكتېرى ۋە يەرنىڭ ئىشلىتىش ئورنىنى قانۇندا بەلگىلەنگەن تەرتىپتىن ئۆتكۈزمەي تۇرۇپ ئۆزگەرتىشكە بولمايدۇ.

419-ماددا رەنە ئالغۇچى رەنە ھوقۇقىنى ئاساسىي ھەقدارلىق دەۋاسىنىڭ ۋاقىت چېكىدە يۈرگۈزۈشى كېرەك؛
يۈرگۈزمىگەنلىرىنى خەلق سوت مەھكىمىسى قوغدىمايدۇ.

2-پاراگراف ئەڭ يۇقىرى سوممىلىق رەنە ھوقۇقى

420-ماددا قەرز مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىشقا كېپىللىك قىلىش ئۈچۈن، قەرزدار ياكى 3-كىشى مەلۇم مۇددەتتە ئۇدا يۈز بېرىدىغان ھەقدارلىققا مال-مۈلۈك كېپىللىكى بېرىپ بولۇپ، قەرزدار مۇددىتى توشقان قەرز مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلمىسا ياكى ئالاقىدارلار پۈتۈشكەن رەنە ھوقۇقىنى ئالىدىغان ئەھۋال كۆرۈلسە، رەنە ئالغۇچى شۇ كېپىللىك مال-مۈلكىدىن ئەڭ يۇقىرى ھەقدارلىق سوممىسى دائىرىسىدە ئالدىن تۆلىتىۋېلىشقا ھوقۇقلۇق.

ئەڭ يۇقىرى سوممىلىق رەنە ھوقۇقى بېكىتىلىشتىن بۇرۇنقى ھەقدارلىق ئالاقىدارلارنىڭ ماقۇللۇقى بىلەن، ئەڭ يۇقىرى سوممىلىق گۆرۈ كېپىللىكى بېرىلگەن ھەقدارلىق دائىرىسىگە كىرگۈزۈلسە بولىدۇ.

421-ماددا ئەڭ يۇقىرى سوممىلىق رەنە كېپىللىكى بېرىلگەن ھەقدارلىق بېكىتىلىشتىن ئىلگىرى قىسمەن ھەقدارلىق ئۆتۈنۈپ بېرىلگەن بولسا، ئەڭ يۇقىرى سوممىلىق ئىجارە ھوقۇقىنى ئۆتۈنۈپ بېرىشكە بولمايدۇ، لېكىن ئالاقىدارلار ئايرىم پۈتۈشكەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

422-ماددا ئەڭ يۇقىرى سوممىلىق رەنە كېپىللىكى بېرىلگەن ھەقدارلىق بېكىتىلىشتىن ئىلگىرى، رەنە ئالغۇچى بىلەن رەنە قويغۇچى كېلىشىم تۈزۈپ، ھەقدارلىقنى بېكىتىش ۋاقتى، ھەقدارلىق دائىرىسى شۇنىڭدەك ئەڭ يۇقىرى ھەقدارلىق سوممىسىنى ئۆزگەرتسە بولىدۇ.
لېكىن، ئۆزگەرتىلگەن مەزمۇن باشقا رەنە ئالغۇچىلارغا پايدىسىز تەسىر كۆرسەتسە بولمايدۇ.

423-ماددا تۆۋەندىكى ئەھۋاللارنىڭ بىرى كۆرۈلسە، رەنە ئالغۇچىنىڭ ھەقدارلىقى بېكىتىلىدۇ :

( 1 ) پۈتۈشكەن ھەقدارلىقنى بېكىتىش ۋاقتى توشقان بولسا؛

( 2 ) ھەقدارلىقنى بېكىتىش ۋاقتى پۈتۈشۈلمىگەن ياكى ئېنىق پۈتۈشۈلمىگەن، رەنە ئالغۇچى ياكى رەنە قويغۇچى ئەڭ يۇقىرى سوممىلىق رەنە ھوقۇقى بېكىتىلگەن كۈندىن باشلاپ 2 يىل توشقاندىن كېيىن ھەقدارلىقنى بېكىتىشنى تەلەپ قىلغان بولسا؛

( 3 ) يېڭى ھەقدارلىق پەيدا بولۇش ئېھتىمالى بولمىسا؛

( 4 ) رەنە ئالغۇچى رەنە مال-مۈلۈكنىڭ پېچەتلەنگەن، تۇتۇپ قېلىنغانلىقىنى بىلگەن بولسا ياكى بىلىشكە تېگىشلىك بولسا؛

( 5 ) قەرزدار، رەنە قويغۇچىنىڭ ۋەيران بولغانلىقى جاكارلانغان ياكى تارقىتىۋېتىلگەن بولسا؛

( 6 ) قانۇندا ھەقدارلىقنى بېكىتىش بەلگىلەنگەن باشقا ئەھۋاللار.

424-ماددا ئەڭ يۇقىرى سوممىلىق رەنە ھوقۇقىغا مۇشۇ پاراگرافتىكى بەلگىلىمىلەر تەتبىقلانغاندىن سىرت، مۇشۇ بابنىڭ 1-پاراگرافىدىكى ئالاقىدار بەلگىلىمىلەر تەتبىقلىنىدۇ.

18-باب گۆرۈ ھوقۇقى

1-پاراگراف كۆچمە مۈلۈك گۆرۈ ھوقۇقى

425-ماددا قەرز مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىشقا كېپىللىك قىلىش ئۈچۈن، قەرزدار ياكى 3-كىشى ئۆزىنىڭ كۆچمە مۈلكىنى ھەقدارنىڭ ئىگىلىشىگە گۆرۈ قويغان بولسا، قەرزدار مۇددىتى توشقان قەرز مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلمىغاندا ياكى ئالاقىدارلار پۈتۈشكەن گۆرۈ ھوقۇقىنى ئالىدىغان ئەھۋال كۆرۈلگەندە، ھەقدار شۇ كۆچمە مۈلۈكتىن ئاۋۋال تۆلىتىۋېلىشقا ھوقۇقلۇق.

ئالدىنقى تارماقتا بەلگىلەنگەن قەرزدار ياكى 3-كىشى گۆرۈ قويغۇچى بولىدۇ، ھەقدار گۆرۈ ئالغۇچى بولىدۇ، تاپشۇرۇلغان كۆچمە مۈلۈك گۆرۈ مال-مۈلۈك بولىدۇ.

426-ماددا قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردا ئۆتۈنۈپ بېرىش مەنئى قىلىنغان كۆچمە مۈلۈكنى گۆرۈ قويۇشقا بولمايدۇ.

427-ماددا گۆرۈ ھوقۇقىنى بېكىتىشتە، ئالاقىدارلار يازما گۆرۈ توختامى تۈزۈشى لازىم.

گۆرۈ توختامى ئادەتتە تۆۋەندىكى ماددىلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ :

( 1 ) كېپىللىك بېرىلگەن ھەقدارلىقنىڭ تۈرى ۋە سوممىسى؛

( 2 ) قەرزدارنىڭ قەرز مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىش مۇددىتى؛

( 3 ) گۆرۈ مال-مۈلۈكنىڭ نامى، مىقدارى قاتارلىق ئەھۋاللىرى؛

( 4 ) كېپىللىك قىلىش دائىرىسى؛

( 5 ) گۆرۈ مال-مۈلۈكنى تاپشۇرۇش ۋاقتى ۋە ئۇسۇلى.

428-ماددا قەرز مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىش مۇددىتى توشۇشتىن ئىلگىرى گۆرۈ ئالغۇچى گۆرۈ قويغۇچى بىلەن قەرزدار مۇددىتى توشقان قەرز مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلمىغاندا گۆرۈ مال-مۈلۈك ھەقدارنىڭ ئىگىدارلىقىغا ئۆتىدىغانلىقىنى پۈتۈشكەن بولسا، قانۇن بويىچە گۆرۈ مال-مۈلۈكتىن ئاۋۋال تۆلىتىۋېلىشىغىلا يول قويۇلىدۇ.

429-ماددا گۆرۈ ھوقۇقى گۆرۈ قويغۇچى گۆرۈ مال-مۈلۈكنى تاپشۇرغاندا بېكىتىلىدۇ.

430-ماددا گۆرۈ ئالغۇچى گۆرۈ مال-مۈلۈكنىڭ تۇغۇندىسىنى ئېلىشقا ھوقۇقلۇق، لېكىن توختامدا ئايرىم پۈتۈشكەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

ئالدىنقى تارماقتا بەلگىلەنگەن تۇغۇندىدىن ئالدى بىلەن تۇغۇندى ئېلىش خىراجىتىنى چىقىرىۋېتىش لازىم.

431-ماددا گۆرۈ ئالغۇچى گۆرۈ ھوقۇقى داۋاملىشىۋاتقان مەزگىلدە، گۆرۈ مال-مۈلۈكنى گۆرۈ قويغۇچىنىڭ ماقۇللۇقىنى ئالماي ئۆز مەيلىچە ئىشلىتىپ، بىر تەرەپ قىلىپ، گۆرۈ قويغۇچىغا زىيان يەتكۈزسە، تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى لازىم.

432-ماددا گۆرۈ ئالغۇچىنىڭ گۆرۈ مال-مۈلۈكنى ئوبدان ساقلاش مەجبۇرىيىتى بار؛
گۆرۈ مال-مۈلۈكنى ئوبدان ساقلىماي زىيانغا ئۇچراتسا، يوقىتىۋەتسە، تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

گۆرۈ ئالغۇچىنىڭ ھەرىكىتىنىڭ گۆرۈ مال-مۈلۈكنى زىيانغا ئۇچرىتىش، يوقىتىپ قويۇش ئېھتىمالى بولسا، گۆرۈ قويغۇچى گۆرۈ ئالغۇچىدىن گۆرۈ مال-بايلىقنى ساقلاشقا بېرىشنى تەلەپ قىلسا ياكى قەرزىنى مۇددەتتىن بۇرۇن ئۈزۈشنى ھەمدە گۆرۈ مال-مۈلۈككە قايتۇرۇپ بېرىشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ.

433-ماددا جاۋابكارلىقنى گۆرۈ ئالغۇچىدىن كۆرگىلى بولمايدىغان سەۋەب تۈپەيلىدىن، گۆرۈ مال-مۈلۈك زىيانغا ئۇچراپ ياكى ئۇنىڭ قىممىتى كۆرۈنەرلىك چۈشۈپ كېتىپ، گۆرۈ ئالغۇچىنىڭ ھوقۇقىغا خەۋپ يېتىش ئېھتىمالى پەيدا بولغاندا، گۆرۈ ئالغۇچى گۆرۈ قويغۇچىدىن مۇناسىپ كېپىللىك بېرىشنى تەلەپ قىلىشقا ھوقۇقلۇق؛
گۆرۈ قويغۇچى تەمىنلەپ بەرمىسە، گۆرۈ ئالغۇچى گۆرۈ مال-مۈلۈكنى كىمئارتۇق قىلىپ ساتسا، سېتىۋەتسە ھەمدە گۆرۈ قويغۇچى بىلەن كېلىشىم تۈزۈپ كىمئارتۇق قىلىپ سېتىپ، سېتىۋېتىپ تاپقان پۇل بىلەن قەرزىنى مۇددەتتىن بۇرۇن ئۈزسە ياكى ئۇنى ساقلاشقا بەرسە بولىدۇ.

434-ماددا گۆرۈ ئالغۇچى گۆرۈ ھوقۇقى داۋاملىشىۋاتقان مەزگىلدە گۆرۈ قويغۇچىنىڭ ماقۇللۇقىنى ئالماي قايتا گۆرۈگە قويۇپ، گۆرۈ مال-مۈلۈكنى زىيانغا ئۇچراتقان، يوقىتىۋەتكەن بولسا، تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى لازىم.

435-ماددا گۆرۈ ئالغۇچى گۆرۈ ھوقۇقىدىن ۋاز كەچسە بولىدۇ.
قەرزدار ئۆزىنىڭ مال-مۈلكىنى گۆرۈگە قويغاندا گۆرۈ ئالغۇچى شۇ گۆرۈ ھوقۇقىدىن ۋاز كەچسە، باشقا كېپىللەرنىڭ كېپىللىك جاۋابكارلىقى گۆرۈ ئالغۇچى ئالدىن تۆلىتىۋالالمىغان ھوقۇق-مەنپەئەت دائىرىسىدە كەچۈرۈم قىلىنىدۇ، لېكىن باشقا كېپىللەر يەنىلا كېپىللىك بېرىشكە ۋەدە قىلغانلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

436-ماددا قەرزدار قەرز مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلسا ياكى گۆرۈ قويغۇچى كېپىللىك ھەقدارلىقىنى مۇددەتتىن بۇرۇن ئۈزسە، گۆرۈ ئالغۇچى گۆرۈ مال-مۈلۈكنى قايتۇرۇپ بېرىشى لازىم.

قەرزدار مۇددىتى توشقان قەرز مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلمىغاندا ياكى ئالاقىدارلار پۈتۈشكەن گۆرۈ ھوقۇقىنى ئالىدىغان ئەھۋال كۆرۈلگەندە، گۆرۈ ئالغۇچى گۆرۈ قويغۇچى بىلەن كېلىشىم تۈزۈپ، گۆرۈ مال-مۈلۈكنى باھاغا سۇندۇرسا بولىدۇ، رەنە مال-مۈلۈكنى كىمئارتۇق قىلىپ سېتىپ، سېتىۋېتىپ تاپقان پۇلدىن ئالدىن تۆلىتىۋالسىمۇ بولىدۇ.

گۆرۈ مال-مۈلۈكنى باھاغا سۇندۇرۇشتا ياكى سېتىۋېتىشتە، بازار باھاسىدىن پايدىلىنىش كېرەك.

437-ماددا گۆرۈ قويغۇچى گۆرۈ ئالغۇچىدىن قەرز مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىش مۇددىتى توشقاندىن كېيىن گۆرۈ ھوقۇقىنى ۋاقتىدا يۈرگۈزۈشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ؛
گۆرۈ ئالغۇچى گۆرۈ ھوقۇقىنى يۈرگۈزمىسە، گۆرۈ قويغۇچى خەلق سوت مەھكىمىسىدىن گۆرۈ مال-مۈلۈكنى كىمئارتۇق قىلىپ سېتىش، سېتىۋېتىشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ.

گۆرۈ قويغۇچى گۆرۈ ئالغۇچىدىن گۆرۈ ھوقۇقىنى ۋاقتىدا يۈرگۈزۈشنى تەلەپ قىلغاندا، گۆرۈ ئالغۇچى گۆرۈ ھوقۇقىنى يۈرگۈزۈشتە سۇسلۇق قىلىپ گۆرۈ قويغۇچىنى زىيانغا ئۇچراتسا، گۆرۈ ئالغۇچى تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالىدۇ.

438-ماددا گۆرۈ مال-مۈلۈك باھاغا سۇندۇرۇلغان ياكى كىمئارتۇق قىلىپ سېتىلغان، سېتىۋېتىلگەندىن كېيىن، ئۇنىڭ پۇلىنىڭ ھەقدارلىق سوممىسىدىن ئاشقان قىسمى گۆرۈ قويغۇچىنىڭ ئىگىدارلىقىدا بولىدۇ، كەم قىسمىنى قەرزدار ئۈزىدۇ.

439-ماددا گۆرۈ قويغۇچى بىلەن گۆرۈ ئالغۇچى كېلىشىم تۈزۈپ، ئەڭ يۇقىرى سوممىلىق گۆرۈ ھوقۇقىنى بېكىتسە بولىدۇ.

ئەڭ يۇقىرى سوممىلىق گۆرۈ ھوقۇقىغا مۇشۇ پاراگرافتىكى ئالاقىدار بەلگىلىمىلەر تەتبىقلانغاندىن سىرت، مۇشۇ قىسىمنىڭ 17-باب 2-پاراگرافىدىكى ئالاقىدار بەلگىلىمىلەرمۇ پايدىلىنىپ تەتبىقلىنىدۇ.

2-پاراگراف ھوقۇق گۆرۈ ھوقۇقى

440-ماددا قەرزدار ياكى 3-كىشى بىر تەرەپ قىلىشقا ھوقۇقلۇق بولغان تۆۋەندىكى ھوقۇقلارنى گۆرۈ قويسا بولىدۇ :

( 1 ) پېرېۋوت چېكى، خاس چەك، پۇل چېكى؛

( 2 ) زايوم، پۇل ئامانەت چېكى؛

( 3 ) ئىسكىلات تالونى، تالون؛

( 4 ) ئۆتۈنۈپ بېرىشكە بولىدىغان فوند ئۈلۈشى، پاي ھوقۇقى؛

( 5 ) ئۆتۈنۈپ بېرىشكە بولىدىغان رويخەتكە ئېلىنغان تاۋار ماركىسى ئىشلىتىش ھوقۇقى، پاتېنت ھوقۇقى، ئاپتورلۇق ھوقۇقى قاتارلىق بىلىم مۈلۈك ھوقۇقى ئىچىدىكى مال-مۈلۈك ھوقۇقى؛

( 6 ) ھازىر بار بولغان ۋە كەلگۈسىدە ئېرىشىدىغان ئېلىم ھېسابىدىكى پۇل؛

( 7 ) قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردا گۆرۈ قويۇشقا بولىدىغانلىقى بەلگىلەنگەن باشقا مال-مۈلۈك ھوقۇقى.

441-ماددا پېرېۋوت چېكى، خاس چەك، پۇل چېكى، زايوم، پۇل ئامانەت چېكى، ئىسكىلات تالونى، تالونلارنى گۆرۈ قويۇشتا، گۆرۈ ھوقۇقى ھوقۇق ئىسپاتى گۆرۈ ئالغۇچىغا تاپشۇرۇلغاندا بېكىتىلىدۇ؛
ھوقۇق ئىسپاتى بولمىسا، گۆرۈ ھوقۇقى گۆرۈ قويۇشنى تىزىمغا ئالدۇرغاندا بېكىتىلىدۇ.
قانۇنلاردا ئايرىم بەلگىلىمە بولسا، شۇ بەلگىلىمە بويىچە بولىدۇ.

442-ماددا پېرېۋوت چېكى، خاس چەك، پۇل چېكى، زايوم، پۇل ئامانەت چېكى، ئىسكىلات تالونى، تالونلار نەقلەشتۈرۈلىدىغان كۈن ياكى مال ئېلىنىدىغان كۈن ئاساسىي ھەقدارلىق مۇددىتى توشۇشتىن بالدۇر بولسا، گۆرۈ ئالغۇچى ئۇنى ئايرىباشلىسا ياكى مالنى ئالسا بولىدۇ ھەمدە گۆرۈ قويغۇچى بىلەن كېلىشىم تۈزۈپ، ئايرىباشلىغان پۇل ياكى ئالغان مال بىلەن قەرزنى مۇددەتتىن بۇرۇن ئۈزسە ياكى ئۇنى ساقلاشقا بەرسە بولىدۇ.

443-ماددا فوند ئۈلۈشى، پاي ھوقۇقىنى گۆرۈ قويۇشتا، گۆرۈ ھوقۇقى گۆرۈ قويۇشنى تىزىمغا ئالدۇرغاندا بېكىتىلىدۇ.

فوند ئۈلۈشى، پاي ھوقۇقىنى گۆرۈ قويغاندىن كېيىن ئۆتۈنۈپ بېرىشكە بولمايدۇ، لېكىن گۆرۈ قويغۇچى بىلەن گۆرۈ ئالغۇچى كېڭىشىپ قوشۇلغانلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.
گۆرۈ قويغۇچى فوند ئۈلۈشى، پاي ھوقۇقىنى ئۆتۈنۈپ تاپقان پۇلدىن گۆرۈ ئالغۇچىغا تۆلەيدىغان قەرزىنى مۇددەتتىن بۇرۇن ئۈزۈشى ياكى ئۇنى ساقلاشقا بېرىشى كېرەك.

444-ماددا رويخەتكە ئېلىنغان تاۋار ماركىسى ئىشلىتىش ھوقۇقى، پاتېنت ھوقۇقى، ئاپتورلۇق ھوقۇقى قاتارلىق بىلىم مۈلۈك ھوقۇقى ئىچىدىكى مال-مۈلۈك ھوقۇقىنى گۆرۈ قويۇشتا، گۆرۈ ھوقۇقى گۆرۈ قويۇشنى تىزىمغا ئالدۇرغاندا بېكىتىلىدۇ.

بىلىم مۈلۈك ھوقۇقى ئىچىدىكى مال-مۈلۈك ھوقۇقى گۆرۈ قويۇلغاندىن كېيىن، گۆرۈ قويغۇچى ئۇنى ئۆتۈنۈپ بەرسە ياكى باشقىلارنىڭ ئىشلىتىشىگە ئىجازەت بەرسە بولمايدۇ، لېكىن گۆرۈ قويغۇچى بىلەن گۆرۈ ئالغۇچى كېڭىشىپ قوشۇلغانلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.
گۆرۈ قويغۇچى گۆرۈ قويۇلغان بىلىم مۈلۈك ھوقۇقى ئىچىدىكى مال-مۈلۈك ھوقۇقىنى ئۆتۈنۈپ بېرىپ ياكى باشقىلارنىڭ ئىشلىتىشىگە ئىجازەت بېرىپ تاپقان پۇلدىن گۆرۈ ئالغۇچىغا تۆلەيدىغان قەرزىنى مۇددەتتىن بۇرۇن ئۈزۈشى ياكى ئۇنى ساقلاشقا بېرىشى كېرەك.

445-ماددا ئېلىم ھېسابىدىكى پۇلنى گۆرۈ قويۇشتا، گۆرۈ ھوقۇقى گۆرۈ قويۇشنى تىزىمغا ئالدۇرغاندا بېكىتىلىدۇ.

ئېلىم ھېسابىدىكى پۇلنى گۆرۈ قويغاندىن كېيىن ئۆتۈنۈپ بېرىشكە بولمايدۇ، لېكىن گۆرۈ قويغۇچى بىلەن گۆرۈ ئالغۇچى كېڭىشىپ قوشۇلغانلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.
گۆرۈ قويغۇچى ئېلىم ھېسابىدىكى پۇلنى ئۆتۈنۈپ تاپقان پۇلدىن گۆرۈ ئالغۇچىغا تۆلەيدىغان قەرزىنى مۇددەتتىن بۇرۇن ئۈزۈشى ياكى ئۇنى ساقلاشقا بېرىشى كېرەك.

446-ماددا ھوقۇق گۆرۈ ھوقۇقىغا مۇشۇ پاراگرافتىكى بەلگىلىمىلەر تەتبىقلانغاندىن سىرت، مۇشۇ بابنىڭ 1-پاراگرافىدىكى ئالاقىدار بەلگىلىمىلەر تەتبىقلىنىدۇ.

19-باب قالدۇرۇپ تۇرۇش ھوقۇقى

447-ماددا قەرزدار مۇددىتى توشقان قەرز مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلمىغاندا، ھەقدار قەرزدارنىڭ قانۇنلۇق ئىگىلەپ تۇرغان كۆچمە مۈلكىنى قالدۇرۇۋالسا بولىدۇ ھەمدە شۇ كۆچمە مۈلۈكتىن ئاۋۋال تۆلىتىۋېلىشقا ھوقۇقلۇق.

ئالدىنقى تارماقتا بەلگىلەنگەن ھەقدار قالدۇرۇۋالغۇچى بولىدۇ، ئىگىلىگەن كۆچمە مۈلۈك قالدۇرما مال-مۈلۈك بولىدۇ.

448-ماددا ھەقدار قالدۇرۇۋالغان كۆچمە مۈلۈك ھەقدارلىق بىلەن بىر قانۇن مۇناسىۋىتىدە بولۇشى لازىم، لېكىن كارخانىلار ئارا قالدۇرۇۋېلىنغانلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

449-ماددا قالدۇرۇۋېلىشقا بولمايدىغانلىقى قانۇندا بەلگىلەنگەن ياكى ئالاقىدارلار پۈتۈشۈلگەن كۆچمە مۈلۈكنى قالدۇرۇۋېلىشقا بولمايدۇ.

450-ماددا قالدۇرۇۋېلىنغان مال-مۈلۈك ئايرىلىدىغان نەرسە بولسا، قالدۇرما مال-مۈلۈكنىڭ قىممىتى قەرز سوممىسىغا تەڭ كېلىشى لازىم.

451-ماددا قالدۇرۇۋالغۇچىنىڭ قالدۇرما مال-مۈلۈكنى ئوبدان ساقلاش مەجبۇرىيىتى بار؛
قالدۇرما مال-مۈلۈكنى ئوبدان ساقلىماي زىيانغا ئۇچراتسا، يوقىتىۋەتسە، تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىش كېرەك.

452-ماددا قالدۇرۇۋالغۇچى قالدۇرما مال-مۈلۈكنىڭ تۇغۇندىسىنى ئېلىشقا ھوقۇقلۇق.

ئالدىنقى تارماقتا بەلگىلەنگەن تۇغۇندىدىن ئالدى بىلەن تۇغۇندى ئېلىش خىراجىتىنى چىقىرىۋېتىش لازىم.

453-ماددا قالدۇرۇۋالغۇچى بىلەن قەرزدار مال-مۈلۈكنى قالدۇرۇۋالغاندىن كېيىنكى قەرز مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىش مۇددىتىنى پۈتۈشۈشى كېرەك؛
پۈتۈشمىگەن ياكى ئېنىق پۈتۈشمىگەن بولسا، قالدۇرۇۋالغۇچى قەرزدارنىڭ قەرز مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىشى ئۈچۈن 60 كۈندىن ئارتۇق مۇددەت بېرىشى لازىم، لېكىن يېڭى، تىرىك، سېسىپ قالىدىغان نەرسە قاتارلىق ساقلاش تەس كۆچمە مۈلۈك بۇنىڭ سىرتىدا.
قەرزدار مەجبۇرىيىتىنى مۇددەت ئۆتسىمۇ ئادا قىلمىسا، قالدۇرۇۋالغۇچى قەرزدار بىلەن كېلىشىم تۈزۈپ، قالدۇرۇۋېلىنغان مال-مۈلۈكنى باھاغا سۇندۇرسا بولىدۇ، قالدۇرما مال-مۈلۈكنى كىمئارتۇق قىلىپ سېتىپ، سېتىۋېتىپ تاپقان پۇلدىن ئالدىن تۆلىتىۋالسىمۇ بولىدۇ.

قالدۇرما مال-مۈلۈكنى باھاغا سۇندۇرۇش ياكى سېتىۋېتىشتە، بازار باھاسىدىن پايدىلىنىش لازىم.

454-ماددا قەرزدار قەرز مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىش مۇددىتى توشقاندىن كېيىن قالدۇرۇۋالغۇچىدىن قالدۇرۇۋېلىش ھوقۇقىنى يۈرگۈزۈشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ؛
قالدۇرۇۋالغۇچى يۈرگۈزمىسە، قەرزدار خەلق سوت مەھكىمىسىدىن قالدۇرما مال-مۈلۈكنى كىمئارتۇق قىلىپ سېتىش، سېتىۋېتىشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ.

455-ماددا قالدۇرما مال-مۈلۈكنى باھاغا سۇندۇرغان ياكى كىمئارتۇق قىلىپ ساتقان، سېتىۋەتكەندىن كېيىن، ئۇلارنىڭ پۇلىنىڭ ھەقدارلىق سوممىسىدىن ئاشقان قىسمى قەرزدارنىڭ ئىگىدارلىقىدا بولىدۇ، كەم قىسمىنى قەرزدار ئۈزىدۇ.

456-ماددا رەنە ھوقۇقى ياكى گۆرۈ ھوقۇقى بېكىتىلگەن بىر كۆچمە مۈلۈكتە شۇ كۆچمە مۈلۈك قالدۇرۇۋېلىنغان بولسا، قالدۇرۇۋالغۇچى ئاۋۋال تۆلىتىۋالىدۇ.

457-ماددا قالدۇرما مال-مۈلۈكنى ئىگىلەش ھوقۇقىنى يوقاتقان ياكى قەرزدار ئايرىم بەرگەن كېپىللىكنى قوبۇل قىلغان قالدۇرۇۋالغۇچىنىڭ قالدۇرۇۋېلىش ھوقۇقى يوقىلىدۇ.

بەشىنچى قىسىمنى بۆلۈپ ئىگىلەش

20-باب ئىگىلىۋېلىش

458-ماددا توختام مۇناسىۋىتى قاتارلىق مۇناسىۋەتلەر ئارقىلىق ئىگىلەشتە، ئالاقىدار كۆچمەس مۈلۈك ياكى كۆچمە مۈلۈكنى ئىشلىتىش، مەنپەئەتلىنىش، خىلاپلىق جاۋابكارلىقى قاتارلىقلار توختامدا پۈتۈشكىنى بويىچە بولىدۇ؛
توختامدا پۈتۈشمىگەن ياكى ئېنىق پۈتۈشمىگەن بولسا، ئالاقىدار قانۇنلاردىكى بەلگىلىمە بويىچە بولىدۇ.

459-ماددا ئىگىلىگۈچى ئىگىلىگەن كۆچمەس مۈلۈك ياكى كۆچمە مۈلۈكنى ئىشلىتىپ، شۇ كۆچمەس مۈلۈك يا كۆچمە مۈلۈكنى زىيانغا ئۇچراتقان بولسا، يامان نىيەتتە ئىگىلىۋالغۇچى تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى لازىم.

460-ماددا ئىگىلىگۈچى كۆچمەس مۈلۈك ياكى كۆچمە مۈلۈكنى ئىگىلىۋالغاندا، ھوقۇقدار ئەسلىي نەرسىنى ۋە تۇغۇندىسىنى قايتۇرۇپ بېرىشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ؛
لېكىن ياخشى نىيەتتە ئىگىلىگۈچىنىڭ شۇ كۆچمەس مۈلۈك ياكى كۆچمە مۈلۈكنى ئاسراش يۈزىسىدىن چىقىم قىلغان زۆرۈر خىراجىتىنى بېرىش كېرەك.

461-ماددا ئىگىلىگەن كۆچمەس مۈلۈك ياكى كۆچمە مۈلۈك زىيانغا ئۇچراپ، يوقاپ كېتىپ، شۇ كۆچمەس مۈلۈك ۋە كۆچمە مۈلۈكنىڭ ئىگىسى تۆلەپ بېرىشنى تەلەپ قىلسا، ئىگىلىگۈچى زىيانغا ئۇچرىغان، يوقىلىپ كەتكەندە ئالغان سۇغۇرتا پۇلى، تۆلەم پۇلى ياكى تولۇقلىما پۇلى قاتارلىقلارنى ھوقۇقدارغا قايتۇرۇپ بېرىشى لازىم؛
ھوقۇقدارنىڭ زىيىنىنىڭ ئورنىنى تولۇق تولدۇرالمىغاندا، يامان نىيەتتە ئىگىلىۋالغۇچى زىياننىمۇ تۆلەپ بېرىشى لازىم.

462-ماددا ئىگىلىگەن كۆچمەس مۈلۈك ياكى كۆچمە مۈلۈك بىراۋنىڭ چاڭگىلىغا كىرىپ كەتسە، ئىگىلىگۈچى ئەسلىي نەرسىنى قايتۇرۇپ بېرىشنى تەلەپ قىلىشقا ھوقۇقلۇق؛
ئىگىلەشكە دەخلى يەتكۈزۈش قىلمىشىغا قارىتا، ئىگىلىگۈچى دەخلىنى تۈگىتىش ياكى خەۋپنى تۈگىتىشنى تەلەپ قىلىشقا ھوقۇقلۇق؛
ئىگىلىۋېلىش ياكى دەخلى يەتكۈزۈش سەۋەبىدىن زىيان يەتكەن بولسا، ئىگىلىگۈچى قانۇن بويىچە زىياننى تۆلەپ بېرىشنى تەلەپ قىلىشقا ھوقۇقلۇق.

ئىگىلىگۈچى ئەسلىي نەرسىنى قايتۇرۇپ بېرىشنى تەلەپ قىلىش ھوقۇقىنى بىراۋ چاڭگىلىغا كىرگۈزۈۋالغان كۈندىن باشلاپ 1 يىلغىچە يۈرگۈزمىسە، تەلەپ قىلىش ھوقۇقى يوقىلىدۇ.

ئۈچىنچى قىسىم توختام

بىرىنچى شۆبە قىسىمنىڭ ئومۇمىي قائىدىسى

1-باب ئادەتتىكى بەلگىلىمە

463-ماددا بۇ قىسىم توختام سەۋەبىدىن شەكىللەنگەن ھەق تەلەپ مۇناسىۋىتىنى تەڭشەيدۇ.

464-ماددا توختام ھەق تەلەپ سۇبيېكتلىرى ئارىسىدا ھەق تەلەپ قانۇن مۇناسىۋىتىنى ئورنىتىش، ئۆزگەرتىش، ئاخىرلاشتۇرۇش كېلىشىمىدۇر.

ئۆيلىنىش، بېقىۋېلىش، ۋەسىيلىك قاتارلىق سالاھىيەت مۇناسىۋىتىگە دائىر كېلىشىملەر شۇ سالاھىيەت مۇناسىۋىتىگە دائىر قانۇنلاردىكى بەلگىلىمىلەر بويىچە بولىدۇ؛
بەلگىلىمە بولمىسا، خاراكتېرىگە قاراپ مۇشۇ قىسىمدىكى بەلگىلىمىلەر تەتبىقلانسا بولىدۇ.

465-ماددا قانۇن بويىچە تۈزۈلگەن توختامنى قانۇن قوغدايدۇ.

قانۇن بويىچە تۈزۈلگەن توختام توختاملاشقۇچىلار ئۈچۈنلا قانۇنىي چەكلەش كۈچىگە ئىگە، لېكىن قانۇندا ئايرىم بەلگىلىمە بولغانلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

466-ماددا توختاملاشقۇچىلار ئارىسىدا توختام ماددىلىرىنى چۈشىنىشتە تالاش-تارتىش كۆرۈلسە، تالاش-تارتىشتىكى ماددىلارنىڭ مەنىسىنى مۇشۇ قانۇننىڭ 142-ماددا 1-تارمىقىدىكى بەلگىلىمە بويىچە بېكىتىش كېرەك.

توختام تېكىستى ئىككىدىن ئارتۇق يېزىقتا تۈزۈلگەن ھەمدە ئوخشاش كۈچكە ئىگە دەپ پۈتۈشۈلگەن بولسا، ھەرقايسى نۇسخىلاردا ئىشلىتىلگەن سۆز-جۈملىلەر ئوخشاش مەنىگە ئىگە دەپ قارىلىدۇ.
ھەرقايسى نۇسخىلاردا ئىشلىتىلگەن سۆز-جۈملىلەر بىردەك بولمىسا، توختامنىڭ ئالاقىدار ماددىلىرى، خاراكتېرى، مەقسىتى ۋە سەمىمىيەت پىرىنسىپى قاتارلىقلارغا ئاساسەن ئىزاھلاش كېرەك.

467-ماددا بۇ قانۇن ياكى باشقا قانۇنلاردا ئېنىق بەلگىلەنمىگەن توختاملار مۇشۇ قىسىمنىڭ ئومۇمىي قائىدىسىدىكى بەلگىلىمىلەر بويىچە بولىدۇ ھەمدە مۇشۇ قىسىمدىكى ياكى باشقا قانۇنلاردىكى ئەڭ ئوخشىشىپ كېتىدىغان توختاملارغا دائىر بەلگىلىمىلەردىن پايدىلىنىشقا بولىدۇ.

جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتى تەۋەسىدە ئىجرا قىلىنىدىغان جۇڭگو-چەت ئەل شېرىكچىلىكىدىكى كارخانا توختامى، جۇڭگو-چەت دۆلەت ھەمكارلىقىدىكى كارخانا توختامى، دۆلەت-چەت ئەل ھەمكارلىقىدىكى تەبىئىي بايلىقنى چارلاش-ئېچىش توختامىغا جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ قانۇنلىرى تەتبىقلىنىدۇ.

468-ماددا توختام سىرتىدا شەكىللەنگەن ھەقدارلىق-قەرزدارلىق مۇناسىۋىتىگە شۇ ھەقدارلىق-ھەقدارلىق مۇناسىۋىتىگە دائىر قانۇنلاردىكى بەلگىلىمىلەر تەتبىقلىنىدۇ؛
بەلگىلىمە بولمىسا، مۇشۇ قىسىمنىڭ ئومۇمىي قائىدىسىدىكى ئالاقىدار بەلگىلىمىلەر تەتبىقلىنىدۇ، لېكىن خاراكتېرى بويىچە تەتبىقلىغىلى بولمايدىغانلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

2-باب توختامنىڭ تۈزۈلۈشى

469-ماددا توختاملاشقۇچىلار توختام تۈزۈشتە يازما شەكىل، ئاغزاكى شەكىل ياكى باشقا شەكىللەرنى قوللانسا بولىدۇ.

يازما شەكىل توختامنامە، خەت-چەك، تېلېگرامما، تېلېتايپ، فاكس قاتارلىق يۈكلىمە مەزمۇننى شەكلەن ئىپادىلەيدىغان شەكىلنى كۆرسىتىدۇ.

ئېلېكترونلۇق سانلىق مەلۇمات ئالماشتۇرۇش، ئېلېكترونلۇق يوللانما قاتارلىق يۈكلىمە مەزمۇننى شەكلەن ئىپادىلەيدىغان ھەمدە خالىغان چاغدا ئېلىپ ئىشلەتكىلى بولىدىغان سانلىق مەلۇماتلىق ئېلېكتىرون تېكىستلەر يازما شەكىل دەپ قارىلىدۇ.

470-ماددا توختامنىڭ مەزمۇنىنى توختاملاشقۇچىلار پۈتۈشىدۇ، ئۇ ئادەتتە تۆۋەندىكى ماددىلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ :

( 1 ) ئالاقىدارلارنىڭ ئىسىم-فامىلىسى ياكى نامى ۋە تۇرۇشلۇق جايى؛

( 2 ) نىشان؛

( 3 ) سانى؛

( 4 ) سۈپەت؛

( 5 ) مال پۇلى ياكى ئىش ھەققى؛

( 6 ) ئادا قىلىش مۇددىتى، ئورنى ۋە ئۇسۇلى؛

( 7 ) خىلاپلىق جاۋابكارلىقى؛

( 8 ) تالاش-تارتىشنى ھەل قىلىش ئۇسۇلى.

توختاملاشقۇچىلار توختامنى تۈرلۈك ئۈلگىلىك توختام تېكسىتلىرىدىن پايدىلىنىپ تۈزسە بولىدۇ.

471-ماددا توختاملاشقۇچىلار توختام تۈزۈشتە چاقىرىق قىلىش، ماقۇللۇق بېرىش ئۇسۇلى ياكى باشقا ئۇسۇللارنى قوللانسا بولىدۇ.

472-ماددا چاقىرىق باشقىلار بىلەن توختام تۈزۈشنى ئارزۇ قىلىدىغان مەقسەت ئىپادىسىنى كۆرسىتىدۇ، بۇ مەقسەت ئىپادىسى تۆۋەندىكى شەرتلەرگە ئۇيغۇن كېلىشى كېرەك :

( 1 ) مەزمۇنىنى كونكرېت بېكىتىش؛

( 2 ) چاقىرىلغۇچى ماقۇللۇق بەرگەن ھامان چاقىرغۇچىنىڭ شۇ مەقسەت ئىپادىسىنىڭ چەكلىمىسىگە ئۇچرايدىغانلىقىنى بىلدۈرۈش.

473-ماددا چاقىرىق تەكلىپى باشقىلارنىڭ ئۆزىگە چاقىرىق بېرىشىنى ئارزۇ قىلىدىغان ئىپادىنى كۆرسىتىدۇ.
كىمئارتۇق قىلىپ سېتىش ئېلانى، خېرىدار چاقىرىش ئېلانى، پاي چېكىگە خېرىدار چاقىرىش ئىزاھاتى، زايوم توپلاش چارىسى، فوند توپلاش چۈشەندۈرمىسى، سودا ئېلانى ۋە تەشۋىقاتى، ئەۋەتىلگەن باھا جەدۋىلى قاتارلىقلار چاقىرىق تەكلىپى بولىدۇ.

سودا ئېلانى ۋە تەشۋىقاتىنىڭ مەزمۇنى چاقىرىق تەكلىپىنىڭ شەرتلىرىگە ئۇيغۇن بولسا، چاقىرىق تەكلىپى ھېسابلىنىدۇ.

474-ماددا چاقىرىقنىڭ كۈچكە ئىگە بولۇش ۋاقتى مۇشۇ قانۇننىڭ 137-ماددىسىدىكى بەلگىلىمە بويىچە بولىدۇ.

475-ماددا چاقىرىقنى قايتۇرۇۋېلىشقا بولىدۇ.
چاقىرىقنى قايتۇرۇۋېلىش مۇشۇ قانۇننىڭ 141-ماددىسىدىكى بەلگىلىمە بويىچە بولىدۇ.

476-ماددا چاقىرىقنى بىكار قىلىشقا بولىدۇ، لېكىن تۆۋەندىكى ئەھۋاللارنىڭ بىرى كۆرۈلگەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا :

( 1 ) چاقىرغۇچى ماقۇللۇق بېرىش مۇددىتىنى بەلگىلىگەن ياكى چاقىرىقنى بىكار قىلىشقا بولمايدىغانلىقىنى باشقا شەكىللەر بىلەن ئېنىق بىلدۈرگەن بولسا؛

( 2 ) چاقىرىلغۇچىنىڭ چاقىرىقنى بىكار قىلىشقا بولمايدۇ دەپ قارايدىغان ئاساسى بولسا ھەمدە توختامنى ئادا قىلىش ئۈچۈن مۇۋاپىق تەييارلىق خىزمەتلىرىنى ئىشلەپ بولغان بولسا.

477-ماددا چاقىرىقنى بىكار قىلىدىغان مەقسەت ئىپادىسىنى سۆھبەت شەكلىدە بىلدۈرۈشتە، مەقسەت ئىپادىسىنىڭ مەزمۇنىنى چاقىرىلغۇچى ماقۇللۇق بېرىشتىن بۇرۇن ئۇنىڭغا بىلدۈرۈش كېرەك؛
چاقىرىقنى بىكار قىلىدىغان مەقسەت ئىپادىسىنى سۆھبەتتىن باشقا شەكىلدە بىلدۈرۈشتە، چاقىرىلغۇچى ماقۇللۇق بېرىشتىن بۇرۇن ئۇنىڭغا يەتكۈزۈش كېرەك.

478-ماددا تۆۋەندىكى ئەھۋاللارنىڭ بىرى كۆرۈلسە، چاقىرىق ئىناۋەتسىز بولىدۇ :

( 1 ) چاقىرىق رەت قىلىنسا؛

( 2 ) چاقىرىق قانۇن بويىچە بىكار قىلىنغان بولسا؛

( 3 ) ماقۇللۇق بېرىش مۇددىتى توشسىمۇ، چاقىرىلغۇچى ماقۇللۇق بەرمىسە؛

( 4 ) چاقىرىلغۇچى چاقىرىق مەزمۇنىغا ماھىيەتلىك ئۆزگەرتىش كىرگۈزسە.

479-ماددا ماقۇللۇق بېرىش چاقىرىلغۇچى چاقىرىققا قوشۇلىدىغان مەقسەت ئىپادىسىنى كۆرسىتىدۇ.

480-ماددا ماقۇللۇق ئۇقتۇرۇش شەكلىدە بېرىلىشى كېرەك؛
لېكىن، سودا ئادىتى بويىچە ياكى چاقىرىقتا بىلدۈرۈلگىنى بويىچە ھەرىكەت ئارقىلىق ماقۇللۇق بېرىشكە بولىدىغانلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

481-ماددا ماقۇللۇق چاقىرىقتا بېكىتىلگەن مۇددەت ئىچىدە چاقىرغۇچىغا يەتكۈزۈلۈشى كېرەك.

چاقىرىقتا ماقۇللۇق بېرىش مۇددىتى بەلگىلەنمىگەن بولسا، ماقۇللۇق تۆۋەندىكى بەلگىلىمە بويىچە يەتكۈزۈلۈشى كېرەك :

( 1 ) چاقىرىق سۆھبەت شەكلىدە بېرىلگەن بولسا، شۇ ۋاقىتنىڭ ئۆزىدە ماقۇللۇق بېرىش كېرەك؛

( 2 ) چاقىرىق سۆھبەتتىن باشقا شەكىلدە بېرىلگەن بولسا، ماقۇللۇقنى مۇۋاپىق مۇددەت ئىچىدە يەتكۈزۈش كېرەك.

482-ماددا چاقىرىق خەت-چەك ياكى تېلېگرامما شەكلىدە بېرىلگەن بولسا، ماقۇللۇق بېرىش مۇددىتى خەت-چەككە يېزىلغان چېسلا ياكى تېلېگرامما يوللانغان كۈندىن باشلاپ ھېسابلىنىدۇ.
خەت-چەككە چېسلا يېزىلمىغان بولسا، شۇ خەت-چەككە بېسىلغان پوچتا تامغىسىدىكى چېسلادىن باشلاپ ھېسابلىنىدۇ.
چاقىرىق تېلېفون، فاكس، ئېلېكتىرونلۇق يوللانما قاتارلىق تېز ئالاقە شەكلىدە بېرىلگەن بولسا، ماقۇللۇق بېرىش مۇددىتى چاقىرىلغۇچى چاقىرىققا يېتىپ بارغان ۋاقىتتىن باشلاپ ھېسابلىنىدۇ.

483-ماددا ماقۇللۇق كۈچكە ئىگە بولغاندا توختام ۋۇجۇدقا كېلىدۇ، لېكىن قانۇندا ئايرىم بەلگىلەنگەنلىرى ياكى توختاملاشقۇچىلار ئايرىم پۈتۈشكەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

484-ماددا ئۇقتۇرۇش شەكلىدە بېرىلگەن ماقۇللۇقنىڭ كۈچكە ئىگە بولۇش ۋاقتى مۇشۇ قانۇننىڭ 137-ماددىسىدىكى بەلگىلىمە بويىچە بولىدۇ.

ماقۇللۇق بېرىشتە ئۇقتۇرۇش ھاجەتسىز بولسا، سودا ئادىتى ياكى چاقىرىقتىكى تەلەپ بويىچە ماقۇللۇق بېرىش ھەرىكىتى قىلغاندا كۈچكە ئىگە بولىدۇ.

485-ماددا ۋەدىنى قايتۇرۇۋېلىشقا بولىدۇ.
ماقۇللۇقنى قايتۇرۇۋېلىش مۇشۇ قانۇننىڭ 141-ماددىسىدىكى بەلگىلىمە بويىچە بولىدۇ.

486-ماددا چاقىرىلغۇچى ماقۇللۇق بېرىش مۇددىتى ئۆتۈپ كەتكەندىن كېيىن ماقۇللۇق بەرسە ياكى ماقۇللۇق بېرىش مۆھلىتى ئىچىدە ماقۇللۇق بەرسە، ئادەتتىكى ئەھۋالدا چاقىرغۇچىغا ۋاقتىدا يېتىپ بارالمىسا، يېڭى چاقىرىق ھېسابلىنىدۇ؛
لېكىن، چاقىرغۇچى چاقىرىلغۇچىغا شۇ چاقىرىقنىڭ كۈچكە ئىگە ئىكەنلىكىنى ۋاقتىدا ئۇقتۇرغانلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

487-ماددا چاقىرىلغۇچى ماقۇللۇق بېرىش مۇددىتى ئىچىدە ماقۇللۇق بەرگەن، ئادەتتىكى ئەھۋالدا چاقىرغۇچىغا ۋاقتىدا يەتكۈزگىلى بولىدىغان، لېكىن ماقۇللۇق چاقىرغۇچىغا يەتكۈزۈلگەندە ماقۇللۇق بېرىش مۆھلىتى باشقا سەۋەبلەر تۈپەيلىدىن ئۆتۈپ كەتكەن بولسا، شۇ ماقۇللۇق كۈچكە ئىگە بولىدۇ، چاقىرغۇچى ماقۇللۇق بىلدۈرۈش مۇددىتى ئۆتۈپ كەتكەنلىكى سەۋەبىدىن ماقۇللۇقنى قوبۇل قىلمايدىغانلىقىنى چاقىرىلغۇچىغا ۋاقتىدا ئۇقتۇرغانلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

488-ماددا ماقۇللۇقنىڭ مەزمۇنى چاقىرىقنىڭ مەزمۇنى بىلەن بىردەك بولۇشى كېرەك.
چاقىرىلغۇچى چاقىرىقنىڭ مەزمۇنىغا ماھىيەتلىك ئۆزگەرتىش كىرگۈزسە، يېڭى چاقىرىق ھېسابلىنىدۇ.
مۇناسىۋەتلىك توختامدىكى نىشان، مىقدار، سۈپەت، مال پۇلى ياكى ئىش ھەققى، ئىجرا قىلىش مۇددىتى، ئىجرا قىلىش ئورنى ۋە ئۇسۇلى، خىلاپلىق جاۋابكارلىقى ۋە تالاش-تارتىشنى ھەل قىلىش ئۇسۇلى قاتارلىقلارغا ئۆزگەرتىش كىرگۈزۈش چاقىرىق مەزمۇنىغا ماھىيەتلىك ئۆزگەرتىش كىرگۈزۈش ھېسابلىنىدۇ.

489-ماددا ماقۇللۇقتا چاقىرىقنىڭ مەزمۇنىغا ماھىيەتسىز ئۆزگەرتىش كىرگۈزۈلگەن بولسا، چاقىرغۇچى قارشى تۇرىدىغانلىقىنى ۋاقتىدا بىلدۈرگەن ياكى چاقىرىققا ماقۇللۇقتا چاقىرىق مەزمۇنىغا ھېچقانداق ئۆزگەرتىش كىرگۈزۈشكە بولمايدىغانلىقى ئېنىق بىلدۈرۈلگەن ئەھۋالنى ھېسابقا ئالمىغاندا، ماقۇللۇق كۈچكە ئىگە بولىدۇ، توختامدا ماقۇللۇقتىكى مەزمۇن ئاساس قىلىنىدۇ.

490-ماددا توختاملاشقۇچىلار توختامنامە شەكلىدە تۈزگەن توختام ھەممە توختامنامە ئىمزا قويغان، تامغا باسقان ياكى بارماق باسقان ۋاقىتتىن باشلاپ ۋۇجۇدقا كېلىدۇ.
ئىمزا قويۇش، تامغا بېسىش ياكى بارماق بېسىشتىن ئىلگىرى توختاملاشقۇچى بىر تەرەپ ئاساسلىق مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلغان، قارشى تەرەپ قوبۇل قىلغان بولسا، بۇ توختام ۋۇجۇدقا كەلگەن بولىدۇ.

قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردا ياكى توختاملاشقۇچىلارنىڭ پۈتۈمىدە توختامنى يازما شەكىلدە تۈزۈش بەلگىلەنگەن بولسا، توختاملاشقۇچىلار يازما شەكىل قوللانمىغان ئەھۋالدا بىر تەرەپ ئاساسلىق مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلغان ھەم قارشى تەرەپ قوبۇل قىلغان بولسا، بۇ توختام ۋۇجۇدقا كەلگەن بولىدۇ.

491-ماددا توختاملاشقۇچىلار توختامنى خەت-چەك، سانلىق مەلۇماتلىق ئېلېكتىرون تېكست قاتارلىق شەكىللەر ئارقىلىق تۈزۈشكەندە ئېتىراپنامە ئىمزالاشنى تەلەپ قىلسا، توختام ئېتىراپنامە تۈزۈلگەندە ۋۇجۇدقا كېلىدۇ.

توختاملاشقۇچى بىر تەرەپ ئالاقە تورى قاتارلىق ئۇچۇر تورىدا ئېلان قىلغان تاۋار ياكى مۇلازىمەت ئۇچۇرى چاقىرىق شەرتىگە ئۇيغۇن كەلسە، قارشى تەرەپ شۇ تاۋار ياكى مۇلازىمەتنى تاللىغان ھەمدە مۇۋەپپەقىيەتلىك زاكاز قىلغاندا توختام ۋۇجۇدقا كەلگەن بولىدۇ، لېكىن توختاملاشقۇچىلار ئايرىم پۈتۈشكەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

492-ماددا ماقۇللۇق كۈچكە ئىگە بولغان جاي توختام ۋۇجۇدقا كەلگەن جاي بولىدۇ.

توختام سانلىق مەلۇماتلىق ئېلېكتىرون تېكست شەكلىدە تۈزۈلگەن بولسا، تاپشۇرۇۋالغۇچىنىڭ ئاساسلىق تىجارەت ئورنى توختام ۋۇجۇدقا كەلگەن جاي بولىدۇ؛
ئاساسلىق تىجارەت ئورنى بولمىسا، ئۇنىڭ تۇرۇشلۇق ئورنى توختام ۋۇجۇدقا كەلگەن جاي بولىدۇ.
توختاملاشقۇچىلار ئايرىم پۈتۈشكەن بولسا، شۇ پۈتۈم بويىچە بولىدۇ.

493-ماددا توختاملاشقۇچىلار توختامنى توختامنامە شەكلىدە تۈزگەن بولسا، ئاخىرىدا ئىمزا قويغان، تامغا باسقان ياكى بارماق باسقان جاي توختام ۋۇجۇدقا كەلگەن جاي بولىدۇ، لېكىن توختاملاشقۇچىلەر ئايرىم پۈتۈشكەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

494-ماددا دۆلەت خەتەردىن، ئاپەتتىن جىددىي قۇتقۇزۇش، يۇقۇمنىڭ ئالدىنى ئېلىش-تىزگىنلەش ياكى باشقا ئېھتىياجغا ئاساسەن، دۆلەت مال زاكاز قىلىش ۋەزىپىسى، بۇيرۇق خاراكتېرلىك ۋەزىپىنى چۈشۈرگەندە، ئالاقىدار ھەق تەلەپ سۇبيېكتلىرى ئالاقىدار قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردا بەلگىلەنگەن ھوقۇق-مەجبۇرىيىتى بويىچە توختاملىشىشى كېرەك.

قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردىكى بەلگىلىمە بويىچە چاقىرىق چىقىرىش مەجبۇرىيىتى بار توختاملاشقۇچىلار ۋاقتىدا مۇۋاپىق چاقىرىق چىقىرىشى كېرەك.

قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردىكى بەلگىلىمە بويىچە ماقۇللۇق بىلدۈرۈش مەجبۇرىيىتى بار توختاملاشقۇچىلار قارشى تەرەپنىڭ مۇۋاپىق توختام تۈزۈش تەلىپىنى رەت قىلسا بولمايدۇ.

495-ماددا توختاملاشقۇچىلار كەلگۈسى مەلۇم مۇددەت ئىچىدە توختام تۈزۈشنى پۈتۈشكەن سېتىۋېلىش خېتى، بۇيرۇتما، زاكازنامە قاتارلىقلار ئالدىن پۈتۈشۈلگەن توختام بولىدۇ.

توختاملاشقۇچى بىر تەرەپ ئالدىن پۈتۈشۈلگەن توختامدا پۈتۈشكەن توختام تۈزۈش مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلمىسا، قارشى تەرەپ ئۇنىڭدىن ئالدىن پۈتۈشۈلغان توختامدىكى خىلاپلىق جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ.

496-ماددا ئەندىزىلىك ماددىلار توختاملاشقۇچىلار تەكرار ئىشلىتىش ئۈچۈن ئالدىن بېكىتىۋالىدىغان ھەمدە توختام تۈزۈشتە قارشى تەرەپ بىلەن مەسلىھەتلەشمەيدىغان ماددىلارنى كۆرسىتىدۇ.

ئەندىزىلىك ماددا بويىچە توختام تۈزۈشتە، ئەندىزىلىك ماددا بىلەن تەمىنلىگۈچى تەرەپ توختاملاشقۇچىلارنىڭ ھوقۇق-مەجبۇرىيەتلىرىنى ئادىل بولۇش پىرىنسىپىغا ئەمەل قىلىش ئاساسىدا بېكىتىشى ھەمدە ئۆزىنىڭ جاۋابكارلىقىنى كەچۈرۈم قىلىش ياكى يېنىكلىتىش قاتارلىق قارشى تەرەپ بىلەن زور پايدا-زىيان مۇناسىۋىتى بار ماددىلارغا دىققەت قىلىشنى مۇۋاپىق ئۇسۇل بىلەن قارشى تەرەپنىڭ سەمىگە سېلىشى، قارشى تەرەپنىڭ تەلىپى بويىچە، شۇ ماددىلارغا ئىزاھ بېرىشى كېرەك.
ئەندىزىلىك ماددا بىلەن تەمىنلىگۈچى تەرەپ سەمىگە سېلىش ياكى ئىزاھلاش مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلماي، قارشى تەرەپنىڭ ئۆزىنىڭ زور پايدا-زىيان مۇناسىۋىتى بولغان ماددىلارغا دىققەت قىلماسلىقىنى ياكى ئۇنى چۈشەنمەسلىكىنى كەلتۈرۈپ چىقارغان بولسا، قارشى تەرەپ شۇ ماددىنى توختام مەزمۇنىغا كىرگۈزمەيدىغانلىقىنى تەشەببۇس قىلسا بولىدۇ.

497-ماددا تۆۋەندىكى ئەھۋاللارنىڭ بىرى كۆرۈلگەن ئەندىزىلىك ماددىلار ئىناۋەتسىز :

( 1 ) مۇشۇ قانۇننىڭ 1-قىسمى بولغان 6-باب 3-پاراگراف ۋە مۇشۇ قانۇننىڭ 506-ماددىسىدا بەلگىلەنگەن ئىناۋەتسىز بولىدىغان ئەھۋاللار كۆرۈلسە؛

( 2 ) ئەندىزىلىك ماددا بىلەن تەمىنلىگۈچى تەرەپ ئۆزىنىڭ جاۋابكارلىقىنى ئورۇنسىز كەچۈرۈم قىلغان ياكى يېنىكلەتكەن، قارشى تەرەپنىڭ جاۋابكارلىقىنى ئورۇنسىز ئېغىرلاشتۇرغان، قارشى تەرەپنىڭ ئاساسلىق ھوقۇقىنى ئورۇنسىز چەكلىگەن بولسا؛

( 3 ) ئەندىزىلىك ماددا بىلەن تەمىنلىگۈچى تەرەپ قارشى تەرەپنىڭ ئاساسلىق ھوقۇقىنى چەتكە قاققان بولسا.

498-ماددا ئەندىزىلىك ماددىلارنى چۈشىنىشتە تالاش-تارتىش كېلىپ چىقسا، ئادەتتىكى چۈشەنچە بويىچە ئىزاھلاش كېرەك.
ئەندىزىلىك ماددىنى ئىككىدىن ئارتۇق ئىزاھلاشتا، ئەندىزىلىك ماددا بىلەن تەمىنلىگۈچى تەرەپكە پايدىسىز ئىزاھنى قوللىنىش كېرەك.
ئەندىزىلىك ماددىلار بىلەن ئەندىزىسىز ماددىلار بىردەك بولمىسا، ئەندىزىسىز ماددىلارنى قوللىنىش كېرەك.

499-ماددا ئىنئام بەرگۈچى مۇئەييەن ھەرىكەتنى ئورۇندىغۇچىغا ھەق بېرىدىغانلىقىنى ئاشكارا ئېلان قىلغان بولسا، شۇ ھەرىكەتنى ئورۇندىغۇچى ئۇنىڭدىن بېرىشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ.

500-ماددا توختاملاشقۇچىلار توختام تۈزۈش جەريانىدا تۆۋەندىكى ئەھۋاللارنىڭ بىرىنى سادىر قىلىپ قارشى تەرەپكە زىيان سالغان بولسا، تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك :

( 1 ) توختام تۈزۈش باھانىسىدە غەرەزلىك كېڭەشكەن بولسا؛

( 2 ) توختام تۈزۈشكە ئالاقىدار مۇھىم پاكىتلارنى قەستەن يوشۇرغان ياكى ئەھۋالنى ساختا مەلۇم قىلغان بولسا؛

( 3 ) سەمىمىيەت پىرىنسىپىغا خىلاپ باشقا قىلمىشلار.

501-ماددا توختاملاشقۇچىلار توختام تۈزۈش جەريانىدا بىلىپ قالغان سودا مەخپىيىتى ياكى مەخپىي تۇتۇشقا تېگىشلىك باشقا ئۇچۇرلارنى، توختام تۈزۈلسۇن-تۈزۈلمىسۇن ئاشكارىلاپ قويسا ياكى ئۇنىڭدىن نامۇۋاپىق پايدىلانسا بولمايدۇ؛
سودا مەخپىيىتى ياكى ئۇچۇرنى ئاشكارىلاپ قويۇپ، نامۇۋاپىق ئىشلىتىپ، قارشى تەرەپكە زىيان سالغانلار تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

3-باب توختامنىڭ كۈچى

502-ماددا قانۇن بويىچە ۋۇجۇدقا كەلگەن توختام ۋۇجۇدقا كەلگەن ۋاقىتتىن باشلاپ كۈچكە ئىگە، لېكىن قانۇندا ئايرىم بەلگىلەنگەنلىرى ياكى توختاملاشقۇچىلار ئايرىم پۈتۈشكەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردىكى بەلگىلىمە بويىچە، توختام تۈزگەندە تەستىقلىتىش قاتارلىق رەسمىيەتلەرنى بېجىرىش كېرەك، دەپ بەلگىلەنگەن بولسا، شۇ بەلگىلىمە بويىچە بولىدۇ.
تەستىقلىتىش قاتارلىق رەسمىيەتلەرنى ئۆتىمەي توختامنىڭ كۈچكە ئىگە بولۇشىغا تەسىر يەتسە، توختامدىكى تەستىقلىتىشقا يوللاش قاتارلىق مەجبۇرىيەت ماددىلىرى ۋە ئالاقىدار ماددىلارنىڭ كۈچىنى ئادا قىلىشقا تەسىر يەتمەيدۇ.
تەستىقلاشنى ئىلتىماس قىلىش قاتارلىق رەسمىيەتلەرنى بېجىرىدىغان توختاملاشقۇچى مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلمىسا، قارشى تەرەپ مەجبۇرىيەتكە خىلاپلىق قىلىش جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ.

قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردىكى بەلگىلىمە بويىچە، توختامنى ئۆزگەرتىش، ئۆتۈنۈپ بېرىش، بىكار قىلىشتا ئەھۋاللار تەستىقلىتىش قاتارلىق رەسمىيەتلەرنى ئۆتەش كېرەك، دەپ بەلگىلەنگەن بولسا، ئالدىنقى تارماقتىكى بەلگىلىمە بويىچە بولىدۇ.

503-ماددا ھوقۇقسىز ۋاكالەتچى ۋاكالەتلەنگۈچىنىڭ نامىدا توختام تۈزگەندە، ۋاكالەتلەنگۈچى توختامدىكى مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىشقا باشلىغان ياكى ئاداچىنىڭ ئادا قىلىشىنى قوبۇل قىلغان بولسا، توختامنى ئېتىراپ قىلدى دەپ قارىلىدۇ.

504-ماددا قانۇنىي ئىگىنىڭ قانۇندا بەلگىلەنگەن ۋەكىلى ياكى قانۇنىي ئىگە ئەمەس تەشكىلاتنىڭ مەسئۇلى ھوقۇق دائىرىسىدىن ھالقىپ توختام تۈزگەن بولسا، ئاداچى ئۇنىڭ ھوقۇق دائىرىسىدىن ئېشىپ كەتكەنلىكىنى بىلگەن ياكى بىلىشكە تېگىشلىك بولغانلىرىنى ھېسابقا ئالمىغاندا، بۇ توختام قانۇنىي ئىگە ياكى قانۇنىي ئىگە بولمىغان تەشكىلات ئۈچۈن كۈچكە ئىگە.

505-ماددا توختاملاشقۇچىلار تىجارەت دائىرىسىدىن ھالقىپ تۈزگەن توختامنىڭ كۈچىنى مۇشۇ قانۇننىڭ 1-قىسمى 6-باب 3-پاراگراف ۋە مۇشۇ قىسىمدىكى ئالاقىدار بەلگىلىمىلەرگە ئاساسەن بېكىتىش كېرەك، توختامنى تىجارەت دائىرىسىدىن ئېشىپ كەتكەنلىكىنىلا ئاساس قىلىپ مۇئەييەنلەشتۈرۈشكە بولمايدۇ.

506-ماددا توختامدىكى جاۋابكارلىقتىن كەچۈرۈم قىلىنىدىغان تۆۋەندىكى ماددىلار ئىناۋەتسىز.

( 1 ) قارشى تەرەپكە جىسمانىي زىيان سېلىش؛

( 2 ) قەستەنلىك ياكى زور سەۋەنلىك بىلەن قارشى تەرەپنىڭ مال-مۈلكىنى زىيانغا ئۇچراتقانلار.

507-ماددا توختام كۈچكە ئىگە بولمىسا، ئىناۋەتسىز بولسا، بىكار قىلىنسا ياكى ئاخىرلاشتۇرۇلسا، توختامدىكى تالاش-تارتىشنى ھەل قىلىش ئۇسۇلىغا دائىر ماددىلارنىڭ كۈچىگە تەسىر يەتمەيدۇ.

508-ماددا بۇ قىسىمدا توختامنىڭ كۈچى توغرىسىدا بەلگىلىمە چىقىرىلمىغان توختاملار مۇشۇ قانۇننىڭ 1-قىسمى 6-بابىدىكى ئالاقىدار بەلگىلىمىلەر بويىچە بولىدۇ.

4-باب توختامنىڭ ئىجرا قىلىنىشى

509-ماددا توختاملاشقۇچىلار ئۆز مەجبۇرىيىتىنى پۈتۈشكىنى بويىچە تولۇق ئادا قىلىشى كېرەك.

توختاملاشقۇچىلار سەمىمىيەت پىرىنسىپىغا ئەمەل قىلىشى، توختامنىڭ خاراكتېرى، مەقسىتى ۋە سودا ئادىتىگە ئاساسەن، خەۋەرلەندۈرۈش، ھەمكارلىشىش، مەخپىيەتلىكنى ساقلاش قاتارلىق مەجبۇرىيەتلەرنى ئادا قىلىشى كېرەك.

توختاملاشقۇچىلار توختامنى ئىجرا قىلىش جەريانىدا بايلىقنى ئىسراپ قىلىش، مۇھىتنى بۇلغاش ۋە ئېكولوگىيەنى بۇزۇشتىن ساقلىنىشى كېرەك.

510-ماددا توختام كۈچكە ئىگە بولغاندىن كېيىن توختاملاشقۇچىلار سۈپەت، مال پۇلى ياكى ئىش ھەققى، توختام ئىجرا قىلىنىدىغان جاي قاتارلىق مەزمۇنلارنى پۈتۈشمىگەن ياكى ئېنىق پۈتۈشمىگەن بولسا، كېلىشىپ تولۇقلىسا بولىدۇ؛
قوشۇمچە كېلىشىم ھاسىل قىلغىلى بولمىسا، توختامدىكى ئالاقىدار ماددىلار ياكى سودا ئادىتى بويىچە بېكىتىلىدۇ.

511-ماددا توختاملاشقۇچىلار توختامنىڭ ئالاقىدار مەزمۇنلىرىنى ئېنىق پۈتۈشمىگەن بولسا، ئالدىنقى ماددىدىكى بەلگىلىمە بويىچە بېكىتكىلىمۇ بولمىسا، تۆۋەندىكى بەلگىلىمە بويىچە بولىدۇ :

( 1 ) سۈپەت تەلىپى ئېنىق بولمىسا، مەجبۇرلاش خاراكتېرلىك دۆلەت ئۆلچىمى بويىچە ئىجرا قىلىنىدۇ؛
مەجبۇرىي دۆلەت ئۆلچىمى بولمىسا، تەۋسىيەلىك دۆلەت ئۆلچىمى بويىچە ئىجرا قىلىنىدۇ؛
تەۋسىيەلىك دۆلەت ئۆلچىمى بولمىسا، كەسىپ ئۆلچىمى بويىچە ئىجرا قىلىنىدۇ؛
دۆلەت ئۆلچىمى، ساھە ئۆلچىمى بولمىسا، ئادەتتىكى ئۆلچەم ياكى توختامنىڭ مەقسىتىگە ئۇيغۇن كېلىدىغان مۇئەييەن ئۆلچەم بويىچە ئىجرا قىلىنىدۇ.

( 2 ) مال پۇلى ياكى ئىش ھەققى ئېنىق بولمىسا، ئىجرا قىلىنغان جاينىڭ توختام تۈزۈلگەن چاغدىكى بازار باھاسى بويىچە ئىجرا قىلىنىدۇ؛
قانۇن بويىچە ھۆكۈمەت بېكىتمە باھاسى ياكى ھۆكۈمەت يېتەكچى باھاسى ئىجرا قىلىنىدىغانلىرى شۇ بەلگىلىمە بويىچە بولىدۇ.

( 3 ) ئىجرا قىلىنىدىغان جاي ئېنىق بولمىسا، پۇل بېرىدىغان توختام پۇل تاپشۇرۇۋالغۇچى تۇرۇشلۇق جايدا ئىجرا قىلىنىدۇ؛
كۆچمەس مۈلۈك تاپشۇرۇلغان بولسا، كۆچمەس مۈلۈك بار جايدا ئىجرا قىلىنىدۇ؛
باشقا نىشانلار مەجبۇرىيەتنى ئادا قىلغۇچى تەرەپ تۇرۇشلۇق جايدا ئادا قىلىنىدۇ.

( 4 ) ئادا قىلىش مۇددىتى ئېنىق بولمىسا، قەرزدار مەجبۇرىيىتىنى خالىغان ۋاقىتتا ئادا قىلسا بولىدۇ.ھەقدارمۇ ئىجرا قىلىشنى خالىغان ۋاقىتتا تەلەپ قىلسا بولىدۇ.لېكىن، قارشى تەرەپكە تەييارلىق قىلىۋېلىشقا زۆرۈر ۋاقىت بېرىش لازىم.

( 5 ) ئىجرا قىلىش ئۇسۇلى ئېنىق بولمىسا، توختام مەقسىتىنى ئىشقا ئاشۇرۇشقا پايدىلىق ئۇسۇل بويىچە ئىجرا قىلىنىدۇ.

( 6 ) مەسئۇلىيەتنى ئادا قىلىش خىراجىتىنى ئۈستىگە ئېلىش ئېنىق بولمىسا، مەجبۇرىيەتنى ئادا قىلغۇچى تەرەپ ئۈستىگە ئالىدۇ؛
ھەقدارنىڭ سەۋەبىدىن كۆپىيىپ كەتكەن ئادا قىلىش خىراجىتىنى ھەقدار ئۈستىگە ئالىدۇ.

512-ماددا ئالاقە تورى قاتارلىق ئۇچۇر تورى ئارقىلىق تۈزۈلگەن ئېلېكتىرونلۇق توختامنىڭ نىشانى تاپشۇرۇلىدىغان تاۋار بولسا ھەمدە تېز يەتكۈزۈش ئەشيا ئوبوروتى ئۇسۇلىدا تاپشۇرۇلسا، تاپشۇرۇۋالغۇچىنىڭ ئىمزا قويۇپ تاپشۇرۇۋالغان ۋاقتى تاپشۇرۇلغان ۋاقىت بولىدۇ.
ئېلېكتىرونلۇق توختامنىڭ نىشانى مۇلازىمەت قىلىش بولسا، ھاسىل قىلىنغان ئېلېكتىرونلۇق ئىسپات ياكى ماددىي ئىسپاتقا يېزىلغان ۋاقىت مۇلازىمەت قىلغان ۋاقىت بولىدۇ؛
يۇقىرىدا بايان قىلىنغان ئىسپاتقا ۋاقىت ئېنىق يېزىلمىغان ياكى ۋاقىت بىلەن ئەمەلىي مۇلازىمەت قىلغان ۋاقىت بىردەك بولمىغان بولسا، ئەمەلىي مۇلازىمەت قىلغان ۋاقتى ئۆلچەم قىلىنىدۇ.

ئېلېكتىرونلۇق توختامنىڭ نىشانى توردا يەتكۈزۈش ئۇسۇلى ئارقىلىق تاپشۇرۇلسا، توختام نىشانى توختاملاشقۇچى قارشى تەرەپ بېكىتكەن مۇئەييەن سىستېمىغا كىرگەن ھەمدە تەكشۈرۈپ پەرقلەندۈرگىلى بولىدىغان ۋاقىت تاپشۇرۇلغان ۋاقىت بولىدۇ.

ئېلېكترونلۇق توختاملاشقۇچىلار تاۋار تاپشۇرۇش ياكى مۇلازىمەت قىلىش ئۇسۇلى، ۋاقتىنى ئايرىم پۈتۈشكەن بولسا، شۇ پۈتۈم بويىچە بولىدۇ.

513-ماددا ھۆكۈمەت باھاسى ياكى ھۆكۈمەت يېتەكچى باھاسى ئىجرا قىلىنىدىغان توختامدا پۈتۈشكەن تاپشۇرۇش مۇددىتى ئىچىدە ھۆكۈمەت باھاسى تەڭشەلسە، تاپشۇرۇلغان ۋاقىتتىكى باھا بويىچە ھېسابلىنىدۇ.
نىشان نەرسىنى مۇددەت ئۆتۈپ كەتكەندە تاپشۇرغاندا، باھا ئۆرلەپ كەتكەن بولسا، ئەسلىي باھا بويىچە ئىجرا قىلىنىدۇ؛
باھا چۈشكەندە، يېڭى باھا بويىچە ئىجرا قىلىنىدۇ.
نىشان نەرسىنى مۇددەت ئۆتۈپ كەتكەندە ئالغان ياكى پۇل تۆلەشنى مۇددەت ئۆتۈپ كەتكەندە، باھا ئۆرلەپ كەتكەن بولسا، يېڭى باھا بويىچە ئىجرا قىلىنىدۇ؛
باھا چۈشكەندە، بۇرۇنقى باھا بويىچە ئىجرا قىلىنىدۇ.

514-ماددا ھەقدار قەرزداردىن پۇل بېرىش شەكلىدە قايتۇرۇلىدىغان قەرزنى ئەمەلىي ئادا قىلىنىدىغان جايدىكى قانۇنىي پۇل بىلەن ئادا قىلىشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ.قانۇندا ئايرىم بەلگىلەنگەنلىرى ياكى توختاملاشقۇچىلار ئايرىم پۈتۈشكەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

515-ماددا نىشاننىڭ بىر نەچچە نىشانىدا قەرزدار پەقەت ئۇنىڭ بىر تۈرىنىلا ئادا قىلىدىغان بولسا، تاللاش ھوقۇقىدىن بەھرىمەن بولىدۇ؛
لېكىن، قانۇندا ئايرىم بەلگىلەنگەنلىرى، توختاملاشقۇچىلار ئايرىم پۈتۈشكەنلىرى ياكى ئايرىم سودا ئادىتى بولغانلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

تاللاش ھوقۇقىغا ئىگە توختاملاشقۇچى پۈتۈشكەن مۇددەت ئىچىدە ياكى ئىجرا قىلىش مۇددىتى توشقاندىن كېيىن تاللىمىسا، سۈيلىگەندىن كېيىنمۇ مۇۋاپىق مۇددەت ئىچىدە تاللىمىسە، تاللاش ھوقۇقى قارشى تەرەپكە ئۆتىدۇ.

516-ماددا توختاملاشقۇچىلار تاللاش ھوقۇقىنى يۈرگۈزگەندە، قارشى تەرەپكە ۋاقتىدا ئۇقتۇرۇپ قويۇشى، ئۇقتۇرۇش قارشى تەرەپكە يېتىپ بارغاندا، نىشاننى بېكىتىشى كېرەك.
نىشان بېكىتىلگەندىن كېيىن ئۆزگەرتىشكە بولمايدۇ، لېكىن قارشى تەرەپ قوشۇلغانلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

تاللىغىلى بولىدىغان نىشاندا ئادا قىلغىلى بولمايدىغان ئەھۋال كۆرۈلسە، تاللاش ھوقۇقىغا ئىگە توختاملاشقۇچى ئادا قىلغىلى بولمايدىغان نىشاننى تاللىسا بولمايدۇ، لېكىن ئادا قىلغىلى بولمايدىغان ئەھۋالنى قارشى تەرەپ كەلتۈرۈپ چىقارغانلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

517-ماددا ئىككىدىن ئارتۇق ھەقدار بولۇپ، تەقسىم قىلىشقا بولىدىغان نىشانىدا، ھەر قايسىسى ئۈلۈشى بويىچە ھەقدارلىقتىن بەھرىمەن بولسا، ئۈلۈشلۈك ھەقدارلىق بولىدۇ؛
بۆلگىلى بولىدىغان نىشاننىڭ ئىككىدىن ئارتۇق قەرزدارى بولسا، ھەر قايسىسى ئۈلۈشى بويىچە قەرزدارلىقنى ئۈستىگە ئالىدۇ، بۇ ئۈلۈشلۈك قەرزدارلىق بولىدۇ.

ئۈلۈشلۈك ھەقدار ياكى ئۈلۈشلۈك قەرزدارنىڭ ئۈلۈشىنى بېكىتىكىلى بولمىسا، ئۈلۈشى ئوخشاش دەپ قارىلىدۇ.

518-ماددا ئىككىدىن ئارتۇق ھەقدار بولغان، قىسمەن ياكى بارلىق ھەقدارلار قەرزداردىن قەرز مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىشنى تەلەپ قىلالايدىغان ھەقدارلىق چاتما ھەقدارلىق بولىدۇ؛
ئىككىدىن ئارتۇق قەرزدار بولۇپ، ھەقدار قىسمەن ياكى بارلىق قەرزداردىن قەرزدارلىقنى تولۇق ئادا قىلىشنى تەلەپ قىلالايدىغان قەرزدارلىق چاتما قەرزدارلىق بولىدۇ.

چاتما ھەقدارلىق ياكى چاتما قەرزدارلىق قانۇندا بەلگىلىنىدۇ ياكى توختاملاشقۇچىلار پۈتۈشىدۇ.

519-ماددا چاتما قەرزدارلارنىڭ ئۈلۈشىنى بېكىتىكىلى بولمىسا، ئۈلۈشى ئوخشاش دەپ قارىلىدۇ.

ئەمەلىي ئۈستىگە ئالغان قەرزى ئۆز ئۈلۈشىدىن ئېشىپ كەتكەن چاتما قەرزدار ئېشىپ كەتكەن قىسمىنى باشقا چاتما قەرزدارنىڭ ئادا قىلىنمىغان ئۈلۈشى دائىرىسىدە تۆلىتىۋېلىشقا ھوقۇقلۇق ھەمدە مۇناسىپ ھالدا ھەقدارلىق ھوقۇقىدىن بەھرىمەن بولىدۇ، لېكىن ھەقدارنىڭ مەنپەئىتىگە زىيان يەتكۈزسە بولمايدۇ.
باشقا چاتما قەرزدارلار ھەقدارغا بېرىدىغان رەددىيەسىنى شۇ قەرزدارغا تەشەببۇس قىلسا بولىدۇ.

تۆلىتىۋېلىنىدىغان چاتما قەرزدار ئۆزى ئۈستىگە ئالىدىغان قەرز ئۈلۈشىنى ئادا قىلالمىسا، باشقا چاتما قەرزدارلار مۇناسىپ دائىرىدە نىسبەت بويىچە ئۈستىگە ئېلىشى لازىم.

520-ماددا قىسمەن چاتما قەرزدار قەرز مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلغان، خالاس قىلىۋەتكەن ياكى نىشان نەرسىنى ساقلاشقا بەرگەن بولسا، باشقا قەرزدارلارنىڭ ھەقدارغا تۆلەيدىغان قەرزى مۇناسىپ دائىرىدە يوقىلىدۇ؛
شۇ قەرزدار ئالدىنقى ماددىدىكى بەلگىلىمە بويىچە باشقا قەرزدارلاردىن تۆلىتىۋالسا بولىدۇ.

ھەقدار قىسمەن چاتما قەرزدارنىڭ قەرزىنى كەچۈرۈم قىلغان بولسا، باشقا چاتما قەرزدارلارنىڭ ھەقدارغا تۆلەيدىغان قەرزى شۇ چاتما قەرزدار ئۈستىگە ئالغان ئۈلۈش دائىرىسىدە يوقىلىدۇ.

قىسمەن چاتما قەرزدارلارنىڭ قەرزى بىلەن ھەقدارنىڭ ھەقدارلىقى بىر ئادەمگە تەۋە بولسا، شۇ قەرزدار ئۈستىگە ئالىدىغان ئۈلۈشنى چىقىرىۋەتكەندىن كېيىن، ھەقدارنىڭ باشقا قەرزدارلارغا بولغان ھەقدارلىقى داۋاملىق مەۋجۇت بولىدۇ.

ھەقدارنىڭ قىسمەن چاتما قەرزداردىن تۆلىتىۋېلىش ۋاقتىنى كەينىگە سۈرۈپ بېرىشى باشقا چاتما قەرزدارلار ئۈچۈنمۇ كۈچكە ئىگە.

521-ماددا چاتما ھەقدارلارنىڭ ئۈلۈشىنى بېكىتىكىلى بولمىسا، ئۈلۈشى ئوخشاش دەپ قارىلىدۇ.

ئەمەلىي تۆلىتىۋالغان ھەقدارلىقىدىكى چاتما ھەقدار باشقا چاتما ھەقدارلارغا نىسبەت بويىچە قايتۇرۇشى كېرەك.

چاتما ھەقدارلىققا مۇشۇ بابتىكى چاتما قەرزدارلىققا ئالاقىدار بەلگىلىمىلەر تەتبىقلانسا بولىدۇ.

522-ماددا توختاملاشقۇچىلار قەرزدار قەرز مەجبۇرىيىتىنى 3-كىشى ئالدىدا ئادا قىلىدۇ، دەپ پۈتۈشكەندە، قەرزدار 3-كىشى ئۈستىدە قەرز مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلمىسا ياكى قەرز مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىشى پۈتۈمگە ئۇيغۇن كەلمىسە، ھەقدار ئالدىدا خىلاپلىق جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالىدۇ.

قانۇندا ياكى توختاملاشقۇچىلارنىڭ پۈتۈمىدە 3-كىشى قەرز مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىشنى قەرزداردىن بىۋاسىتە تەلەپ قىلسا بولىدۇ دەپ بەلگىلەنگەن، 3-كىشى مۇۋاپىق مۆھلەتتە ئېنىق رەت قىلمىغان، قەرزدار 3-كىشى ئالدىدا قەرز مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلمىغان ياكى قەرز مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىشى پۈتۈمگە ئۇيغۇن كەلمىگەن بولسا، 3-كىشىنى قەرزداردىن خىلاپلىق جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ؛
قەرزدار ھەقدارغا بېرىدىغان رەددىيەسىنى 3-كىشىگە تەشەببۇس قىلسا بولىدۇ.

523-ماددا توختاملاشقۇچىلار 3-كىشىنىڭ قەرز مەجبۇرىيىتىنى ھەقدار ئالدىدا ئادا قىلىدىغانلىقىنى پۈتۈشكەن، 3-كىشى قەرز مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلمىغان ياكى ئۇنىڭ قەرز مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىشى پۈتۈمگە ئۇيغۇن كەلمىگەن بولسا، قەرزدار ھەقدار ئالدىدا خىلاپلىق جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

524-ماددا قەرزدار قەرز مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلمىغاندا، 3-كىشى قانۇنلۇق مەنپەئەتكە ئېرىشىدۇ، 3-شەخس ھەقدار ئالدىدا قەرز مەجبۇرىيىتىنى ۋاكالىتەن ئادا قىلىشقا ھوقۇقلۇق؛
لېكىن، قەرزنىڭ خاراكتېرى، توختاملاشقۇچىلارنىڭ پۈتۈمى ياكى قانۇندىكى بەلگىلىمە بويىچە قەرزدارلا ئادا قىلىدىغانلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

ھەقدار 3-كىشىنىڭ ئادا قىلىشىنى قوبۇل قىلغاندىن كېيىن، قەرزدارنىڭ ھەقدارلىقىنى 3-كىشىگە ئۆتۈنۈپ بېرىدۇ، لېكىن قەرزدار بىلەن 3-كىشى ئايرىم پۈتۈشكەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

525-ماددا توختاملاشقۇچىلار ئۆزئارا قەرزدار بولۇپ، ئادا قىلىش تەرتىپىنىڭ ئىلگىرى-كېيىنلىكى بولمىسا، تەڭ ئادا قىلىشى كېرەك.
بىر تەرەپ قارشى تەرەپ ئادا قىلىشتىن بۇرۇن ئۇنىڭ ئادا قىلىش تەلىپىنى رەت قىلىشقا ھوقۇقلۇق.
بىر تەرەپ قارشى تەرەپنىڭ قەرز مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىشى پۈتۈمگە ئۇيغۇن كەلمىگەندە، ئۇنىڭ مۇناسىپ ئادا قىلىش تەلىپىنى رەت قىلىشقا ھوقۇقلۇق.

526-ماددا توختاملاشقۇچىلار ئۆزئارا قەرزدار بولۇپ، ئادا قىلىش تەرتىپىنىڭ ئىلگىرى-كېيىنلىكى بولسا، ئاۋۋال ئادا قىلغۇچى تەرەپ ئادا قىلمىغان بولسا، كېيىن ئادا قىلغۇچى تەرەپ ئۇنىڭ ئادا قىلىش تەلىپىنى رەت قىلىشقا ھوقۇقلۇق.
ئاۋۋال ئادا قىلغۇچى تەرەپنىڭ قەرز مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىشى پۈتۈمگە ئۇيغۇن كەلمىسە، كېيىن ئادا قىلغۇچى تەرەپ ئۇنىڭ مۇناسىپ ئادا قىلىش تەلىپىنى رەت قىلىشقا ھوقۇقلۇق.

527-ماددا قەرز مەجبۇرىيىتىنى ئاۋۋال ئادا قىلىدىغان توختاملاشقۇچىنىڭ قارشى تەرەپتە تۆۋەندىكى ئەھۋاللارنىڭ بىرى كۆرۈلگەنلىكىنى ئىسپاتلايدىغان ھەقىقىي دەلىل-ئىسپاتى بولسا، ئادا قىلىشنى توختىتىپ تۇرسا بولىدۇ :

( 1 ) تىجارەت ئەھۋالى ئېغىر دەرىجىدە ناچارلىشىش؛

( 2 ) مال-مۈلكىنى يۆتكەش، مەبلىغىنى قايتۇرۇۋېلىش ئارقىلىق قەرز مەجبۇرىيىتىدىن قېچىش؛

( 3 ) سودا ئىناۋىتىنى يوقىتىش؛

( 4 ) قەرز مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىش ئىقتىدارىنى يوقىتىدىغان ياكى يوقىتىش ئېھتىمالى بولغان باشقا ئەھۋاللار.

توختاملاشقۇچىلار ھەقىقىي دەلىل-ئىسپاتى بولماي تۇرۇپ، ئادا قىلىشنى توختاتسا، خىلاپلىق جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالىدۇ.

528-ماددا توختاملاشقۇچىلار ئالدىنقى ماددىدىكى بەلگىلىمە بويىچە ئادا قىلىشنى توختاتسا، قارشى تەرەپكە ۋاقتىدا ئۇقتۇرۇشى كېرەك.
قارشى تەرەپ مۇۋاپىق كېپىللىك بەرسە، ئادا قىلىشنى ئەسلىگە كەلتۈرۈشى كېرەك.
ئادا قىلىش توختىتىپ تۇرۇلغاندىن كېيىن قارشى تەرەپ ئادا قىلىش ئىقتىدارىنى مۇۋاپىق مۇددەتتە ئەسلىگە كەلتۈرمىسە ھەمدە مۇۋاپىق كېپىللىك بەرمىسە، ھەرىكىتى ئارقىلىق ئاساسلىق قەرز مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلمايدىغانلىقىنى بىلدۈردى دەپ قارىلىدۇ، ئادا قىلىشنى توختىتىپ تۇرغان تەرەپ توختامنى بىكار قىلسا ھەمدە قارشى تەرەپتىن خىلاپلىق جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ.

529-ماددا ھەقدار ئايرىلىپ كەتكەنلىكى، قوشۇلۇپ كەتكەنلىكى ياكى تۇرۇشلۇق يېرىنى ئۆزگەرتكەنلىكىنى قەرزدارغا ئۇقتۇرماي، قەرز مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىشقا قىيىنچىلىق تۇغدۇرغان بولسا، قەرزدار ئادا قىلىشنى توختىتىپ تۇرسا ياكى نىشان نەرسىنى ساقلاشقا بەرسە بولىدۇ.

53-ماددا ھەقدار قەرزدارنىڭ قەرز مەجبۇرىيىتىنى مۇددەتتىن بۇرۇن ئادا قىلىشىنى رەت قىلسا بولىدۇ.لېكىن، مۇددەتتىن بۇرۇن ئادا قىلسا ھەقدارنىڭ مەنپەئىتىگە زىيان يەتمەيدىغانلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

قەرزدارنىڭ قەرز مەجبۇرىيىتىنى مۇددەتتىن بۇرۇن ئادا قىلىشى سەۋەبىدىن ھەقدارنىڭ كۆپىيىپ كەتكەن خىراجىتىنى قەرزدار ئۈستىگە ئالىدۇ.

531-ماددا ھەقدار قەرزدارنىڭ قەرز مەجبۇرىيىتىنى قىسمەن ئادا قىلىشىنى رەت قىلسا بولىدۇ.لېكىن، قىسمەن ئادا قىلسا ھەقدارنىڭ مەنپەئىتىگە زىيان يەتمەيدىغانلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

قەرزدارنىڭ قەرز مەجبۇرىيىتىنى قىسمەن ئادا قىلىشى سەۋەبىدىن ھەقدارنىڭ كۆپىيىپ كەتكەن خىراجىتىنى قەرزدار ئۈستىگە ئالىدۇ.

532-ماددا توختام كۈچكە ئىگە بولغاندىن كېيىن توختاملاشقۇچىلارنىڭ ئىسىم-فامىلىسى، نامىنىڭ ئۆزگىرىشى ياكى قانۇندا بەلگىلەنگەن ۋەكىلى، مەسئۇلى ۋە ئۈستىگە ئالغۇچىسىنىڭ ئۆزگىرىشى سەۋەبىدىن توختام مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلماسلىقىغا يول قويۇلمايدۇ.

533-ماددا توختام ۋۇجۇدقا كەلگەندىن كېيىن، توختامنىڭ ئاساسىي شەرتلىرىدە توختاملاشقۇچىلار توختام تۈزگەندە ئالدىن مۆلچەرلىيەلمەيدىغان، سودا خەۋپ-خەتىرىگە تەۋە بولمىغان زور ئۆزگىرىش يۈز بېرىدۇ.توختامنى داۋاملىق ئىجرا قىلىش توختاملاشقۇچى بىر تەرەپكە روشەن ئادالەتسىزلىك كەلتۈرىدىغان بولسا، پايدىسىز تەسىرگە ئۇچرىغان توختاملاشقۇچىلەر قارشى تەرەپ بىلەن قايتىدىن كېڭەشسە بولىدۇ؛
مۇۋاپىق مۆھلەتتە كېلىشەلمىسە، توختاملاشقۇچىلار خەلق سوت مەھكىمىسى ياكى كېسىم ئاپپاراتىدىن توختامنى ئۆزگەرتىش ياكى بىكار قىلىشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ.

خەلق سوت مەھكىمىسى ياكى كېسىم ئاپپاراتى دېلونىڭ ئەمەلىي ئەھۋالىغا بىرلەشتۈرۈپ، ئادىللىق پىرىنسىپىغا ئاساسەن توختامنى ئۆزگەرتىشى ياكى بىكار قىلىشى كېرەك.

534-ماددا توختامدىن پايدىلىنىپ دۆلەت مەنپەئىتى، ئاممىۋى مەنپەئەتكە خەۋپ يەتكۈزۈش قىلمىشى سادىر قىلغان توختاملاشقۇچىلارنى بازارنى نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش تارمىقى ۋە باشقا ئالاقىدار مەمۇرىي مەسئۇل تارماقلار قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردىكى بەلگىلىمە بويىچە نازارەت قىلىدۇ ۋە بىر تەرەپ قىلىدۇ.

5-باب توختامنى ئامان ساقلاش

535-ماددا قەرزدار ئۆز ھەقدارلىقى ۋە شۇ ھەقدارلىققا مۇناسىۋەتلىك قوشۇمچە ھوقۇقىنى يۈرگۈزۈشتە سۇسلۇق قىلىپ، ھەقدارنىڭ قەرەلى توشقان ھەقدارلىقىنىڭ ئەمەلگە ئېشىشىغا تەسىر يەتكۈزسە، ھەقدار خەلق سوت مەھكىمىسىدىن قەرزدارنىڭ ئاداچى ئالدىدىكى ھوقۇقىنى ئۆز نامىدا ۋاكالىتەن يۈرگۈزۈشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ.لېكىن، بۇ ھوقۇق قەرزدارغىلا تەۋە بولغانلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

ئورۇن بېسىش ھوقۇقىنى يۈرگۈزۈش دائىرىسى ھەقدارنىڭ قەرەلى توشقان ھەقدارلىقى بىلەن چەكلىنىدۇ.
ھەقدارنىڭ ئورۇن بېسىش ھوقۇقىنى يۈرگۈزۈشىگە كېتىدىغان زۆرۈر خىراجەتنى قەرزدار ئۈستىگە ئالىدۇ.

ئاداچى قەرزدارغا بېرىدىغان رەددىيەسىنى ھەقدارغا تەشەببۇس قىلسا بولىدۇ.

536-ماددا ھەقدارنىڭ ھەقدارلىقىنىڭ مۇددىتى توشۇشتىن ئىلگىرى، قەرزدارنىڭ ھوقۇقىدا دەۋا ۋاقىت چېكى سۈرۈكى توشاي دەپ قېلىش ياكى ۋەيران بولغان ھەقدارلىقنى ۋاقتىدا مەلۇم قىلماسلىق قاتارلىق ئەھۋاللار مەۋجۇت بولۇپ، ھەقدارنىڭ ھەقزارلىقىنىڭ ئەمەلگە ئېشىشىغا تەسىر يەتسە،
ھەقدار قەرزدارنىڭ ئاداچىسىدىن ئورۇن بېسىپ تۇرۇپ قەرزدار ئالدىدىكى ئادا قىلىش، ۋەيرانچىلىق باشقۇرغۇچىغا مەلۇم قىلىش ياكى باشقا زۆرۈر ھەرىكەت قوللىنىشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ.

537-ماددا خەلق سوت مەھكىمىسى ئورۇن بېسىش ھوقۇقىنىڭ كۈچكە ئىگە ئىكەنلىكىنى بېكىتكەن بولسا، قەرزدارنىڭ ئاداچىسى ھەقدار ئالدىدا مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىدۇ، ھەقدار ئادا قىلىشنى قوبۇل قىلغاندىن كېيىن، ھەقدار بىلەن قەرزدار، قەرزدار بىلەن ئاداچى ئوتتۇرىسىدىكى مۇناسىپ ھوقۇق-مەجبۇرىيەت ئاخىرلىشىدۇ.
قەرزدار ئاداچىنىڭ ھەقدارلىقى ياكى شۇ ھەقدارلىققا مۇناسىۋەتلىك قوشۇمچە ھوقۇقىغا ئامان ساقلاش، ئىجرا قىلىش تەدبىرى قوللانغان ياكى قەرزدار ۋەيران بولغان بولسا، ئالاقىدار قانۇن-نىزاملاردىكى بەلگىلىمە بويىچە بىر تەرەپ قىلىنىدۇ.

538-ماددا قەرزدار ئۆز ھەقدارلىقىدىن ۋاز كېچىش، ھەقدارلىق كېپىللىكىدىن ۋاز كېچىش ۋە مال-مۈلكىنى ھەقسىز ئۆتۈنۈپ بېرىش قاتارلىق ئۇسۇللار بىلەن مال-مۈلۈك ھوقۇق-مەنپەئىتىنى ھەقسىز بىر تەرەپ قىلىپ ياكى قەرەلى توشقان ھەقدارلىقىنىڭ ئادا قىلىنىش مۆھلىتىنى غەرەزلىك ئۇزارتىپ، ھەقدارنىڭ ھەقدارلىقىنىڭ ئەمەلگە ئېشىشىغا تەسىر يەتكۈزسە، ھەقدار خەلق سوت مەھكىمىسىدىن قەرزدارنىڭ ھەرىكىتىنى بىكار قىلىشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ.

539-ماددا قەرزدار روشەن نامۇۋاپىق تۆۋەن باھادا مال-مۈلكىنى ئۆتۈنۈپ بېرىپ، روشەن نامۇۋاپىق يۇقىرى باھادا باشقىلارنىڭ مال-مۈلكىنى قوبۇل قىلىپ ياكى باشقىلارنىڭ قەرزى ئۈچۈن كېپىللىك بېرىپ، ھەقدارنىڭ ھەقدارلىقىنىڭ ئەمەلگە ئېشىشىغا تەسىر يەتكۈزسە، قەرزدارنىڭ ئاداچىسى بۇ ئەھۋالنى بىلگەن ياكى بىلىشكە تېگىشلىك بولسا، ھەقدار خەلق سوت مەھكىمىسىدىن قەرزدارنىڭ ھەرىكىتىنى بىكار قىلىشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ.

540-ماددا بىكار قىلىش ھوقۇقىنى يۈرگۈزۈش دائىرىسى ھەقدارنىڭ ھەقدارلىقى بىلەن چەكلىنىدۇ.
ھەقدارنىڭ بىكار قىلىش ھوقۇقىنى يۈرگۈزۈشىگە كېتىدىغان زۆرۈر خىراجەتنى قەرزدار ئۈستىگە ئالىدۇ.

541-ماددا بىكار قىلىش ھوقۇقى ھەقدار بىكار قىلىش سەۋەبىنى بىلگەن ياكى بىلىشكە تېگىشلىك بولغان كۈندىن باشلاپ بىر يىل ئىچىدە يۈرگۈزىدۇ.
قەرزدارنىڭ ھەرىكىتى يۈز بەرگەن كۈندىن باشلاپ بەش يىل ئىچىدە بىكار قىلىش ھوقۇقى يۈرگۈزۈلمىگەن بولسا، بىكار قىلىش ھوقۇقى يوقىلىدۇ.

542-ماددا قەرزدارنىڭ ھەقدارنىڭ ھەقدارلىقىنىڭ ئەمەلگە ئېشىشىغا تەسىر يەتكۈزۈش ھەرىكىتى بىكار قىلىنغان بولسا، باشتىلا قانۇنىي چەكلەش كۈچىگە ئىگە ئەمەس.

6-باب توختامنى ئۆزگەرتىش ۋە ئۆتۈنۈپ بېرىش

543-ماددا توختاملاشقۇچىلار كېڭىشىپ بىرلىككە كەلسە، توختامنى ئۆزگەرتىشكە بولىدۇ.

544-ماددا توختاملاشقۇچىلار توختامنىڭ ئۆزگەرتىلىدىغان مەزمۇنلىرى توغرىسىدا ئېنىق پۈتۈشمىگەن بولسا، ئۆزگەرتىلمىگەن دەپ قارىلىدۇ.

545-ماددا ھەقدار ھەقدارلىقىنىڭ ھەممىسىنى ياكى بىر قىسمىنى 3-كىشىگە ئۆتۈنۈپ بەرسە بولىدۇ، لېكىن، تۆۋەندىكى ئەھۋاللارنىڭ بىرى كۆرۈلگەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا :

( 1 ) ھەقدارلىق خاراكتېرى بويىچە ئۆتۈنۈپ بېرىشكە بولمايدىغان بولسا؛

( 2 ) توختاملاشقۇچىلار ئۆتۈنۈپ بېرىشكە بولمايدۇ، دەپ پۈتۈشكەن بولسا؛

( 3 ) قانۇندىكى بەلگىلىمە بويىچە ئۆتۈنۈپ بېرىشكە بولمايدۇ.

توختاملاشقۇچىلار پۇلدىن باشقا ھەقدارلىقنى ئۆتۈنۈپ بېرىشكە بولمايدۇ دەپ پۈتۈشكەن بولسا، ياخشى نىيەتلىك 3-كىشى بىلەن قارشىلاشسا بولمايدۇ.
توختاملاشقۇچىلار پۇل ھەقدارلىقىنى ئۆتۈنۈپ بېرىشكە بولمايدۇ دەپ پۈتۈشكەن بولسا، 3-كىشى بىلەن قارشىلاشسا بولمايدۇ.

546-ماددا ھەقدار ھەقدارلىقنى ئۆتۈنۈپ بەرگەندە، قەرزدارغا ئۇقتۇرۇش قىلمىغان بولسا، ئۆتۈنۈپ بېرىش قەرزدار ئۈچۈن كۈچكە ئىگە ئەمەس.

ھەقدارلىقنى ئۆتۈنۈپ بېرىش ئۇقتۇرۇشىنى بىكار قىلىشقا بولمايدۇ.لېكىن قوبۇل قىلغۇچى قوشۇلغانلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

547-ماددا ھەقدار ھەقدارلىقىنى ئۆتۈنۈپ بەرسە، قوبۇل قىلغۇچى ھەقدارلىققا ئالاقىدار قوشۇمچە ھوقۇققا ئېرىشىدۇ.لېكىن، قوشۇمچە ھوقۇق ھەقدارغىلا مەنسۇپ بولغانلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

ئۆتۈنۈلگۈچى ئېرىشكەن قوشۇمچە ھوقۇق شۇ قوشۇمچە ھوقۇقنىڭ يۆتكەپ تىزىملاش رەسمىيىتىنىڭ ئۆتەلمىگەنلىكى ياكى يۆتكەپ ئىگىلەنمىگەنلىكىنىڭ تەسىرىگە ئۇچرىمايدۇ.

548-ماددا قەرزدار ھەقدارلىقنى ئۆتۈنۈپ بېرىش ئۇقتۇرۇشىنى تاپشۇرۇۋالغاندىن كېيىن، قەرزدار ئۆتۈنگۈچىگە بېرىدىغان رەددىيەسىنى قوبۇل قىلغۇچىغا تەشەببۇس قىلسا بولىدۇ.

549-ماددا تۆۋەندىكى ئەھۋاللارنىڭ بىرى كۆرۈلسە، قەرزدار قوبۇل قىلغۇچىغا خالاس قىلىۋېتىشنى تەشەببۇس قىلسا بولىدۇ :

( 1 ) قەرزدار ھەقدارلىقنى ئۆتۈنۈپ بېرىش ئۇقتۇرۇشىنى تاپشۇرۇۋالغاندا، قەرزدارنىڭ ئۆتۈنگۈچىدە ھەقدارلىقى بولسا ھەمدە قەرزدارنىڭ ھەقدارلىقىنىڭ مۇددىتى ئۆتۈنۈپ بېرىلگەن ھەقدارلىقتىن بۇرۇن توشسا ياكى تەڭ ۋاقىتتا توشسا؛

( 2 ) قەرزدارنىڭ ھەقدارلىقى بىلەن ئۆتۈنۈپ بېرىلگەن ھەقدارلىق بىر توختام ئاساسىدا ۋۇجۇدقا كەلگەن بولسا.

550-ماددا ھەقدارلىقنى ئۆتۈنۈپ بېرىش سەۋەبىدىن كۆپىيىپ كەتكەن ئادا قىلىش خىراجىتىنى ئۆتۈنگۈچى ئۈستىگە ئالىدۇ.

551-ماددا قەرزدار قەرزنىڭ ھەممىسىنى ياكى بىر قىسمىنى 3-كىشىگە ئۆتكۈزۈپ بەرمەكچى بولسا، ھەقدارنىڭ ماقۇللۇقىنى ئېلىشى كېرەك.

قەرزدار ياكى 3-كىشى ھەقدارنى مۇۋاپىق مۆھلەت ئىچىدە ماقۇللۇق بېرىشكە سۈيلىسە بولىدۇ، ھەقدار ئىپادە بىلدۈرمىسە، قوشۇلمىدى، دەپ قارىلىدۇ.

552-ماددا 3-كىشى قەرزدار بىلەن قەرزگە كىرىشنى پۈتۈشكەن ھەمدە ھەقدارغا ئۇقتۇرۇش قىلغاندا ياكى 3-كىشى ھەقدارغا قەرزگە كىرىشنى خالايدىغانلىقىنى بىلدۈرگەندە، ھەقدار مۇۋاپىق مۆھلەتتە ئېنىق رەت قىلمىسا، ھەقدار 3-كىشىدىن ئۆزى ئۈستىگە ئېلىشنى خالايدىغان قەرز دائىرىسىدە قەرزدار بىلەن چاتما قەرزنى ئۈستىگە ئېلىشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ.

553-ماددا قەرزدار قەرزنى ئۆتكۈزۈپ بەرگەن بولسا، يېڭى قەرزدار ئەسلىدىكى قەرزدارنىڭ ھەقدارغا بېرىدىغان رەددىيەسىنى تەشەببۇس قىلسا بولىدۇ؛
ئەسلىدىكى قەرزدارنىڭ ھەقداردا ھەقدارلىقى بولسا، يېڭى قەرزدار ھەقدارغا خالاس قىلىۋېتىشنى تەشەببۇس قىلسا بولمايدۇ.

554-ماددا قەرزدار قەرزدارلىقنى ئۆتكۈزۈپ بەرگەن بولسا، يېڭى قەرزدار ئاساسىي قەرزدارلىققا ئالاقىدار قوشۇمچە قەرزدارلىقنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك، لېكىن، قوشۇمچە قەرزدارلىق ئەسلىدىكى قەرزدارغىلا تەۋە بولغانلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

555-ماددا توختاملاشقۇچى بىر تەرەپ قارشى تەرەپنىڭ ماقۇللۇقى بىلەن ئۆزىنىڭ توختامدىكى ھوقۇقى-مەجبۇرىيەتلىرىنى بىراقلا 3-كىشىگە ئۆتۈنۈپ بەرسە بولىدۇ.

556-ماددا توختامدىكى ھوقۇق-مەجبۇرىيەتلەر بىر يولىلا ئۆتۈنۈپ بېرىلسە، ھەقدارلىقنى ئۆتۈنۈپ بېرىش، قەرزدارلىقنى ئۆتكۈزۈپ بېرىشكە دائىر بەلگىلىمىلەر تەتبىقلىنىدۇ.

7-باب توختامدىكى ھوقۇق-مەجبۇرىيەتنىڭ ئاخىرلىشىشى

557-ماددا تۆۋەندىكى ئەھۋاللارنىڭ بىرى كۆرۈلسە، ھەقدارلىق-قەرزدارلىق ئاخىرلىشىدۇ :

( 1 ) قەرز مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىپ بولغان بولسا؛

( 2 ) قەرز مەجبۇرىيىتىنى ئۆزئارا خالاس قىلىۋېتىش؛

( 3 ) قەرزدار نىشان نەرسىنى قانۇن بويىچە ساقلاشقا بەرگەن بولسا؛

( 4 ) ھەقدار قەرزنى كەچۈرۈم قىلغان بولسا؛

( 5 ) ھەقدارلىق بىلەن قەرزدارلىق بىرلا كىشىگە مەنسۇپ بولسا؛

( 6 ) قانۇندا ئاخىرلىشىدىغانلىقى بەلگىلەنگەن ياكى توختاملاشقۇچىلار ئاخىرلىشىدۇ دەپ پۈتۈشكەن باشقا ئەھۋاللار.

توختام بىكار قىلىنسا، شۇ توختامدىكى ھوقۇق-مەجبۇرىيەت مۇناسىۋىتى ئاخىرلىشىدۇ.

558-ماددا ھەقدارلىق-قەرزدارلىق ئاخىرلاشقاندىن كېيىن، توختاملاشقۇچىلار سەمىمىيەت پىرىنسىپى قاتارلىق پىرىنسىپلارغا ئەمەل قىلىپ، سودا ئادىتىگە ئاساسەن ئۇقتۇرۇش قىلىش، ھەمكارلىشىش، مەخپىيەتلىكنى ساقلاش، كونا نەرسىلەرنى يىغىۋېلىش قاتارلىق مەجبۇرىيەتلەرنى ئادا قىلىشى كېرەك.

559-ماددا ھەقدارلىق-قەرزدارلىق ئاخىرلاشقاندا، ھەقدارلىقنىڭ قوشۇمچە ھوقۇقى تەڭ يوقىلىدۇ، لېكىن قانۇندا ئايرىم بەلگىلەنگەنلىرى ياكى توختاملاشقۇچىلار ئايرىم پۈتۈشكەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

560-ماددا قەرزدار بىر ھەقدارغا تۆلەيدىغان بىر قانچە قەرز مەجبۇرىيىتىنىڭ تۈرى ئوخشاش بولسا، قەرزدارنىڭ بەرگىنى ھەممە قەرزنى ئۈزۈشكە يەتمىسە، قەرزدار ئۈزىدىغان قەرز مەجبۇرىيىتىنى بەلگىلەپ بېرىدۇ، توختاملاشقۇچىلار ئايرىم پۈتۈشكەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

قەرزدار بەلگىلەپ بەرمىسە، مۇددىتى توشقان قەرز مەجبۇرىيىتىنى ئاۋۋال ئادا قىلىش كېرەك؛
بىرنەچچە تۈرلۈك قەرز مەجبۇرىيىتىنىڭ ھەممىسىنىڭ مۇددىتى توشقان بولسا، ھەقدارغا كېپىللىك بەرمىگەن ياكى كېپىللىكنى ئەڭ ئاز بەرگەن قەرز مەجبۇرىيىتى ئاۋۋال ئادا قىلىنىدۇ؛
كېپىللىك بېرىلمىگەن ياكى كېپىللىك ئوخشاش بولسا، قەرزدار يۈكى ئېغىرراق قەرز مەجبۇرىيىتىنى ئاۋۋال ئادا قىلىدۇ؛
يۈكى ئوخشاش بولسا، قەرز مۇددىتى توشۇشنىڭ ئىلگىرى-كېيىنلىك تەرتىپى بويىچە ئادا قىلىنىدۇ؛
مۇددىتى ئوخشاش ۋاقىتتا توشقان بولسا، قەرزدارلىق نىسبىتى بويىچە ئادا قىلىنىدۇ.

561-ماددا قەرزدار ئاساسىي قەرز مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلغاندىن باشقا، ئۆسۈم ۋە ھەقدارلىقنى ئەمەلگە ئاشۇرۇشقا دائىر خىراجەتلەرنىمۇ تۆلىشى كېرەك، بەرگىنى ھەممە قەرزنى ئۈزۈشكە يەتمىسە، توختاملاشقۇچىلار ئايرىم پۈتۈشكەنلىرىنى ھېسابقا ئالمىغاندا، تۆۋەندىكى تەرتىپ بويىچە ئادا قىلىشى كېرەك :

( 1 ) ھەقدارلىقنى ئەمەلگە ئاشۇرۇشقا ئالاقىدار خىراجەت؛

( 2 ) ئۆسۈم؛

( 3 ) ئاساسىي قەرز مەجبۇرىيىتى.

562-ماددا توختاملاشقۇچىلار كېڭىشىپ بىرلىككە كېلىپ توختامنى بىكار قىلسا بولىدۇ.

توختاملاشقۇچىلار بىر تەرەپ توختامنى بىكار قىلىدىغان سەۋەبلەرنى پۈتۈشسە بولىدۇ.
توختامنى بىكار قىلىدىغان سەۋەب ھازىرلانغاندا، بىكار قىلىش ھوقۇقدارى توختامنى بىكار قىلسا بولىدۇ.

563-ماددا تۆۋەندىكى ئەھۋاللارنىڭ بىرى كۆرۈلسە توختاملاشقۇچىلار توختامنى بىكار قىلسا بولىدۇ :

( 1 ) تاقابىل تۇرغىلى بولمايدىغان ئەھۋال سەۋەبىدىن توختام مەقسىتىنى ئىشقا ئاشۇرغىلى بولمىسا؛

( 2 ) ئادا قىلىش مۇددىتى توشۇشتىن بۇرۇن توختاملاشقۇچى بىر تەرەپ ئاساسلىق قەرز مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلمايدىغانلىقىنى ئېنىق بىلدۈرسە ياكى ھەرىكىتى ئارقىلىق بىلدۈرسە؛

( 3 ) توختاملاشقۇچى بىر تەرەپ ئاساسلىق قەرز مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىشنى كېچىكتۈرۈپ، سۈيلىگەندىن كېيىنكى مۇۋاپىق مۆھلەتتىمۇ ئادا قىلمىسا؛

( 4 ) توختاملاشقۇچى بىر تەرەپ قەرز مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىشنى كېچىكتۈرگەنلىكى ياكى پۈتۈمگە خىلاپ باشقا قىلمىش سادىر قىلغانلىقى سەۋەبىدىن توختام مەقسىتىنى ئىشقا ئاشۇرغىلى بولمىسا؛

( 5 ) قانۇندا بەلگىلەنگەن باشقا ئەھۋاللار.

توختاملاشقۇچىلار سىجىل ئادا قىلىنىدىغان قەرز مەجبۇرىيىتى مەزمۇن قىلىنغان قەرەلسىز توختامنى خالىغان چاغدا بىكار قىلسا بولىدۇ، لېكىن مۇۋاپىق مۇددەتتىن بۇرۇن قارشى تەرەپكە ئۇقتۇرۇپ قويۇشى كېرەك.

564-ماددا قانۇندا ياكى توختاملاشقۇچىلارنىڭ پۈتۈمىدە بىكار قىلىش ھوقۇقىنى يۈرگۈزۈش مۇددىتى بەلگىلەنگەن بولسا، توختاملاشقۇچىلار مۇددەت توشقاندىن كېيىن يۈرگۈزمىسە، ھوقۇق يوقىلىدۇ.

قانۇندا ياكى توختاملاشقۇچىلارنىڭ پۈتۈمىدە بىكار قىلىش ھوقۇقىنى يۈرگۈزۈش مۇددىتى بەلگىلەنمىگەن بولسا، بىكار قىلىش ھوقۇقدارى بىكار قىلىش سەۋەبىنى بىلگەن ياكى بىلىشكە تېگىشلىك بولغان كۈندىن باشلاپ بىر يىل ئىچىدە يۈرگۈزمىسە ياكى قارشى تەرەپ سۈيلىگەندىن كېيىنكى مۇۋاپىق مۇددەت ئىچىدىمۇ يۈرگۈزمىسە، ھوقۇق يوقىلىدۇ.

565-ماددا توختاملاشقۇچى بىر تەرەپ توختامنى بىكار قىلىشنى قانۇن بويىچە تەشەببۇس قىلسا، قارشى تەرەپكە ئۇقتۇرۇشى كېرەك.
توختام قارشى تەرەپكە يېتىپ بارغاندىن باشلاپ بىكار قىلىنىدۇ؛
ئۇقتۇرۇشتا قەرزدار قەرەللىك مۇددەت ئىچىدە قەرز مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلمىسا، توختام ئۆزلۈكىدىن بىكار قىلىنىدۇ دەپ ئېنىق يېزىلغان، قەرزدار شۇ مۆھلەتتە قەرز مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلمىغان بولسا، توختام ئۇقتۇرۇشتا يېزىلغان مۇددەت توشقاندا بىكار قىلىنىدۇ.
قارشى تەرەپنىڭ توختامنى بىكار قىلىشقا باشقىچە پىكرى بولسا، توختاملاشقۇچى ھەرقانداق بىر تەرەپ خەلق سوت مەھكىمىسى ياكى كېسىم ئاپپاراتىدىن بىكار قىلىش ھەرىكىتىنىڭ كۈچىنى مۇئەييەنلەشتۈرۈشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ.

توختاملاشقۇچى بىر تەرەپ قارشى تەرەپكە ئۇقتۇرۇش قىلماي، توختامنى بىۋاسىتە دەۋا قىلىش ياكى كېسىم قىلىشنى ئىلتىماس قىلىش ئۇسۇلىدا بىكار قىلىشنى قانۇن بويىچە تەشەببۇس قىلسا، خەلق سوت مەھكىمىسى ياكى كېسىم ئاپپاراتى بۇ تەشەببۇسنى مۇئەييەنلەشتۈرسە، توختام ئەرزنامىنىڭ كۆچۈرمىسى ياكى كېسىم ئىلتىماسىنىڭ كۆچۈرمىسى قارشى تەرەپكە يەتكۈزۈلگەندىن باشلاپ بىكار قىلىنىدۇ.

566-ماددا توختام بىكار قىلىنغاندىن كېيىن ئىجرا قىلىنمىغان بولسا، ئىجرا قىلىش توختىتىلىدۇ؛
ئىجرا قىلىنغان بولسا، ئىجرا قىلىش ئەھۋالىغا ۋە توختامنىڭ خاراكتېرىگە ئاساسەن توختاملاشقۇچىلار ئەسلىي ھالىتىگە كەلتۈرۈپ بېرىشنى ياكى باشقا تولۇقلاش تەدبىرى قوللىنىشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ ھەمدە زىياننى تۆلەپ بېرىشنى تەلەپ قىلىشقا ھوقۇقلۇق.

توختام پۈتۈمگە خىلاپلىق قىلىش سەۋەبىدىن بىكار قىلىنغان بولسا، بىكار قىلىش ھوقۇقدارى خىلاپلىق قىلغۇچىدىن خىلاپلىق جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ، لېكىن توختاملاشقۇچىلار ئايرىم پۈتۈشكەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

ئاساسىي توختام بىكار قىلىنغاندىن كېيىن، كېپىل قەرزدار ئۈستىگە ئالىدىغان ھەق تەلەپ جاۋابكارلىقىغا قارىتا كېپىللىك جاۋابكارلىقىنى داۋاملىق ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك، لېكىن كېپىللىك توختامىدا ئايرىم پۈتۈشكەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

567-ماددا توختامدىكى ھوقۇق-مەجبۇرىيەت مۇناسىۋىتىنىڭ ئاخىرلىشىشى توختامدىكى راسچوت قىلىش ۋە ھېساب ئېنىقلاشقا دائىر ماددىلارنىڭ كۈچىگە تەسىر يەتكۈزمەيدۇ.

568-ماددا توختاملاشقۇچىلارنىڭ بىر-بىرىگە قەرزدارلىقى بولۇپ، بۇ قەرزدارلىقتىكى نىشان نەرسىنىڭ تۈرى ۋە سۈپىتى ئوخشاش بولسا، خالىغان بىر تەرەپ ئۆزىنىڭ قەرزدارلىقىنى قارشى تەرەپنىڭ مۇددىتى توشقان قەرزدارلىقى بىلەن خالاس قىلىۋەتسە بولىدۇ؛
لېكىن، قەرزنىڭ خاراكتېرى بويىچە، توختاملاشقۇچىلارنىڭ پۈتۈمى ياكى قانۇندىكى بەلگىلىمىلەر بويىچە خالاس قىلىۋېتىشكە بولمايدىغانلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

توختاملاشقۇچىلار خالاس قىلىۋېتىشنى تەشەببۇس قىلسا، قارشى تەرەپكە ئۇقتۇرۇپ قويۇشى كېرەك.
ئۇقتۇرۇش قارشى تەرەپكە يېتىپ بارغان ۋاقىتتىن باشلاپ كۈچكە ئىگە بولىدۇ.
خالاس قىلىشتا قوشۇمچە شەرت قويۇشقا ياكى قوشۇمچە مۆھلەت بەلگىلەشكە بولمايدۇ.

569-ماددا توختاملاشقۇچىلارنىڭ بىر-بىرىگە قەرزدارلىقى بولۇپ، نىشان نەرسىنىڭ تۈرى ۋە سۈپىتى ئوخشاش بولمىسا، كېڭىشىپ بىرلىككە كېلىپ خالاس قىلىۋەتسىمۇ بولىدۇ.

507-ماددا تۆۋەندىكى ئەھۋاللارنىڭ بىرى كۆرۈلۈپ قەرز مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلغىلى بولمىسا، قەرزدار نىشان نەرسىنى ساقلاشقا بەرسە بولىدۇ :

( 1 ) ھەقدار يولسىز سەۋەبلەر بىلەن قايتۇرۇۋېلىشنى رەت قىلسا؛

( 2 ) ھەقدار ئىز-دېرەكسىز يوقاپ كەتسە؛

( 3 ) ھەقدار ئۆلۈپ كېتىپ ۋارىسى، مىراس باشقۇرغۇچىسى بېكىتىلمىگەن بولسا ياكى ھەق تەلەپ ھەرىكەت ئىقتىدارىدىن قېلىپ، ۋەسىيسى بېكىتىلمىگەن بولسا؛

( 4 ) قانۇندا بەلگىلەنگەن باشقا ئەھۋاللار.

نىشان نەرسە ساقلاشقا بېرىشكە مۇۋاپىق كەلمىسە ياكى ساقلاشقا بېرىش خىراجىتى بەك كۆپ بولسا، قەرزدار نىشان نەرسىنى قانۇن بويىچە كىمئارتۇق قىلىپ سېتىپ ياكى سېتىۋېتىپ، ئېرىشكەن پۇلنى ساقلاشقا بەرسە بولىدۇ.

571-ماددا قەرزدار نىشان نەرسىنى ياكى نىشان نەرسىنى كىمئارتۇق قىلىپ سېتىپ، سېتىۋېتىپ تاپقان پۇلنى ساقلاشقا بەرگەن تارماققا تاپشۇرغاندا، ساقلىتىش ئىشقا ئاشىدۇ.

ساقلىتىش ئىشقا ئاشقان بولسا، قەرزدار نىشان نەرسىنى ساقلاشقا بېرىش دائىرىسىدە تاپشۇردى دەپ قارىلىدۇ.

572-ماددا نىشان نەرسە ساقلاشقا بېرىلگەندىن كېيىن، قەرزدار ھەقدارغا ياكى ھەقدارنىڭ ۋارىسى، مىراس باشقۇرغۇچىسى، ۋەسىيسى، مال-مۈلكىنى ۋاكالىتەن باشقۇرغۇچىسىغا ۋاقتىدا ئۇقتۇرۇش قىلىشى كېرەك.

573-ماددا نىشان نەرسە ساقلاشقا بېرىلگەندىن كېيىن، ئۇنىڭ بۇزۇلۇش، يوقىلىپ كېتىش خەۋپ-خەتىرىنى ھەقدار ئۈستىگە ئالىدۇ.
ساقلىتىش مەزگىلىدە نىشان نەرسىنىڭ تۇغۇندىسى ھەقدارغا تەۋە بولىدۇ.
ساقلىتىش خىراجىتىنى ھەقدار ئۈستىگە ئالىدۇ.

574-ماددا ھەقدار ساقلاشقا بېرىلگەن نەرسىنى خالىغان چاغدا ئالسا بولىدۇ.
لېكىن ھەقدارنىڭ قەرزدارغا مۇددىتى توشقان قەرزدارلىقى بولسا، ھەقدار قەرز مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىش ياكى كېپىللىك بېرىشتىن بۇرۇن، ساقلىغۇچى تارماق قەرزدارنىڭ تەلىپىگە ئاساسەن ئۇنىڭ ساقلاشقا بېرىلگەن نەرسىنى ئېلىشىنى رەت قىلىشى كېرەك.

ھەقدار ساقلاشقا بېرىلگەن كۈندىن باشلاپ بەش يىل ئىچىدە ساقلاشقا بېرىلگەن نەرسىنى ئېلىش ھوقۇقىنى يۈرگۈزمىسە، ئېلىش ھوقۇقى يوقىلىدۇ، ساقلىتىش خىراجىتى تۇتۇپ قېلىنغاندىن كېيىن، ساقلاشقا بېرىلگەن نەرسە دۆلەتكە تەۋە بولىدۇ.
لېكىن ھەقدار قەرزدارغا تۆلەيدىغان مۇددىتى توشقان قەرز مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلمىسا ياكى ھەقدار ساقلىغۇچى تارماققا ساقلاشقا بېرىلگەن نەرسىنى ئېلىش ھوقۇقىدىن ۋاز كەچكەنلىكىنى يازما بىلدۈرسە، قەرزدار ساقلاشقا بېرىش خىراجىتىنى ئۈستىگە ئالغاندىن كېيىن ساقلاشقا بېرىلگەن نەرسىنى قايتۇرۇۋېلىشقا ھوقۇقلۇق.

575-ماددا ھەقدار قەرزدارنىڭ بىر قىسىم ياكى ھەممە قەرز مەجبۇرىيىتىنى كەچۈرۈم قىلسا، ھەقدارلىق-قەرزدارلىق قىسمەن ياكى تولۇق ئاخىرلىشىدۇ، لېكىن قەرزدار مۇۋاپىق مۇددەت ئىچىدە رەت قىلغانلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

576-ماددا ھەقدارلىق بىلەن قەرزدارلىق بىرلا كىشىگە مەنسۇپ بولسا، ھەقدارلىق-قەرزدارلىق ئاخىرلىشىدۇ، لېكىن 3-كىشىنىڭ مەنپەئىتىگە زىيان يەتكۈزىدىغانلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

8-باب خىلاپلىق جاۋابكارلىقى

577-ماددا توختاملاشقۇچى بىر تەرەپ توختامدىكى مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلمىسا ياكى توختامدىكى مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىشى پۈتۈمگە ئۇيغۇن كەلمىسە، داۋاملىق ئادا قىلىش، تولۇقلاش تەدبىرى قوللىنىش ياكى زىياننى تۆلەش قاتارلىق خىلاپلىق جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

578-ماددا توختاملاشقۇچى بىر تەرەپ توختامدىكى مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلمايدىغانلىقىنى ئېنىق بىلدۈرسە ياكى ھەرىكىتى ئارقىلىق ئىپادىلىسە، ئادا قىلىش مۇددىتى توشۇشتىن بۇرۇن، قارشى تەرەپ ئۇنىڭدىن خىلاپلىق جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ.

579-ماددا توختاملاشقۇچى بىر تەرەپ مال پۇلى، ئىش ھەققى، ئىجارە ھەققى، ئۆسۈمنى تۆلىمىسە ياكى باشقا پۇل قەرزىنى تۆلىمىسە، قارشى تەرەپ ئۇنىڭدىن تۆلەشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ.

580-ماددا توختاملاشقۇچى بىر تەرەپ پۇلدىن باشقا قەرز مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلمىسا ياكى پۇلدىن باشقا قەرز مەجبۇرىيتىنى ئادا قىلىشى پۈتۈمگە ئۇيغۇن كەلمىسە، قارشى تەرەپ ئادا قىلىشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ.لېكىن تۆۋەندىكى ئەھۋاللارنىڭ بىرى كۆرۈلگەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا :

( 1 ) قانۇن جەھەتتە ياكى ئەمەلىيەتتە ئادا قىلغىلى بولمىسا؛

( 2 ) قەرز نىشانى مەجبۇرىي ئادا قىلدۇرۇشقا مۇۋاپىق كەلمىسە ياكى ئادا قىلىش خىراجىتى بەك كۆپ بولسا؛

( 3 ) ھەقدار مۇۋاپىق مۇددەت ئىچىدە ئادا قىلىشنى تەلەپ قىلمىسا.

ئالدىنقى تارماقتا بەلگىلەنگەن بۇنىڭ سىرتىدا بەلگىلەنگەن ئەھۋاللارنىڭ بىرى كۆرۈلگەنلىكتىن توختام مەقسىتىنى ئىشقا ئاشۇرغىلى بولمىسا، خەلق سوت مەھكىمىسى ياكى كېسىم ئاپپاراتى توختاملاشقۇچىلارنىڭ تەلىپىگە ئاساسەن توختامدىكى ھوقۇق-مەجبۇرىيەت مۇناسىۋىتىنى ئاخىرلاشتۇرسا بولىدۇ، لېكىن خىلاپلىق جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشقا تەسىر يەتكۈزمەيدۇ.

581-ماددا توختاملاشقۇچى بىر تەرەپ قەرز مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلمىسا ياكى قەرز مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىشى پۈتۈمگە ئۇيغۇن كەلمىسە، قەرزنىڭ خاراكتېرى بويىچە مەجبۇرىي ئادا قىلدۇرۇشقا بولمىسا، قارشى تەرەپ ئۇنىڭدىن 3-كىشىنىڭ ۋاكالىتەن ئادا قىلىشىغا كېتىدىغان خىراجەتنى ئۈستىگە ئېلىشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ.

582-ماددا ئادا قىلىش پۈتۈمگە ئۇيغۇن كەلمىسە، توختاملاشقۇچىلارنىڭ پۈتۈمى بويىچە خىلاپلىق جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىش كېرەك.
خىلاپلىق جاۋابكارلىقى پۈتۈشۈلمىگەن ياكى ئېنىق پۈتۈشۈلمىگەن بولسا، مۇشۇ قانۇننىڭ 510-ماددىسىدىكى بەلگىلىمە بويىچە بېكىتكىلىمۇ بولمىسا، زىيانغا ئۇچرىغۇچى تەرەپ نىشاننىڭ خاراكتېرى ۋە زىياننىڭ ئېغىر-يېنىكلىكىگە قاراپ، قارشى تەرەپتىن رېمونت قىلىپ بېرىش، قايتا ياساپ بېرىش، ئالماشتۇرۇپ بېرىش، مالنى قايتۇرۇش، مال پۇلىنى ياكى ئىش ھەققىنى كېمەيتىپ بېرىش قاتارلىق خىلاپلىق جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشنى مۇۋاپىق تاللاپ تەلەپ قىلسا بولىدۇ.

583-ماددا توختاملاشقۇچى بىر تەرەپ توختامدىكى مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلمىسا ياكى توختامدىكى مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىشى پۈتۈمگە ئۇيغۇن كەلمىسە، مەجبۇرىيەتنى ئادا قىلغان ياكى تولۇقلاش تەدبىرى قوللانغاندىن كېيىنمۇ قارشى تەرەپ باشقا زىيانغا ئۇچرىغان بولسا، زىياننى تۆلەپ بېرىشى كېرەك.

584-ماددا توختاملاشقۇچى بىر تەرەپ توختامدىكى مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلماي ياكى ئادا قىلىشى پۈتۈمگە ئۇيغۇن كەلمەي قارشى تەرەپنى زىيانغا ئۇچراتقان بولسا، زىياننى تۆلەش سوممىسى توختامغا خىلاپلىق قىلىش تۈپەيلىدىن كېلىپ چىققان زىيانغا، جۈملىدىن توختامنى ئىجرا قىلغاندىن كېيىن ئېرىشكىلى بولىدىغان مەنپەئەتكە تەڭ بولۇشى كېرەك.
لېكىن، توختامغا خىلاپلىق قىلغان تەرەپنىڭ توختام تۈزگەندە ئالدىن كۆرگەن ياكى ئالدىن كۆرۈشكە تېگىشلىك بولغان، توختامغا خىلاپلىق قىلغاندا كېلىپ چىقىش ئېھتىمالى بولغان زىيىنىدىن ئېشىپ كەتسە بولمايدۇ.

585-ماددا توختاملاشقۇچىلار بىر تەرەپ توختامغا خىلاپلىق قىلغاندا، خىلاپلىق ئەھۋالىغا قاراپ قارشى تەرەپكە مەلۇم مىقداردا خىلاپلىق پۇلى تۆلەش ھەققىدە پۈتۈشسە بولىدۇ، توختامغا خىلاپلىق قىلىش تۈپەيلىدىن كېلىپ چىققان زىيان تۆلىمى سوممىسىنى ھېسابلاش ئۇسۇلى ھەققىدە پۈتۈشسىمۇ بولىدۇ.

پۈتۈشكەن خىلاپلىق پۇلى كېلىپ چىققان زىياندىن ئاز بولسا، خەلق سوت مەھكىمىسى ياكى كېسىم ئاپپاراتى توختاملاشقۇچىلارنىڭ تەلىپىگە ئاساسەن كۆپەيتىپ بەرسە بولىدۇ؛
پۈتۈشكەن خىلاپلىق پۇلى كېلىپ چىققان زىياندىن زىيادە كۆپ بولسا، خەلق سوت مەھكىمىسى ياكى كېسىم ئاپپاراتى توختاملاشقۇچىلارنىڭ تەلىپىگە ئاساسەن مۇۋاپىق ئازايتىپ بەرسە بولىدۇ.

توختاملاشقۇچىلار پۈتۈشكەن خىلاپلىق پۇلىنى ئادا قىلىشنى كېچىكتۈرسە، توختامغا خىلاپلىق قىلغان تەرەپ خىلاپلىق پۇلىنى تۆلىگەندىن كېيىن قەرز مەجبۇرىيىتىنىمۇ ئادا قىلىشى كېرەك.

586-ماددا توختاملاشقۇچىلار بىر تەرەپنىڭ قارشى تەرەپكە ھەقدارلىق كېپىلى سۈپىتىدە زاكالەت بېرىشىنى پۈتۈشسە بولىدۇ.
زاكالەت توختامى زاكالەت پۇلىنى ئەمەلىي تاپشۇرغان ۋاقىتتىن باشلاپ كۈچكە ئىگە بولىدۇ.

زاكالەت سوممىسىنى توختاملاشقۇچىلار پۈتۈشىدۇ؛
لېكىن، ئاساسىي توختامدىكى نىشان سوممىنىڭ 20 پىرسەنتىدىن ئېشىپ كەتسە بولمايدۇ، ئېشىپ كەتكەن قىسمى زاكالەت كۈچىگە ئىگە ئەمەس.
ئەمەلىي تاپشۇرغان زاكالەت سوممىسى پۈتۈشكەن سوممىدىن كۆپ ياكى ئاز بولسا، پۈتۈشكەن زاكالەت سوممىسى ئۆزگەرتىلدى دەپ قارىلىدۇ.

587-ماددا قەرزدار قەرز مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلغان بولسا، زاكالەتنى مال پۇلىغا ھېسابلىشى ياكى قايتۇرۇۋېلىشى لازىم.
زاكالەت بەرگەن تەرەپ قەرز مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلماي ياكى قەرز مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىشى پۈتۈمگە ئۇيغۇن بولماي، توختام مەقسىتىنىڭ ئەمەلگە ئاشماسلىقىنى كەلتۈرۈپ چىقارغان بولسا، زاكالەتنى قايتۇرۇپ بېرىشنى تەلەپ قىلىش ھوقۇقى بولمايدۇ؛
زاكالەت ئالغۇچى تەرەپ قەرز مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلماي ياكى قەرز مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىشى پۈتۈمگە ئۇيغۇن كەلمەي، توختام مەقسىتىنىڭ ئىشقا ئاشماسلىقىنى كەلتۈرۈپ چىقارغان بولسا، زاكالەتنى ئىككى ھەسسە قايتۇرۇشى كېرەك.

588-ماددا توختاملاشقۇچىلار خىلاپلىق پۇلىنىمۇ، زاكالەتنىمۇ پۈتۈشكەن بولسا، بىر تەرەپ توختامغا خىلاپلىق قىلغاندا، قارشى تەرەپ خىلاپلىق پۇلى ياكى زاكالەتكە دائىر ماددىلارنى تاللاپ تەتبىقلىسا بولىدۇ.

زاكالەت بىر تەرەپنىڭ توختامغا خىلاپلىق قىلىشىدىن كېلىپ چىققان زىياننى تولۇقلاشقا يەتمىسە، قارشى تەرەپ زاكالەت سوممىسىدىن ئېشىپ كەتكەن زىياننى تۆلەپ بېرىشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ.

589-ماددا قەرزدار پۈتۈم بويىچە قەرز مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلغاندا، ھەقدار يولسىز سەۋەبلەر بىلەن قايتۇرۇۋېلىشنى رەت قىلسا، قەرزدار ھەقداردىن كۆپەيگەن خىراجەتنى تۆلەپ بېرىشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ.

ھەقدار قايتۇرۇۋېلىشنى كېچىكتۈرگەن مەزگىلدە، قەرزدارنىڭ ئۆسۈم تۆلىشى ھاجەتسىز.

590-ماددا توختاملاشقۇچى بىر تەرەپ تاقابىل تۇرغىلى بولمايدىغان ئەھۋال سەۋەبىدىن توختامنى ئادا قىلالمىسا، تاقابىل تۇرغىلى بولمايدىغان ئەھۋالنىڭ تەسىرىگە ئاساسەن، جاۋابكارلىقتىن قىسمەن ياكى پۈتۈنلەي كەچۈرۈم قىلىنىدۇ، لېكىن قانۇندا ئايرىم بەلگىلەنگەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.
تاقابىل تۇرغىلى بولمايدىغان ئەھۋال سەۋەبىدىن توختامنى ئادا قىلغىلى بولمىسا، قارشى تەرەپكە يېتىش ئېھتىمالى بولغان زىياننى ئازايتىش ئۈچۈن قارشى تەرەپكە ۋاقتىدا ئۇقتۇرۇپ قويۇش ھەمدە مۇۋاپىق مۇددەت ئىچىدە ئىسپات بېرىش كېرەك.

توختاملاشقۇچىلار ئادا قىلىشنى كېچىكتۈرگەندىن كېيىن تاقابىل تۇرغىلى بولمايدىغان ئەھۋال يۈز بەرسە، خىلاپلىق جاۋابكارلىقى كەچۈرۈم قىلىنمايدۇ.

591-ماددا توختاملاشقۇچى بىر تەرەپ توختامغا خىلاپلىق قىلغاندىن كېيىن، قارشى تەرەپ مۇۋاپىق تەدبىر قوللىنىپ زىياننىڭ چوڭىيىپ كېتىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىشى لازىم؛
مۇۋاپىق تەدبىر قوللانماي زىياننى چوڭايتىۋەتكەن بولسا، چوڭىيىپ كەتكەن زىياننى تۆلەپ بېرىشنى تەلەپ قىلسا بولمايدۇ.

توختاملاشقۇچىلارنىڭ زىيان چوڭىيىپ كېتىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ئۈچۈن چىقىم قىلغان مۇۋاپىق خىراجىتىنى توختامغا خىلاپلىق قىلغان تەرەپ ئۈستىگە ئالىدۇ.

592-ماددا توختاملاشقۇچىلارنىڭ ھەممىسى توختامغا خىلاپلىق قىلسا، ھەر قايسىسى ئۆزىگە مۇناسىپ جاۋابكارلىقنى ئۈستىگە ئېلىشى لازىم.

توختاملاشقۇچى بىر تەرەپ توختامغا خىلاپلىق قىلىپ قارشى تەرەپنى زىيانغا ئۇچراتقاندا، زىياننىڭ يۈز بېرىشىدە قارشى تەرەپنىڭ سەۋەنلىكى بولسا، زىيان تۆلىمىنى مۇناسىپ سوممىدا ئازايتىشقا بولىدۇ.

593-ماددا توختاملاشقۇچى بىر تەرەپ 3-كىشى سەۋەبىدىن توختامغا خىلاپلىق قىلغان بولسا، قارشى تەرەپ ئالدىدا قانۇن بويىچە خىلاپلىق جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى لازىم.
توختاملاشقۇچى بىر تەرەپ بىلەن 3-كىشى ئوتتۇرىسىدىكى ماجىرا قانۇندىكى بەلگىلىمىلەر ياكى پۈتۈم بويىچە بىر تەرەپ قىلىنىدۇ.

594-ماددا خەلقئارا مال سېتىۋېلىش-سېتىش توختامى ۋە تېخنىكا ئىمپورت-ئېكسپورت توختامى ماجىرالىرىنىڭ دەۋا قىلىش ياكى كېسىم قىلىشنى ئىلتىماس قىلىش ۋاقىت چېكى 4 يىل بولىدۇ.

2-تىپىك توختام ئايرىش

توققۇزىنچى باب سېتىۋېلىش-سېتىش توختامى

595-ماددا سېتىۋېلىش-سېتىش توختامى ساتقۇچى نىشان نەرسىنىڭ ئىگىدارلىق ھوقۇقىنى سېتىۋالغۇچىغا ئۆتكۈزۈپ بېرىدىغان، سېتىۋالغۇچى مال پۇلى تۆلەيدىغان توختامدۇر.

596-ماددا سېتىۋېلىش-سېتىش توختامىنىڭ مەزمۇنى ئادەتتە نىشان نەرسىنىڭ نامى، مىقدارى، سۈپىتى، باھاسى، ئادا قىلىش مۇددىتى، ئادا قىلىش ئورنى ۋە ئۇسۇلى، ئورۇ شەكلى، تەكشۈرۈش ئۆلچىمى ۋە ئۇسۇلى، راسچوت ئۇسۇلى، توختامدا قوللىنىلغان يېزىق ۋە ئۇنىڭ كۈچى قاتارلىق ماددىلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.

597-ماددا ساتقۇچىنىڭ بىر تەرەپ قىلىش ھوقۇقى بولمىغانلىقتىن نىشان نەرسىنىڭ ئىگىدارلىق ھوقۇقىنى ئۆتكۈزۈپ بەرگىلى بولمىسا، سېتىۋالغۇچى توختامنى بىكار قىلسا ھەمدە ساتقۇچىدىن خىلاپلىق جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ.

قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردا ئۆتۈنۈپ بېرىش مەنئىي قىلىنغان ياكى ئۆتۈنۈپ بېرىشكە چەك قويۇلغان نىشان نەرسىلەر شۇ بەلگىلىمە بويىچە بولىدۇ.

598-ماددا ساتقۇچى سېتىۋالغۇچىغا نىشان نەرسىنى ياكى نىشان نەرسىنى ئالىدىغان تالوننى تاپشۇرۇپ بېرىش ۋە نىشان نەرسىنىڭ ئىگىدارلىق ھوقۇقىنى ئۆتكۈزۈپ بېرىش مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىشى كېرەك.

599-ماددا ساتقۇچى پۈتۈم ياكى سودا ئادىتى بويىچە، سېتىۋالغۇچىغا نىشان نەرسىنى ئالىدىغان تالوندىن باشقا مۇناسىۋەتلىك تالون ۋە ماتېرىياللارنى تاپشۇرۇپ بېرىشى كېرەك.

600-ماددا بىلىم مۈلۈك ھوقۇقىغا ئىگە نىشان نەرسىنى سېتىشتا، نىشان نەرسىنىڭ بىلىم مۈلۈك ھوقۇقى سېتىۋالغۇچىغا تەۋە بولمايدۇ، قانۇندا ئايرىم بەلگىلەنگەنلىرى ياكى توختاملاشقۇچىلار ئايرىم پۈتۈشكەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

601-ماددا ساتقۇچى نىشان نەرسىنى پۈتۈشكەن ۋاقىتتا تاپشۇرۇپ بېرىشى كېرەك.
تاپشۇرۇش مۇددىتىنى پۈتۈشكەن بولسا، ساتقۇچى تاپشۇرۇش مۇددىتى ئىچىدىكى خالىغان چاغدا تاپشۇرۇپ بەرسە بولىدۇ.

602-ماددا توختاملاشقۇچىلار نىشان نەرسىنى تاپشۇرۇپ بېرىش مۇددىتىنى پۈتۈشمىگەن ياكى ئېنىق پۈتۈشمىگەن بولسا، مۇشۇ قانۇننىڭ 510-ماددىسى ۋە 511-ماددا ( 4 ) تارماقچىسىدىكى بەلگىلىمىلەر بويىچە بولىدۇ.

603-ماددا ساتقۇچى نىشان نەرسىنى پۈتۈشكەن ئورۇندا تاپشۇرۇپ بېرىشى كېرەك.

توختاملاشقۇچىلار نىشان نەرسىنى تاپشۇرىدىغان ئورۇننى پۈتۈشمىگەن ياكى ئېنىق پۈتۈشمىگەن بولسا، مۇشۇ قانۇننىڭ 510-ماددىسىدىكى بەلگىلىمە بويىچە بېكىتكىلىمۇ بولمىسا، تۆۋەندىكى بەلگىلىمىلەر بويىچە بولىدۇ :

( 1 ) نىشان نەرسىنى توشۇشقا توغرا كەلسە، ساتقۇچى نىشان نەرسىنى 1-توشۇغۇچىغا تاپشۇرۇپ، سېتىۋالغۇچىغا يەتكۈزۈپ بېرىشى كېرەك؛

( 2 ) نىشان نەرسىنى توشۇش ھاجەتسىز بولۇپ، ساتقۇچى بىلەن سېتىۋالغۇچى توختام تۈزگەندە نىشان نەرسىنىڭ نەدىلىكىنى بىلسە، ساتقۇچى نىشان نەرسىنى شۇ جايدا تاپشۇرۇپ بېرىشى كېرەك؛
نىشان نەرسىنىڭ نەدىلىكىنى بىلمىگەندە، ساتقۇچى توختام تۈزگەن چاغدىكى تىجارەت ئورنىدا نىشان نەرسىنى تاپشۇرۇپ بېرىش كېرەك.

604-ماددا نىشان نەرسىنىڭ بۇزۇلۇپ كېتىش، يوقىلىپ كېتىش خەۋپ-خەتىرىنى نىشان نەرسە تاپشۇرۇپ بېرىلىشتىن ئىلگىرى ساتقۇچى ئۈستىگە ئالىدۇ، تاپشۇرۇپ بېرىلگەندىن كېيىن سېتىۋالغۇچى ئۈستىگە ئالىدۇ، لېكىن قانۇندا ئايرىم بەلگىلەنگەنلىرى ياكى توختاملاشقۇچىلار ئايرىم پۈتۈشكەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

605-ماددا سېتىۋالغۇچىنىڭ سەۋەبىدىن نىشان نەرسە پۈتۈشكەن مۇددەت ئىچىدە تاپشۇرۇپ بېرىلمىسە، سېتىۋالغۇچى پۈتۈمگە خىلاپلىق قىلغان ۋاقىتتىن باشلاپ نىشان نەرسىنىڭ بۇزۇلۇپ كېتىش، يوقىلىپ كېتىش خەۋپ-خەتىرىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

606-ماددا ساتقۇچى سېتىپ توشۇغۇچىنىڭ توشۇشىغا تاپشۇرغان يول ئۈستىدىكى نىشان نەرسىنىڭ بۇزۇلۇپ كېتىش، يوقىلىپ كېتىش خەۋپ-خەتىرىنى توختام ۋۇجۇدقا كەلگەن ۋاقىتتىن باشلاپ سېتىۋالغۇچى ئۈستىگە ئالىدۇ، توختاملاشقۇچىلار ئايرىم پۈتۈشكەنلىرىنى بۇنىڭ سىرتىدا.

607-ماددا ساتقۇچى نىشان نەرسىنى پۈتۈشكىنى بويىچە سېتىۋالغۇچى بەلگىلىگەن جايغا يەتكۈزۈپ بەرگەن ھەمدە توشۇغۇچىغا تاپشۇرۇپ بەرگەندىن كېيىن، نىشان نەرسىنىڭ بۇزۇلۇپ كېتىش، يوقىلىپ كېتىش خەۋپ-خەتىرىنى سېتىۋالغۇچى ئۈستىگە ئالىدۇ.

توختاملاشقۇچىلار تاپشۇرىدىغان جاينى پۈتۈشمىگەن ياكى ئېنىق پۈتۈشمىگەن بولسا، مۇشۇ قانۇننىڭ 603-ماددا 2-تارمىقىنىڭ ( 1 ) تارماقچىسىدىكى بەلگىلىمە بويىچە، نىشان نەرسىنى توشۇشقا توغرا كەلسە، ساتقۇچى نىشان نەرسىنى 1-توشۇغۇچىغا تاپشۇرۇپ بەرگەندىن كېيىن، نىشان نەرسىنىڭ بۇزۇلۇپ كېتىش، يوقىلىپ كېتىش خەۋپ-خەتىرىنى سېتىۋالغۇچى ئۈستىگە ئالىدۇ.

608-ماددا ساتقۇچى پۈتۈم ياكى مۇشۇ قانۇننىڭ 603-ماددا 2-تارمىقىنىڭ ( 2 ) تارماقچىسىدىكى بەلگىلىمە بويىچە نىشان نەرسىنى تاپشۇرىدىغان جايغا قويۇپ قويغان، ئەمما سېتىۋالغۇچى پۈتۈمگە خىلاپلىق قىلىپ، ئېلىۋالمىغان بولسا، نىشان نەرسىنىڭ بۇزۇلۇپ كېتىش، يوقىلىپ كېتىش خەۋپ-خەتىرىنى پۈتۈمگە خىلاپلىق قىلغان ۋاقىتتىن باشلاپ سېتىۋالغۇچى ئۈستىگە ئالىدۇ.

609-ماددا ساتقۇچى نىشان نەرسىگە مۇناسىۋەتلىك تالون ۋە ماتېرىياللارنى پۈتۈم بويىچە تاپشۇرۇپ بەرمىسە، نىشان نەرسىنىڭ بۇزۇلۇپ كېتىش، يوقىلىپ كېتىش خەۋپ-خەتىرىنىڭ يۆتكىلىشىگە تەسىر يەتمەيدۇ.

610-ماددا نىشان نەرسە سۈپەت تەلىپىگە ئۇيغۇن بولمىغانلىقتىن توختام مەقسىتىنى ئەمەلگە ئاشۇرغىلى بولمىسا، سېتىۋالغۇچى نىشان نەرسىنى قوبۇل قىلىشنى رەت قىلسا ياكى توختامنى بىكار قىلسا بولىدۇ.
سېتىۋالغۇچى نىشان نەرسىنى قوبۇل قىلىشنى رەت قىلسا ياكى توختامنى بىكار قىلسا، نىشان نەرسىنىڭ بۇزۇلۇپ كېتىش، يوقىلىپ كېتىش خەۋپ-خەتىرىنى ساتقۇچى ئۈستىگە ئالىدۇ.

611-ماددا نىشان نەرسىنىڭ بۇزۇلۇپ كېتىش، يوقىلىپ كېتىش خەۋپ-خەتىرىنى سېتىۋالغۇچى ئۈستىگە ئالغان بولسا، سېتىۋالغۇچىنىڭ ساتقۇچى قەرز مەجبۇرىيىتىنى پۈتۈم بويىچە ئادا قىلمىغاندا خىلاپلىق جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشنى تەلەپ قىلىش ھوقۇقىغا تەسىر يەتمەيدۇ.

62-ماددا ساتقۇچىنىڭ تاپشۇرۇلغان نىشان نەرسىدە 3-كىشىنىڭ ھېچقانداق ھوقۇقى يوقلۇقىغا كاپالەتلىك قىلىش مەجبۇرىيىتى بار، لېكىن قانۇندا ئايرىم بەلگىلەنگەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

63-ماددا سېتىۋالغۇچى توختام تۈزگەندە 3-كىشىنىڭ سودىلىشىۋاتقان نىشان نەرسىدە ھوقۇقى بارلىقىنى بىلسە ياكى بىلىشكە تېگىشلىك بولسا، ساتقۇچى ئالدىنقى ماددىدا بەلگىلەنگەن مەجبۇرىيەتنى ئۈستىگە ئالمايدۇ.

64-ماددا سېتىۋالغۇچىدا 3-كىشىنىڭ نىشان نەرسىدە ھوقۇقى بارلىقىنى ئىسپاتلايدىغان ھەقىقىي دەلىل-ئىسپاتى بولسا، مۇناسىپ مال پۇلى تۆلەشنى توختىتىپ تۇرسا بولىدۇ.لېكىن، ساتقۇچى مۇۋاپىق كېپىللىك بەرگەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

615-ماددا ساتقۇچى نىشان نەرسىنى پۈتۈشكەن سۈپەت تەلىپى بويىچە تاپشۇرۇشى كېرەك.
ساتقۇچى نىشان نەرسىنىڭ سۈپەت چۈشەندۈرمىسىنى بەرگەن بولسا، تاپشۇرۇلغان نىشان نەرسە چۈشەندۈرمىدىكى سۈپەت تەلىپىگە ئۇيغۇن بولۇشى كېرەك.

66-ماددا توختاملاشقۇچىلار نىشان نەرسىنىڭ سۈپەت تەلىپىنى پۈتۈشمىگەن ياكى ئېنىق پۈتۈشمىگەن بولسا، مۇشۇ قانۇننىڭ 510-ماددىسىدىكى بەلگىلىمە بويىچە بېكىتكىلىمۇ بولمىسا، مۇشۇ قانۇننىڭ 5011-ماددا ( 1 ) تارماقچىسىدىكى بەلگىلىمە بويىچە بولىدۇ.

617-ماددا ساتقۇچى تاپشۇرغان نىشان نەرسە سۈپەت تەلىپىگە ئۇيغۇن كەلمىسە، سېتىۋالغۇچى مۇشۇ قانۇننىڭ 582-ماددىسىدىن 584-ماددىسغىچە بولغان ماددىلىرىدىكى بەلگىلىمە بويىچە خىلاپلىق جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ.

68-ماددا توختاملاشقۇچىلار ساتقۇچىنىڭ نىشان نەرسىنىڭ نۇقسانى ئۈچۈن ئۈستىگە ئالىدىغان جاۋابكارلىقىنى يېنىكلىتىش ياكى كەچۈرۈم قىلىشنى پۈتۈشكەن بولسىمۇ، ساتقۇچى نىشان نەرسىنىڭ نۇقسانىنى قەستەنلىك ياكى زور سەۋەنلىك بىلەن سېتىۋالغۇچىغا ئۇقتۇرۇپ قويمىغان بولسا، ساتقۇچىنىڭ جاۋابكارلىقنى يېنىكلىتىش ياكى بىكار قىلىشنى تەشەببۇس قىلىش ھوقۇقى بولمايدۇ.

619-ماددا ساتقۇچى نىشان نەرسىنى پۈتۈشكەن ئورۇ شەكلى بويىچە تاپشۇرۇشى كېرەك.
ئورۇ شەكلىنى پۈتۈشمىگەن ياكى ئېنىق پۈتۈشمىگەن بولسا، مۇشۇ قانۇننىڭ 510-ماددىسىدىكى بەلگىلىمە بويىچە بېكىتكىلىمۇ بولمىسا، ھەممىباب ئۇسۇل بويىچە ئوراش-قاچىلاش كېرەك؛
ھەممىباب ئۇسۇل بولمىسا، نىشان نەرسىنى ئاسرىيالايدىغان ھەمدە بايلىق تېجەش، ئېكولوگىيەلىك مۇھىتنى ئاسراشقا پايدىلىق بولغان ئورۇ شەكلىنى قوللىنىش كېرەك.

62-ماددا سېتىۋالغۇچى نىشان نەرسىنى تاپشۇرۇۋالغاندا، پۈتۈشكەن تەكشۈرۈش مۇددىتى ئىچىدە تەكشۈرۈشى كېرەك.
تەكشۈرۈش مۇددىتىنى پۈتۈشمىگەن بولسا، ئۆز ۋاقتىدا تەكشۈرۈش كېرەك.

621-ماددا توختاملاشقۇچىلار تەكشۈرۈش مۇددىتىنى پۈتۈشكەن بولسا، سېتىۋالغۇچى نىشان نەرسىنىڭ مىقدارى ياكى سۈپىتى پۈتۈمگە ئۇيغۇن كەلمەيدىغان ئەھۋالنى تەكشۈرۈش مۇددىتى ئىچىدە ساتقۇچىغا ئۇقتۇرۇشى كېرەك.
سېتىۋالغۇچى ئۇقتۇرۇشتا سۇسلۇق قىلسا، نىشان نەرسىنىڭ مىقدارى ياكى سۈپىتى پۈتۈمگە ئۇيغۇن، دەپ قارىلىدۇ.

توختاملاشقۇچىلار تەكشۈرۈش مۇددىتىنى پۈتۈشمىگەن بولسا، سېتىۋالغۇچى نىشان نەرسىنىڭ مىقدارى ياكى سۈپىتىنىڭ پۈتۈمگە ئۇيغۇن ئەمەسلىكىنى سەزگەن ياكى سېزىشكە تېگىشلىك بولغان مۇۋاپىق مۇددەت ئىچىدە ساتقۇچىغا ئۇقتۇرۇشى كېرەك.
سېتىۋالغۇچى ساتقۇچىغا مۇۋاپىق مۇددەت ئىچىدە ياكى نىشان نەرسىنى تاپشۇرۇۋالغان كۈندىن باشلاپ 2 يىل ئىچىدە ئۇقتۇرمىسا، نىشان نەرسىنىڭ مىقدارى ياكى سۈپىتى پۈتۈمگە ئۇيغۇن، دەپ قارىلىدۇ؛
لېكىن، نىشان نەرسىنىڭ سۈپەت كاپالەت مۇددىتى بولسا، سۈپەت كاپالەت مۇددىتى تەتبىقلىنىدۇ، 2 يىل توغرىسىدىكى بەلگىلىمە تەتبىقلانمايدۇ.

ساتقۇچى ئۆزى بەرگەن نىشان نەرسىنىڭ پۈتۈمگە ئۇيغۇن كەلمەيدىغانلىقىنى بىلسە ياكى بىلىشكە تېگىشلىك بولسا، سېتىۋالغۇچى ئالدىنقى ئىككى تارماقتا بەلگىلەنگەن ئۇقتۇرۇش ۋاقتىنىڭ چەكلىمىسىگە ئۇچرىمايدۇ.

622-ماددا توختاملاشقۇچىلار پۈتۈشكەن تەكشۈرۈش مۇددىتى بەك قىسقا بولۇپ، نىشان نەرسىنىڭ خۇسۇسىيىتى ۋە سودا ئادىتى بويىچە، سېتىۋالغۇچى تەكشۈرۈش مۇددىتى ئىچىدە ئومۇميۈزلۈك تەكشۈرۈپ چىقالمىسا، بۇ مۇددەت پەقەت سېتىۋالغۇچى تاشقى نۇقسان ھەققىدىكى باشقىچە پىكرىنى بېرىدىغان مۇددەت دەپ قارىلىدۇ.

پۈتۈشكەن تەكشۈرۈش مۇددىتى ياكى سۈپەت كاپالەت مۇددىتى قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردا بەلگىلەنگەن مۇددەتتىن قىسقا بولسا، قانۇن، مەمۇرىي ساھەلەردە بەلگىلەنگەن مۇددەتنى ئۆلچەم قىلىش كېرەك.

623-ماددا توختاملاشقۇچىلار تەكشۈرۈش مۇددىتىنى پۈتۈشمىگەن، سېتىۋالغۇچى قول قويۇپ تاپشۇرۇۋالغان مال يەتكۈزۈش تالونى، جەزملەشتۈرۈش تالونى قاتارلىقلارغا نىشان نەرسىنىڭ مىقدارى، تىپى، ئۆلچىمى ئېنىق يېزىلغان بولسا، سېتىۋالغۇچى مىقدار ۋە تاشقى نۇقساننى تەكشۈرگەن دەپ ھۆكۈم قىلىنىدۇ، لېكىن ئاغدۇرۇۋېتەلەيدىغان ئالاقىدار دەلىل-ئىسپات بولغانلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

624-ماددا ساتقۇچى سېتىۋالغۇچىنىڭ كۆرسەتمىسى بويىچە نىشان نەرسىنى 3-كىشىگە تاپشۇرغاندا، ساتقۇچى بىلەن سېتىۋالغۇچى پۈتۈشكەن تەكشۈرۈش ئۆلچىمى سېتىۋالغۇچى 3-كىشى بىلەن پۈتۈشكەن تەكشۈرۈش ئۆلچىمى بىلەن بىردەك بولمىسا، ساتقۇچى بىلەن ساتقۇچى پۈتۈشكەن تەكشۈرۈش ئۆلچىمى ئاساس قىلىنىدۇ.

625-ماددا قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردا ياكى توختاملاشقۇچىلارنىڭ پۈتۈمىدە نىشان نەرسىنىڭ ئۈنۈملۈك ئىشلىتىش مۇددىتى توشقاندىن كېيىن يىغىۋېلىنىدىغانلىقى بەلگىلەنگەن بولسا، ساتقۇچىنىڭ نىشان نەرسىنى يىغىۋېلىش ياكى 3-كىشىگە ھاۋالە قىلىش مەجبۇرىيىتى بولىدۇ.

626-ماددا سېتىۋالغۇچى مال پۇلىنى پۈتۈشكەن سومما ۋە تۆلەش ئۇسۇلى بويىچە تۆلىشى كېرەك.
مال پۇلىنىڭ سوممىسى ۋە تۆلەش ئۇسۇلى ھەققىدە پۈتۈشمىگەن ياكى ئېنىق پۈتۈشمىگەن بولسا، مۇشۇ قانۇننىڭ 510-ماددىسى، 511-ماددىسىنىڭ ( 2 ) تارماقچىسى ۋە ( 5 ) تارماقچىسىدىكى بەلگىلىمە بويىچە بولىدۇ.

627-ماددا سېتىۋالغۇچى مال پۇلىنى پۈتۈشكەن ئورۇندا تۆلىشى كېرەك.
تۆلەيدىغان ئورۇننى پۈتۈشمىگەن ياكى ئېنىق پۈتۈشمىگەن بولسا، مۇشۇ قانۇننىڭ 510-ماددىسىدىكى بەلگىلىمە بويىچە بېكىتكىلىمۇ بولمىسا، سېتىۋالغۇچى ساتقۇچىنىڭ تىجارەت ئورنىدا تۆلىشى كېرەك؛
لېكىن، پۈتۈمدە مال پۇلى تۆلەشتە نىشان نەرسىنى ياكى نىشان نەرسىنى ئېلىش تالونىنى تاپشۇرۇش شەرت قىلىنغان بولسا، نىشان نەرسىنى ياكى نىشانلىق نەرسىنى ئېلىش تالونىنى بەرگەن جايدا تۆلىنىدۇ.

628-ماددا سېتىۋالغۇچى مال پۇلىنى پۈتۈشكەن ۋاقىتتا تۆلىشى كېرەك.
تۆلەش ۋاقتى پۈتۈشۈلمىگەن ياكى ئېنىق پۈتۈشۈلمىگەن بولسا، مۇشۇ قانۇننىڭ 510-ماددىسىدىكى بەلگىلىمە بويىچە بېكىتكىلىمۇ بولمىسا، سېتىۋالغۇچى نىشان نەرسىنى ياكى نىشان نەرسىنى ئېلىش تالونىنى تاپشۇرۇۋالغان ۋاقىتنىڭ ئۆزىدە تۆلىشى كېرەك.

629-ماددا ساتقۇچى نىشان نەرسىنى ئارتۇق تاپشۇرغان بولسا، سېتىۋالغۇچى ئارتۇق تاپشۇرغان قىسمىنى قوبۇل قىلسىمۇ ياكى قوبۇل قىلىشنى رەت قىلسىمۇ بولىدۇ.
سېتىۋالغۇچى ئارتۇق تاپشۇرغان قىسمىنى قوبۇل قىلغان بولسا، مال پۇلىنى پۈتۈشكەن باھادا تۆلەيدۇ؛
سېتىۋالغۇچى ئارتۇق تاپشۇرغان قىسمىنى قوبۇل قىلىشنى رەت قىلسا، ساتقۇچىغا ئۆز ۋاقتىدا ئۇقتۇرۇشى كېرەك.

6030-ماددا نىشان نەرسىنىڭ تاپشۇرۇپ بېرىشتىن ئىلگىرىكى تۇغۇندىسى ساتقۇچىغا تەۋە بولىدۇ؛
تاپشۇرۇلغاندىن كېيىنكى تۇغۇندى سېتىۋالغۇچىغا تەۋە.
لېكىن، توختاملاشقۇچىلار ئايرىم پۈتۈشكەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

631-ماددا نىشان نەرسىنىڭ ئاساسىي قىسمى پۈتۈمگە ئۇيغۇن كەلمىگەنلىكتىن توختام بىكار قىلىنسا، توختامنىڭ بىكار قىلىنىشى نىشان نەرسىنىڭ قوشۇمچە قىسمىغا تەسىر كۆرسىتىدۇ.
نىشان نەرسىنىڭ قوشۇمچە قىسمى پۈتۈمگە ئۇيغۇن كەلمىگەنلىكتىن بىكار قىلىنسا، ئۇنىڭ بىكار قىلىنىشى ئاساسىي نەرسىگە يەتمەيدۇ.

632-ماددا نىشان نەرسە بىرنەچچە بولۇپ، ئۇنىڭ ئىچىدىكى بىر نەرسە پۈتۈمگە ئۇيغۇن كەلمىسە، سېتىۋالغۇچى شۇ نەرسە توغرىسىدىكى توختامنى بىكار قىلسا بولىدۇ.
لېكىن، شۇ نەرسە باشقا نەرسىلەردىن ئايرىۋېتىلگەندە، نىشان نەرسىنىڭ قىممىتىگە كۆرۈنەرلىك زىيان يەتسە، سېتىۋالغۇچى بىرنەچچە نەرسە توغرىسىدىكى توختامنى بىكار قىلسا بولىدۇ.

63-ماددا ساتقۇچى نىشان نەرسىنى تۈركۈمگە بۆلۈپ تاپشۇرىدىغان بولۇپ، ساتقۇچى بىر تۈركۈم نىشان نەرسىنى تاپشۇرمىغانلىقى ياكى پۈتۈم بويىچە تاپشۇرمىغانلىقى سەۋەبىدىن، شۇ تۈركۈم نىشان نەرسە توختام مەقسىتىنىڭ ئىشقا ئاشماسلىقىنى كەلتۈرۈپ چىقارغان بولسا، سېتىۋالغۇچى شۇ تۈركۈم نىشان بۇيۇم توغرىسىدىكى توختامنى بىكار قىلسا بولىدۇ.

ساتقۇچى بىر تۈركۈم نىشان نەرسىنى تاپشۇرمىغان ياكى پۈتۈم بويىچە تاپشۇرمىغانلىقتىن، كېيىن تاپشۇرغان باشقا تۈركۈملەردىكى نىشان نەرسىنىڭ توختام مەقسىتىنىڭ ئىشقا ئاشماسلىقىنى كەلتۈرۈپ چىقارغان بولسا، سېتىۋالغۇچى شۇ تۈركۈمدىكى شۇنداقلا كېيىنكى تۈركۈملەردىكى نىشاندىكى نەرسە توغرىسىدىكى توختامنى بىكار قىلسا بولىدۇ.

سېتىۋالغۇچى بىر تۈركۈم نىشان نەرسە توغرىسىدىكى توختامنى بىكار قىلغاندا، شۇ تۈركۈم نىشان نەرسە باشقا تۈركۈملەردىكى نىشان نەرسە بىلەن بىر-بىرىنى تەقەززا قىلسا، تاپشۇرۇلغان ۋە تاپشۇرۇلمىغان ھەرقايسى تۈركۈملەردىكى نىشاننىڭ ھەممىسى توغرىسىدىكى توختامنى بىكار قىلسا بولىدۇ.

634-ماددا مۇددەتكە بۆلۈپ تۆلەيدىغان سېتىۋالغۇچى مۇددىتى توشسىمۇ تۆلىمىگەن مال پۇلىنىڭ سوممىسى بارلىق مال پۇلىنىڭ بەشتىن بىرىگە يەتسە، سۈيلىگەندىن كېيىنكى مۇۋاپىق مۆھلەتتىمۇ مۇددىتى توشقان مال پۇلىنى تۆلىمىسە، ساتقۇچى سېتىۋالغۇچىدىن بارلىق مال پۇلىنى تۆلەشنى تەلەپ قىلسا ياكى توختامنى بىكار قىلسا بولىدۇ.

ساتقۇچى توختامنى بىكار قىلسا، سېتىۋالغۇچىدىن شۇ نىشان نەرسىنى ئىشلىتىش خىراجىتىنى تۆلەشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ.

635-ماددا ئەۋرىشكە سودىسى قىلىدىغان توختاملاشقۇچىلار ئەۋرىشكىنى پېچەتلەپ ساقلىشى كېرەك ھەمدە ئەۋرىشكە سۈپىتىگە ئىزاھات بەرسە بولىدۇ.
ساتقۇچى تاپشۇرغان نىشان نەرسىنىڭ سۈپىتى ئەۋرىشكە ۋە ئۇنىڭ ئىزاھاتىدىكى سۈپەت بىلەن ئوخشاش بولۇشى كېرەك.

6636-ماددا ئەۋرىشكە ئېلىپ ساتىدىغان سېتىۋالغۇچى ئەۋرىشكىنىڭ يوشۇرۇن نۇقسانى بارلىقىنى بىلمىسە، تاپشۇرۇلغان نىشان نەرسە ئەۋرىشكە بىلەن ئوخشاش بولغان تەقدىردىمۇ، ساتقۇچى تاپشۇرغان نىشان نەرسىنىڭ سۈپىتى ئوخشاش خىلدىكى نەرسىنىڭ ئادەتتىكى ئۆلچىمىگە ئۇيغۇن بولۇشى كېرەك.

637-ماددا ئىشلىتىپ بېقىپ سودىلىشىدىغان توختاملاشقۇچىلار نىشان نەرسىنى ئىشلىتىپ بېقىش مۇددىتىنى پۈتۈشسە بولىدۇ.
سىناپ ئىشلىتىش مۇددىتىنى پۈتۈشمىگەن ياكى ئېنىق پۈتۈشمىگەن بولسا، مۇشۇ قانۇننىڭ 510-ماددىسىدىكى بەلگىلىمە بويىچە بېكىتكىلىمۇ بولمىسا، ساتقۇچى بېكىتىدۇ.

638-ماددا ئىشلىتىپ بېقىپ سودىلىشىدىغان سېتىۋالغۇچى ئىشلىتىپ بېقىش مۇددىتى ئىچىدە نىشان نەرسىنى سېتىۋالسا بولىدۇ، سېتىۋېلىشنى رەت قىلسىمۇ بولىدۇ.
ئىشلىتىپ بېقىش مۇددىتى توشقاندا، سېتىۋالغۇچى نىشان نەرسىنى سېتىۋېلىش-سېتىۋالماسلىق توغرىسىدا ئىپادە بىلدۈرمىسە، سېتىۋالدى دەپ قارىلىدۇ.

ئىشلىتىپ بېقىپ سودىلىشىدىغان سېتىۋالغۇچى ئىشلىتىپ بېقىش مۇددىتى ئىچىدە بىر قىسىم مال پۇلىنى تۆلىگەن ياكى نىشان نەرسىنى سېتىش، ئىجارىگە بېرىش، كېپىل نەرسە ھوقۇقىنى بېكىتىش قاتارلىق ھەرىكەتلەر بىلەن شۇغۇللانغان بولسا، سېتىۋېلىشقا قوشۇلدى، دەپ قارىلىدۇ.

639-ماددا ئىشلىتىپ بېقىپ سودىلىشىدىغان توختاملاشقۇچىلار نىشان نەرسىنىڭ ئىشلىتىش ھەققىنى پۈتۈشمىگەن ياكى ئېنىق پۈتۈشمىگەن بولسا، ساتقۇچىنىڭ ئۇنىڭدىن تۆلەشنى تەلەپ قىلىش ھوقۇقى يوق.

640-ماددا نىشان نەرسىنىڭ ئىشلىتىپ بېقىش مۇددىتى ئىچىدە بۇزۇلۇپ كېتىش، يوقىلىپ كېتىش خەۋپ-خەتىرىنى ساتقۇچى ئۈستىگە ئالىدۇ.

641-ماددا توختاملاشقۇچىلار سېتىۋېلىش-سېتىش توختامىدا سېتىۋالغۇچى مال پۇلىنى تۆلەش مەجبۇرىيىتى ياكى باشقا مەجبۇرىيەتلەرنى ئادا قىلمىغاندا، نىشان نەرسىنىڭ ئىگىدارلىق ھوقۇقىنىڭ ساتقۇچىغا تەۋە بولىدىغانلىقىنى پۈتۈشسە بولىدۇ.

ساتقۇچى نىشان نەرسىدە ساقلاپ قالغان ئىگىدارلىق ھوقۇقىنى تىزىملاتماي تۇرۇپ، ياخشى نىيەتلىك 3-كىشى بىلەن قارشىلاشسا بولمايدۇ.

642-ماددا توختاملاشقۇچىلار ساتقۇچى توختامدىكى نىشان نەرسىنىڭ ئىگىدارلىق ھوقۇقىنى ساقلاپ قالىدۇ دەپ پۈتۈشكەن بولسا، نىشان نەرسىنىڭ ئىگىدارلىق قىممىتىنى ئۆتكۈزۈپ بېرىشتىن ئىلگىرى، سېتىۋالغۇچى تۆۋەندىكى ئەھۋاللارنىڭ بىرىنى سادىر قىلىپ ساتقۇچىغا زىيان سالغان بولسا، ساتقۇچى نىشان نەرسىنى قايتۇرۇۋېلىشقا ھوقۇقلۇق، توختاملاشقۇچىلەر ئايرىم پۈتۈشكەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا :

( 1 ) مال پۇلىنى پۈتۈشكىنى بويىچە تۆلىمىگەن، سۈيلىگەندىن كېيىنكى مۇۋاپىق مۆھلەتتىمۇ تۆلىمىگەن بولسا؛

( 2 ) مۇئەييەن شەرتنى پۈتۈشكىنى بويىچە ئورۇندىمىغانلار؛

( 3 ) نىشان نەرسىنى ساتقان، گۆرۈ قويغان ياكى باشقا نامۇۋاپىق بىر تەرەپ قىلغانلار.

ساتقۇچى سېتىۋالغۇچى بىلەن كېڭىشىپ نىشان نەرسىنى قايتۇرۇۋالسا بولىدۇ؛ كېلىشەلمىسە، كېپىل نەرسە ھوقۇقىنى ئەمەلگە ئاشۇرۇش تەرتىپىدىن پايدىلانسا بولىدۇ.

63-ماددا ساتقۇچى ئالدىنقى ماددىنىڭ 1-تارمىقىدىكى بەلگىلىمە بويىچە نىشان نەرسىنى قايتۇرۇۋالغاندىن كېيىن، سېتىۋالغۇچى ئىككى تەرەپ پۈتۈشكەن ياكى ساتقۇچى بېكىتكەن مۇۋاپىق رەنىدىن قايتۇرۇۋېلىش مۆھلىتىدە، ساتقۇچىنىڭ نىشان نەرسىنى قايتۇرۇۋېلىش سەۋەبىنى تۈگەتسە، نىشان نەرسىنى رەنىدىن قايتۇرۇۋېلىشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ.

سېتىۋالغۇچى رەنىدىن قايتۇرۇۋېلىش مۇددىتى ئىچىدە نىشان نەرسىنى رەنىدىن قايتۇرۇۋالمىسا، ساتقۇچى نىشان نەرسىنى مۇۋاپىق باھادا 3-كىشىگە سېتىپ بەرسە بولىدۇ، سېتىۋېتىپ تاپقان پۇل سېتىۋالغۇچى تۆلىمىگەن مال پۇلى ۋە زۆرۈر خىراجەتنى چىقىرىۋەتكەندىن كېيىنمۇ ئېشىپ قالغان بولسا، سېتىۋالغۇچىغا قايتۇرۇپ بېرىشى كېرەك؛
كەم قىسمىنى سېتىۋالغۇچى تۆلەيدۇ.

64-ماددا خېرىدار چاقىرىش، خېرىدار چىقىش ئۇسۇلىدا سودىلىشىدىغان توختاملاشقۇچىلارنىڭ ھوقۇقى-مەجبۇرىيىتى، شۇنىڭدەك خېرىدار چاقىرىش، مەبلەغ چىقىش تەرتىپى قاتارلىقلار ئالاقىدار قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردىكى بەلگىلىمىلەر بويىچە بولىدۇ.

645-ماددا كىمئارتۇق قىلىپ سېتىش سودىسى قىلىدىغان توختاملاشقۇچىلارنىڭ ھوقۇقى-مەجبۇرىيىتى، شۇنىڭدەك كىمئارتۇق قىلىپ سېتىش تەرتىپى قاتارلىقلار ئالاقىدار قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردىكى بەلگىلىمىلەر بويىچە بولىدۇ.

646-ماددا قانۇنلاردا باشقا ھەقلىق توختاملار توغرىسىدا بەلگىلىمە بولسا، شۇ بەلگىلىمە بويىچە بولىدۇ؛
بەلگىلىمە بولمىسا، سېتىۋېلىش-سېتىش توختامىغا ئالاقىدار بەلگىلىمىلەر تەتبىقلىنىدۇ.

647-ماددا توختاملاشقۇچىلار مالغا مال ئالماشتۇرۇش سودىسى قىلىشنى پۈتۈشكەن، نىشان نەرسىنىڭ ئىگىدارلىق ھوقۇقىنى ئۆتكۈزۈپ بەرگەن بولسا، سېتىۋېلىش-سېتىش توختامىغا ئالاقىدار بەلگىلىمىلەر تەتبىقلىنىدۇ.

10-باب توك، سۇ، گاز، ئىسسىقلىق توختامى

648-ماددا توك بېرىش-ئىشلىتىش توختامى توك بەرگۈچى توك ئىشلەتكۈچىگە توك بېرىدىغان، توك ئىشلەتكۈچى توك پۇلى تۆلەيدىغان توختامدۇر.

جەمئىيەتتىكى ئاممىنى توك بىلەن تەمىنلەيدىغان توك بەرگۈچى توك ئىشلەتكۈچىنىڭ مۇۋاپىق توختام تۈزۈش تەلىپىنى رەت قىلسا بولمايدۇ.

69-ماددا توك بېرىش-ئىشلىتىش توختامىنىڭ مەزمۇنى ئادەتتە توك بېرىشنىڭ ئۇسۇلى، سۈپىتى، ۋاقتى، توك ئىشلىتىشنىڭ مىقدارى، ئادرېسى، خاراكتېرى، ئۆلچەش ئۇسۇلى، توك باھاسى ۋە توك پۇلىنى راسچوت قىلىش ئۇسۇلى، توك بېرىش-توك ئىشلىتىش ئەسلىھەلىرىنى ئاسراش مەسئۇلىيىتى قاتارلىق ماددىلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.

650-ماددا توك بېرىش-ئىشلىتىش توختامى ئىجرا قىلىنىدىغان جاي توختاملاشقۇچىلارنىڭ پۈتۈمى بويىچە بولىدۇ؛
توختاملاشقۇچىلار پۈتۈشمىگەن ياكى ئېنىق پۈتۈشمىگەن بولسا، توك بېرىش ئەسلىھەلىرىنىڭ مۈلۈك ھوقۇقىنى ئايرىش ئورنى توختام ئىجرا قىلىنىدىغان جاي بولىدۇ.

第六百五十一条　供电人应当按照国家规定的供电质量标准和约定安全供电。供电人未按照国家规定的供电质量标准和约定安全供电，造成用电人损失的，应当承担赔偿责任。

62-ماددا توك بېرىش ئەسلىھەلىرىنى پىلانلىق تەكشۈرۈپ رېمونت قىلىش، ۋاقىتلىق تەكشۈرۈپ رېمونت قىلىش-توك ئىشلىتىشكە قانۇن بويىچە چەك قويۇش ياكى توك ئىشلەتكۈچى قانۇنغا خىلاپ توك ئىشلىتىش قاتارلىق سەۋەبلەر تۈپەيلىدىن توك بېرىشنى توختىتىشقا توغرا كەلسە، توك بەرگۈچى دۆلەتنىڭ ئالاقىدار بەلگىلىمىسى بويىچە توك ئىشلەتكۈچىگە ئالدىن ئۇقتۇرۇشى كېرەك؛
توك ئىشلەتكۈچىگە توك بېرىشنى ۋاقىتلىق ئۇقتۇرماي، توك ئىشلەتكۈچىگە زىيان سالغانلار زىياننى تۆلەش جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

63-ماددا تەبىئىي ئاپەت قاتارلىق سەۋەبلەر تۈپەيلىدىن توك توختاپ قالسا، توك بەرگۈچى دۆلەتنىڭ ئالاقىدار بەلگىلىمىسى بويىچە ۋاقتىدا جىددىي رېمونت قىلىشى كېرەك؛
ۋاقتىدا جىددىي رېمونت قىلماي، توك ئىشلەتكۈچىگە زىيان سالغانلار تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

654-ماددا توك ئىشلەتكۈچى توك پۇلىنى دۆلەتنىڭ ئالاقىدار بەلگىلىمىلىرى ۋە توختاملاشقۇچىلارنىڭ پۈتۈمى بويىچە ۋاقتىدا تۆلىشى كېرەك.
توك ئىشلەتكۈچى توك پۇلىنى مۇددەت ئۆتۈپ كەتسىمۇ تۆلىمىسە، پۈتۈشكىنى بويىچە خىلاپلىق پۇلى تۆلىشى كېرەك.
توك ئىشلەتكۈچى توك پۇلى ۋە خىلاپلىق پۇلىنى سۈيلىگەندىن كېيىنمۇ تۆلىمىسە، توك بەرگۈچى دۆلەت بەلگىلىگەن تەرتىپ بويىچە توك بېرىشنى توختاتسا بولىدۇ.

توك بەرگۈچى ئالدىنقى تارماقتىكى بەلگىلىمە بويىچە توك بېرىشنى توختىتىشتا، توك ئىشلەتكۈچىگە ئالدىن ئۇقتۇرۇشى كېرەك.

65-ماددا توك ئىشلەتكۈچى توكنى دۆلەتنىڭ ئالاقىدار بەلگىلىمىلىرى ۋە توختاملاشقۇچىلارنىڭ پۈتۈمى بويىچە بىخەتەر، تېجەشلىك ۋە پىلانلىق ئىشلىتىشى كېرەك.
توك ئىشلەتكۈچى توكنى دۆلەتنىڭ ئالاقىدار بەلگىلىمىلىرى ۋە توختاملاشقۇچىلارنىڭ پۈتۈمى بويىچە ئىشلەتمەي، توك بەرگۈچىگە زىيان سالسا، زىياننى تۆلەش جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

656-ماددا سۇ بېرىش-ئىشلىتىش، گاز بېرىش-ئىشلىتىش ۋە ئىسسىقلىق بېرىش-ئىشلىتىش توختاملىرىغا توك بېرىش-ئىشلىتىش توختامىدا ئالاقىدار بەلگىلىمىلەر تەتبىقلىنىدۇ.

11-باب ھەدىيە توختامى

657-ماددا ھەدىيە توختامى ھەدىيە قىلغۇچى ئۆز مال-مۈلكىنى ھەدىيە قوبۇل قىلغۇچىغا ھەقسىز بېرىدىغان، ھەدىيە قوبۇل قىلغۇچى شۇ ھەدىيەنى قوبۇل قىلىدىغانلىقىنى بىلدۈرىدىغان توختامدۇر.

658-ماددا ھەدىيە قىلغۇچى ھەدىيە مال-مۈلۈكنىڭ ھوقۇقىنى ئۆتكۈزۈپ بېرىشتىن ئىلگىرى ھەدىيەنى بىكار قىلسا بولىدۇ.

ھۆكۈمەت گۇۋاھلىقىدىن ئۆتكۈزۈلگەن ھەدىيە توختامى ياكى قانۇن بويىچە بىكار قىلىشقا بولمايدىغان ئاپەتتىن قۇتقۇزۇش، نامراتلارنى يۆلەش، مېيىپلارغا ياردەم بېرىش قاتارلىق ئاممىۋى پاراۋانلىق، ئەخلاق مەجبۇرىيىتى خاراكتېرىگە ئىگە ھەدىيە توختاملىرىغا ئالدىنقى تارماقتىكى بەلگىلىمە تەتبىقلانمايدۇ.

659-ماددا ھەدىيە مال-مۈلۈكنى قانۇن بويىچە تىزىملىتىش ياكى باشقا رەسمىيەتلەرنى بېجىرىشكە توغرا كەلسە، مۇناسىۋەتلىك رەسمىيەتلەرنى بېجىرىش كېرەك.

606-ماددا ھۆكۈمەت گۇۋاھلىقىدىن ئۆتكۈزۈلگەن ھەدىيە توختامى ياكى قانۇن بويىچە بىكار قىلىشقا بولمايدىغان ئاپەتتىن قۇتقۇزۇش، نامراتلارنى يۆلەش، مېيىپلارغا ياردەم بېرىش قاتارلىق ئاممىۋى پاراۋانلىق، ئەخلاق مەجبۇرىيىتى خاراكتېرىگە ئىگە ھەدىيە توختاملىرىدا ھەدىيە قىلغۇچى ھەدىيە قىلغان مال-مۈلۈكنى تاپشۇرۇپ بەرمىسە، ھەدىيە قوبۇل قىلغۇچى تاپشۇرۇپ بېرىشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ.

ئالدىنقى تارماقتىكى بەلگىلىمە بويىچە تاپشۇرۇشقا تېگىشلىك ھەدىيە مال-مۈلۈكنى قەستەنلىك ياكى زور سەۋەنلىك بىلەن بۇزۇۋەتكەن، يوقىتىۋەتكەن ھەدىيە قىلغۇچى تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

661-ماددا ھەدىيەگە مەجبۇرىيەت قوشۇمچە قىلىنسا بولىدۇ.

ھەدىيە قىلىشتا مەجبۇرىيەت قوشۇمچە شەرت قىلىنغان بولسا، ھەدىيە قوبۇل قىلغۇچى پۈتۈم بويىچە مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىشى كېرەك.

62-ماددا ھەدىيە مال-مۈلۈكنىڭ نۇقسانى بولسا، ھەدىيە قىلغۇچى جاۋابكارلىقنى ئۈستىگە ئالمايدۇ.
مەجبۇرىيەتلىك ھەدىيەدە ھەدىيە مال-مۈلۈكنىڭ نۇقسانى بولسا، ھەدىيە قىلغۇچى قوشۇمچە شەرت قىلىنغان مەجبۇرىيەت دائىرىسىدە ساتقۇچى بىلەن ئوخشاش جاۋابكارلىقنى ئۈستىگە ئالىدۇ.

ھەدىيە قىلغۇچى نۇقساننى قەستەن ئېيتماي ياكى نۇقسان يوقلۇقىغا كاپالەت بېرىپ، ھەدىيە قوبۇل قىلغۇچىغا زىيان سالسا، تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

63-ماددا ھەدىيە قوبۇل قىلغۇچىدا تۆۋەندىكى ئەھۋاللارنىڭ بىرى كۆرۈلسە، ھەدىيە قىلغۇچى ھەدىيەنى بىكار قىلسا بولىدۇ :

( 1 ) ھەدىيە قىلغۇچى ياكى ھەدىيە قىلغۇچىنىڭ يېقىن تۇغقانلىرىنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىگە ئېغىر دەخلى-تەرۇز قىلىش؛

( 2 ) ھەدىيە قىلغۇچىنى بېقىش مەجبۇرىيىتى بولسىمۇ، ئادا قىلمىسا؛

( 3 ) ھەدىيە توختامىدا پۈتۈشكەن مەجبۇرىيەتنى ئادا قىلماسلىق.

ھەدىيە قىلغۇچى بىكار قىلىش ھوقۇقىنى بىكار قىلىش سەۋەبىنى بىلگەن ياكى بىلىشكە تېگىشلىك بولغان كۈندىن باشلاپ 1 يىل ئىچىدە يۈرگۈزۈشى كېرەك.

664-ماددا ھەدىيە قوبۇل قىلغۇچىنىڭ قانۇنغا خىلاپ قىلمىشى تۈپەيلىدىن ئۆلۈپ كەتسە ياكى ھەق تەلەپ ھەرىكەت ئىقتىدارىدىن قالسا، ھەدىيە قىلغۇچىنىڭ ۋارىسى ياكى قانۇندا بەلگىلەنگەن ۋەكىلى ھەدىيەنى بىكار قىلسا بولىدۇ.

ھەدىيە قىلغۇچىنىڭ ۋارىسى ياكى قانۇندا بەلگىلەنگەن ۋەكىلى بىكار قىلىش ھوقۇقىنى بىكار قىلىش سەۋەبىنى بىلگەن ياكى بىلىشكە تېگىشلىك بولغان كۈندىن باشلاپ 6 ئاي ئىچىدە يۈرگۈزۈشى كېرەك.

65-ماددا بىكار قىلىش ھوقۇقدارى ھەدىيەنى بىكار قىلغان بولسا، ھەدىيە قوبۇل قىلغۇچىدىن ھەدىيە مال-مۈلۈكنى قايتۇرۇپ بېرىشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ.

666-ماددا ھەدىيە قىلغۇچىنىڭ ئىقتىسادىي ئەھۋالى كۆرۈنەرلىك يامانلىشىپ، ئىشلەپچىقىرىش-تىجارىتى ياكى ئائىلە تۇرمۇشىغا ئېغىر تەسىر يەتكەن بولسا، ھەدىيە مەجبۇرىيىتىنى داۋاملىق ئادا قىلمىسا بولىدۇ.

12-باب قەرز پۇل توختامى

667-ماددا قەرز پۇل توختامى قەرز ئالغۇچى قەرز بەرگۈچىدىن قەرز پۇل ئالىدىغان، مۇددەت توشقاندا قەرز پۇلنى قايتۇرىدىغان ھەمدە ئۆسۈمىنى تۆلەيدىغان توختامدۇر.

668-ماددا قەرز پۇل توختامى يازما شەكىلدە تۈزۈلىدۇ.لېكىن، تەبىئىي ئىگىلەر قەرز پۇل ئېلىشتا ئايرىم پۈتۈشكەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

قەرز پۇل توختامىنىڭ مەزمۇنى ئادەتتە قەرز پۇل تۈرى، پۇل تۈرى، ئىشلىتىش ئورنى، سوممىسى، ئۆسۈم نىسبىتى، مۇددىتى ۋە قەرز قايتۇرۇش ئۇسۇلى قاتارلىق ماددىلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.

669-ماددا قەرز پۇل توختامى تۈزۈشتە، قەرز ئالغۇچىنىڭ قەرز بەرگۈچىنىڭ تەلىپى بويىچە، قەرز پۇل ئېلىشقا ئالاقىدار كەسپىي پائالىيەت ۋە مالىيە ئەھۋالىغا دائىر ھەقىقىي ئەھۋاللارنى تەمىنلىشى كېرەك.

6070-ماددا قەرز پۇل ئۆسۈمىنى دىرىدىن ئالدىن تۇتۇۋېلىشقا بولمايدۇ.
ئۆسۈم دىرىدىن ئالدىن تۇتۇپ قېلىنسا، قەرز پۇلنى ئەمەلىي قەرز سوممىسى بويىچە قايتۇرۇش ۋە ئۆسۈمنى ھېسابلاش كېرەك.

671-ماددا قەرز بەرگۈچى قەرز پۇلنى پۈتۈشكەن ۋاقىت ۋە سوممىسى بويىچە بەرمەي، قەرز ئالغۇچىنى زىيانغا ئۇچراتقان بولسا، زىياننى تۆلەپ بېرىشى كېرەك.

قەرز ئالغۇچى قەرز پۇلنى پۈتۈشكەن ۋاقىت ۋە سوممىسى بويىچە ئالمىسا، پۈتۈشكەن ۋاقىت ۋە مىقدارى بويىچە ئۆسۈم تۆلىشى كېرەك.

672-ماددا قەرز بەرگۈچى پۈتۈم بويىچە قەرز پۇلنىڭ ئىشلىتىلىش ئەھۋالىنى تەكشۈرسە، نازارەت قىلسا بولىدۇ.
قەرز ئالغۇچى پۈتۈم بويىچە قەرز بەرگۈچىنى مالىيە-بوغالتىرلىق مەلۇمات جەدۋىلى ياكى باشقا ماتېرىياللار بىلەن قەرەللىك تەمىنلەپ تۇرۇشى كېرەك.

63-ماددا قەرز ئالغۇچى قەرز پۇلنى پۈتۈشكەن ئىشلىتىش ئورنىغا ئىشلەتمىسە، قەرز بەرگۈچى قەرز پۇل تارقىتىشنى توختاتسا، قەرز پۇلنى مۇددەتتىن بۇرۇن قايتۇرۇۋالسا ياكى توختامنى بىكار قىلسا بولىدۇ.

674-ماددا قەرز ئالغۇچى ئۆسۈمنى پۈتۈشكەن مۇددەتتە تۆلىشى كېرەك.
ئۆسۈم تۆلەش مۇددىتىنى پۈتۈشمىگەن ياكى ئېنىق پۈتۈشمىگەن بولسا، مۇشۇ قانۇننىڭ 510-ماددىسىدىكى بەلگىلىمە بويىچە بېكىتكىلىمۇ بولمىسا، قەرز پۇل مۇددىتى 1 يىلغا توشمايدىغانلىرىدا، قەرز پۇلنى قايتۇرغاندا ئۆسۈمىنىمۇ تەڭ تۆلەش كېرەك؛
قەرز پۇل مۇددىتى 1 يىلدىن ئاشىدىغانلىرىدا، مۇددەتنى يىلدا بىر تۆلەش كېرەك، قالدۇق مۇددىتى 1 يىلغا توشمايدىغانلىرىدا، قەرز پۇلنى قايتۇرغاندا بىراقلا تۆلەش كېرەك.

675-ماددا قەرز ئالغۇچى قەرز پۇلنى پۈتۈشكەن مۇددەتتە قايتۇرۇشى كېرەك.
قەرز پۇل مۇددىتىنى پۈتۈشمىگەن ياكى ئېنىق پۈتۈشمىگەن بولسا، مۇشۇ قانۇننىڭ 510-ماددىسىدىكى بەلگىلىمە بويىچە بېكىتكىلىمۇ بولمىسا، قەرز ئالغۇچى خالىغان چاغدا قايتۇرسا بولىدۇ؛
قەرز بەرگۈچى قەرز ئالغۇچىنى مۇۋاپىق مۇددەت ئىچىدە قايتۇرۇشقا سۈيلىسە بولىدۇ.

676-ماددا قەرز ئالغۇچى قەرز پۇلنى پۈتۈشكەن مۇددەتتە قايتۇرمىسا، ئۆتكۈزۈۋەتكەن مۇددەت ئۈچۈن پۈتۈشكىنى ياكى دۆلەتنىڭ ئالاقىدار بەلگىلىمىسى بويىچە ئۆسۈم تۆلەيدۇ.

677-ماددا قەرز ئالغۇچى قەرز پۇلنى مۇددەتتىن بۇرۇن قايتۇرسا، ئۆسۈمنى قەرز پۇلنىڭ ئەمەلىي مۇددىتى بويىچە ھېسابلاش كېرەك، توختاملاشقۇچىلار ئايرىم پۈتۈشكەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

678-ماددا قەرز ئالغۇچى قەرز پۇل مۇددىتى توشۇشتىن بۇرۇن، قەرز بەرگۈچىگە مۇددەتنى ئۇزارتىشنى ئىلتىماس قىلسا بولىدۇ؛
قەرز بەرگۈچىنىڭ قوشۇلۇشى بىلەن مۇددەتنى ئۇزارتىشقا بولىدۇ.

679-ماددا تەبىئىي ئىگىلەر ئوتتۇرىسىدىكى قەرز پۇل توختامى قەرز بەرگۈچى قەرز پۇلنى بەرگەن ۋاقىتتا ۋۇجۇدقا كەلگەن بولىدۇ.

680-ماددا يۇقىرى ئۆسۈملۈك قەرز بېرىش مەنئى قىلىنىدۇ، قەرز پۇلنىڭ ئۆسۈم نىسبىتى دۆلەتنىڭ ئالاقىدار بەلگىلىمىسىگە خىلاپ بولسا بولمايدۇ.

قەرز پۇل توختامىدا ئۆسۈم تۆلەش پۈتۈشۈلمىگەن بولسا، ئۆسۈمسىز دەپ قارىلىدۇ.

قەرز پۇل توختامىدا ئۆسۈم تۆلەش ئېنىق پۈتۈشۈلمىگەن، توختاملاشقۇچىلار قوشۇمچە بېتىم ھاسىل قىلالمىغان بولسا، شۇ جاينىڭ ياكى توختاملاشقۇچىلارنىڭ سودا ئۇسۇلى، سودا ئادىتى، بازار ئۆسۈم نىسبىتى قاتارلىق ئامىللارغا ئاساسەن ئۆسۈم بېكىتىلىدۇ؛
تەبىئىي ئىگىلەر ئارىسىدىكى قەرز پۇل ئۆسۈمسىز دەپ قارىلىدۇ.

13-باب كاپالەت توختامى

1-پاراگراف ئادەتتىكى بەلگىلىمە

681-ماددا كاپالەت توختامى ھەقدارلىقنىڭ ئەمەلگە ئېشىشىغا كاپالەتلىك قىلىش ئۈچۈن، كاپالەتلىگۈچى بىلەن ھەقدار پۈتۈشىدىغان، قەرزدار مۇددىتى توشقان قەرز مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلمىغاندا ياكى توختاملاشقۇچىلار پۈتۈشكەن ئەھۋال كۆرۈلگەندە، كاپالەتلىگۈچى قەرز مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىدىغان ياكى جاۋابكارلىقنى ئۈستىگە ئالىدىغان توختامدۇر.

682-ماددا كاپالەت توختامى ئاساسىي ھەقدارلىق-قەرزدارلىق توختامىنىڭ بېقىندى توختامىدۇر.
ئاساسىي ھەقدارلىق-قەرزدارلىق توختامى ئىناۋەتسىز بولسا، كاپالەت توختامىمۇ ئىناۋەتسىز بولىدۇ، لېكىن قانۇندا ئايرىم بەلگىلىمە بولغانلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

كاپالەت توختامى ئىناۋەتسىز دەپ مۇئەييەنلەشتۈرۈلگەندىن كېيىن، قەرزدار، كاپالەتلىگۈچى، ھەقدارلاردا سەۋەنلىك بولسا، ھەرقايسىسى سەۋەنلىكىگە قاراپ مۇناسىپ ھەق تەلەپ جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

63-ماددا ئورگان تىپىدىكى قانۇنىي ئىگە كاپالەتلىگۈچى بولسا بولمايدۇ، لېكىن گوۋۇيۈەننىڭ تەستىقى بىلەن، چەت ئەل ھۆكۈمەتلىرى ياكى خەلقئارا ئىقتىسادىي تەشكىلاتلار بەرگەن قەرز پۇلنى ئىشلىتىپ تەكرار قەرز بېرىش بۇنىڭ سىرتىدا.

ئاممىۋى پاراۋانلىق مەقسىتىدىكى پايدا ئالمايدىغان قانۇنىي ئىگىلەر، قانۇنىي ئىگە ئەمەس تەشكىلاتلار كاپالەتلىگۈچى بولسا بولمايدۇ.

64-ماددا كاپالەت توختامىنىڭ مەزمۇنى ئادەتتە كاپالەتلىك قىلىنىدىغان ئاساسىي ھەقدارلىقنىڭ تۈرى ۋە سوممىسى، قەرزدارنىڭ قەرز مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىش مۆھلىتى، كاپالەتنىڭ ئۇسۇلى، دائىرىسى ۋە سۈرۈكى قاتارلىق ماددىلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.

685-ماددا كاپالەت توختامى ئايرىم تۈزۈلگەن يازما توختام بولسىمۇ، ئاساسىي ھەقدارلىق-قەرزدارلىق توختامىدىكى كاپالەت ماددىلىرى بولسىمۇ بولىدۇ.

3-كىشى ھەقدارغا ئۆز ئالدىغا يازما كاپالەت بەرگەندە، ھەقدار قوبۇل قىلغان ھەمدە باشقىچە پىكرىنى ئوتتۇرىغا قويمىغان بولسا، كاپالەت توختامى ۋۇجۇدقا كەلگەن بولىدۇ.

66-ماددا كاپالەت ئۇسۇلى ئادەتتىكى كاپالەت ۋە چاتما جاۋابكارلىق كاپالىتىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.

توختاملاشقۇچىلار كاپالەت توختامىدا كاپالەت ئۇسۇلىنى پۈتۈشمىگەن ياكى ئېنىق پۈتۈشمىگەن بولسا، ئادەتتىكى كاپالەت بويىچە كاپالەت جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالىدۇ.

687-ماددا توختاملاشقۇچىلار كاپالەت توختامىدا قەرزدار قەرز مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلمىغاندا، كاپالەتلىگۈچى كاپالەت جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالىدۇ، دەپ پۈتۈشكەن بولسا، ئادەتتىكى كاپالەت بولىدۇ.

ئادەتتىكى كاپالەتتىكى كاپالەتلىگۈچى ئاساسلىق توختام ماجىراسى سوت قىلىنىشتىن ياكى كېسىم قىلىنىشتىن بۇرۇن ھەمدە قەرزدارنىڭ مال-مۈلكى قانۇن بويىچە مەجبۇرىي ئىجرا قىلىنسىمۇ، قەرز مەجبۇرىيىتىنى يەنىلا ئادا قىلالمايدىغان ئەھۋال كۆرۈلۈشتىن بۇرۇن، ھەقدار ئالدىدا كاپالەت جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشنى رەت قىلىشقا ھوقۇقلۇق، لېكىن تۆۋەندىكى ئەھۋاللارنىڭ بىرى كۆرۈلگەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا :

( 1 ) قەرزدارنىڭ ئىز-دېرىكى بولمىسا ھەمدە ئىجرا قىلغۇدەك مال-مۈلكى بولمىسا؛

( 2 ) خەلق سوت مەھكىمىسى قەرزدارنىڭ ۋەيرانچىلىق دېلوسىنى قوبۇل قىلغان بولسا؛

( 3 ) ھەقداردا قەرزدارنىڭ مال-مۈلكىنىڭ بارلىق قەرز مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىشقا يەتمەيدىغانلىقى ياكى قەرز مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىش ئىقتىدارىنى يوقاتقانلىقىنى ئىسپاتلايدىغان دەلىل-ئىسپات بولسا؛

( 4 ) كاپالەتلىگۈچى بۇ تارماقتا بەلگىلەنگەن ھوقۇقىدىن ۋاز كېچىدىغانلىقىنى يازما بىلدۈرگەن بولسا.

68-ماددا توختاملاشقۇچىلار كاپالەت توختامىدا كاپالەتلىگۈچى بىلەن قەرزدارنىڭ قەرز مەجبۇرىيىتىدە چاتما جاۋابكارلىقنى ئۈستىگە ئالىدىغانلىقىنى پۈتۈشكەن بولسا، چاتما جاۋابكارلىق كاپالىتى بولىدۇ.

چاتما جاۋابكارلىق كاپالىتىدىكى قەرزدار قەرەلى توشقان قەرز مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلمىسا ياكى توختاملاشقۇچىلار پۈتۈشكەن ئەھۋال كۆرۈلسە، ھەقدار قەرزداردىن قەرز مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ، كاپالەتلىگۈچىدىن كاپالەت دائىرىسىدە كاپالەت جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشنى تەلەپ قىلسىمۇ بولىدۇ.

689-ماددا كاپالەتلىگۈچى قەرزداردىن قارشى كېپىللىك بېرىشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ.

690-ماددا كاپالەتلىگۈچى ھەقدار بىلەن ئەڭ يۇقىرى سوممىلىق كاپالەت توختامىنى كېڭىشىپ تۈزۈپ، ئەڭ يۇقىرى ھەقدارلىق سوممىسى دائىرىسىدە مەلۇم مەزگىلدە ئۇدا يۈز بەرگەن ھەقدارلىققا كاپالەت بېرىشنى پۈتۈشسە بولىدۇ.

ئەڭ يۇقىرى سوممىلىق كاپالەتكە مۇشۇ بابتىكى بەلگىلىمە تەتبىقلانغاندىن باشقا، مۇشۇ قانۇننىڭ 2-قىسمىدىكى ئەڭ يۇقىرى سوممىلىق رەنە ھوقۇقىغا ئالاقىدار بەلگىلىمىلەر تەتبىقلانسا بولىدۇ.

2-پاراگراف كاپالەت جاۋابكارلىقى

691-ماددا كاپالەت دائىرىسى ئاساسىي ھەقدارلىق ۋە ئۇنىڭ ئۆسۈمى، خىلاپلىق پۇلى، زىيان تۆلەم پۇلى ۋە ھەقدارلىقنى ئەمەلگە ئاشۇرۇش خىراجىتىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.
توختاملاشقۇچىلار ئايرىم پۈتۈشكەن بولسا، شۇ پۈتۈم بويىچە بولىدۇ.

62-ماددا كاپالەت مۇددىتى كاپالەتلىگۈچىنىڭ بېكىتىلگەن كاپالەت جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىش مۇددىتى بولۇپ، توختىتىپ تۇرۇلمايدۇ، ئۈزۈپ قويۇلمايدۇ ۋە ئۇزارتىلمايدۇ.

ھەقدار بىلەن كاپالەتلىگۈچى كاپالەت مۇددىتىنى پۈتۈشسە بولىدۇ، لېكىن پۈتۈشكەن كاپالەت مۇددىتى ئاساسىي قەرز مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىش مۆھلىتىدىن بۇرۇن بولسا ياكى ئاساسىي قەرز مەجبۇرىيىتىنى ئىجرا قىلىش مۆھلىتى بىلەن تەڭ ۋاقىتتا توشقان بولسا، پۈتۈشمىگەن دەپ قارىلىدۇ؛
پۈتۈشمىگەن ياكى ئېنىق پۈتۈشمىگەن بولسا، كاپالەت مۇددىتى ئاساسىي قەرز مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىش مۇددىتى توشقان كۈندىن باشلاپ 6 ئاي بولىدۇ.

ھەقدار بىلەن قەرزدار ئاساسىي قەرز مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىش مۆھلىتىنى پۈتۈشمىگەن ياكى ئېنىق پۈتۈشمىگەن بولسا، كاپالەت مۇددىتى ھەقدار قەرزداردىن قەرز مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىشنى تەلەپ قىلغان ئۇزارتىلغان مۆھلەت توشقان كۈندىن باشلاپ ھېسابلىنىدۇ.

693-ماددا ئادەتتىكى كاپالەتتىكى ھەقدار كاپالەت مۇددىتىدە قەرزدار ئۈستىدىن دەۋا قىلمىسا ياكى كېسىم قىلىشنى ئىلتىماس قىلمىسا، كاپالەتلىگۈچى كاپالەت جاۋابكارلىقىدىن خالاس بولىدۇ.

چاتما جاۋابكارلىق كاپالىتىدىكى ھەقدار كاپالەت مۇددىتىدە كاپالەتلىگۈچىدىن كاپالەت جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشنى تەلەپ قىلمىسا، كاپالەتلىگۈچى كاپالەت جاۋابكارلىقىدىن خالاس بولىدۇ.

694-ماددا ئادەتتىكى كاپالەتتىكى ھەقدار كاپالەت مۇددىتى توشۇشتىن بۇرۇن قەرزدار ئۈستىدىن دەۋا قىلغان ياكى كېسىم قىلىشنى ئىلتىماس قىلغان بولسا، كاپالەتلىك قەرزنىڭ دەۋا ۋاقىت چېكى كاپالەتلىگۈچىنىڭ كاپالەت جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشنى رەت قىلىش ھوقۇقى يوقالغان كۈندىن باشلاپ ھېسابلىنىدۇ.

چاتما جاۋابكارلىق كاپالىتىدىكى ھەقدار كاپالەت مۇددىتى توشۇشتىن ئىلگىرى كاپالەتلىگۈچىدىن كاپالەت جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشنى تەلەپ قىلسا، كاپالەتلىك قەرزنىڭ دەۋا ۋاقىت چېكى ھەقدار كاپالەتلىگۈچىدىن كاپالەتلىك جاۋابكارلىقنى ئۈستىگە ئېلىشنى تەلەپ قىلغان كۈندىن باشلاپ ھېسابلىنىدۇ.

695-ماددا ھەقدار بىلەن قەرزدار كاپالەتلىگۈچىنىڭ يازما ماقۇللۇقىنى ئالماي تۇرۇپ، ئاساسىي ھەقدارلىق-قەرزدارلىق توختامىنىڭ مەزمۇنىنى كېڭىشىپ ئۆزگەرتىپ، قەرزنى يېنىكلەتسە، كاپالەتلىگۈچى ئۆزگەرتىلگەندىن كېيىنكى قەرز مەجبۇرىيىتىدە كاپالەت جاۋابكارلىقىنى يەنىلا ئۈستىگە ئالىدۇ؛
قەرز ئېغىرلاشسا، كاپالەتلىگۈچى ئېغىرلاشقان قىسمى ئۈچۈن كاپالەت جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالمايدۇ.

ھەقدار بىلەن قەرزدار ئاساسىي ھەقدارلىق-قەرزدارلىق توختامىنى ئادا قىلىش مۆھلىتىنى ئۆزگەرتكەندە، كاپالەتلىگۈچىنىڭ يازما ماقۇللۇقىنى ئالمىغان بولسا، كاپالەت مۇددىتى تەسىرگە ئۇچرىمايدۇ.

6696-ماددا ھەقدار ھەقدارلىقنىڭ ھەممىسىنى ياكى بىر قىسمىنى ئۆتۈنۈپ بەرگەندە، كاپالەتلىگۈچىگە ئۇقتۇرۇش قىلمىغان بولسا، ئۆتۈنۈپ بېرىش كاپالەتلىگۈچى ئۈچۈن كۈچكە ئىگە ئەمەس.

كاپالەتلىگۈچى بىلەن ھەقدار ھەقدارلىقنى ئۆتۈنۈپ بېرىشنى مەنئى قىلىشنى پۈتۈشكەن بولسا، ھەقدار كاپالەتلىگۈچىنىڭ يازما ماقۇللۇقىنى ئالماي تۇرۇپ، ھەقدارلىقنى ئۆتكۈزۈپ بەرگەن بولسا، كاپالەتلىگۈچى ئۆتۈنۈلگۈچىنىڭ ھەقدارلىقىدا كاپالەت جاۋابكارلىقىدىن خالاس بولىدۇ.

6097-ماددا ھەقدار كاپالەتلىگۈچىنىڭ يازما ماقۇللۇقىنى ئالماي تۇرۇپ، قەرزدارنىڭ قەرزنىڭ ھەممىسى ياكى بىر قىسمىنى ئۆتكۈزۈپ بېرىشىگە رۇخسەت قىلسا، كاپالەتلىگۈچى ئۆز ماقۇللۇقىنى ئالماي تۇرۇپ ئۆتكۈزۈپ بەرگەن قەرزدارلىق ئۈچۈن كاپالەت جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالمايدۇ، لېكىن ھەقدار بىلەن كاپالەتلىگۈچى ئايرىم پۈتۈشكەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

3-كىشى قەرزگە كىرگەن بولسا، كاپالەتلىگۈچىنىڭ كاپالەت جاۋابكارلىقى تەسىرگە ئۇچرىمايدۇ.

698-ماددا ئادەتتىكى كاپالەتتىكى كاپالەتلىگۈچى ئاساسىي قەرز مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىش مۇددىتى توشقاندىن كېيىن، ھەقدارغا قەرزدارنىڭ ئىجرا قىلغىلى بولىدىغان مال-مۈلكىگە دائىر ھەقىقىي ئەھۋالىنى تەمىنلەپ بەرگەندە، ھەقدار ھوقۇقىنى يۈرگۈزۈشتىن ۋاز كەچكەنلىكى ياكى سۇسلۇق قىلغانلىقى سەۋەبىدىن، شۇ مال-مۈلۈكنى ئىجرا قىلغىلى بولمىسا، كاپالەتلىگۈچى ئۆزى تەمىنلىگەن ئىجرا قىلغىلى بولىدىغان ئۆي-مۈلۈك قىممىتى دائىرىسىدە كاپالەت جاۋابكارلىقىدىن خالاس بولىدۇ.

699-ماددا بىر قەرزدارلىقتا ئىككىدىن ئارتۇق كاپالەتلىگۈچى بولسا، كاپالەتلىگۈچىلەر كاپالەت توختامىدا پۈتۈشكەن كاپالەت ئۈلۈشى بويىچە كاپالەت جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك؛
كاپالەت ئۈلۈشى پۈتۈشۈلمىگەن بولسا، ھەقدار ھەرقانداق بىر كاپالەتلىگۈچىدىن كاپالەت دائىرىسىدە كاپالەت جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ.

700-ماددا كاپالەتلىگۈچى كاپالەت جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالغاندىن كېيىن، توختاملاشقۇچىلار ئايرىم پۈتۈشكەنلىرىنى ھېسابقا ئالمىغاندا، ئۆزى ئۈستىگە ئالغان كاپالەت جاۋابكارلىقى دائىرىسىدە قەرزداردىن تۆلىتىۋېلىشقا ھوقۇقلۇق، قەرزدار ئالدىدا ھەقدارلىق ھوقۇقىدىن بەھرىمەن بولىدۇ، لېكىن ھەقدارنىڭ مەنپەئىتىگە زىيان يەتكۈزسە بولمايدۇ.

701-ماددا كاپالەتلىگۈچى قەرزدارنىڭ ھەقدارغا بېرىدىغان رەددىيەسىنى تەشەببۇس قىلسا بولىدۇ.
قەرزدار رەددىيە بېرىشتىن ۋاز كەچسە، كاپالەتلىگۈچى يەنىلا ھەقدارغا رەددىيە بېرىشنى تەشەببۇس قىلىشقا ھوقۇقلۇق.

702-ماددا قەرزدار ھەقدار ئالدىدا خالاس قىلىۋېتىش ھوقۇقى ياكى بىكار قىلىش ھوقۇقىغا ئىگە بولسا، كاپالەتلىگۈچى مۇناسىپ دائىرىدە كاپالەت جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشنى رەت قىلسا بولىدۇ.

14-باب ئىجارە توختامى

703-ماددا ئىجارە توختامى ئىجارىچى ئىجارە نەرسىنى ئىجارە ئالغۇچىنىڭ ئىشلىتىشىگە، مەنپەئەتلىنىشىگە تاپشۇرۇپ بېرىدىغان، ئىجارە ئالغۇچى ئىجارە ھەققى تۆلەيدىغان توختامدۇر.

704-ماددا ئىجارە توختامىنىڭ مەزمۇنى ئادەتتە ئىجارە نەرسىنىڭ نامى، مىقدارى، ئىشلىتىش ئورنى، ئىجارە مۇددىتى، ئىجارە ھەققى ۋە ئۇنى تۆلەش مۇددىتى ۋە ئۇسۇلى، ئىجارە نەرسىنى رېمونت قىلىش قاتارلىق ماددىلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.

705-ماددا ئىجارە مۇددىتى 20 يىلدىن ئېشىپ كەتمەسلىكى كېرەك.
20 يىلدىن ئاشقانلىرىنىڭ ئاشقان قىسمى ئىناۋەتسىز.

ئىجارە مۇددىتى توشقاندا توختاملاشقۇچىلار ئىجارە توختامىنى ئۇلاپ تۈزۈشسە بولىدۇ؛
لېكىن، پۈتۈشكەن ئىجارە مۇددىتى ئۇلاپ زاكاز قىلىنغان كۈندىن باشلاپ 20 يىلدىن ئېشىپ كەتمەسلىكى كېرەك.

706-ماددا توختاملاشقۇچىلار قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردىكى بەلگىلىمە بويىچە ئىجارە توختامىنى تىزىملاپ ئەنگە ئالدۇرۇش رەسمىيىتىنى بېجىرمىسە، توختامنىڭ كۈچىگە تەسىر يەتمەيدۇ.

707-ماددا ئىجارە مۇددىتى ئالتە ئايدىن ئۇزۇن بولسا، يازما شەكىل قوللىنىش كېرەك.
توختاملاشقۇچىلار يازما شەكىل قوللانمىغاندا، ئىجارە مۇددىتىنى بېكىتكىلى بولمىسا، قەرەلسىز ئىجارە دەپ قارىلىدۇ.

708-ماددا ئىجارىچى ئىجارە نەرسىنى ئىجارە ئالغۇچىغا پۈتۈم بويىچە تاپشۇرۇپ بېرىشى ھەمدە ئىجارە مۇددىتى ئىچىدە ئىجارە نەرسىنىڭ پۈتۈشكەن ئىشلىتىش ئورنىغا ئۇيغۇن ھالىتىنى ساقلىشى كېرەك.

709-ماددا ئىجارە ئالغۇچى ئىجارە نەرسىنى پۈتۈشكەن ئۇسۇل بويىچە ئىشلىتىشى كېرەك.
ئىجارە نەرسىنى ئىشلىتىش ئۇسۇلىنى پۈتۈشمىگەن ياكى ئېنىق پۈتۈشمىگەن بولسا، مۇشۇ قانۇننىڭ 510-ماددىسىدىكى بەلگىلىمە بويىچە بېكىتكىلىمۇ بولمىسا، ئىجارە نەرسىنى خۇسۇسىيىتى بويىچە ئىشلىتىش كېرەك.

710-ماددا ئىجارە ئالغۇچى ئىجارە نەرسىنى پۈتۈشكەن ئۇسۇل ياكى خۇسۇسىيىتى بويىچە ئىشلىتىپ ئۇپراتقان بولسا، تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالمايدۇ.

71-ماددا ئىجارە ئالغۇچى ئىجارە نەرسىنى پۈتۈشكەن ئۇسۇل ياكى خۇسۇسىيىتى بويىچە ئىشلەتمەي زىيانغا ئۇچراتقان بولسا، ئىجارىچى توختامنى بىكار قىلسا ھەمدە زىياننى تۆلەپ بېرىشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ.

712-ماددا ئىجارىچى ئىجارە نەرسىنى رېمونت قىلىش مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىشى كېرەك، لېكىن توختاملاشقۇچىلار ئايرىم پۈتۈشكەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

73-ماددا ئىجارە ئالغۇچى ئىجارە نەرسىنى رېمونت قىلىشقا توغرا كەلگەندە، ئىجارىچىدىن مۇۋاپىق مۇددەت ئىچىدە رېمونت قىلىپ بېرىشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ.
ئىجارىچى رېمونت قىلىش مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلمىسا، ئىجارە ئالغۇچى ئۆزى رېمونت قىلسا بولىدۇ.رېمونت قىلىش خىراجىتىنى ئىجارىچى ئۈستىگە ئالىدۇ.
ئىجارە نەرسىنى رېمونت قىلىش سەۋەبىدىن ئىجارە ئالغۇچىنىڭ ئىشلىتىشىگە تەسىر يەتسە، مۇناسىپ ئىجارە ھەققىنى كېمەيتىش ياكى ئىجارە مۇددىتىنى ئۇزارتىش كېرەك.

ئىجارە ئالغۇچىنىڭ سەۋەنلىكى تۈپەيلىدىن ئىجارە نەرسىنى رېمونت قىلىشقا توغرا كەلسە، ئىجارىچى ئالدىنقى تارماقتا بەلگىلەنگەن رېمونت قىلىش مەجبۇرىيىتىنى ئۈستىگە ئالمايدۇ.

714-ماددا ئىجارە ئالغۇچى ئىجارە نەرسىنى ئوبدان ساقلىشى كېرەك.ئىجارە نەرسىنى ئوبدان ساقلىماي زىيانغا ئۇچراتسا، يوقىتىۋەتسە، تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

75-ماددا ئىجارە ئالغۇچى ئىجارىچىنىڭ ماقۇللۇقىنى ئالغاندىن كېيىن، ئىجارە نەرسىنى ياخشىلىسا ياكى ئۇنىڭغا باشقا نەرسىلەرنى قوشسا بولىدۇ.

ئىجارە ئالغۇچى ئىجارىچىنىڭ ماقۇللۇقىنى ئالماي تۇرۇپ، ئىجارە نەرسىنى ياخشىلىسا ياكى ئۇنىڭغا باشقا نەرسىلەرنى قوشسا، ئىجارىچى ئىجارە ئالغۇچىدىن ئەسلىي ھالىتىگە كەلتۈرۈپ بېرىشنى ياكى زىياننى تۆلەپ بېرىشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ.

76-ماددا ئىجارە ئالغۇچى ئىجارىچىنىڭ ماقۇللۇقىنى ئالغاندىن كېيىن، ئىجارە نەرسىنى 3-كىشىگە قايتا ئىجارە بەرسە بولىدۇ.
ئىجارە ئالغۇچى قايتا ئىجارە بەرسە، ئىجارە ئالغۇچى بىلەن ئىجارىچى ئوتتۇرىسىدىكى ئىجارە توختامى داۋاملىق كۈچكە ئىگە بولىدۇ؛
3-كىشى ئىجارە نەرسىنى زىيانغا ئۇچراتقان بولسا، ئىجارە ئالغۇچى زىياننى تۆلەپ بېرىشى كېرەك.

ئىجارە ئالغۇچى ئىجارىچىنىڭ ماقۇللۇقىنى ئالماي تۇرۇپ قايتا ئىجارە بەرگەندە، ئىجارىچى توختامنى بىكار قىلسا بولىدۇ.

717-ماددا ئىجارە ئالغۇچى ئىجارىچىنىڭ ماقۇللۇقىنى ئېلىپ، ئىجارە نەرسىنى 3-كىشىگە قايتا ئىجارە بەرگەندە، قايتا ئىجارە مۇددىتى ئىجارە ئالغۇچىنىڭ قالدۇق ئىجارە مۇددىتىدىن ئېشىپ كەتسە، ئېشىپ كەتكەن قىسمى ئىجارىچى ئۈچۈن قانۇنىي چەكلەش كۈچىگە ئىگە ئەمەس، لېكىن ئىجارىچى بىلەن ئىجارە ئالغۇچى ئايرىم پۈتۈشكەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

718-ماددا ئىجارىچى ئىجارە ئالغۇچىنىڭ قايتا ئىجارە بەرگەنلىكىنى بىلگەن ياكى بىلىشكە تېگىشلىك بولسىمۇ، ئالتە ئاي ئىچىدە باشقىچە پىكرىنى ئوتتۇرىغا قويمىغان بولسا، ئىجارىچى قايتا ئىجارە بېرىشكە قوشۇلدى، دەپ قارىلىدۇ.

719-ماددا ئىجارە ئالغۇچى ئىجارە ھەققىنى نېسى قالدۇرغان بولسا، ئىككىلەمچى ئىجارە ئالغۇچى ئىجارە ئالغۇچىغا ۋاكالىتەن قەرز قالغان ئىجارە ھەققى ۋە خىلاپلىق پۇلىنى تۆلىسە بولىدۇ، لېكىن قايتا ئىجارە توختامى ئىجارىچى ئۈچۈن قانۇنىي چەكلەش كۈچىگە ئىگە ئەمەسلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

ئىككىلەمچى ئىجارە ئالغۇچى ۋاكالىتەن تۆلىگەن ئىجارە ھەققى ۋە خىلاپلىق پۇلىنى ئىجارە ئالغۇچىغا تۆلەيدىغان ئىجارە ھەققىگە توغرىلىۋەتسە بولىدۇ؛
تۆلەشكە تېگىشلىك ئىجارە ھەققى سوممىسىدىن ئېشىپ كەتكەن بولسا، ئىجارە ئالغۇچىدىن تۆلىتىۋالسا بولىدۇ.

720-ماددا ئىجارە مۇددىتىدە ئىجارە نەرسىنى ئىگىلەپ تۇرۇش، ئىشلىتىش ئارقىلىق تاپقان تاپاۋەت ئىجارە ئالغۇچىغا تەۋە بولىدۇ، لېكىن توختاملاشقۇچىلار ئايرىم پۈتۈشكەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

721-ماددا ئىجارە ئالغۇچى ئىجارە ھەققىنى پۈتۈشكەن مۇددەتتە تۆلىشى كېرەك.
ئىجارە ھەققى تۆلەش مۇددىتىنى پۈتۈشمىگەن ياكى ئېنىق پۈتۈشمىگەن بولسا، مۇشۇ قانۇننىڭ 510-ماددىسىدىكى بەلگىلىمە بويىچە بېكىتكىلىمۇ بولمىسا، ئىجارە مۇددىتى 1 يىلغا توشمايدىغانلىرىدا ئىجارە مۇددىتى توشقاندا تۆلەش كېرەك؛
ئىجارە مۇددىتى 1 يىلدىن ئاشىدىغانلىرىدا يىلدا بىر تۆلەش كېرەك، قالدۇق مۇددىتى 1 يىلغا توشمايدىغانلىرىدا ئىجارە مۇددىتى توشقان چاغدا تۆلەش كېرەك.

722-ماددا ئىجارە ئالغۇچى ئىجارە ھەققىنى يولسىز سەۋەبلەر بىلەن تۆلىمىسە ياكى تۆلەشنى كېچىكتۈرسە، ئىجارىچى ئىجارە ئالغۇچىدىن مۇۋاپىق مۇددەت ئىچىدە تۆلەشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ؛
ئىجارە ئالغۇچى مۇددەت ئۆتۈپ كەتسىمۇ تۆلىمىسە، ئىجارىچى توختامنى بىكار قىلسا بولىدۇ.

723-ماددا ئىجارە ئالغۇچى 3-كىشىنىڭ ھوقۇقىنى تەشەببۇس قىلغانلىقى سەۋەبىدىن ئىجارە نەرسىنى ئىشلىتەلمىسە، ئۇنىڭدىن مەنپەئەتلىنەلمىسە، ئىجارە ئالغۇچى ئىجارە ھەققىنى كېمەيتىپ بېرىشنى ياكى ئىجارە ھەققىنى تۆلىمەسلىكنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ.

3-كىشى ھوقۇقىنى تەشەببۇس قىلغان بولسا، ئىجارە ئالغۇچى ئىجارىچىگە ۋاقتىدا ئۇقتۇرۇشى كېرەك.

724-ماددا تۆۋەندىكى ئەھۋاللارنىڭ بىرى كۆرۈلۈپ، ئىجارە ئالغۇچىنىڭ سەۋەبىسىز ئىجارە نەرسىنى ئىشلەتكىلى بولمىسا، ئىجارە ئالغۇچى توختامنى بىكار قىلسا بولىدۇ :

( 1 ) ئىجارە نەرسىنى ئەدلىيە ئورگىنى ياكى مەمۇرىي ئورگان قانۇن بويىچە پېچەتلىسە، تۇتۇپ قالسا؛

( 2 ) ئىجارە نەرسىنىڭ ھوقۇق تەۋەلىكى ئۈستىدە تالاش-تارتىش بولسا؛

( 3 ) ئىجارە نەرسىدە قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردىكى ئىشلىتىش شەرتى توغرىسىدىكى مەجبۇرلاش خاراكتېرلىك بەلگىلىمىگە خىلاپ ئەھۋاللار بولسا.

725-ماددا ئىجارە نەرسىنىڭ ئىجارە ئالغۇچى ئىجارە توختامىغا ئاساسەن ئىگىلەپ تۇرغان مەزگىلدە ئىگىدارلىق ھوقۇقىدا ئۆزگىرىش بولسا، ئىجارە توختامىنىڭ كۈچىگە تەسىر يەتمەيدۇ.

726-ماددا ئىجارىچى ئىجارە ئۆينى ساتماقچى بولسا، سېتىشتىن بۇرۇنقى مۇۋاپىق مۇددەت ئىچىدە ئىجارە ئالغۇچىغا ئۇقتۇرۇشى كېرەك، ئىجارە ئالغۇچى ئوخشاش شەرت بىلەن ئاۋۋال سېتىۋېلىش ھوقۇقىدىن بەھرىمەن بولىدۇ؛
لېكىن، ئۆيگە ئۈلۈش بويىچە ئورتاق ئىگىدارلىق قىلغۇچىلاردىن ئاۋۋال سېتىۋېلىش ھوقۇقىنى يۈرگۈزگەنلىرى ياكى ئىجارىچى ئۆينى يېقىن تۇغقانلىرىغا سېتىپ بەرگەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

ئىجارىچى ئۇقتۇرۇش مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلغاندىن كېيىن، ئىجارە ئالغۇچى 15 كۈن ئىچىدە سېتىۋېلىش توغرىسىدا ئېنىق ئىپادە بىلدۈرمىسە، ئىجارە ئالغۇچى ئاۋۋال سېتىۋېلىش ھوقۇقىدىن ۋاز كەچتى، دەپ قارىلىدۇ.

727-ماددا ئىجارىچى ئىجارە ئۆينى كىمئارتۇق قىلىپ سېتىشنى كىمئارتۇق قىلىپ ساتقۇچىغا ھاۋالە قىلغان بولسا، كىمئارتۇق قىلىپ سېتىشتىن بەش كۈن بۇرۇن ئىجارە ئالغۇچىغا ئۇقتۇرۇشى كېرەك.
ئىجارە ئالغۇچى كىمئارتۇق قىلىپ سېتىشقا قاتناشمىسا، ئاۋۋال سېتىۋېلىش ھوقۇقىدىن ۋاز كەچتى، دەپ قارىلىدۇ.

728-ماددا ئىجارىچى ئىجارە ئالغۇچىغا ئۇقتۇرۇش قىلمىسا ياكى ئىجارە ئالغۇچىنىڭ ئالدىن سېتىۋېلىش ھوقۇقىنى يۈرگۈزۈشىگە زىيان سالىدىغان باشقا ئەھۋاللار كۆرۈلسە، ئىجارە ئالغۇچى ئىجارىچىدىن تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ.
لېكىن، ئىجارىچى بىلەن 3-كىشى تۈزگەن ئۆي سېتىۋېلىش-سېتىش توختامىنىڭ كۈچى تەسىرگە ئۇچرىمايدۇ.

729-ماددا ئىجارە ئالغۇچىدىن كۆرگىلى بولمايدىغان سەۋەبلەر تۈپەيلىدىن، ئىجارە نەرسە قىسمەن ياكى پۈتۈنلەي بۇزۇلغان، يوقالغان بولسا، ئىجارە ئالغۇچى ئىجارە ھەققىنى كېمەيتىپ بېرىشنى ياكى ئىجارە ھەققىنى تۆلىمەسلىكنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ؛
ئىجارە نەرسە قىسمەن ياكى پۈتۈنلەي بۇزۇلغانلىقى، يوقالغانلىقى سەۋەبىدىن توختام مەقسىتىنى ئىشقا ئاشۇرغىلى بولمىسا، ئىجارە ئالغۇچى توختامنى بىكار قىلسا بولىدۇ.

73-ماددا توختاملاشقۇچىلار ئىجارە مۇددىتىنى پۈتۈشمىگەن ياكى ئېنىق پۈتۈشمىگەن بولسا، مۇشۇ قانۇننىڭ 510-ماددىسىدىكى بەلگىلىمە بويىچە بېكىتكىلىمۇ بولمىسا، قەرەلسىز ئىجارە دەپ قارىلىدۇ؛
توختاملاشقۇچىلار توختامنى خالىغان چاغدا بىكار قىلسا بولىدۇ، لېكىن مۇۋاپىق مۇددەتتىن بۇرۇن قارشى تەرەپكە ئۇقتۇرۇپ قويۇشى كېرەك.

731-ماددا ئىجارە نەرسە ئىجارە ئالغۇچىنىڭ بىخەتەرلىكى ياكى سالامەتلىكىگە خەۋپ يەتكۈزسە، ئىجارە ئالغۇچى توختام تۈزگەندە ئىجارە نەرسە سۈپىتىنىڭ ئۆلچەمگە توشمايدىغانلىقىنى بىلگەن تەقدىردىمۇ، توختامنى خالىغان چاغدا بىكار قىلسا بولىدۇ.

732-ماددا ئىجارە ئالغۇچى ئۆينى ئىجارە ئېلىش مەزگىلىدە ئۆلۈپ كەتسە، ئۇ ھايات ۋاقتىدا ئۇنىڭ بىلەن بىللە ئولتۇرغان كىشى ياكى بىللە تىجارەت قىلغان كىشى ئەسلىي ئىجارە توختامى بويىچە شۇ ئۆينى ئىجارە ئالسا بولىدۇ.

733-ماددا ئىجارە مۇددىتى توشقاندا، ئىجارە ئالغۇچى ئىجارە نەرسىنى قايتۇرۇپ بېرىشى كېرەك.
قايتۇرۇلغان ئىجارە نەرسە پۈتۈم ياكى خۇسۇسىيىتى بويىچە بېكىتىلگەن ئىشلىتىلگەندىن كېيىنكى ھالەتكە ئۇيغۇن بولۇشى كېرەك.

734-ماددا ئىجارە ئالغۇچى ئىجارە مۇددىتى توشقاندىن كېيىنمۇ ئىجارە نەرسىنى داۋاملىق ئىشلەتسە، ئىجارىچىنىڭ ئۇنىڭغا باشقىچە پىكرى بولمىسا، ئەسلىي ئىجارە توختامى داۋاملىق كۈچكە ئىگە، لېكىن، ئىجارە مۇددىتى قەرەلسىز بولىدۇ.

ئىجارە مۇددىتى توشقاندا، ئىجارە ئالغۇچى ئوخشاش شەرت بىلەن ئالدىن ئىجارە ئېلىش ھوقۇقىدىن بەھرىمەن بولىدۇ.

15-باب مەبلەغ يۈرۈشتۈرۈش ئىجارە توختامى

735-ماددا مەبلەغ يۈرۈشتۈرۈش ئىجارە توختامى ئىجارىچى ئىجارە ئالغۇچىنىڭ ساتقۇچى ۋە ئىجارە نەرسىنى تاللىشىغا ئاساسەن، ئىجارە نەرسىنى ساتقۇچىدىن سېتىۋېلىپ، ئىجارە ئالغۇچىنىڭ ئىشلىتىشىگە بېرىدىغان، ئىجارە ئالغۇچى ئىجارە ھەققى تۆلەيدىغان توختامدۇر.

736-ماددا مەبلەغ يۈرۈشتۈرۈش ئىجارە توختامىنىڭ مەزمۇنى ئادەتتە ئىجارە نەرسىنىڭ نامى، مىقدارى، ئۆلچىمى، تېخنىكىلىق ئىقتىدارى، تەكشۈرۈش ئۇسۇلى، ئىجارە مۇددىتى، ئىجارە ھەققى قۇرۇلمىسى ۋە ئۇنى تۆلەش مۇددىتى ۋە ئۇسۇلى، پۇل تۈرى، ئىجارە مۇددىتى توشقاندا ئىجارە نەرسىنىڭ تەۋەلىكى قاتارلىق ماددىلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.

مەبلەغ يۈرۈشتۈرۈش ئىجارە توختامى يازما شەكىلدە تۈزۈلۈشى كېرەك.

737-ماددا توختاملاشقۇچىلار ئىجارە نەرسىنى ئويدۇرۇپ چىقىرىش ئۇسۇلى بىلەن تۈزگەن مەبلەغ يۈرۈشتۈرۈش ئىجارە توختامى ئىناۋەتسىز.

738-ماددا قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردىكى بەلگىلىمە بويىچە، ئىجارە ئالغۇچى ئىجارە نەرسىنى تىجارەت قىلىش ۋە ئىشلىتىشتە مەمۇرىي ئىجازەت ئېلىشقا تېگىشلىك بولسا، ئىجارىچى مەمۇرىي ئىجازەت ئالمىغان بولسىمۇ، مەبلەغ يۈرۈشتۈرۈش ئىجارە توختامىنىڭ كۈچىگە تەسىر يەتمەيدۇ.

739-ماددا ئىجارىچى ئىجارە ئالغۇچىنىڭ ساتقۇچى ۋە ئىجارە نەرسىنى تاللىشىغا ئاساسەن تۈزگەن سېتىۋېلىش-سېتىش توختامىدا، ساتقۇچى نىشان نەرسىنى پۈتۈم بويىچە ئىجارە ئالغۇچىغا تاپشۇرۇشى كېرەك، ئىجارە ئالغۇچى نىشان نەرسىنى قوبۇل قىلىشقا ئالاقىدار سېتىۋالغۇچىنىڭ ھوقۇقىغا ئىگە.

740-ماددا ساتقۇچى نىشان نەرسىنى ئىجارە ئالغۇچىغا تاپشۇرۇش مەجبۇرىيىتىگە خىلاپلىق قىلىپ، تۆۋەندىكى ئەھۋاللارنىڭ بىرىنى سادىر قىلسا، ئىجارە ئالغۇچى ساتقۇچى ئۆزىگە تاپشۇرغان نىشان نەرسىنى قوبۇل قىلىشنى رەت قىلسا بولىدۇ :

( 1 ) نىشان نەرسە پۈتۈمگە ئېغىر دەرىجىدە ئۇيغۇن كەلمىسە؛

( 2 ) نىشان نەرسىنى پۈتۈم بويىچە تاپشۇرمىغان، ئىجارە ئالغۇچى ياكى ئىجارىچى سۈيلىگەندىن كېيىنكى مۇۋاپىق مۆھلەتتىمۇ تاپشۇرمىغان بولسا.

ئىجارە ئالغۇچى نىشان نەرسىنى قوبۇل قىلىشنى رەت قىلسا، ئىجارىچىگە ۋاقتىدا ئۇقتۇرۇشى كېرەك.

741-ماددا ئىجارىچى، ساتقۇچى، ئىجارە ئالغۇچىلار ساتقۇچى سېتىۋېلىش-سېتىش توختامىدىكى مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلمىسا، ئىجارە ئالغۇچىنىڭ تۆلىتىۋېلىش ھوقۇقىنى يۈرگۈزىدىغانلىقىنى پۈتۈشسە بولىدۇ.
ئىجارە ئالغۇچى تۆلەم تەلەپ قىلىش ھوقۇقىنى يۈرگۈزگەندە، ئىجارىچى ھەمكارلىشىشى كېرەك.

742-ماددا ئىجارە ئالغۇچىنىڭ ساتقۇچىدىن تۆلەم تەلەپ قىلىش ھوقۇقىنى يۈرگۈزۈشى ئۇنىڭ ئىجارە ھەققى تۆلەش مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىشىغا تەسىر يەتكۈزمەيدۇ.
لېكىن، ئىجارە ئالغۇچى ئىجارە نەرسىنى ئىجارىچىنىڭ ماھارىتىگە تايىنىپ بېكىتسە ياكى ئىجارىچى ئىجارە نەرسىنى تاللاشقا ئارىلىشىۋالسا، ئىجارە ئالغۇچى مۇناسىپ ئىجارە ھەققىنى كېمەيتىش-كەچۈرۈم قىلىشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ.

743-ماددا ئىجارىچى تۆۋەندىكى ئەھۋاللارنىڭ بىرىنى سادىر قىلغانلىقتىن، ئىجارە ئالغۇچى ساتقۇچىدىن تۆلەم تەلەپ قىلىش ھوقۇقىنى يۈرگۈزۈشتە مەغلۇپ بولسا، ئىجارە ئالغۇچى ئىجارىچىدىن مۇناسىپ جاۋابكارلىقنى ئۈستىگە ئېلىشنى تەلەپ قىلىشقا ھوقۇقلۇق :

( 1 ) ئىجارە نەرسىنىڭ سۈپىتىدە نۇقسان بارلىقىنى بىلىپ تۇرۇپ، ئىجارە ئالغۇچىغا ئېيتمىسا؛

( 2 ) ئىجارە ئالغۇچى تۆلەم تەلەپ قىلىش ھوقۇقىنى يۈرگۈزگەندە، ۋاقتىدا زۆرۈر ياردەم بەرمىسە.

ئىجارىچى ئۆزىلا يۈرگۈزەلەيدىغان ساتقۇچىدىن تۆلەم تەلەپ قىلىش ھوقۇقىنى يۈرگۈزۈشتە سۇسلۇق قىلىپ، ئىجارە ئالغۇچىغا زىيان سالسا، ئىجارە ئالغۇچى ئىجارىچىدىن تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشنى تەلەپ قىلىشقا ھوقۇقلۇق.

744-ماددا ئىجارىچى ئىجارە ئالغۇچىنىڭ ساتقۇچى ۋە ئىجارە نەرسىنى تاللىشىغا ئاساسەن تۈزگەن سېتىۋېلىش-سېتىش توختامىدىكى ئىجارە ئالغۇچىغا ئالاقىدار توختام مەزمۇنىنى ئىجارە ئالغۇچىنىڭ ماقۇللۇقىنى ئالماي تۇرۇپ ئۆزگەرتسە بولمايدۇ.

745-ماددا ئىجارىچى ئىجارە نەرسىدىكى ئىگىدارلىق ھوقۇقىنى تىزىملاتماي تۇرۇپ، ياخشى نىيەتلىك 3-كىشى بىلەن قارشىلاشسا بولمايدۇ.

746-ماددا مەبلەغ يۈرۈشتۈرۈش ئىجارە توختامىدىكى ئىجارە ھەققىنى ئىجارە نەرسىنىڭ كۆپ قىسمى ياكى بارلىق تەننەرخى شۇنىڭدەك ئىجارىچىنىڭ مۇۋاپىق پايدىسىغا قاراپ بېكىتىش كېرەك، توختاملاشقۇچىلار ئايرىم پۈتۈشكەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

747-ماددا ئىجارە نەرسە پۈتۈمگە ياكى ئىشلىتىش مەقسىتىگە ئۇيغۇن كەلمىسە، ئىجارىچى جاۋابكارلىقنى ئۈستىگە ئالمايدۇ.
لېكىن، ئىجارە ئالغۇچى ئىجارە نەرسىنى ئىجارىچىنىڭ ماھارىتىگە تايىنىپ بېكىتكەنلىرى ياكى ئىجارىچى ئىجارە نەرسىنى تاللاشقا ئارىلىشىۋالغانلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

748-ماددا ئىجارىچى ئىجارە ئالغۇچىنىڭ ئىجارە نەرسىنى ئىگىلىشى ۋە ئىشلىتىشىگە كاپالەتلىك قىلىشى كېرەك.

ئىجارىچىدە تۆۋەندىكى ئەھۋاللارنىڭ بىرى كۆرۈلسە، ئىجارە ئالغۇچى ئۇنىڭدىن زىياننى تۆلەپ بېرىشنى تەلەپ قىلىشقا ھوقۇقلۇق :

( 1 ) ئىجارە نەرسىنى يولسىز سەۋەبلەر بىلەن قايتۇرۇۋېلىش؛

( 2 ) ئىجارە ئالغۇچىنىڭ ئىجارە نەرسىنى ئىگىلىشى ۋە ئىشلىتىشىگە يولسىز سەۋەبلەر بىلەن توسقۇنلۇق قىلىش، كاشىلا سېلىش؛

( 3 ) ئىجارىچىنىڭ سەۋەبىدىن 3-كىشى ئىجارە نەرسىدىكى ھوقۇقىنى تەشەببۇس قىلسا؛

( 4 ) ئىجارە ئالغۇچىنىڭ ئىجارە نەرسىنى ئىگىلىشى ۋە ئىشلىتىشىگە نامۇۋاپىق تەسىر يەتكۈزىدىغان باشقا ئەھۋاللار.

749-ماددا ئىجارە ئالغۇچى ئىجارە نەرسىنى ئىگىلەپ تۇرغان مەزگىلدە، ئىجارە نەرسە 3-كىشىنى جىسمانىي ياكى مال-مۈلۈك جەھەتتىن زىيانغا ئۇچراتقان بولسا، ئىجارىچى جاۋابكارلىقنى ئۈستىگە ئالمايدۇ.

750-ماددا ئىجارە ئالغۇچى ئىجارە نەرسىنى ئوبدان ساقلىشى، ئوبدان ئىشلىتىشى كېرەك.

ئىجارە ئالغۇچى ئىجارە نەرسىنى ئىگىلەپ تۇرغان مەزگىلدە رېمونت قىلىش مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىشى كېرەك.

751-ماددا ئىجارە ئالغۇچى ئىجارە نەرسىنى ئىگىلىگەن مەزگىلدە، ئىجارە نەرسە بۇزۇلۇپ كەتسە، يوقاپ كەتسە، ئىجارىچى ئىجارە ئالغۇچىدىن ئىجارە ھەققىنى داۋاملىق تۆلەشنى تەلەپ قىلىشقا ھوقۇقلۇق، لېكىن، قانۇندا ئايرىم بەلگىلەنگەنلىرى ياكى توختاملاشقۇچىلار ئايرىم پۈتۈشكەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

752-ماددا ئىجارە ئالغۇچى ئىجارە ھەققىنى پۈتۈم بويىچە تۆلىشى كېرەك.
ئىجارە ئالغۇچى ئىجارە ھەققىنى سۈيلىگەندىن كېيىنكى مۇۋاپىق مۆھلەتتىمۇ تۆلىمىسە، ئىجارىچى بارلىق ئىجارە ھەققىنى تۆلەپ بېرىشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ؛
توختامنى بىكار قىلىپ، ئىجارە نەرسىنى قايتۇرۇۋالسىمۇ بولىدۇ.

753-ماددا ئىجارە ئالغۇچى ئىجارىچىنىڭ ماقۇللۇقىنى ئالماي تۇرۇپ، ئىجارە نەرسىنى ئۆتۈنۈپ بەرگەن، رەنىگە قويغان، گۆرۈگە قويغان، مەبلەغ سېلىپ پاي قىلىپ قوشقان ياكى باشقا ئۇسۇلدا بىر تەرەپ قىلغان بولسا، ئىجارىچى مەبلەغ يۈرۈشتۈرۈش ئىجارە توختامىنى بىكار قىلسا بولىدۇ.

754-ماددا تۆۋەندىكى ئەھۋاللارنىڭ بىرى كۆرۈلسە، ئىجارىچى ياكى ئىجارە ئالغۇچى مەبلەغ يۈرۈشتۈرۈش ئىجارە توختامىنى بىكار قىلسا بولىدۇ :

( 1 ) ئىجارىچى بىلەن ساتقۇچى تۈزگەن سېتىۋېلىش-سېتىش توختامى بىكار قىلىنغان، ئىناۋەتسىز دەپ مۇئەييەنلەشتۈرۈلگەن ياكى ئەمەلدىن قالدۇرۇلغان ھەمدە سېتىۋېلىش-سېتىش توختامىنى قايتا تۈزۈشمىگەن بولسا؛

( 2 ) ئىجارە نەرسە توختاملاشقۇچىلاردىن كۆرگىلى بولمايدىغان سەۋەب تۈپەيلىدىن بۇزۇلسا، يوقالسا ھەمدە ئوڭشاپ ئەسلىگە كەلتۈرگىلى ياكى سەپلىمە نەرسىنى بېكىتكىلى بولمىسا؛

( 3 ) ساتقۇچىنىڭ سەۋەبىدىن مەبلەغ يۈرۈشتۈرۈش ئىجارە توختامىنىڭ مەقسىتىنى ئەمەلگە ئاشۇرغىلى بولمىسا.

75-ماددا مەبلەغ يۈرۈشتۈرۈش ئىجارە توختامى سېتىۋېلىش-سېتىش توختامىنىڭ بىكار قىلىنىشى، ئىناۋەتسىز دەپ مۇئەييەنلەشتۈرۈلۈشى ياكى ئەمەلدىن قالدۇرۇلۇشى سەۋەبىدىن بىكار قىلىنغاندا، ساتقۇچى ۋە ئىجارە نەرسىنى ئىجارە ئالغۇچى تاللىغان بولسا، ئىجارىچى ئىجارە ئالغۇچىدىن مۇناسىپ زىياننى تۆلەپ بېرىشنى تەلەپ قىلىشقا ھوقۇقلۇق؛
لېكىن، ئىجارىچىنىڭ سەۋەبىدىن سېتىۋېلىش-سېتىش توختامى بىكار قىلىنغان، ئىناۋەتسىز دەپ مۇئەييەنلەشتۈرۈلگەن ياكى ئەمەلدىن قالدۇرۇلغانلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

ئىجارىچىنىڭ زىيىنى سېتىۋېلىش-سېتىش توختامى بىكار قىلىنغان، ئىناۋەتسىز دەپ مۇئەييەنلەشتۈرۈلگەن ياكى ئەمەلدىن قالدۇرۇلغاندا تۆلەپ بېرىلگەن بولسا، ئىجارە ئالغۇچى مۇناسىپ تۆلەم جاۋابكارلىقىدىن خالاس بولىدۇ.

756-ماددا ئىجارە نەرسە ئىجارە ئالغۇچىغا تاپشۇرۇلغاندىن كېيىن، تاساددىپىي بۇزۇلۇپ كېتىش، يوقاپ كېتىش قاتارلىق توختاملاشقۇچىلاردىن كۆرگىلى بولمايدىغان سەۋەب تۈپەيلىدىن مەبلەغ يۈرۈشتۈرۈش ئىجارە توختامى بىكار قىلىنغان بولسا، ئىجارىچى ئىجارە ئالغۇچىدىن ئىجارە نەرسىنىڭ ئامورتىزاتسىيە ئەھۋالىغا قاراپ تۆلەم بېرىشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ.

757-ماددا ئىجارىچى ئىجارە ئالغۇچى بىلەن ئىجارە مۇددىتى توشقان ئىجارە نەرسىنىڭ تەۋەلىكىنى پۈتۈشسە بولىدۇ؛
ئىجارە نەرسىنىڭ تەۋەلىكىنى پۈتۈشمىگەن ياكى ئېنىق پۈتۈشمىگەن بولسا، مۇشۇ قانۇننىڭ 510-ماددىسىدىكى بەلگىلىمە بويىچە بېكىتكىلىمۇ بولمىسا، ئىجارە نەرسىنىڭ ئىگىدارلىق ھوقۇقى ئىجارىچىگە تەۋە بولىدۇ.

758-ماددا توختاملاشقۇچىلار ئىجارە مۇددىتى توشقاندا ئىجارە نەرسە ئىجارە ئالغۇچىنىڭ ئىگىدارلىقىغا ئۆتىدۇ، دەپ پۈتۈشكەن، ئىجارە ئالغۇچى ئىجارە ھەققىنىڭ كۆپ قىسمىنى تۆلەپ بولغان، لېكىن قالدۇق ئىجارە ھەققىنى تۆلەشكە قۇربى يەتمىگەن، شۇ سەۋەبتىن ئىجارىچى توختامنى بىكار قىلىپ ئىجارە نەرسىنى قايتۇرۇۋالغان بولسا، قايتۇرۇۋېلىنغان ئىجارە نەرسىنىڭ قىممىتى ئىجارە ئالغۇچى تۆلىيەلمەي قالغان ئىجارە ھەققى ھەمدە باشقا خىراجەتلەردىن يۇقىرى بولسا، ئىجارە ئالغۇچى مۇناسىپ قايتۇرۇپ بېرىشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ.

توختاملاشقۇچىلار ئىجارە مۇددىتى توشقاندا ئىجارە نەرسە ئىجارىچىنىڭ ئىگىدارلىقىدا بولىدۇ، دەپ پۈتۈشكەن، ئىجارە نەرسە بۇزۇلۇپ كېتىپ، يوقاپ كېتىپ ياكى باشقا نەرسىلەرگە قوشۇلۇپ كېتىپ، ئارىلىشىپ كېتىپ ئىجارە ئالغۇچى قايتۇرۇپ بېرەلمىسە، ئىجارىچى ئىجارە ئالغۇچىدىن مۇۋاپىق تۆلەم بېرىشنى تەلەپ قىلىشقا ھوقۇقلۇق.

759-ماددا توختاملاشقۇچىلار ئىجارە مۇددىتى توشقاندا، ئىجارە ئالغۇچى ئىجارىچىگە سىمۋوللۇق مال پۇلىلا تۆلەيدۇ دەپ پۈتۈشكەن بولسا، پۈتۈشكەن ئىجارە ھەققى مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىپ بولغاندىن كېيىن، ئىجارە نەرسىنىڭ ئىگىدارلىق ھوقۇقى ئىجارە ئالغۇچىغا تەۋە بولىدۇ، دەپ قارىلىدۇ.

76-ماددا مەبلەغ يۈرۈشتۈرۈش ئىجارە توختامى ئىناۋەتسىز بولغاندا، توختاملاشقۇچىلار شۇ ئەھۋالدا ئىجارە نەرسىنىڭ تەۋەلىكىنى پۈتۈشكەن بولسا، شۇ پۈتۈم بويىچە بولىدۇ؛
پۈتۈشمىگەن ياكى ئېنىق پۈتۈشمىگەن بولسا، ئىجارە نەرسىنى ئىجارىچىگە قايتۇرۇپ بېرىشى كېرەك.
لېكىن، ئىجارە ئالغۇچىنىڭ سەۋەبىدىن توختام ئىناۋەتسىز بولۇپ، ئىجارىچى قايتۇرۇپ بېرىشنى تەلەپ قىلمىسا ياكى قايتۇرۇپ بەرگەندىن كېيىن ئىجارە نەرسىنىڭ ئۈنۈمى كۆرۈنەرلىك تۆۋەنلەپ كەتسە، ئىجارە نەرسىنىڭ ئىگىدارلىق ھوقۇقى ئىجارە ئالغۇچىغا تەۋە بولىدۇ، ئىجارە ئالغۇچى ئىجارىچىگە مۇۋاپىق تۆلەم بېرىدۇ.

16-باب كاپالەتلىك باشقۇرۇش توختامى

761-ماددا كاپالەتلىك باشقۇرۇش توختامى ئېلىم ھېسابىدىكى پۇل ھەقدارى ھازىر بار بولغان ياكى كەلگۈسىدە ئېرىشىدىغان ئېلىم ھېسابى پۇلىنى كاپالەتلىك باشقۇرغۇچىغا ئۆتۈنۈپ بېرىدىغان، كاپالەتلىك باشقۇرغۇچى مەبلەغ يۈرۈشتۈرۈش، ئېلىم ھېسابىدا پۇل باشقۇرۇش ياكى سۈيلەپ يىغىش، ئېلىم ھېساباتىدىكى پۇل قەرزدارىنىڭ پۇل تۆلىشىگە كېپىل بولۇش قاتارلىق مۇلازىمەتلەر بىلەن تەمىنلەيدىغان توختامدۇر.

762-ماددا كاپالەتلىك باشقۇرۇش توختامىنىڭ مەزمۇنى ئادەتتە كەسىپ تۈرى، مۇلازىمەت دائىرىسى، مۇلازىمەت مۇددىتى، ئاساسىي سودا توختامىنىڭ ئەھۋالى، ئېلىم ھېسابىدىكى پۇل ئۇچۇرى، كاپالەتلىك باشقۇرۇلىدىغان مەبلەغ يۈرۈشتۈرۈش پۇلى، مۇلازىمەت ھەققى ۋە ئۇنى تۆلەش ئۇسۇلى قاتارلىق ماددىلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.

كاپالەتلىك باشقۇرۇش توختامى يازما شەكىلدە تۈزۈلۈشى كېرەك.

763-ماددا ئېلىم ھېسابىدىكى پۇلنىڭ ھەقدارى بىلەن قەرزدارى ئويدۇرۇپ چىقىرىلغان ئېلىم ھېسابىنىڭ پۇلىنى ئۆتۈنۈپ بېرىش نىشانى قىلىپ، كاپالەتلىك باشقۇرغۇچى بىلەن كاپالەتلىك باشقۇرۇش توختامى تۈزگەن بولسا، ئېلىم ھېسابىغا پۇلنىڭ قەرزدارى ئېلىم ھېسابىدا پۇل يوقلۇقىنى باھانە قىلىپ، كاپالەتلىك ساقلىغۇچى بىلەن قارشىلاشسا بولمايدۇ، لېكىن كاپالەتلىك باشقۇرغۇچى ئويدۇرۇپ چىقارغانلىقىنى ئېنىق بىلگەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

764-ماددا كاپالەتلىك باشقۇرغۇچى ئېلىم ھېسابىدىكى پۇلنىڭ قەرزدارىغا ئېلىم ھېسابىنىڭ پۇلىنى ئۆتۈنۈپ بېرىش ئۇقتۇرۇشى ئەۋەتكەندە، كاپالەتلىك باشقۇرغۇچىنىڭ سالاھىيىتىنى ئېنىق بىلدۈرۈشى ھەمدە زۆرۈر ئىسپاتلارنى قوشۇمچە قىلىشى كېرەك.

765-ماددا ئېلىم ھېسابىدىكى پۇلنىڭ قەرزدارى ئېلىم ھېسابىنىڭ پۇلىنى ئۆتۈنۈپ بېرىش ئۇقتۇرۇشىنى تاپشۇرۇۋالغاندىن كېيىن، ئېلىم ھېساكىدىكى پۇلنىڭ ھەقدارى بىلەن قەرزدارى يوللۇق سەۋەبى يوق تۇرۇپ، ئاساسىي سودا توختامىنى كېڭىشىپ ئۆزگەرتىپ ياكى ئاخىرلاشتۇرۇپ، كاپالەتلىك باشقۇرغۇچىغا پايدىسىز تەسىر پەيدا قىلغان بولسا، كاپالەتلىك باشقۇرغۇچى ئۈچۈن كۈچكە ئىگە ئەمەس.

766-ماددا توختاملاشقۇچىلار سۈرۈشتۈرۈش ھوقۇقىغا ئىگە كاپالەتلىك باشقۇرۇشنى پۈتۈشكەن بولسا، كاپالەتلىك باشقۇرغۇچى ئېلىم ھېسابىدىكى پۇلنىڭ ھەقدارىغا كاپالەتلىك باشقۇرۇلىدىغان مەبلەغ يۈرۈشتۈرۈش پۇلىنىڭ دىرى بىلەن ئۆسۈمىنى قايتۇرۇپ بېرىشنى ياكى ئېلىم ھېسامىدىكى پۇلنىڭ قەرزدارلىقىنى قايتۇرۇپ سېتىۋېلىشنى تەشەببۇس قىلسا بولىدۇ، ئېلىم ھېساكىدىكى پۇلنىڭ قەرزدارىغا ئېلىم ھېسارىدىكى پۇلنىڭ ھەقدارلىقىنى تەشەببۇس قىلسىمۇ بولىدۇ.
كاپالەتلىك باشقۇرغۇچى ئېلىم ھېسابىدىكى پۇلنىڭ قەرزدارىغا ئېلىم ھېساكىدىكى پۇلنىڭ ھەقدارلىقىنى تەشەببۇس قىلىپ، كاپالەتلىك باشقۇرۇلىدىغان مەبلەغ يۈرۈشتۈرۈش پۇلىنىڭ دىرى بىلەن ئۆسۈمى ۋە ئالاقىدار خىراجەتلىرىنى تۇتۇپ قالغاندىن كېيىن، ئېشىپ قالغان قىسمىنى ئېلىم ھېسارىدىكى پۇل ھەقدارىغا قايتۇرۇپ بېرىشى كېرەك.

767-ماددا توختاملاشقۇچىلار سۈرۈشتۈرۈش ھوقۇقى يوق كاپالەتلىك باشقۇرۇشنى پۈتۈشكەن بولسا، كاپالەتلىك باشقۇرغۇچى ئېلىم ھېسابىدىكى پۇلنىڭ قەرزدارىغا ئېلىم ھېسابىنىڭ ھەقدارلىقىنى تەشەببۇس قىلىشى كېرەك، كاپالەتلىك باشقۇرغۇچى كاپالەتلىك باشقۇرۇلىدىغان مەبلەغ يۈرۈشتۈرۈش پۇلىنىڭ دىرى بىلەن ئۆسۈمى ۋە ئالاقىدار خىراجەتلىرىدىن ئارتۇق قىسمىغا ئېرىشكەن بولسا، ئېلىم ھېساكىدىكى پۇلنىڭ ھەقدارىغا قايتۇرۇپ بېرىشى ھاجەتسىز.

768-ماددا ئېلىم ھېسابىدىكى پۇلنىڭ ھەقدارى بىر ئېلىم ھېسابىنىڭ پۇلى ئۈستىدە بىر نەچچە كاپالەتلىك باشقۇرۇش توختامى تۈزۈپ، بىر نەچچە كاپالەتلىك باشقۇرغۇچىنىڭ ھوقۇقىنى تەشەببۇس قىلىشىغا سەۋەبچى بولسا، تىزىملاتقانلىرى تىزىملاتمىغانلىرىدىن بۇرۇن ئېلىم ھېسامىدىكى پۇلغا ئېرىشىدۇ؛
ھەممىسى تىزىملانغان بولسا، تىزىملانغان ۋاقىتنىڭ ئىلگىرى-كېيىنلىك تەرتىپى بويىچە ئېلىم ھېسابىدىكى پۇلغا ئېرىشىدۇ؛
ھەممىسى تىزىملاتمىغان بولسا، ئەڭ ئاۋۋال يېتىپ بارغان ئېلىم ھېسابىدىكى پۇل قەرزدارىنىڭ ئۆتۈنۈپ بېرىش ئۇقتۇرۇشىدا يېزىلغان كاپالەتلىك باشقۇرغۇچى ئېلىم ھېسابىغا ئېرىشكەن بولسا؛
ھەم تىزىملاتمىغان، ھەم ئۇقتۇرۇش قىلمىغان بولسا، كاپالەتلىك باشقۇرۇلىدىغان مەبلەغ يۈرۈشتۈرۈش پۇلى ياكى مۇلازىمەت ھەققىنىڭ نىسبىتى بويىچە ئېلىم ھېسابىدىكى پۇلغا ئېرىشىدۇ.

769-ماددا بۇ بابتا بەلگىلەنمىگەنلىرىگە، مۇشۇ قىسىمنىڭ 6-بابىدىكى ھەقدارلىقنى ئۆتۈنۈپ بېرىشكە ئالاقىدار بەلگىلىمىلەر تەتبىقلىنىدۇ.

17-باب كاسىنا ئىش توختامى

700-ماددا كاسىنا ئىش توختامى كاسىنىچى بۇيرۇتقۇچىنىڭ تەلىپى بويىچە ئىشنى ئورۇنلايدىغان، ئىش نەتىجىسىنى تاپشۇرىدىغان، بۇيرۇتقۇچى ئىش ھەققى بېرىدىغان توختامدۇر.

كاسىنا ئىش پىششىقلاش، بۇيرۇتۇپ ياساش، رېمونت قىلىش، كۆپەيتىش، سىناش، تەكشۈرۈش قاتارلىق ئىشلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.

771-ماددا كاسىنا ئىش توختامىنىڭ مەزمۇنى ئادەتتە كاسىنا ئىشنىڭ نىشانى، مىقدارى، سۈپىتى، ئىش ھەققى، كاسىنا ئىش ئۇسۇلى، ماتېرىيال تەمىناتى، ئىجرا قىلىش مۇددىتى، تەكشۈرۈپ ئۆتكۈزۈۋېلىشنىڭ ئۆلچىمى ۋە ئۇسۇلى قاتارلىق ماددىلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.

772-ماددا كاسىنىچى ئاساسلىق ئىشنى ئۆز ئۈسكۈنىسى، تېخنىكىسى ۋە ئەمگەك كۈچى بىلەن ئورۇندىشى كېرەك، لېكىن توختاملاشقۇچىلار ئايرىم پۈتۈشكەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

كاسىنىچى ئاساسلىق كاسىنا ئىشنى 3-كىشىنىڭ ئورۇندىشىغا ئۆتكۈزۈپ بەرگەن بولسا، شۇ 3-كىشى ئورۇندىغان ئىش نەتىجىسى ئۈچۈن بۇيرۇتقۇچى ئالدىدا جاۋابكار بولۇشى كېرەك؛
بۇيرۇتقۇچىنىڭ ماقۇللۇقىنى ئالمىغان بولسا، بۇيرۇتقۇچى توختامنى بىكار قىلسىمۇ بولىدۇ.

773-ماددا كاسىنىچى قوشۇمچە كاسىنا ئىشنى 3-كىشىنىڭ ئورۇندىشىغا تاپشۇرسا بولىدۇ.
كاسىنىچى قوشۇمچە كاسىنا ئىشنى 3-كىشىنىڭ ئورۇندىشىغا تاپشۇرغان بولسا، شۇ 3-كىشى ئورۇندىغان ئىش نەتىجىسى ئۈچۈن بۇيرۇتقۇچى ئالدىدا جاۋابكار بولۇشى كېرەك.

774-ماددا ماتېرىيالنى كاسىنىچى چىقىرىدىغان بولسا، ماتېرىيالنى پۈتۈم بويىچە تاللاپ ئىشلىتىشى ھەمدە بۇيرۇتقۇچىنىڭ تەكشۈرۈشىنى قوبۇل قىلىشى كېرەك.

75-ماددا ماتېرىيالنى بۇيرۇتقۇچى چىقىرىدىغان بولسا، ماتېرىياللارنى پۈتۈم بويىچە تەمىنلىشى كېرەك.
كاسىنىچى بۇيرۇتقۇچى بەرگەن ماتېرىياللارنى ۋاقتىدا تەكشۈرۈشى، پۈتۈمگە ئۇيغۇن كەلمەيدىغانلىقىنى سەزگەندە بۇيرۇتقۇچىغا ئالماشتۇرۇش، تولۇقلاش ياكى باشقا تولۇقلاش تەدبىرى قوللىنىشنى ۋاقتىدا ئۇقتۇرۇشى كېرەك.

كاسىنىچى بۇيرۇتقۇچى بەرگەن ماتېرىيالنى ئۆز بېشىمچىلىق بىلەن ئالماشتۇرسا، رېمونت قىلىش ھاجەتسىز بولغان دېتال-بۆلەكلەرنى ئالماشتۇرسا بولمايدۇ.

776-ماددا كاسىنىچى بۇيرۇتقۇچى بەرگەن چېرتيوژ ياكى تېخنىكا تەلىپىنىڭ مۇۋاپىق ئەمەسلىكىنى سەزسە، بۇيرۇتقۇچىغا ۋاقتىدا ئۇقتۇرۇشى كېرەك.
بۇيرۇتقۇچى جاۋاب بېرىشتە سۇسلۇق قىلىش قاتارلىق سەۋەبلەر بىلەن كاسىنىچىنى زىيانغا ئۇچراتقان بولسا، زىياننى تۆلەپ بېرىشى كېرەك.

777-ماددا بۇيرۇتقۇچى كاسىنا ئىش تەلىپىنى يېرىم يولدا ئۆزگەرتىپ، كاسىنىچىنى زىيانغا ئۇچراتقان بولسا، زىياننى تۆلەپ بېرىشى كېرەك.

778-ماددا كاسىنا ئىشتا بۇيرۇتقۇچىنىڭ ياردىمى كېرەك بولسا، بۇيرۇتقۇچىنىڭ ياردەم بېرىش مەجبۇرىيىتى بار.
بۇيرۇتقۇچى ھەمكارلىشىش مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلماسلىق سەۋەبىدىن، كاسىنا ئىشنى ئورۇندىغىلى بولمىسا، كاسىنىچى بۇيرۇتقۇچىنى مۇۋاپىق مۇددەت ئىچىدە مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىشقا سۈيلىسە ھەمدە ئادا قىلىش مۇددىتىنى ئۇزارتسا بولىدۇ؛
بۇيرۇتقۇچى مۇددەت ئۆتسىمۇ ئادا قىلمىسا، كاسىنىچى توختامنى بىكار قىلسا بولىدۇ.

779-ماددا كاسىنىچى ئىشلەۋاتقان مەزگىلدە بۇيرۇتقۇچىنىڭ زۆرۈر نازارەتچىلىكى ۋە تەكشۈرۈشىنى قوبۇل قىلىشى كېرەك.
بۇيرۇتقۇچى نازارەت قىلىش-تەكشۈرۈش سەۋەبىدىن كاسىنىچىنىڭ نورمال ئىشلىشىگە توسقۇنلۇق قىلسا بولمايدۇ.

70-ماددا كاسىنىچى ئىشىنى پۈتتۈرگەندە، ئىش نەتىجىسىنى بۇيرۇتقۇچىغا تاپشۇرۇشى ھەمدە زۆرۈر تېخنىكىلىق ماتېرىياللار ۋە ئالاقىدار سۈپەت ئىسپاتىنى تاپشۇرۇشى كېرەك.
بۇيرۇتقۇچى شۇ ئىش نەتىجىسىنى تەكشۈرۈپ ئۆتكۈزۈۋېلىشى كېرەك.

781-ماددا كاسىنىچى تاپشۇرغان ئىش نەتىجىسى سۈپەت تەلىپىگە ئۇيغۇن كەلمىسە، بۇيرۇتقۇچى كاسىنىچىدىن رېمونت قىلىپ بېرىش، قايتا ياساش، ئىش ھەققىنى ئازايتىش، زىياننى تۆلەش قاتارلىق خىلاپلىق جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشىنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ.

782-ماددا بۇيرۇتقۇچى پۈتۈشكەن مۇددەت ئىچىدە ئىش ھەققى تۆلىشى كېرەك.
ئىش ھەققى بېرىش مۇددىتىنى پۈتۈشمىگەن ياكى ئېنىق پۈتۈشمىگەن بولسا، مۇشۇ قانۇننىڭ 510-ماددىسىدىكى بەلگىلىمە بويىچە بېكىتكىلىمۇ بولمىسا، بۇيرۇتقۇچى ئىش نەتىجىسىنى ئۆتكۈزۈۋالغاندا بېرىشى كېرەك؛
ئىش نەتىجىسىنىڭ بىر قىسمى تاپشۇرۇلغان بولسا، بۇيرۇتقۇچى مۇناسىپ چىقىم قىلىشى كېرەك.

783-ماددا بۇيرۇتقۇچى كاسىنىچىغا ئىش ھەققى ياكى ماتېرىيال ھەققى قاتارلىق پۇللارنى تۆلىمىسە، كاسىنىچى ئورۇندىغان ئىش نەتىجىسىنى قالدۇرۇپ تۇرۇش ھوقۇقىدىن بەھرىمەن بولىدۇ ياكى تاپشۇرۇشنى رەت قىلىشقا ھوقۇقلۇق، لېكىن توختاملاشقۇچىلار ئايرىم پۈتۈشكەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

784-ماددا كاسىنىچى بۇيرۇتقۇچى بەرگەن ماتېرىياللارنى، شۇنىڭدەك ئورۇندىغان ئىش نەتىجىسىنى ئوبدان ساقلىشى كېرەك.ئوبدان ساقلىماي بۇزۇۋەتسە، يوقىتىپ قويسا، تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

75-ماددا كاسىنىچى بۇيرۇتقۇچىنىڭ تەلىپى بويىچە مەخپىيەتلىكنى ساقلىشى لازىم.تەقلىدىي بۇيۇم ياكى تېخنىكا ماتېرىياللىرىنى بۇيرۇتقۇچىنىڭ رۇخسىتىسىز ساقلاپ قويسا بولمايدۇ.

786-ماددا ئورتاق كاسىنىچى بۇيرۇتقۇچى ئالدىدا چاتما جاۋابكارلىقنى ئۈستىگە ئالىدۇ، لېكىن توختاملاشقۇچىلار ئايرىم پۈتۈشكەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

787-ماددا بۇيرۇتقۇچى كاسىنىچى ئىشنى تاماملاشتىن بۇرۇن خالىغان ۋاقىتتا توختامنى بىكار قىلسا بولىدۇ، كاسىنىچىنى زىيانغا ئۇچراتقان بولسا، زىياننى تۆلەپ بېرىشى لازىم.

18-باب قۇرۇلۇش توختامى

78-ماددا قۇرۇلۇش توختامى ھۆددە ئالغۇچى قۇرۇلۇش قىلىدىغان، ھۆددە بەرگۈچى پۇل تۆلەيدىغان توختامدۇر.

قۇرۇلۇش توختامى قۇرۇلۇش تەكشۈرۈش، قۇرۇلۇش لايىھەلەش ۋە قۇرۇلۇش قىلىش توختاملىرىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.

789-ماددا قۇرۇلۇش توختامى يازما شەكىلدە تۈزۈلۈشى كېرەك.

790-ماددا قۇرۇلۇشقا خېرىدار چاقىرىش-خېرىدار چىقىش پائالىيىتى ئالاقىدار قانۇنلاردىكى بەلگىلىمىلەر بويىچە ئاشكارا، ئادىل، ھەققانىي ئېلىپ بېرىلىشى كېرەك.

791-ماددا ھۆددە بەرگۈچى باش ھۆددە ئالغۇچى بىلەن قۇرۇلۇش توختامى تۈزسىمۇ، تەكشۈرگۈچى، لايىھەلىگۈچى، قۇرۇلۇشچى بىلەن ئايرىم-ئايرىم ھالدا تەكشۈرۈش، لايىھەلەش، قۇرۇلۇش قىلىش ھۆددە توختامى تۈزسىمۇ بولىدۇ.
ھۆددە بەرگۈچى بىر ھۆددە ئالغۇچى تاماملاشقا تېگىشلىك قۇرۇلۇشنى بىرقانچىگە پارچىلاپ بىرنەچچە ھۆددە ئالغۇچىغا ھۆددە بەرسە بولمايدۇ.

باش ھۆددە ئالغۇچى ياكى تەكشۈرۈش، لايىھەلەش، قۇرۇلۇش قىلىشنى ھۆددە ئالغۇچىلار ھۆددە بەرگۈچىنىڭ ماقۇللۇقىنى ئالغاندىن كېيىن، ئۆزى ھۆددە ئالغان بىر قىسىم ئىشنى 3-كىشىنىڭ ئورۇندىشىغا تاپشۇرسا بولىدۇ.
3-كىشى ئۆزى ئورۇندىغان ئىش نەتىجىسى ئۈچۈن باش ھۆددە ئالغۇچى ياكى تەكشۈرۈش، لايىھەلەش، قۇرۇلۇش قىلىشنى ھۆددە ئالغۇچىلار بىلەن ھۆددە بەرگۈچى ئالدىدا چاتما جاۋابكارلىقنى ئۈستىگە ئالىدۇ.
ھۆددە ئالغۇچى ئۆزى ھۆددە ئالغان بارلىق قۇرۇلۇشنى 3-كىشىگە قايتا ھۆددە بېرىۋەتسە ياكى ئۇ ھۆددە ئالغان بارلىق قۇرۇلۇشىنى پارچىلاپ بۆلۈپ ھۆددە بېرىش نامىدا 3-كىشىگە ئايرىم-ئايرىم قايتا ھۆددە بېرىۋالسا بولمايدۇ.

ھۆددە ئالغۇچىنىڭ مۇناسىپ سالاھىيەت شەرتىنى ھازىرلىمىغان ئورۇنغا قۇرۇلۇشنى بۆلۈپ ھۆددە بېرىشى مەنئى قىلىنىدۇ.
بۆلۈپ ھۆددە بەرگەن ئورۇننىڭ ئۆزى ھۆددە ئالغان قۇرۇلۇشنى يەنە بۆلۈپ ھۆددە بېرىشى مەنئى قىلىنىدۇ.
قۇرۇلۇشنىڭ ئاساسىي قۇرۇلمىسىنى ياساشنى ھۆددە ئالغۇچى ئۆزى تاماملىشى كېرەك.

792-ماددا دۆلەتنىڭ مۇھىم قۇرۇلۇشلىرىغا ئائىت توختاملارنى دۆلەت بەلگىلىگەن تەرتىپ ۋە دۆلەت تەستىقلىغان مەبلەغ سېلىش پىلانى، مۇمكىنچىلىك تەتقىقاتى دوكلاتى قاتارلىق ھۆججەتلەرگە ئاساسەن تۈزۈش كېرەك.

793-ماددا قۇرۇلۇش قىلىش توختامى ئىناۋەتسىز بولسىمۇ، لېكىن قۇرۇلۇش تەكشۈرۈپ ئۆتكۈزۈۋېلىشتا لاياقەتلىك بولسا، توختامدىكى قۇرۇلۇش پۇلى توغرىسىدىكى پۈتۈمدىن پايدىلىنىپ، ھۆددە ئالغۇچىغا باھاغا سۇندۇرۇپ تولۇقلىما بېرىشكە بولىدۇ.

قۇرۇلۇش قىلىش توختامى ئىناۋەتسىز بولسا ھەمدە قۇرۇلۇش تەكشۈرۈپ ئۆتكۈزۈۋېلىشتا لاياقەتسىز بولسا، تۆۋەندىكى ئەھۋال بويىچە بىر تەرەپ قىلىنىدۇ :

( 1 ) قۇرۇلۇش رېمونت قىلىنغاندىن كېيىن تەكشۈرۈپ ئۆتكۈزۈۋېلىشتا لاياقەتلىك بولسا، ھۆددە بەرگۈچى ھۆددە ئالغۇچىدىن رېمونت ھەققىنى ئۈستىگە ئېلىشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ؛

( 2 ) قۇرۇلۇش رېمونت قىلىنغاندىن كېيىن تەكشۈرۈپ ئۆتكۈزۈۋېلىشتا لاياقەتسىز بولسا، ھۆددە ئالغۇچىنىڭ توختامدىكى قۇرۇلۇش پۇلى توغرىسىدىكى پۈتۈم بويىچە باھاغا سۇندۇرۇپ تولۇقلىما بېرىشنى تەلەپ قىلىش ھوقۇقى يوق.

قۇرۇلۇش لاياقەتسىز بولۇپ زىيان كېلىپ چىقىشتا، ھۆددە بەرگۈچىنىڭ سەۋەنلىكى بولسا، مۇناسىپ جاۋابكارلىقنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

794-ماددا تەكشۈرۈش، لايىھەلەش توختامىنىڭ مەزمۇنى ئادەتتە ئالاقىدار ئاساسىي ماتېرىيال ۋە تەخمىن چوت، خام چوت قاتارلىق ھۆججەتلەرنى تاپشۇرۇش مۇددىتى، سۈپەت تەلىپى، خىراجەت ۋە باشقا ھەمكارلىق شەرتلىرى قاتارلىق ماددىلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.

795-ماددا قۇرۇلۇش قىلىش توختامىنىڭ مەزمۇنى ئادەتتە قۇرۇلۇش دائىرىسى، قۇرۇلۇش مۇددىتى، ئارىلىقتا تاپشۇرۇلىدىغان قۇرۇلۇشنى باشلاش ۋە پۈتتۈرۈش ۋاقتى، قۇرۇلۇش سۈپىتى، قۇرۇلۇشنىڭ پۈتۈش باھاسى، تېخنىكىلىق ماتېرىيالنى تاپشۇرۇش ۋاقتى، ماتېرىيال ۋە ئۈسكۈنىلەرنى تەمىنلەش جاۋابكارلىقى، پۇل ئاجرىتىش ۋە راسچوت قىلىش، پۈتكەن قۇرۇلۇشنى تەكشۈرۈپ ئۆتكۈزۈۋېلىش، سۈپەت كاپالىتى دائىرىسى ۋە سۈپەت كاپالەت مۇددىتى، ئۆزئارا ھەمكارلىشىش قاتارلىق ماددىلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.

796-ماددا قۇرۇلۇشنى نازارەت قىلىپ باشقۇرۇشتا، ھۆددە بەرگۈچى نازارەت قىلىپ باشقۇرغۇچى بىلەن يازما شەكىلدە ھاۋالىلىك نازارەتچىلىك توختامى تۈزۈشى كېرەك.
ھۆددە بەرگۈچى بىلەن نازارەتچىنىڭ ھوقۇق-مەجبۇرىيىتى، شۇنىڭدەك قانۇن جاۋابكارلىقى مۇشۇ قىسىمدىكى ھاۋالە توختامى ۋە باشقا ئالاقىدار قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردىكى بەلگىلىمىلەر بويىچە بولىدۇ.

797-ماددا ھۆددە بەرگۈچى ھۆددە ئالغۇچىنىڭ نورمال مەشغۇلاتىغا تەسىر يەتكۈزمىگەن ئەھۋالدا، مەشغۇلاتنىڭ سۈرئىتى، سۈپىتىنى ھەر ۋاقىت تەكشۈرسە بولىدۇ.

798-ماددا يېپىق قۇرۇلۇشنى يېپىۋېتىشتىن ئىلگىرى ھۆددە ئالغۇچى ھۆددە بەرگۈچىگە تەكشۈرۈشنى ئۇقتۇرۇشى كېرەك.
ھۆددە بەرگۈچى ۋاقتىدا تەكشۈرمىسە، ھۆددە ئالغۇچى قۇرۇلۇش مۇددىتىنى ئۇزارتسا بولىدۇ ھەمدە ئىش توختاپ قېلىش، ئىش ئاقساپ قېلىشتىن كېلىپ چىققان زىياننى تۆلەپ بېرىشنى تەلەپ قىلىشقا ھوقۇقلۇق.

799-ماددا قۇرۇلۇش پۈتكەندىن كېيىن، ھۆددە بەرگۈچى قۇرۇلۇش چېرتيوژى، ئىزاھاتى، دۆلەت ئېلان قىلغان قۇرۇلۇشنى تەكشۈرۈپ ئۆتكۈزۈۋېلىش قائىدىسى ۋە سۈپەت تەكشۈرۈش ئۆلچىمىگە ئاساسەن ۋاقتىدا تەكشۈرۈپ ئۆتكۈزۈۋېلىشى كېرەك.
تەكشۈرۈپ ئۆتكۈزۈۋېلىشتا لاياقەتلىك بولغانلىرىغا، ھۆددە بەرگۈچى پۈتۈم بويىچە پۇل تۆلىشى ھەمدە شۇ قۇرۇلۇشنى تاپشۇرۇۋېلىشى كېرەك.

قۇرۇلۇش پۈتۈپ، تەكشۈرۈپ ئۆتكۈزۈۋېلىشتا لاياقەتلىك بولغاندىن كېيىن ئىشلىتىشكە تاپشۇرۇلسا بولىدۇ؛
تەكشۈرۈپ ئۆتكۈزۈۋېلىنمىغان ياكى تەكشۈرۈپ ئۆتكۈزۈۋېلىشتا لاياقەتسىز بولغانلىرىنى ئىشلىتىشكە تاپشۇرۇشقا بولمايدۇ.

800-ماددا تەكشۈرۈش، لايىھەلەشنىڭ سۈپىتى تەلەپكە ئۇيغۇن بولماي ياكى تەكشۈرۈش، لايىھەلەش ھۆججەتلىرىنى قەرەلىدە بەرمەي قۇرۇلۇش مۇددىتىنى ئۇزارتىۋېتىپ، ھۆددە بەرگۈچىگە زىيان سالغان تەكشۈرگۈچىلەر، لايىھەلىگۈچىلەر تەكشۈرۈش، لايىھەلەشنى داۋاملىق مۇكەممەللەشتۈرۈشى، تەكشۈرۈش، لايىھەلەش خىراجىتىنى ئاز ئېلىشى ياكى ئالماسلىقى ھەمدە زىياننى تۆلەپ بېرىشى كېرەك.

801-ماددا قۇرۇلۇشچىنىڭ سەۋەبىدىن قۇرۇلۇش سۈپىتى پۈتۈمگە ئۇيغۇن كەلمىسە، ھۆددە بەرگۈچى قۇرۇلۇشچىدىن مۇۋاپىق مۇددەت ئىچىدە ھەقسىز رېمونت قىلىپ بېرىش ياكى قايتىدىن ئىشلەش، ئۆزگەرتىپ قۇرۇشنى تەلەپ قىلىشقا ھوقۇقلۇق.
رېمونت قىلغان ياكى قايتىدىن ئىشلىگەن، ئۆزگەرتىپ قۇرغاندىن كېيىن قۇرۇلۇشنى تاپشۇرۇش مۇددىتىنى ئۆتكۈزۈۋەتكەن بولسا، قۇرۇلۇش قىلغۇچى خىلاپلىق جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى لازىم.

802-ماددا ھۆددە ئالغۇچىنىڭ سەۋەبىدىن قۇرۇلۇشنى مۇۋاپىق ئىشلىتىش مەزگىلىدە جىسمانىي زىيان ۋە مال-مۈلۈك زىيىنى كېلىپ چىقسا، ھۆددە ئالغۇچى تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

803-ماددا ھۆددە بەرگۈچى خام ئەشيا، ماتېرىيال، ئۈسكۈنە، ئورۇن، مەبلەغ، تېخنىكىلىق ماتېرىيالنى پۈتۈشكەن ۋاقىت ۋە تەلەپ بويىچە تەمىنلەپ بەرمىسە، ھۆددە ئالغۇچى قۇرۇلۇش مۇددىتىنى ئۇزارتسا بولىدۇ ھەمدە ئىش توختاپ قېلىش، ئىش ئاقساپ قېلىشتىن كېلىپ چىققان زىياننى تۆلەپ بېرىشنى تەلەپ قىلىشقا ھوقۇقلۇق.

804-ماددا ھۆددە بەرگۈچىنىڭ سەۋەبىدىن، قۇرۇلۇش يېرىم يولدا توختاپ قالسا، كېچىكتۈرۈلسە، ھۆددە بەرگۈچى تەدبىر قوللىنىپ زىياننى تولدۇرۇشى ياكى ئازايتىشى، ھۆددە ئالغۇچىغا شۇ سەۋەبتىن كېلىپ چىققان ئىش توختاپ قېلىش، ئىش ئاقساپ قېلىش، قايتۇرۇپ ئېلىپ كېتىش، ماشىنا-ئۈسكۈنىلەرنى يۆتكەش، ماتېرىيال ۋە قۇرۇلمىلار بېسىلىپ قېلىشتىن كېلىپ چىققان زىياننى ۋە ئەمەلىي خىراجەتنى تۆلەپ بېرىشى كېرەك.

805-ماددا ھۆددە بەرگۈچى پىلاننى ئۆزگەرتكەنلىكى، ماتېرىيالنى توغرا تەمىنلەپ بەرمىگەنلىكى ياكى زۆرۈر تەكشۈرۈش، لايىھەلەش خىزمەت شارائىتىنى مۇددەت ئىچىدە يارىتىپ بەرمىگەنلىكى سەۋەبىدىن تەكشۈرۈش، لايىھەلەش قايتا ئىشلەنسە، توختاپ قالسا ياكى لايىھەگە تۈزىتىش كىرگۈزۈلسە، ھۆددە بەرگۈچى تەكشۈرگۈچى، لايىھەلىگۈچىنىڭ ئەمەلىي سەرپ قىلغان خىزمەت مىقدارىغا ئاساسەن خىراجەتنى كۆپەيتىپ بېرىشى كېرەك.

806-ماددا ھۆددە ئالغۇچى قۇرۇلۇشنى قايتا ھۆددە بەرگەن، قانۇنغا خىلاپ ھالدا بۆلۈپ ھۆددە بەرگەن بولسا، ھۆددە بەرگۈچى توختامنى بىكار قىلسا بولىدۇ.

ھۆددە بەرگۈچى مەجبۇرلاش خاراكتېرلىك ئۆلچەمگە ئۇيغۇن كەلمەيدىغان ئاساسلىق قۇرۇلۇش ماتېرىياللىرى، قۇرۇلۇش قۇرۇلما-زاپچاسلىرى ۋە ئۈسكۈنىلىرى بىلەن تەمىنلەپ ياكى ھەمكارلىشىش مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلماي، ھۆددە ئالغۇچىنىڭ قۇرۇلۇش قىلالماسلىقىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىپ، سۈيلىگەندىن كېيىنكى مۇۋاپىق مۆھلەتتىمۇ مۇناسىپ مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلمىسا، ھۆددە ئالغۇچى توختامنى بىكار قىلسا بولىدۇ.

توختام بىكار قىلىنغاندىن كېيىن، قۇرۇلۇشنىڭ پۈتكەن قىسمىنىڭ سۈپىتى لاياقەتلىك بولسا، ھۆددە بەرگۈچى پۈتۈشكىنى بويىچە مۇناسىپ قۇرۇلۇش پۇلى تۆلىشى كېرەك؛
قۇرۇلۇشنىڭ پۈتكەن قىسمىنىڭ سۈپىتى لاياقەتسىز بولسا، مۇشۇ قانۇننىڭ 793-ماددىسىدىكى بەلگىلىمە بويىچە بىر تەرەپ قىلىنىدۇ.

807-ماددا ھۆددە بەرگۈچى پۈتۈم بويىچە پۇل تۆلىمىسە، ھۆددە ئالغۇچى ھۆددە بەرگۈچىنى پۇلنى مۇۋاپىق مۇددەت ئىچىدە تۆلەشكە سۈيلىسە بولىدۇ.
ھۆددە بەرگۈچى مۇددەت ئۆتسىمۇ پۇل تۆلىمىسە، قۇرۇلۇشنىڭ خاراكتېرى بويىچە باھاغا سۇندۇرۇش، كىمئارتۇق قىلىپ سېتىشقا مۇۋاپىق كەلمەيدىغانلىرىنى ھېسابقا ئالمىغاندا، ھۆددە ئالغۇچى ھۆددە بەرگۈچى بىلەن كېلىشىپ، قۇرۇلۇشنى باھاغا سۇندۇرسا بولىدۇ، خەلق سوت مەھكىمىسىدىن قۇرۇلۇشنى قانۇن بويىچە كىمئارتۇق قىلىپ سېتىشنى تەلەپ قىلسىمۇ بولىدۇ.
قۇرۇلۇش پۇلىنى قۇرۇلۇش باھاسىغا سۇندۇرۇلغان ياكى كىمئارتۇق قىلىپ سېتىلغان پۇلدىن ئالدىن تۆلىتىۋېلىش كېرەك.

808-ماددا بۇ بابتا بەلگىلەنمىگەنلىرىگە كاسىنا ئىش توختامىدىكى ئالاقىدار بەلگىلىمىلەر تەتبىقلىنىدۇ.

19-باب تىرانسپورت توختامى

1-پاراگراف ئادەتتىكى بەلگىلىمە

809-ماددا تىرانسپورت توختامى توشۇغۇچى يولۇچى ياكى مالنى توشۇش باشلىنىدىغان جايدىن پۈتۈشكەن جايغا توشۇپ ئاپىرىدىغان، يولۇچى، توشۇتقۇچى ياكى تاپشۇرۇۋالغۇچى بېلەت پۇلى ياكى توشۇش ھەققى تۆلەيدىغان توختامدۇر.

810-ماددا ئاممىۋى تىرانسپورت بىلەن شۇغۇللىنىدىغان توشۇغۇچى يولۇچىنىڭ، توشۇتقۇچىنىڭ ئادەتتىكى، مۇۋاپىق توشۇش تەلىپىنى رەت قىلسا بولمايدۇ.

81-ماددا توشۇغۇچى پۈتۈشكەن مۇددەت ئىچىدە ياكى مۇۋاپىق مۇددەت ئىچىدە يولۇچى، مالنى پۈتۈشكەن جايغا بىخەتەر توشۇپ ئاپىرىشى كېرەك.

82-ماددا توشۇغۇچى پۈتۈشكىنى ياكى ئادەتتىكى تىرانسپورت لىنىيەسى بويىچە يولۇچى، مالنى پۈتۈشكەن جايغا توشۇپ ئاپىرىشى كېرەك.

83-ماددا يولۇچى، توشۇتقۇچى ياكى تاپشۇرۇۋالغۇچى بېلەت پۇلى ياكى توشۇش ھەققى تۆلىشى كېرەك.
توشۇغۇچى پۈتۈشكەن لىنىيە ياكى ئادەتتىكى لىنىيە بويىچە توشۇماي، بېلەت پۇلى ياكى توشۇش ھەققىنى كۆپەيتىۋەتسە، يولۇچى، توشۇتقۇچى ياكى تاپشۇرۇۋالغۇچى كۆپىيىپ كەتكەن بېلەت پۇلى ياكى تىرانسپورت ھەققىنى تۆلەشنى رەت قىلسا بولىدۇ.

2-پاراگراف يولۇچى توشۇش توختامى

814-ماددا يولۇچى توشۇش توختامى توشۇغۇچى يولۇچىغا بېلەتنى بەرگەندە ۋۇجۇدقا كەلگەن بولىدۇ، لېكىن توختاملاشقۇچىلار ئايرىم پۈتۈشكەنلىرى ياكى ئايرىم سودا ئادىتى بارلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

815-ماددا يولۇچى قاتناش قورالىغا ئىناۋەتلىك بېلەتكە خاتىرىلەنگەن ۋاقىت، نۆۋەت ۋە ئورۇن نومۇرى بويىچە ئولتۇرۇشى كېرەك.
يولۇچى قاتناش قورالىغا بېلەت ئالماي ئولتۇرغان، مۇساپىدىن ئاشۇرۇپ ئولتۇرغان، دەرىجە ئاتلاپ ئولتۇرغان ياكى بېلەت باھاسىنى چۈشۈرۈش شەرتىگە ئۇيغۇن كەلمەيدىغان ئېتىبارلىق بېلەت بىلەن ئولتۇرغان بولسا، بېلەت پۇلىنى تولۇقلاپ تاپشۇرۇشى كېرەك، توشۇغۇچى بەلگىلىمە بويىچە ئۇنىڭدىن بېلەت پۇلى ئارتۇق ئالسىمۇ بولىدۇ؛
يولۇچى بېلەتكە پۇل تۆلىمىسە، توشۇغۇچى توشۇشنى رەت قىلسا بولىدۇ.

ھەقىقىي ئىسىم تۈزۈمى بويىچە يولۇچى توشۇش توختامىدا يولۇچى بېلىتىنى يوقىتىپ قويغان بولسا، يىتكەنلىكىنى مەلۇم قىلىپ توشۇغۇچىدىن بېلەت تولۇقلاشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ، توشۇغۇچى بېلەت پۇلى ياكى باشقا نامۇۋاپىق ھەقلەرنى قايتا ئالسا بولمايدۇ.

816-ماددا يولۇچى ئۆز سەۋەبىدىن قاتناش قورالىغا بېلەتتىكى ۋاقىت بويىچە چىقمىسا، پۈتۈشكەن مۇددەت ئىچىدە بېلەتنى قايتۇرۇش ياكى ئۆزگەرتىش رەسمىيىتىنى بېجىرىشى كېرەك؛
رەسمىيەت ئۆتەش مۇددىتى ئۆتۈپ كەتسە، توشۇغۇچى بېلەت پۇلىنى قايتۇرمىسا بولىدۇ ھەمدە توشۇش مەجبۇرىيىتىدىن خالاس بولىدۇ.

87-ماددا يولۇچىلارنىڭ يېنىدا ئېلىپ يۈرگەن يۈك-تاقلىرى پۈتۈشكەن چەك ۋە تۈر تەلىپىگە ئۇيغۇن بولۇشى كېرەك؛
چەكتىن ئاشۇرۇپ ياكى تۈر تەلىپىگە خىلاپ يۈك-تاق ئېلىۋالغانلار توشۇتۇش رەسمىيىتى بېجىرىشى كېرەك.

88-ماددا يولۇچىلارنىڭ يېنىشچان، پارتلاشچان، زەھەرلىك، چىرىتىشچان، رادىيوئاكتىپلىق بۇيۇملارنى، شۇنىڭدەك قاتناش قورالىدىكى كىشىلەرنىڭ جىسمانىي بىخەتەرلىكى ۋە مال-مۈلۈك بىخەتەرلىكىگە خەۋپ يەتكۈزۈش ئېھتىمالى بولغان خەتەرلىك بۇيۇملارنى ياكى مەنئى قىلىنغان بۇيۇملارنى يېنىدا ئېلىپ يۈرۈشىگە ياكى يۈك-تاقلارنىڭ ئارىسىغا سېلىۋېلىشىغا يول قويۇلمايدۇ.

يولۇچىلار ئالدىنقى تارماقتىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلسا، توشۇغۇچى خەتەرلىك بۇيۇملارنى ياكى مەنئى قىلىنغان بۇيۇملارنى چۈشۈرۈۋەتسە، كۆيدۈرۈۋەتسە ياكى ئالاقىدار تارماقلارغا تاپشۇرۇپ بەرسە بولىدۇ.
يولۇچىلار خەتەرلىك بۇيۇملار ياكى مەنئىي قىلىنغان بۇيۇملارنى ئېلىپ يۈرۈش ياكى يۈك-تاقلىرىنىڭ ئارىسىغا سېلىۋېلىشتا چىڭ تۇرۇۋالسا، توشۇغۇچى توشۇشنى رەت قىلىشى كېرەك.

819-ماددا توشۇغۇچى بىخەتەر توشۇش مەجبۇرىيىتىنى قاتتىق ئادا قىلىپ، يولۇچىلارغا بىخەتەر توشۇشتا دىققەت قىلىشقا تېگىشلىك ئىشلارنى ۋاقتىدا ئۇقتۇرۇشى كېرەك.
يولۇچىلار توشۇغۇچىنىڭ بىخەتەر توشۇش مەقسىتىدىكى مۇۋاپىق ئورۇنلاشتۇرۇشىغا پائال ھەمكارلىشىشى ۋە ماسلىشىشى كېرەك.

82-ماددا توشۇغۇچى يولۇچىلارنى ئىناۋەتلىك بېلەتكە خاتىرىلەنگەن ۋاقىت، نۆۋەت ۋە ئورۇن نومۇرى بويىچە توشۇشى كېرەك.
توشۇغۇچى توشۇشنى كېچىكتۈرسە ياكى نورمال توشۇيالمايدىغان باشقا ئەھۋاللار كۆرۈلگەندە، يولۇچىلارغا ۋاقتىدا ئۇقتۇرۇپ ۋە ئەسكەرتىپ قويۇشى، زۆرۈر ئورۇنلاشتۇرۇش تەدبىرى قوللىنىشى ھەمدە يولۇچىلارنىڭ تەلىپىگە ئاساسەن باشقا نۆۋەتلىك قاتناش قورالىغا ئولتۇرۇشنى ئورۇنلاشتۇرۇشى ياكى بېلەت قايتۇرۇشى كېرەك؛
بۇنىڭدىن يولۇچىلار زىيانغا ئۇچرىغان بولسا، توشۇغۇچى تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك، لېكىن توشۇغۇچىدىن كۆرگىلى بولمايدىغانلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

821-ماددا توشۇغۇچى مۇلازىمەت ئۆلچىمىنى ئۆز مەيلىچە تۆۋەنلەتسە، يولۇچىلارنىڭ تەلىپىگە ئاساسەن بېلەتنى قايتۇرۇشى ياكى بېلەت پۇلىنى كېمەيتىشى كېرەك؛
مۇلازىمەت ئۆلچىمىنى ئۆستۈرۈشتە بېلەت پۇلىنى كۆپەيتىشكە بولمايدۇ.

822-ماددا توشۇغۇچى توشۇش جەريانىدا جىددىي كېسىلى قوزغىلىپ قالغان، تولغىقى تۇتۇپ قالغان، خەۋپ-خەتەرگە يولۇققان يولۇچىلارنى كۈچىنىڭ يېتىشىچە قۇتقۇزۇشى لازىم.

823-ماددا توشۇغۇچى توشۇش جەريانىدا تالاپەتكە ئۇچرىغان يولۇچىلار ئۈچۈن تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك؛
لېكىن، تالاپەت يولۇچىنىڭ سالامەتلىكى سەۋەبىدىن كېلىپ چىققانلىرى ياكى توشۇغۇچى تالاپەتنىڭ يولۇچىنىڭ قەستەنلىكى، زور سەۋەنلىكى تۈپەيلىدىن كېلىپ چىققانلىقىنى ئىسپاتلىغانلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

ئالدىنقى تارماقتىكى بەلگىلىمە قاتناش قورالىغا بەلگىلىمە بويىچە بېلەتسىز چىققان، ئېتىبار بېلەت بىلەن چىققان ياكى توشۇغۇچىنىڭ رۇخسىتى بىلەن بېلەتسىز چىقىپ كەلگەن يولۇچىلارغىمۇ تەتبىقلىنىدۇ.

824-ماددا توشۇش جەريانىدا يولۇچى يېنىدا ئېلىپ يۈرگەن نەرسىلەر بۇزۇلۇپ كەتكەن، يوقاپ كەتكەندە، توشۇغۇچىنىڭ سەۋەنلىكى بولسا، تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

يولۇچىلار توشۇتقان يۈك-تاق بۇزۇلۇپ كەتكەن، يوقاپ كەتكەن بولسا، مال توشۇشقا ئالاقىدار بەلگىلىمىلەر تەتبىقلىنىدۇ.

3 §.يۈك توشۇش توختامى

825-ماددا توشۇتقۇچى مال توشۇتۇشتا، توشۇغۇچىغا تاپشۇرۇۋالغۇچىنىڭ ئىسىم-فامىلىسى، نامى ياكى كۆرسەتمە بويىچە تاپشۇرۇۋالغۇچى، مالنىڭ نامى، خۇسۇسىيىتى، ئېغىرلىقى، مىقدارى، تاپشۇرۇۋېلىش ئورنى قاتارلىق مال توشۇشقا ئالاقىدار زۆرۈر ئەھۋاللارنى ئېنىق ئېيتىپ بېرىشى كېرەك.

توشۇتقۇچىنىڭ ئەينەن مەلۇم قىلمىغانلىقى ياكى مۇھىم ئەھۋاللارنى چۈشۈرۈپ قويغانلىقى سەۋەبىدىن توشۇغۇچىغا زىيان يەتسە، توشۇتقۇچى تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

826-ماددا يۈك توشۇشتا تەستىقلىتىش، تەكشۈرۈتۈش قاتارلىق رەسمىيەتلەرنى ئۆتەش كېرەك بولسا، توشۇتقۇچى ئالاقىدار رەسمىيەتلەرنى ئۆتەپ بولغانلىقى توغرىسىدىكى ھۆججەتنى توشۇغۇچىغا تاپشۇرۇپ بېرىشى لازىم.

827-ماددا توشۇتقۇچى مالنى پۈتۈشكەن ئۇسۇلدا ئوراپ قاچىلىشى لازىم.
ئورۇ شەكلىنى پۈتۈشمىگەن ياكى ئېنىق پۈتۈشمىگەن بولسا، مۇشۇ قانۇننىڭ 619-ماددىسىدىكى بەلگىلىمە بويىچە بولىدۇ.

توشۇتقۇچى ئالدىنقى تارماقتىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلسا، توشۇغۇچى توشۇشنى رەت قىلسا بولىدۇ.

82-ماددا توشۇتقۇچى يېنىشچان، پارتلاشچان، زەھەرلىك، چىرىتىشچان، رادىيوئاكتىپلىق بۇيۇملار قاتارلىق خەتەرلىك بۇيۇملارنى توشۇتۇشتا، خەتەرلىك بۇيۇملارنى دۆلەتنىڭ خەتەرلىك بۇيۇملارنى توشۇشقا ئالاقىدار بەلگىلىمىسىگە ئاساسەن ئوبدان ئوراپ قاچىلىشى، خەتەرلىك بۇيۇم بەلگىسى ۋە يارلىقى چاپلىشى، ھەمدە خەتەرلىك بۇيۇمنىڭ نامى، خۇسۇسىيىتى ۋە مۇداپىئە تەدبىرلىرىگە ئائىت يازما ماتېرىيالىنى توشۇغۇچىغا تاپشۇرۇشى كېرەك.

توشۇتقۇچى ئالدىنقى تارماقتىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلغاندا، توشۇغۇچى توشۇشنى رەت قىلسا ياكى مۇناسىپ تەدبىر قوللىنىپ زىياننىڭ ئالدىنى ئالسا بولىدۇ، كەتكەن خىراجەتنى توشۇتقۇچى ئۈستىگە ئالىدۇ.

829-ماددا توشۇغۇچى مالنى تاپشۇرۇۋالغۇچىغا تاپشۇرۇپ بېرىشتىن بۇرۇن، توشۇتقۇچى توشۇغۇچىدىن توشۇشنى توختىتىپ تۇرۇشنى، مالنى قايتۇرۇپ كېلىشنى، مەنزىل جاينى ئۆزگەرتىشنى ياكى مالنى باشقا تاپشۇرۇۋالغۇچىغا تاپشۇرۇپ بېرىشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ، لېكىن، توشۇغۇچىنىڭ بۇنىڭدىن كېلىپ چىققان زىيىنىنى تۆلەپ بېرىشى كېرەك.

83-ماددا مال توشۇپ ئاپىرىلغاندىن كېيىن، توشۇغۇچى تاپشۇرۇۋالغۇچىنى بىلسە، تاپشۇرۇۋالغۇچىغا ۋاقتىدا ئۇقتۇرۇشى، تاپشۇرۇۋالغۇچى مالنى ۋاقتىدا ئېلىشى كېرەك.
تاپشۇرۇۋالغۇچى مالنى مۇددەت ئۆتۈپ كەتكەندىن كېيىن ئالسا، توشۇغۇچىغا ساقلاپ بېرىش ھەققى قاتارلىق خىراجەتلەرنى تۆلىشى كېرەك.

831-ماددا تاپشۇرۇۋالغۇچى مالنى تاپشۇرۇپ ئالغاندا پۈتۈشكەن مۇددەتتە مالنى تەكشۈرۈشى كېرەك.
مال تەكشۈرۈش مۇددىتىنى پۈتۈشمىگەن ياكى ئېنىق پۈتۈشمىگەن بولسا، مۇشۇ قانۇننىڭ 510-ماددىسىدىكى بەلگىلىمە بويىچە بېكىتكىلىمۇ بولمىسا، مالنى مۇۋاپىق مۇددەت ئىچىدە تەكشۈرۈش كېرەك.
تاپشۇرۇۋالغۇچى پۈتۈشكەن مۇددەتتە ياكى مۇۋاپىق مۇددەتتە مالنىڭ مىقدارى، بۇزۇلۇش ئەھۋالى قاتارلىقلار توغرىسىدا باشقىچە پىكرىنى ئوتتۇرىغا قويمىسا، بۇ، توشۇغۇچىنىڭ يۈك توشۇش تالونىغا خاتىرىلەنگىنى بويىچە تاپشۇرۇپ بەرگەنلىكىنىڭ دەسلەپكى ئىسپاتى، دەپ قارىلىدۇ.

832-ماددا توشۇغۇچى توشۇش جەريانىدا مالنى بۇزۇپ قويسا، يوقىتىپ قويسا تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالىدۇ.
لېكىن، توشۇغۇچى مالنىڭ بۇزۇلۇشى، يوقاپ كېتىشىنىڭ تاقابىل تۇرغىلى بولمايدىغان ئەھۋال، مالنىڭ تەبىئىي خۇسۇسىيىتى ياكى مۇۋاپىق ئۇپرىشى سەۋەبىدىن شۇنىڭدەك توشۇتقۇچى، تاپشۇرۇۋالغۇچىنىڭ سەۋەنلىكىدىن كېلىپ چىققانلىقىنى ئىسپاتلاپ بېرەلىسە، تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالمايدۇ.

833-ماددا مالنىڭ بۇزۇلۇشى، يوقاپ كېتىشىگە بېرىلىدىغان تۆلەم سوممىسىنى توختاملاشقۇچىلار پۈتۈشكەن بولسا، شۇ پۈتۈم بويىچە بولىدۇ؛
پۈتۈشمىگەن ياكى ئېنىق پۈتۈشمىگەن بولسا، مۇشۇ قانۇننىڭ 510-ماددىسىدىكى بەلگىلىمە بويىچە بېكىتكىلىمۇ بولمىسا، مال يېتىپ بارغان جاينىڭ تاپشۇرغان ياكى تاپشۇرۇشقا تېگىشلىك بولغان چاغدىكى بازار باھاسى بويىچە ھېسابلىنىدۇ.
قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردا تۆلەم سوممىسىنى ھېسابلاش ئۇسۇلى ۋە تۆلەم چېكى توغرىسىدا ئايرىم بەلگىلىمە بولسا، شۇ بەلگىلىمە بويىچە بولىدۇ.

834-ماددا ئىككىدىن ئارتۇق توشۇغۇچى ئوخشاش توشۇش ئۇسۇلىدا ئۇلاپ توشۇغاندا، توشۇتقۇچى بىلەن توختاملاشقان توشۇغۇچى توشۇشنىڭ پۈتۈن جەريانىغا جاۋابكار بولۇشى كېرەك؛
زىيان مەلۇم توشۇش بۆلىكىدە كۆرۈلسە، توشۇتقۇچى توختاملاشقان توشۇغۇچى بىلەن شۇ توشۇش بۆلىكىدىكى توشۇغۇچى بىرلىكتە چاتما جاۋابكارلىقنى ئۈستىگە ئالىدۇ.

835-ماددا مال توشۇش جەريانىدا تاقابىل تۇرغىلى بولمايدىغان ئەھۋال سەۋەبىدىن يوقاپ كەتكەندە، توشۇش ھەققىنى تېخى ئالمىغان بولسا، توشۇغۇچى توشۇش ھەققى تۆلەشنى تەلەپ قىلسا بولمايدۇ؛
توشۇش ھەققى ئېلىنىپ بولغان بولسا، توشۇتقۇچى قايتۇرۇپ بېرىشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ.
قانۇنلاردا ئايرىم بەلگىلىمە بولسا، شۇ بەلگىلىمە بويىچە بولىدۇ.

836-ماددا توشۇتقۇچى ياكى تاپشۇرۇۋالغۇچى توشۇش ھەققى، ساقلاپ بېرىش ھەققى، ياكى باشقا خىراجەتلەرنى تۆلىمىسە، توشۇغۇچى توشۇغان مالنىڭ مۇناسىپ قىسمىنى قالدۇرۇۋېلىشقا ھوقۇقلۇق.لېكىن، توختاملاشقۇچىلار ئايرىم پۈتۈشكەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

837-ماددا تاپشۇرۇۋالغۇچى ئېنىق بولمىسا ياكى تاپشۇرۇۋالغۇچى يولسىز سەۋەب بىلەن مالنى تاپشۇرۇۋېلىشنى رەت قىلسا، توشۇغۇچى قانۇن بويىچە مالنى ساقلاشقا بەرسە بولىدۇ.

4-پاراگراف كۆپ ۋاسىتىلىك ئۇلاپ توشۇش توختامى

838-ماددا كۆپ ۋاسىتىلىك ئۇلاپ توشۇش تىجارەتچىسى كۆپ ۋاسىتىلىك ئۇلاپ يەتكۈزۈش توختامىنى ئىجرا قىلىش ياكى ئىجراغا تەشكىللەشكە مەسئۇل بولىدۇ.ئۇ توشۇشنىڭ پۈتۈن جەريانىدا توشۇغۇچىلىق ھوقۇقىدىن بەھرىمەن بولىدۇ، توشۇغۇچىلىق مەجبۇرىيىتىنى ئۈستىگە ئالىدۇ.

839-ماددا كۆپ ۋاسىتىلىك ئۇلاپ توشۇش تىجارەتچىسى كۆپ ۋاسىتىلىك ئۇلاپ توشۇشقا قاتناشقان ھەرقايسى بۆلەك توشۇغۇچىلىرى بىلەن كۆپ ۋاسىتىلىك ئۇلاپ يەتكۈزۈش توختامىنىڭ ھەرقايسى بۆلەكلەردىكى توشۇش جاۋابكارلىقى توغرىسىدا پۈتۈشسە بولىدۇ؛
لېكىن، بۇ پۈتۈم كۆپ ۋاسىتىلىك ئۇلاپ توشۇش تىجارەتچىسىنىڭ توشۇشنىڭ پۈتۈن جەريانىدا ئۈستىگە ئېلىش مەجبۇرىيىتىگە تەسىر يەتكۈزمەيدۇ.

840-ماددا كۆپ ۋاسىتىلىك ئۇلاپ توشۇش تىجارەتچىسى توشۇتقۇچى بەرگەن مالنى تاپشۇرۇۋالغاندا، كۆپ ۋاسىتىلىك ئۇلاپ يەتكۈزۈش تالونىنى ئىمزا قويۇپ بېرىشى كېرەك.
توشۇتقۇچىنىڭ تەلىپى بويىچە كۆپ ۋاسىتىلىك ئۇلاپ توشۇش تالونى ئۆتۈنۈپ بېرىشكە بولىدىغان تالون قىلىنسىمۇ، ئۆتۈنۈپ بېرىشكە بولمايدىغان تالون قىلىنسىمۇ بولىدۇ.

841-ماددا توشۇتقۇچىنىڭ مال توشۇتۇشتىكى سەۋەنلىكى تۈپەيلىدىن كۆپ ۋاسىتىلىك ئۇلاپ توشۇش تىجارەتچىسىگە زىيان يەتكەن بولسا، توشۇتقۇچى كۆپ ۋاسىتىلىك ئۇلاپ يەتكۈزۈش تالونىنى ئۆتۈنۈپ بېرىۋەتكەن ئەھۋالدىمۇ، يەنىلا تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

842-ماددا مال كۆپ ۋاسىتىلىك ئۇلاپ توشۇشنىڭ مەلۇم توشۇش بۆلىكىدە بۇزۇلغان، يوقالغان بولسا، كۆپ ۋاسىتىلىك ئۇلاپ توشۇش تىجارەتچىسىنىڭ تۆلەم جاۋابكارلىقى ۋە جاۋابكارلىق چېكى شۇ بۆلەكتىكى توشۇش ئۇسۇلىنى تەڭشەشكە ئالاقىدار قانۇن بەلگىلىمىلىرى بويىچە بولىدۇ؛
مال بۇزۇلغان، يوقالغان توشۇش بۆلىكىنى بېكىتكىلى بولمىسا، مۇشۇ بابتىكى بەلگىلىمە بويىچە تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالىدۇ.

20-باب تېخنىكا توختامى

1-پاراگراف ئادەتتىكى بەلگىلىمە

843-ماددا تېخنىكا توختامى توختاملاشقۇچىلار تېخنىكا يارىتىش، ئۆتۈنۈپ بېرىش، ئىجازەت بېرىش، مەسلىھەت بېرىش ياكى مۇلازىمەت قىلىش توغرىسىدا تۈزىدىغان، ھەرقايسى تەرەپلەرنىڭ ھوقۇق-مەجبۇرىيىتى بەلگىلىنىدىغان توختامدۇر.

84-ماددا تۈزۈلگەن تېخنىكا توختامى بىلىم مۈلۈك ھوقۇقىنى قوغداش ۋە پەن-تېخنىكىنى تەرەققىي قىلدۇرۇشقا پايدىلىق بولۇشى، پەن-تېخنىكا مۇۋەپپەقىيەتلىرىنى تەتقىق قىلىپ يارىتىش، ئايلاندۇرۇش، قوللىنىش ۋە ئومۇملاشتۇرۇشنى ئىلگىرى سۈرۈشى كېرەك.

845-ماددا تېخنىكا توختامىنىڭ مەزمۇنى ئادەتتە تۈرنىڭ نامى، نىشان، مەزمۇنى، دائىرىسى ۋە تەلىپى، ئىجرا قىلىشنىڭ پىلانى، ئورنى ۋە ئۇسۇلى، تېخنىكا ئۇچۇرى ۋە ماتېرىياللىرىنىڭ مەخپىيەتلىكىنى ساقلاش، تېخنىكا مۇۋەپپەقىيىتىنىڭ تەۋەلىكى ۋە پايدىسىنى تەقسىملەش چارىسى، تەكشۈرۈپ ئۆتكۈزۈۋېلىش ئۆلچىمى ۋە ئۇسۇلى، ئىسىم ۋە ئاتالغۇ ئىزاھاتى قاتارلىق ماددىلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.

توختامنى ئىجرا قىلىشقا مۇناسىۋەتلىك تېخنىكىلىق ئارقا كۆرۈنۈش ماتېرىياللىرى، مۇمكىنچىلىك دەلىلى ۋە تېخنىكىلىق باھالاش دوكلاتى، تۈر ۋەزىپىنامىسى ۋە پىلاننامىسى، تېخنىكا ئۆلچىمى، تېخنىكا قائىدىسى، دەسلەپكى لايىھە، ھۈنەر-سەنئەتكە دائىر ھۆججەتلەر ھەمدە تېخنىكىغا دائىر باشقا ھۆججەت-ئارخىپلارنى توختاملاشقۇچىلارنىڭ پۈتۈمىگە ئاساسەن توختامنىڭ تەركىبىي قىسمى قىلىشقا بولىدۇ.

تېخنىكا توختامى پاتېنتقا چېتىلسا، كەشپىيات-ئىجادىيەت نامى، پاتېنت ئىلتىماس قىلغۇچى ۋە پاتېنت ئىگىسى، ئىلتىماس قىلىنغان ۋاقىت، ئىلتىماس نومۇرى، پاتېنت نومۇرى ۋە پاتېنت ھوقۇقىنىڭ ئۈنۈملۈك مۇددىتىنى ئېنىق يېزىش كېرەك.

846-ماددا تېخنىكا توختامىدا مال پۇلى، ئىش ھەققى ياكى ئىشلىتىش پۇلىنى تۆلەش ئۇسۇلىنى توختاملاشقۇچىلار پۈتۈشىدۇ، ئۇنى بىر قېتىمدا ئومۇمىي ھېساب قىلىپ ھەممىنى تۆلەشكە ياكى بىر قېتىمدا ئومۇمىي ھېسابلاپ مۇددەتكە بۆلۈپ تۆلەشكە بولىدۇ، پىرسەنت ئايرىپ تۆلەشكە ياكى پىرسەنت ئايرىپ قوشۇمچە تۆلەپ ئىش باشلاش ھەققىنى ئالدىن تۆلەشكىمۇ بولىدۇ.

پىرسەنت ئايرىپ تۆلەشكە پۈتۈشكەنلەر مەھسۇلاتنىڭ باھاسى، پاتېنتنى يولغا قويۇش ۋە تېخنىكا مەخپىيىتىنى ئىشلىتىش ئارقىلىق يېڭىدىن كۆپەيگەن مەھسۇلات قىممىتى، پايدا ياكى مەھسۇلاتنىڭ سېتىلىش سوممىسىنىڭ مەلۇم نىسبىتىگە ئاساسەن پىرسەنت ئايرىسىمۇ، پۈتۈشكەن باشقا ئۇسۇل بويىچە ھېسابلىسىمۇ بولىدۇ.
پىرسەنت ئايرىپ تۆلەش نىسبىتىدە مۇقىم نىسبەت، يىلمۇيىل ئېشىپ بارىدىغان نىسبەت ياكى يىلمۇيىل ئازىيىپ بارىدىغان نىسبەتنى قوللىنىشقا بولىدۇ.

پىرسەنت ئايرىپ تۆلەشكە پۈتۈشكەن بولسا، توختاملاشقۇچىلار ئالاقىدار بوغالتىرلىق ھېساباتىنى كۆرۈپ چىقىش چارىسى توغرىسىدا پۈتۈشۈۋالسا بولىدۇ.

847-ماددا ۋەزىپىگە مۇناسىۋەتلىك تېخنىكا مۇۋەپپەقىيىتىنىڭ ئىشلىتىش ھوقۇقى، ئۆتۈنۈپ بېرىش ھوقۇقى قانۇنىي ئىگىگە ياكى قانۇنىي ئىگە ئەمەس تەشكىلاتقا تەۋە بولسا، قانۇنىي ئىگە ياكى قانۇنىي ئىگە بولمىغان تەشكىلات ۋەزىپىگە مۇناسىۋەتلىك تېخنىكا مۇۋەپپەقىيىتى توغرىسىدا تېخنىكا توختامى تۈزسە بولىدۇ.
قانۇنىي ئىگىلەر ياكى قانۇنىي ئىگە ئەمەس تەشكىلاتلار تېخنىكا توختامى تۈزۈپ ۋەزىپىگە مۇناسىۋەتلىك تېخنىكا مۇۋەپپەقىيىتىنى ئۆتۈنۈپ بەرگەندە، ۋەزىپىگە مۇناسىۋەتلىك تېخنىكا مۇۋەپپەقىيەتلىرىنى ياراتقۇچى ئوخشاش شەرت بىلەن ئاۋۋال قوبۇل قىلىشقا ھوقۇقلۇق.

ۋەزىپىگە مۇناسىۋەتلىك تېخنىكا مۇۋەپپەقىيىتى قانۇنىي ئىگە ياكى قانۇنىي ئىگە ئەمەس تەشكىلاتنىڭ خىزمەت ۋەزىپىسىنى ئىجرا قىلىش ياكى ئاساسلىقى قانۇنىي ئىگە ياكى قانۇنلۇق ئىگە ئەمەس تەشكىلاتنىڭ ماددىي تېخنىكا شارائىتىدىن پايدىلىنىش ئارقىلىق يارىتىلغان تېخنىكا مۇۋەپپەقىيىتىدۇر.

848-ماددا ۋەزىپىگە مۇناسىۋەتسىز تېخنىكا مۇۋەپپەقىيىتىنىڭ ئىشلىتىش ھوقۇقى، ئۆتۈنۈپ بېرىش ھوقۇقى تېخنىكا مۇۋەپپەقىيىتىنى ياراتقان شەخسكە تەۋە بولىدۇ، تېخنىكا مۇۋەپپەقىيىتىنى ياراتقان شەخس ۋەزىپىگە مۇناسىۋەتسىز تېخنىكا مۇۋەپپەقىيىتى توغرىسىدا تېخنىكا توختامى تۈزسە بولىدۇ.

849-ماددا تېخنىكا مۇۋەپپەقىيىتىنى ياراتقان شەخس ئالاقىدار تېخنىكا مۇۋەپپەقىيىتى ھۆججىتىگە ئۆزىنىڭ تېخنىكا مۇۋەپپەقىيىتىنى ياراتقۇچى ئىكەنلىكىنى يېزىش، شەرەپ گۇۋاھنامىسى، مۇكاپاتقا ئېرىشىش ھوقۇقىدىن بەھرىمەن بولىدۇ.

85-ماددا تېخنىكىنى قانۇنسىز مونوپول قىلىدىغان ياكى باشقىلارنىڭ تېخنىكا مۇۋەپپەقىيىتىگە زىيان سالىدىغان تېخنىكا توختامى ئىناۋەتسىز.

2-پاراگراف تېخنىكا يارىتىش توختامى

851-ماددا تېخنىكا يارىتىش توختامى توختاملاشقۇچىلار يېڭى تېخنىكا، يېڭى مەھسۇلات، يېڭى ھۈنەر-سەنئەت، يېڭى تۈر ياكى يېڭى ماتېرىياللار ئۈستىدە، شۇنىڭدەك ئۇلارنى سىستېما بويىچە تەتقىق قىلىش ۋە ئېچىش توغرىسىدا تۈزۈلگەن توختامدۇر.

تېخنىكا يارىتىش توختامى ھاۋالىلىك يارىتىش توختامى ۋە ھەمكارلىشىپ يارىتىش توختامىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.

تېخنىكا يارىتىش توختامى يازما شەكىلدە تۈزۈلۈشى كېرەك.

توختاملاشقۇچىلار ئەمەلىي قىممەتكە ئىگە پەن-تېخنىكا مۇۋەپپەقىيىتىنى يولغا قويۇش، ئايلاندۇرۇش ھەققىدە تۈزۈشكەن توختاملارغا تېخنىكا يارىتىش توختامىغا ئالاقىدار بەلگىلىمىلەر تەتبىقلانسا بولىدۇ.

852-ماددا ھاۋالىلىك يارىتىش توختامىدىكى ھاۋالە قىلغۇچى پۈتۈم بويىچە تەتقىق قىلىپ يارىتىش خىراجىتى ۋە ئىش ھەققى تۆلىشى، تېخنىكىلىق ماتېرىيال بىلەن تەمىنلىشى، تەتقىق قىلىپ يارىتىش تەلىپىنى ئوتتۇرىغا قويۇشى، ھەمكارلىشىدىغان ئىشلارنى ئورۇندىشى، تەتقىق قىلىپ ئېچىش مۇۋەپپەقىيىتىنى قوبۇل قىلىشى كېرەك.

83-ماددا ھاۋالىلىك يارىتىش توختامىدىكى تەتقىق قىلىپ ياراتقۇچى پۈتۈم بويىچە تەتقىق قىلىپ يارىتىش پىلانى تۈزۈشى ۋە ئۇنى يولغا قويۇشى؛ تەتقىق قىلىپ يارىتىش خىراجىتىنى مۇۋاپىق ئىشلىتىشى، تەتقىق قىلىپ يارىتىش خىزمىتىنى ۋاقتىدا تاماملاپ، تەتقىق قىلىپ ئېچىش مۇۋەپپەقىيىتىنى تاپشۇرۇشى، ئالاقىدار تېخنىكىلىق ماتېرىياللار ۋە زۆرۈر تېخنىكا يېتەكچىلىكى بىلەن تەمىنلىشى، ھاۋالە قىلغۇچىنىڭ تەتقىق قىلىپ يارىتىش مۇۋەپپەقىيىتىنى ئىگىلىشىگە ياردەم قىلىشى كېرەك.

854-ماددا ھاۋالىلىك يارىتىش توختامىدىكى توختاملاشقۇچىلار پۈتۈمگە خىلاپلىق قىلىپ تەتقىق قىلىپ يارىتىش خىزمىتىنىڭ توختاپ قېلىشى، كېچىكىپ كېتىشى ياكى مەغلۇپ بولۇشىغا سەۋەبچى بولسا، خىلاپلىق جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى لازىم.

85-ماددا ھەمكارلىشىپ يارىتىش توختامىدىكى توختاملاشقۇچىلار پۈتۈم بويىچە مەبلەغ سېلىشى، جۈملىدىن تېخنىكىنى مەبلەغ قىلىپ سېلىشى، تەتقىق قىلىپ يارىتىش خىزمىتىگە ئىش تەقسىماتى بويىچە قاتنىشىشى، تەتقىق قىلىپ ئېچىش خىزمىتىگە ھەمكارلىشىشى ۋە ماسلىشىشى كېرەك.

856-ماددا ھەمكارلىشىپ يارىتىش توختامىدىكى توختاملاشقۇچىلار پۈتۈمگە خىلاپلىق قىلىپ تەتقىق قىلىپ يارىتىش خىزمىتىنىڭ توختاپ قېلىشى، كېچىكىپ كېتىشى ياكى مەغلۇپ بولۇشىغا سەۋەبچى بولسا، خىلاپلىق جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

857-ماددا تېخنىكا يارىتىش توختامىدىكى نىشان تېخنىكىنى باشقىلار ئاشكارىلىۋەتكەنلىكتىن، تېخنىكا يارىتىش توختامىنى ئىجرا قىلىشنىڭ ئەھمىيىتى قالمىغان بولسا، توختاملاشقۇچىلار توختامنى بىكار قىلسا بولىدۇ.

858-ماددا تېخنىكا يارىتىش توختامىنى ئىجرا قىلىش جەريانىدا يەڭگىلى بولمايدىغان تېخنىكا قىيىنچىلىقى كېلىپ چىقىپ، تەتقىق قىلىپ يارىتىش مەغلۇپ بولغان ياكى قىسمەن مەغلۇپ بولغان بولسا، بۇ خەۋپ-خەتەرنى توختاملاشقۇچىلار پۈتۈشىدۇ؛
پۈتۈشمىگەن ياكى ئېنىق پۈتۈشمىگەن بولسا، مۇشۇ قانۇننىڭ 510-ماددىسىدىكى بەلگىلىمە بويىچە بېكىتكىلىمۇ بولمىسا، خەۋپ-خەتەرنى توختاملاشقۇچىلار مۇۋاپىق بۆلۈشۈپ ئۈستىگە ئالىدۇ.

توختاملاشقۇچى بىر تەرەپ ئالدىنقى تارماقتا بەلگىلەنگەن تەتقىق قىلىپ يارىتىش خىزمىتىنىڭ مەغلۇپ بولۇشى ياكى قىسمەن مەغلۇپ بولۇشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىش ئېھتىماللىقى بولغان ئەھۋالنى بايقىغاندا، قارشى تەرەپكە ۋاقتىدا ئۇقتۇرۇشى ھەمدە مۇۋاپىق تەدبىر قوللىنىپ، زىياننى ئازايتىشى كېرەك؛
ۋاقتىدا ئۇقتۇرۇش قىلماي ھەمدە مۇۋاپىق تەدبىر قوللانماي، زىياننى چوڭايتىۋەتكەن بولسا، چوڭىيىپ كەتكەن زىياننىڭ جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىش كېرەك.

859-ماددا ھاۋالىلىك يارىتىشتا يارىتىلغان كەشپىيات-ئىجادىيەتلەرنىڭ پاتېنت ئىلتىماس قىلىش ھوقۇقى تەتقىق قىلىپ ياراتقۇچىغا مەنسۇپ بولىدۇ، قانۇندا ئايرىم بەلگىلەنگەنلىرى ياكى توختاملاشقۇچىلار ئايرىم پۈتۈشكەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.
تەتقىق قىلىپ ياراتقۇچى پاتېنت ھوقۇقىغا ئېرىشكەن بولسا، ھاۋالە قىلغۇچى شۇ پاتېنتنى قانۇن بويىچە يولغا قويسا بولىدۇ.

تەتقىق قىلىپ ياراتقۇچى پاتېنت ئىلتىماس قىلىش ھوقۇقىنى ئۆتۈنۈپ بەرگەن بولسا، ھاۋالە قىلغۇچى ئوخشاش شەرت بىلەن ئاۋۋال قوبۇل قىلىشقا ھوقۇقلۇق.

86-ماددا ھەمكارلىشىپ يارىتىشتا يارىتىلغان كەشپىيات-ئىجادىيەتنىڭ پاتېنت ئىلتىماس قىلىش ھوقۇقى ھەمكارلىشىپ يارىتىش توختامىدىكى توختاملاشقۇچىلارنىڭ ئورتاق ئىگىدارلىقىدا بولىدۇ؛
توختاملاشقۇچى بىر تەرەپ ئۆزىنىڭ ئورتاق ئىگىدارلىقتىكى پاتېنت ئىلتىماس قىلىش ھوقۇقىنى ئۆتۈنۈپ بەرمەكچى بولسا، قالغان تەرەپلەر ئوخشاش شەرت بىلەن ئاۋۋال قوبۇل قىلىشقا ھوقۇقلۇق.
لېكىن، توختاملاشقۇچىلار ئايرىم پۈتۈشكەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

ھەمكارلىشىپ يارىتىشتىكى توختاملاشقۇچى بىر تەرەپ ئۆزىنىڭ ئورتاق ئىگىدارلىقتىكى پاتېنت ئىلتىماس قىلىش ھوقۇقىدىن ۋاز كەچكەنلىكىنى ئېلان قىلسا، توختاملاشقۇچىلارنىڭ ئايرىم پۈتۈشكەنلىرىنى ھېسابقا ئالمىغاندا، يەنە بىر تەرەپ ئۆز ئالدىغا ئىلتىماس قىلسا ياكى قالغان تەرەپلەر بىرلىكتە ئىلتىماس قىلسا بولىدۇ.
ئىلتىماس قىلغۇچى پاتېنت ھوقۇقىغا ئېرىشكەن بولسا، پاتېنت ئىلتىماس قىلىش ھوقۇقىدىن ۋاز كەچكەن تەرەپ شۇ پاتېنتنى ھەقسىز يولغا قويسا بولىدۇ.

ھەمكارلىشىپ يارىتىشتىكى توختاملاشقۇچى بىر تەرەپ پاتېنت ئىلتىماس قىلىشقا قوشۇلمىسا، ئىككىنچى تەرەپنىڭ ياكى قالغان تەرەپلەر پاتېنت ئىلتىماس قىلسا بولمايدۇ.

861-ماددا ھاۋالىلىك يارىتىش ياكى ھەمكارلىشىپ يارىتىشتا يارىتىلغان مەخپىي تېخنىكا مۇۋەپپەقىيىتىنى ئىشلىتىش ھوقۇقى، ئۆتۈنۈپ بېرىش ھوقۇقى ۋە پايدا تەقسىم قىلىش چارىسىنى توختاملاشقۇچىلار پۈتۈشىدۇ؛
پۈتۈشمىگەن ياكى ئېنىق پۈتۈشمىگەن بولسا، مۇشۇ قانۇننىڭ 510-ماددىسىدىكى بەلگىلىمە بويىچە بېكىتكىلىمۇ بولمىسا، ئوخشاش تېخنىكا لايىھەسىگە پاتېنت ھوقۇقى بېرىشتىن بۇرۇن توختاملاشقۇچىلارنىڭ ھەممىسى ئىشلىتىش ۋە ئۆتۈنۈپ بېرىشكە ھوقۇقلۇق.
لېكىن، ھاۋالىلىك تەتقىق قىلىپ ياراتقۇچى تەتقىق قىلىپ ياراتقان مۇۋەپپەقىيىتىنى ھاۋالە قىلغۇچىغا تاپشۇرۇشتىن بۇرۇن، 3-كىشىگە ئۆتۈنۈپ بەرسە بولمايدۇ.

3-پاراگراف تېخنىكا ئۆتۈنۈپ بېرىش توختامى ۋە تېخنىكا ئىجازەت توختامى

862-ماددا تېخنىكا ئۆتۈنۈپ بېرىش توختامى تېخنىكىغا قانۇنلۇق ئېرىشكەن ھوقۇقدار ئىلكىدىكى مۇئەييەن پاتېنت، پاتېنت ئىلتىماسى، تېخنىكا مەخپىيىتىگە ئالاقىدار ھوقۇقلارنى باشقىلارغا ئۆتۈنۈپ بېرىدىغان توختامدۇر.

تېخنىكا ئىجازەت توختامى تېخنىكىغا قانۇنلۇق ئېرىشكەن ھوقۇقدار ئىلكىدىكى مۇئەييەن پاتېنت، تېخنىكا مەخپىيىتىگە ئالاقىدار ھوقۇقلارنى باشقىلارنىڭ يولغا قويۇشىغا، ئىشلىتىشىگە ئىجازەت بېرىدىغان توختامدۇر.

تېخنىكا ئۆتۈنۈپ بېرىش توختامى ۋە تېخنىكا ئىجازەت توختامىدىكى تېخنىكىنى يولغا قويىدىغان مەخسۇس ئۈسكۈنە، خام ئەشيا-ماتېرىيال بىلەن تەمىنلەش ياكى ئالاقىدار تېخنىكا مەسلىھەتچىلىكى، تېخنىكا مۇلازىمىتى بىلەن تەمىنلەش توغرىسىدىكى پۈتۈم توختامنىڭ تەركىبىي قىسمىغا كىرىدۇ.

863-ماددا تېخنىكا ئۆتۈنۈپ بېرىش توختامى پاتېنت ھوقۇقىنى ئۆتۈنۈپ بېرىش توختامى، پاتېنت ئىلتىماس قىلىش ھوقۇقىنى ئۆتۈنۈپ بېرىش توختاملىرى، تېخنىكا مەخپىيىتىنى ئۆتۈنۈپ بېرىش توختاملىرىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.

تېخنىكا ئىجازەت توختامى پاتېنتنى يولغا قويۇشقا ئىجازەت بېرىش توختامى، تېخنىكا مەخپىيىتىدىن پايدىلىنىشقا ئىجازەت بېرىش توختامى قاتارلىقلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.

تېخنىكا ئۆتۈنۈپ بېرىش توختامى ۋە تېخنىكا ئىجازەت توختامى يازما شەكىلدە تۈزۈلۈشى كېرەك.

864-ماددا تېخنىكا ئۆتۈنۈپ بېرىش توختامى ۋە تېخنىكا ئىجازەت توختامىدا پاتېنتنى يولغا قويۇش ياكى تېخنىكا مەخپىيىتىدىن پايدىلىنىش دائىرىسىنى پۈتۈشسە بولىدۇ، لېكىن، تېخنىكا رىقابىتى ۋە تېخنىكا تەرەققىياتىغا چەك قويۇشقا بولمايدۇ.

865-ماددا پاتېنتنى يولغا قويۇشقا ئىجازەت بېرىش توختامى شۇ پاتېنت ھوقۇقى داۋاملىشىۋاتقان مەزگىلدىلا كۈچكە ئىگە.
پاتېنت ھوقۇقىنىڭ كۈچكە ئىگە مۇددىتى توشسا ياكى پاتېنت ھوقۇقى ئىناۋەتسىز دەپ ئېلان قىلىنسا، پاتېنت ئىگىسى مۇشۇ پاتېنت توغرىسىدا باشقىلار بىلەن پاتېنتنى يولغا قويۇشقا ئىجازەت بېرىش توختامى تۈزسە بولمايدۇ.

866-ماددا پاتېنتنى يولغا قويۇشقا ئىجازەت بېرىش توختامىدىكى ئىجازەت بەرگۈچى ئىجازەت بېرىلگۈچىنىڭ پاتېنتنى يولغا قويۇشىغا پۈتۈم بويىچە ئىجازەت بېرىشى، پاتېنتنى يولغا قويۇشتىن ئىبارەت تېخنىكىلىق ماتېرىياللارنى تاپشۇرۇپ بېرىشى، زۆرۈر تېخنىكا يېتەكچىلىكى بىلەن تەمىنلىشى كېرەك.

867-ماددا پاتېنتنى يولغا قويۇشقا ئىجازەت بېرىش توختامىدىكى ئىجازەت بېرىلگۈچى پاتېنتنى پۈتۈم بويىچە يولغا قويۇشى، پۈتۈمدىن باشقا 3-كىشىنىڭ يولغا قويۇشىغا ئىجازەت بەرمەسلىكى ھەمدە ئىشلىتىش ھەققىنى پۈتۈم بويىچە تۆلىشى كېرەك.

868-ماددا تېخنىكا مەخپىيىتىنى ئۆتۈنۈپ بېرىش توختامىدىكى ئۆتۈنگۈچى ۋە تېخنىكا مەخپىيىتىدىن پايدىلىنىشقا ئىجازەت بېرىش توختامىدىكى ئىجازەت بەرگۈچى پۈتۈم بويىچە تېخنىكىلىق ماتېرىيال بىلەن تەمىنلىشى، تېخنىكا يېتەكچىلىكى قىلىشى، تېخنىكىنىڭ ئەمەلىي ۋە ئىشەنچلىك بولۇشىغا كاپالەتلىك قىلىشى، مەخپىيەتلىكنى ساقلاش مەجبۇرىيىتىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

ئالدىنقى تارماقتا بەلگىلەنگەن مەخپىيەتلىكنى ساقلاش مەجبۇرىيىتى ئىجازەت بەرگۈچىنىڭ پاتېنت ئىلتىماس قىلىشىنى چەكلىمەيدۇ، لېكىن توختاملاشقۇچىلار ئايرىم پۈتۈشكەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

869-ماددا تېخنىكا مەخپىيىتىنى ئۆتۈنۈپ بېرىش توختامىدىكى ئۆتۈنۈلگۈچى ۋە تېخنىكا مەخپىيىتىدىن پايدىلىنىشقا ئىجازەت بېرىش توختامىدىكى ئىجازەت بېرىلگۈچى تېخنىكىنى پۈتۈم بويىچە ئىشلىتىشى، ئۆتۈنۈش ھەققى، ئىشلىتىش ھەققى تۆلىشى، مەخپىيەتلىكنى ساقلاش مەجبۇرىيىتىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

87-ماددا تېخنىكا ئۆتۈنۈپ بېرىش توختامىدىكى ئۆتۈنگۈچى ۋە تېخنىكا ئىجازەت توختامىدىكى ئىجازەت بەرگۈچى ئۆزىنىڭ شۇ تېخنىكىنىڭ قانۇنلۇق ئىگىسى ئىكەنلىكى ھەمدە تەمىنلىگەن تېخنىكىسىنىڭ مۇكەممەل، خاتاسىز، ئۈنۈملۈك ئىكەنلىكى، پۈتۈمدىكى نىشانغا يېتەلەيدىغانلىقى توغرىسىدا كاپالەت بېرىشى كېرەك.

871-ماددا تېخنىكا ئۆتۈنۈپ بېرىش توختامىدىكى ئۆتۈنۈلگۈچى ۋە تېخنىكا ئىجازەت توختامىدىكى ئىجازەت بېرىلگۈچى پۈتۈمدىكى دائىرە ۋە مۇددەتكە ئاساسەن، ئۆتۈنگۈچى، ئىجازەت بەرگۈچى تەمىنلىگەن تېخنىكىنىڭ ئاشكارىلانمىغان مەخپىي قىسمىنىڭ مەخپىيەتلىكىنى ساقلاش مەجبۇرىيىتىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

872-ماددا ئىجازەت بەرگۈچى تېخنىكىنى پۈتۈم بويىچە ئۆتۈنۈپ بەرمىسە، ئىشلىتىش ھەققىنىڭ قىسمەن ياكى ھەممىسىنى قايتۇرۇپ بېرىشى ھەمدە خىلاپلىق جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك؛
پاتېنتنى يولغا قويۇش ياكى تېخنىكا مەخپىيەتلىكىدىن پايدىلىنىشتا پۈتۈشكەن دائىرىدىن ھالقىپ كەتكەن، پۈتۈمگە خىلاپلىق قىلىپ 3-كىشىنىڭ شۇ پاتېنتنى يولغا قويۇشىغا ياكى شۇ تېخنىكا مەخپىيەتلىكىدىن پايدىلىنىشىغا ئۆز بېشىمچىلىق بىلەن رۇخسەت قىلغان بولسا، خىلاپلىق قىلىش قىلمىشىنى توختىتىشى، خىلاپلىق جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك؛
پۈتۈشكەن مەخپىيەتلىكنى ساقلاش مەجبۇرىيىتىگە خىلاپلىق قىلغانلار خىلاپلىق جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالىدۇ.

ئۆتۈنۈلگۈچى خىلاپلىق جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشقا تېگىشلىك بولسا، ئالدىنقى تارماقتىكى بەلگىلىمە تەتبىقلانسا بولىدۇ.

873-ماددا ئىجازەت بېرىلگۈچى ئىشلىتىش ھەققىنى پۈتۈم بويىچە تاپشۇرمىغان بولسا، ئىشلىتىش ھەققىنى تولۇقلاپ تاپشۇرۇشى ھەمدە پۈتۈم بويىچە خىلاپلىق پۇلى تۆلىشى كېرەك؛ ئىشلىتىش ھەققىنى تولۇقلاپ تاپشۇرمىغان ياكى خىلاپلىق پۇلى تۆلىمىگەن بولسا، پاتېنتنى يولغا قويۇشنى ياكى تېخنىكا مەخپىيەتلىكىدىن پايدىلىنىشنى توختىتىشى، تېخنىكا ماتېرىياللىرىنى قايتۇرۇشى، خىلاپلىق جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك؛
پاتېنتنى يولغا قويۇش ياكى تېخنىكا مەخپىيىتىدىن پايدىلىنىشتا پۈتۈشكەن دائىرىدىن ھالقىپ كەتكەن، ئىجازەت بەرگۈچىنىڭ ماقۇللۇقىنى ئالماي تۇرۇپ 3-كىشىنىڭ شۇ پاتېنتنى يولغا قويۇشىغا ياكى تېخنىكا مەخپىيەتلىكىدىن پايدىلىنىشىغا ئۆز بېشىمچىلىق بىلەن رۇخسەت قىلىنغان بولسا، خىلاپلىق قىلىش قىلمىشىنى توختىتىشى، خىلاپلىق جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك؛
پۈتۈشكەن مەخپىيەتلىكنى ساقلاش مەجبۇرىيىتىگە خىلاپلىق قىلغانلار خىلاپلىق جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالىدۇ.

ئۆتۈنۈلگۈچى خىلاپلىق جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشقا تېگىشلىك بولسا، ئالدىنقى تارماقتىكى بەلگىلىمە تەتبىقلانسا بولىدۇ.

874-ماددا ئۆتۈنۈلگۈچى ياكى ئىجازەت بېرىلگۈچى پۈتۈم بويىچە پاتېنتنى يولغا قويۇپ، تېخنىكا مەخپىيىتىدىن پايدىلىنىپ باشقىلارنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىگە زىيان يەتكۈزسە، ئۆتۈنگۈچى ياكى ئىجازەت بەرگۈچى جاۋابكارلىقنى ئۈستىگە ئالىدۇ، لېكىن توختاملاشقۇچىلار ئايرىم پۈتۈشكەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

875-ماددا توختاملاشقۇچىلار ئۆزئارا مەنپەئەت يەتكۈزۈش پىرىنسىپىغا ئاساسەن، توختامدا پاتېنتنى يولغا قويۇش، تېخنىكا مەخپىيىتىدىن پايدىلىنىشتا داۋاملىق ياخشىلانغان تېخنىكا مۇۋەپپەقىيىتىدىن ھەمبەھرىلىنىش چارىسىنى پۈتۈشسە بولىدۇ؛
پۈتۈشمىگەن ياكى ئېنىق پۈتۈشمىگەن بولسا، مۇشۇ قانۇننىڭ 510-ماددىسىدىكى بەلگىلىمە بويىچە بېكىتكىلىمۇ بولمىسا، بىر تەرەپ كېيىن ياخشىلىغان تېخنىكا مۇۋەپپەقىيىتىدىن باشقا تەرەپلەرنىڭ ھەمبەھرىلىنىش ھوقۇقى بولمايدۇ.

876-ماددا توپلاشتۇرۇلغان ئېلېكتىر يولى ئىسخېما لايىھەسى مەخسۇس ھوقۇقى، ئۆسۈملۈك يېڭى سورت ھوقۇقى، كومپيۇتېر يۇمشاق ماتېرىيالى ئەسەر ھوقۇقى قاتارلىق باشقا بىلىم مۈلۈك ھوقۇقلىرىغا دائىر ئۆتۈنۈپ بېرىش ۋە ئىجازەت بېرىشتە، مۇشۇ پاراگرافتىكى ئالاقىدار بەلگىلىمىلەرنى تەدبىقلاشقا بولىدۇ.

877-ماددا قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردا تېخنىكا ئىمپورت-ئېكسپورت توختامى ياكى پاتېنت، پاتېنت ئىلتىماس قىلىش توختامىغا دائىر ئايرىم بەلگىلىمە بولسا، شۇ بەلگىلىمە بويىچە بولىدۇ.

4-پاراگراف تېخنىكا مەسلىھەتچىلىكى توختامى ۋە تېخنىكا مۇلازىمىتى توختامى

878-ماددا تېخنىكا مەسلىھەتچىلىكى توختامى توختاملاشقۇچى بىر تەرەپ تېخنىكا بىلىمى ئارقىلىق قارشى تەرەپنىڭ مۇئەييەن تېخنىكا تۈرىنى مۇمكىنچىلىك دەلىلى، تېخنىكىلىق مۆلچەر، مەخسۇس تېخنىكىلىق تەكشۈرۈش، تەھلىل قىلىپ باھالاش دوكلاتى قاتارلىقلار بىلەن تەمىنلەيدىغان توختامدۇر.

تېخنىكا مۇلازىمەت توختامى توختاملاشقۇچى بىر تەرەپ تېخنىكا بىلىمى ئارقىلىق قارشى تەرەپنىڭ مۇئەييەن تېخنىكا مەسىلىسىنى ھەل قىلىپ بېرىدىغان توختامدۇر، كاسىنا ئىش توختامى ۋە قۇرۇلۇش توختامىنى ئۆز ئىچىگە ئالمايدۇ.

879-ماددا تېخنىكا مەسلىھەتچىلىكى توختامىدىكى ھاۋالە قىلغۇچى پۈتۈم بويىچە مەسلىھەت سورايدىغان مەسىلىنى شەرھلىشى، تېخنىكىلىق ئارقا كۆرۈنۈش ماتېرىيالى ۋە ئالاقىدار تېخنىكىلىق ماتېرىياللار بىلەن تەمىنلىشى، ھاۋالە قىلىنغۇچىنىڭ خىزمەت نەتىجىسىنى قوبۇل قىلىشى ۋە ئۇنىڭغا ئىش ھەققى تۆلىشى كېرەك.

88-ماددا تېخنىكا مەسلىھەتچىلىكى توختامىدىكى ھاۋالە قىلىنغۇچى پۈتۈمدىكى مۆھلەت بويىچە مەسلىھەت دوكلاتى تەييارلىشى ياكى مەسىلىگە جاۋاب بېرىشى، ئوتتۇرىغا قويغان مەسلىھەت دوكلاتىنى پۈتۈمدىكى تەلەپكە يەتكۈزۈشى كېرەك.

881-ماددا تېخنىكا مەسلىھەتچىلىكى توختامىدىكى ھاۋالە قىلغۇچى زۆرۈر ماتېرىيال ۋە سانلىق مەلۇماتلارنى پۈتۈم بويىچە تەمىنلىمەي، خىزمەتنىڭ سۈرئىتى ۋە سۈپىتىگە تەسىر يەتكۈزسە، خىزمەت نەتىجىسىنى قوبۇل قىلمىغان ياكى كېچىكتۈرۈپ قوبۇل قىلغان بولسا، تۆلىگەن ھەقنى قايتۇرۇۋېلىشقا بولمايدۇ، ھەق تۆلىمىگەن بولسا تۆلىشى كېرەك.

تېخنىكا مەسلىھەتچىلىكى توختامىدىكى ھاۋالە قىلىنغۇچى مەسلىھەت دوكلاتىنى ۋاقتىدا تەييارلىمىسا ياكى تەييارلىغان مەسلىھەت دوكلاتى پۈتۈمگە ئۇيغۇن كەلمىسە، ھەق كېمەيتىش ياكى ھەق كەچۈرۈم قىلىش قاتارلىق خىلاپلىق جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

تېخنىكا مەسلىھەتچىلىكى توختامىدىكى ھاۋالە قىلغۇچى ھاۋالە قىلىنغۇچىنىڭ پۈتۈمدىكى تەلەپكە ئۇيغۇن مەسلىھەت دوكلاتى ۋە پىكرىگە ئاساسەن تەدبىر كۆرۈپ زىيانغا ئۇچرىغان بولسا، زىياننى ھاۋالە قىلغۇچى ئۈستىگە ئالىدۇ.لېكىن، توختاملاشقۇچىلار ئايرىم پۈتۈشكەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

82-ماددا تېخنىكا مۇلازىمەت توختامىدىكى ھاۋالە قىلغۇچى پۈتۈم بويىچە خىزمەت شارائىتى يارىتىپ بېرىشى، ماسلىشىدىغان ئىشلارنى ئورۇندىشى، خىزمەت نەتىجىسىنى قوبۇل قىلىشى ھەمدە ئىش ھەققى تۆلىشى كېرەك.

83-ماددا تېخنىكا مۇلازىمەت توختامىدىكى ھاۋالە قىلىنغۇچى پۈتۈم بويىچە مۇلازىمەت تۈرىنى ئورۇندىشى، تېخنىكىلىق مەسىلىلەرنى ھەل قىلىشى، خىزمەت سۈپىتىگە كاپالەتلىك قىلىشى ھەمدە تېخنىكىلىق مەسىلىلەرنى ھەل قىلىدىغان بىلىملەرنى ئۆگىتىشى كېرەك.

884-ماددا تېخنىكا مۇلازىمەت توختامىدىكى ھاۋالە قىلغۇچى توختامدىكى مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلماي ياكى توختامدىكى مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىشى پۈتۈمگە ئۇيغۇن كەلمەي، خىزمەتنىڭ سۈرئىتى ۋە سۈپىتىگە تەسىر يەتكۈزسە، خىزمەت نەتىجىسىنى قوبۇل قىلمىغان ياكى كېچىكتۈرۈپ قوبۇل قىلغان بولسا، تۆلىگەن ھەقنى قايتۇرۇۋېلىشقا بولمايدۇ، ھەق تۆلىمىگەن بولسا تۆلىشى كېرەك.

تېخنىكا مۇلازىمەت توختامىدىكى ھاۋالە قىلىنغۇچى مۇلازىمەت خىزمىتىنى توختامدىكى پۈتۈم بويىچە ئورۇندىمىسا، ھەق كەچۈرۈم قىلىش قاتارلىق خىلاپلىق جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

85-ماددا تېخنىكا مەسلىھەتچىلىكى توختامى ۋە تېخنىكا مۇلازىمەت توختامىنى ئىجرا قىلىش جەريانىدا، ھاۋالە قىلىنغۇچى ھاۋالە قىلغۇچى تەمىنلىگەن تېخنىكىلىق ماتېرىيال ۋە خىزمەت شارائىتىدىن پايدىلىنىپ ياراتقان يېڭى تېخنىكا مۇۋەپپەقىيىتى ھاۋالە قىلىنغۇچىغا مەنسۇپ بولىدۇ.
ھاۋالە قىلغۇچى ھاۋالە قىلىنغۇچىنىڭ خىزمەت نەتىجىسىدىن پايدىلىنىپ ياراتقان يېڭى تېخنىكا مۇۋەپپەقىيىتى ھاۋالە قىلغۇچىغا مەنسۇپ بولىدۇ.
توختاملاشقۇچىلار ئايرىم پۈتۈشكەن بولسا، شۇ پۈتۈم بويىچە بولىدۇ.

886-ماددا تېخنىكا مەسلىھەتچىلىكى توختامى ۋە تېخنىكا مۇلازىمەت توختامىدا ھاۋالە قىلىنغۇچىنىڭ خىزمەتنى نورمال قانات يايدۇرۇشىغا كېتىدىغان خىراجەتنى ئۈستىگە ئېلىش ھەققىدە پۈتۈشۈلمىگەن ياكى ئېنىق پۈتۈشۈلمىگەن بولسا، ھاۋالە قىلىنغۇچى ئۈستىگە ئالىدۇ.

887-ماددا قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردا تېخنىكا ۋاسىتىچىلىك توختامى، تېخنىكىلىق تەربىيەلەش توختامىغا دائىر ئايرىم بەلگىلىمە بولسا، شۇ بەلگىلىمە بويىچە بولىدۇ.

21-باب ساقلاش توختامى

888-ماددا ساقلاش توختامى ساقلىغۇچى ساقلاتقۇچى تاپشۇرغان ساقلانمىنى ساقلاپ بېرىدىغان ھەمدە ئۇنى قايتۇرۇپ بېرىدىغان توختامدۇر.

ساقلاتقۇچى ساقلىغۇچىنىڭ سورۇنىغا بېرىپ مال سېتىۋېلىش، غىزالىنىش، قونۇش قاتارلىق پائالىيەتلەر بىلەن شۇغۇللانغاندا، بۇيۇمىنى بەلگىلەنگەن ئورۇنغا قويۇپ قويغان بولسا، ساقلاش دەپ قارىلىدۇ، لېكىن توختاملاشقۇچىلار ئايرىم پۈتۈشكەنلىرى ياكى ئايرىم سودا ئادىتى بارلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

889-ماددا ساقلاتقۇچى پۈتۈم بويىچە ساقلىغۇچىغا ساقلاش ھەققى تۆلىشى كېرەك.

توختاملاشقۇچىلار ساقلاش ھەققىنى پۈتۈشمىگەن ياكى ئېنىق پۈتۈشمىگەن بولسا، مۇشۇ قانۇننىڭ 510-ماددىسىدىكى بەلگىلىمە بويىچە بېكىتكىلىمۇ بولمىسا، ھەقسىز ساقلاش دەپ قارىلىدۇ.

890-ماددا ساقلاش توختامى ساقلانمىنى تاپشۇرۇشقا تاپشۇرغاندا ۋۇجۇدقا كېلىدۇ، لېكىن توختاملاشقۇچىلار ئايرىم پۈتۈشكەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

891-ماددا ساقلاتقۇچى ساقلانمىنى ساقلىغۇچىغا تاپشۇرغاندا، ساقلىغۇچى ساقلاش ئىسپاتى بېرىشى كېرەك، لېكىن ئايرىم سودا ئادىتى بارلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

892-ماددا ساقلىغۇچى ساقلانمىنى ئوبدان ساقلىشى كېرەك.

توختاملاشقۇچىلار ساقلاشنىڭ ئورنى ياكى ئۇسۇلىنى پۈتۈشسە بولىدۇ.
جىددىي ئەھۋال ياكى ساقلىغۇچىنىڭ مەنپەئىتىنى قوغداش كۆزدە تۇتۇلغانلىرىنى ھېسابقا ئالمىغاندا، ساقلاشنىڭ ئورنى ياكى ئۇسۇلىنى ئۆز بېشىمچىلىق بىلەن ئۆزگەرتىشكە بولمايدۇ.

893-ماددا ساقلاتقۇچى تاپشۇرغان ساقلانمىنىڭ نۇقسانى بولسا ياكى ساقلانمىنىڭ خۇسۇسىيىتىگە ئاساسەن ئالاھىدە ساقلاش تەدبىرى قوللىنىش زۆرۈر بولسا، ساقلاتقۇچى ئالاقىدار ئەھۋاللارنى ساقلىغۇچىغا ئۇقتۇرۇشى كېرەك.
ساقلاتقۇچى ئۇقتۇرمىغانلىقتىن ساقلانمىنى زىيانغا ئۇچراتقان بولسا، ساقلىغۇچى تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالمايدۇ؛
ساقلاتقۇچى شۇ سەۋەبتىن زىيانغا ئۇچرىغان بولسا، تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.ساقلىغۇچى بىلگەن ياكى بىلىشكە تېگىشلىك بولغان ھەمدە قۇتقۇزۇش تەدبىرى قوللانمىغانلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

894-ماددا ساقلىغۇچى ساقلانمىنى 3-كىشىنىڭ ساقلىشىغا ئۆتكۈزۈپ بەرسە بولمايدۇ، لېكىن توختاملاشقۇچىلار ئايرىم پۈتۈشكەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

ساقلىغۇچى ئالدىنقى تارماقتىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، ساقلانمىنى 3-كىشىنىڭ ساقلىشىغا ئۆتكۈزۈپ بېرىپ، ساقلانمىنى زىيانغا ئۇچراتقان بولسا، تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

895-ماددا ساقلىغۇچى ساقلانمىنى ئىشلەتسە ياكى 3-كىشىنىڭ ئىشلىتىشىگە ئىجازەت بەرسە بولمايدۇ، لېكىن توختاملاشقۇچىلار ئايرىم پۈتۈشكەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

896-ماددا 3-كىشى ساقلانمىدا ھوقۇقىنى تەشەببۇس قىلسا، ساقلىغۇچى ساقلانمىنى ساقلاتقۇچىغا قايتۇرۇپ بېرىش مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىشى كېرەك.لېكىن، ساقلانمىغا قانۇن بويىچە ئامان ساقلاش ياكى ئىجرا قىلىش تەدبىرى قوللىنىلغانلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

3-كىشى ساقلىغۇچى ئۈستىدىن دەۋا قىلسا ياكى ساقلانمىنى تۇتۇپ قېلىشنى ئىلتىماس قىلسا، ساقلىغۇچى ساقلاتقۇچىغا ۋاقتىدا خەۋەر قىلىشى كېرەك.

897-ماددا ساقلىغۇچى ساقلاش مۇددىتىدە ئوبدان ساقلىماي، ساقلانمىنى بۇزۇۋەتكەن، يوقىتىۋەتكەن بولسا، تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.
لېكىن، ھەقسىز ساقلىغۇچى ئۆزىنىڭ قەستەنلىكى ياكى زور سەۋەنلىكى يوقلۇقىنى ئىسپاتلاپ بېرەلىسە، تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالمايدۇ.

898-ماددا ساقلاتقۇچى پۇل، ئاكسىيە ياكى باشقا قىممەتلىك بۇيۇملارنى ساقلاتقاندا، ساقلىغۇچىغا بىلدۈرۈپ قويۇشى، ساقلىغۇچى ئۇنى تەكشۈرۈپ ئۆتكۈزۈۋېلىشى ياكى پېچەتلىشى كېرەك؛
ساقلاتقۇچى بايانات ئېلان قىلمىغان بولسا، شۇ نەرسە بۇزۇلۇپ كەتكەن، يوقاپ كەتكەندىن كېيىن، ساقلىغۇچى ئادەتتىكى نەرسە بويىچە تۆلەپ بەرسە بولىدۇ.

899-ماددا ساقلاتقۇچى ساقلانمىنى خالىغان چاغدا ئالسا بولىدۇ.

توختاملاشقۇچىلار ساقلاش مۇددىتىنى پۈتۈشمىگەن ياكى ئېنىق پۈتۈشمىگەن بولسا، ساقلىغۇچى ساقلاتقۇچىدىن ساقلانمىنى ئېلىپ كېتىشنى خالىغان چاغدا تەلەپ قىلسا بولىدۇ؛
ساقلاش مۇددىتىنى پۈتۈشكەن بولسا، ساقلىغۇچى ئالاھىدە سەۋەبى يوق تۇرۇپ، ساقلاتقۇچىدىن ساقلانمىنى مۇددەتتىن بۇرۇن ئېلىپ كېتىشنى تەلەپ قىلسا بولمايدۇ.

900-ماددا ساقلاش مۇددىتى توشسا ياكى ساقلاتقۇچى ساقلانمىنى مۇددەتتىن بۇرۇن ئېلىپ كەتمەكچى بولسا، ساقلىغۇچى ئەسلىي نەرسىنى ۋە تۇغۇندىسىنى ساقلاتقۇچىغا قايتۇرۇشى كېرەك.

901-ماددا ساقلىغۇچى پۇلنى ساقلاپ بەرگەن بولسا، ئوخشاش تۈر ۋە مىقداردىكى پۇلنى قايتۇرۇپ بەرسە بولىدۇ؛
ئورنىغا قويغىلى بولىدىغان باشقا نەرسىنى ساقلاپ بەرگەن بولسا، پۈتۈم بويىچە ئوخشاش تۈر، سۈپەت ۋە مىقداردىكى نەرسىنى قايتۇرۇپ بەرسە بولىدۇ.

902-ماددا ھەقلىق ساقلاش توختامىدا ساقلاتقۇچى پۈتۈشكەن مۇددەت بويىچە ساقلىغۇچىغا ساقلاش ھەققى تۆلىشى كېرەك.

توختاملاشقۇچىلار تۆلەش مۇددىتىنى پۈتۈشمىگەن ياكى ئېنىق پۈتۈشمىگەن بولسا، مۇشۇ قانۇننىڭ 510-ماددىسىدىكى بەلگىلىمە بويىچە بېكىتكىلىمۇ بولمىسا، ساقلانمىنى ئالغان ۋاقىتتا ھەق تۆلىشى كېرەك.

903-ماددا ساقلاتقۇچى پۈتۈم بويىچە ساقلاش ھەققى ياكى باشقا خىراجەتلەرنى تۆلىمىسە، ساقلىغۇچى ساقلانمىنى قالدۇرۇۋېلىشقا ھوقۇقلۇق.لېكىن، توختاملاشقۇچىلار ئايرىم پۈتۈشكەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

22-باب ئامباردا ساقلاش توختامى

904-ماددا ئىسكىلاتتا ساقلاش توختامى ساقلىغۇچى مال ساقلاتقۇچى تاپشۇرغان ئامبار ساقلانمىسىنى ئامباردا ساقلايدىغان، مال ساقلاتقۇچى ئامباردا ساقلاش ھەققى تۆلەيدىغان توختامدۇر.

905-ماددا ئىسكىلاتتا ساقلاش توختامى ساقلىغۇچى بىلەن مال ساقلاتقۇچىنىڭ مەقسەت ئىپادىسى بىردەك بولغاندا ۋۇجۇدقا كېلىدۇ.

مال ساقلاتقۇچى يېنىشچان، پارتلاشچان، زەھەرلىك، چىرىتىشچان، رادىيوئاكتىپلىق بۇيۇملار قاتارلىق خەتەرلىك بۇيۇملارنى ياكى سۈپىتى ئوڭاي ئۆزگىرىپ قالىدىغان بۇيۇملارنى ساقلاتماقچى بولسا، شۇ بۇيۇملارنىڭ خۇسۇسىيىتىنى چۈشەندۈرۈپ قويۇشى، مۇناسىۋەتلىك ماتېرىياللارنى تەمىنلىشى كېرەك.

ساقلىغۇچى ئالدىنقى تارماقتىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلغان مال ساقلاتقۇچىنىڭ ئامبار ساقلانمىسىنى ئېلىشنى رەت قىلسا بولىدۇ.زىياندىن ساقلىنىدىغان مۇناسىپ تەدبىرلەرنى قوللانسىمۇ بولىدۇ، بۇنىڭغا كەتكەن خىراجەتنى مال ساقلاتقۇچى ئۈستىگە ئالىدۇ.

يېنىشچان، پارتلاشچان، زەھەرلىك، چىرىتىشچان، رادىيوئاكتىپلىق بۇيۇملار قاتارلىق خەتەرلىك بۇيۇملارنى ساقلايدىغان ساقلىغۇچىلار مۇناسىپ ساقلاش شارائىتىنى ھازىرلىغان بولۇشى كېرەك.

907-ماددا ساقلىغۇچى پۈتۈشكىنى بويىچە ئامبارغا كىرگۈزىدىغان ساقلانمىنى تەكشۈرۈپ ئۆتكۈزۈۋېلىشى كېرەك.
ساقلىغۇچى تەكشۈرۈپ ئۆتكۈزۈۋالغاندا، ئامبارغا كىرگۈزىدىغان ساقلانمىنىڭ پۈتۈمگە ئۇيغۇن كەلمەيدىغانلىقىنى بايقىسا، مال ساقلاتقۇچىغا ۋاقتىدا ئۇقتۇرۇشى كېرەك.
ساقلىغۇچى تەكشۈرۈپ ئۆتكۈزۈۋالغاندىن كېيىن، ئامبار ساقلانمىسىنىڭ تۈرى، مىقدارى، سۈپىتى پۈتۈمگە ئۇيغۇن كەلمىسە، ساقلىغۇچى تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

908-ماددا مال ساقلاتقۇچى ئامبار ساقلانمىسىنى تاپشۇرغاندا، ساقلىغۇچى ئامبار تالونى، ئامبارغا كىرگۈزۈش تالونى قاتارلىق ئىسپاتلارنى بېرىشى كېرەك.

909-ماددا ساقلىغۇچى ئامبار تالونىغا ئىمزا قويۇشى ياكى تامغا بېسىشى كېرەك.
ئامبار تالونى تۆۋەندىكى ئىشلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ :

( 1 ) مال ساقلاتقۇچىنىڭ ئىسىم-فامىلىسى ياكى نامى ۋە تۇرۇشلۇق جايى؛

( 2 ) ئامبار ساقلانمىسىنىڭ تۈرى، مىقدارى، سۈپىتى، ئورۇسى ۋە ئۇنىڭ خەت سانى ۋە بەلگىسى؛

( 3 ) ئامبار ساقلانمىسىنىڭ خوراش ئۆلچىمى؛

( 4 ) ساقلاش ئورنى؛

( 5 ) ساقلاش مۇددىتى؛

( 6 ) ئىسكىلاتتا ساقلاش ھەققى؛

( 7 ) ئامبار ساقلانمىسى سۇغۇرتا بېجىرىلىپ بولغان بولسا، ئۇنىڭ سۇغۇرتا سوممىسى، سۈرۈكى ۋە سۇغۇرتىچىنىڭ نامى؛

( 8 ) تىندۇرغۇچى، تىندۇرۇلغان جاي ۋە تىندۇرۇلغان ۋاقىت.

910-ماددا ئامبار تالونى ئامبار ساقلانمىسىنى ئېلىش ئىسپاتىدۇر.
مال ساقلاتقۇچى ياكى ئامبار تالونىنى ئىلكىدە تۇتقۇچى تالونغا ئىمزا قويغان ھەمدە ساقلىغۇچى ئىمزا قويغان ياكى تامغا باسقاندىن كېيىن ئامبار ساقلانمىسىنى ئېلىش ھوقۇقىنى ئۆتۈنۈپ بېرىشكە بولىدۇ.

911-ماددا ساقلىغۇچى مال ساقلاتقۇچى ياكى ئامبار تالونىنى ئىلكىدە تۇتقۇچىنىڭ تەلىپىگە ئاساسەن، ئۇلارنىڭ ئامبار ساقلانمىسىنى تەكشۈرۈشى ياكى ئەۋرىشكە ئېلىشىغا قوشۇلۇشى كېرەك.

912-ماددا ساقلىغۇچى ئامباردىكى ساقلانمىنىڭ سۈپىتى ئۆزگىرىپ قالغانلىقى ياكى باشقا زىيانغا ئۇچرىغانلىقىنى بايقىسا، ئۇنى ساقلاتقۇچىغا ياكى ئامبار تالونىنى ئىلكىدە تۇتقۇچىغا ۋاقتىدا ئۇقتۇرۇشى كېرەك.

913-ماددا ساقلىغۇچى ئامباردىكى ساقلانمىنىڭ سۈپىتى ئۆزگىرىپ قالغانلىقى ياكى باشقا زىيانغا ئۇچرىغانلىقىنى ھەمدە باشقا ئامبارلاردىكى ساقلانمىلارنىڭ بىخەتەرلىكى ۋە نورمال ساقلىنىشىغا خەۋپ يەتكۈزىدىغانلىقىنى بايقىسا، مال ساقلاتقۇچى ياكى ئامبار تالونىنى ئىلكىدە تۇتقۇچىنى زۆرۈر بىرتەرەپ قىلىش تەدبىرى قوللىنىشقا سۈيلىشى كېرەك.
ئەھۋال جىددىي بولسا، ساقلىغۇچى زۆرۈر بىر تەرەپ قىلسا بولىدۇ؛
لېكىن، ئىشتىن كېيىن ئەھۋالنى مال ساقلاتقۇچىغا ياكى ئامبار تالونىنى ئىلكىدە تۇتقۇچىغا ۋاقتىدا ئۇقتۇرۇش قىلىش كېرەك.

914-ماددا توختاملاشقۇچىلار ئامباردا ساقلاش مۇددىتىنى پۈتۈشمىگەن ياكى ئېنىق پۈتۈشمىگەن بولسا، مال ساقلاتقۇچى ياكى ئامبار تالونىنى ئىلكىدە تۇتقۇچى ئامبار ساقلانمىسىنى خالىغان چاغدا ئېلىپ كەتسە بولىدۇ، ساقلىغۇچىمۇ مال ساقلاتقۇچى يا ئامبار تالونىنى ئىلكىدە تۇتقۇچىدىن ئامبار ساقلانمىسىنى ئېلىپ كېتىشنى خالىغان چاغدا تەلەپ قىلسا بولىدۇ، لېكىن، زۆرۈر تەييارلىق ۋاقتى بېرىشى كېرەك.

915-ماددا ئامباردا ساقلاش مۇددىتى توشقاندا، مال ساقلاتقۇچى ياكى ئامبار تالونىنى ئىلكىدە تۇتقۇچى ئامبار تالونى، ئامبارغا كىرگۈزۈش تالونى قاتارلىقلارغا ئاساسەن ئامبار ساقلانمىسىنى ئېلىپ كېتىشى كېرەك.
مال ساقلاتقۇچى ياكى ئامبار تالونىنى ئىلكىدە تۇتقۇچى مۇددەتنى ئۆتكۈزۈۋېتىپ ئالسا، ئامباردا ساقلاش ھەققى كۆپەيتىلىدۇ؛
مۇددەتتىن بۇرۇن ئېلىنسا، ئامباردا ساقلاش ھەققى كېمەيتىلمەيدۇ.

916-ماددا ئامباردا ساقلاش مۇددىتى توشۇپ، مال ساقلاتقۇچى ياكى ئامبار تالونىنى ئىلكىدە تۇتقۇچى ئامبار ساقلانمىسىنى ئېلىپ كەتمىسە، ساقلىغۇچى ئۇنى مۇۋاپىق مۇددەت ئىچىدە ئېلىپ كېتىشكە سۈيلىسە بولىدۇ؛
مۇددەت ئۆتسىمۇ ئېلىپ كەتمىسە، ساقلىغۇچى ئامبار ساقلانمىسىنى ساقلاشقا بەرسە بولىدۇ.

917-ماددا ساقلاش مۇددىتىدە، ساقلىغۇچى ئوبدان ساقلىماي ئامبار ساقلانمىسىنى بۇزۇۋەتسە، يوقىتىۋەتسە، تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.
ئامبار ساقلانمىسىنىڭ تەبىئىي خۇسۇسىيىتى، ئورۇسى پۈتۈمگە ئۇيغۇن بولمىغانلىقى ياكى ئۈنۈملۈك ساقلاش مۇددىتىدىن ئۆتۈپ كەتكەنلىكى سەۋەبلىك ئامبار ساقلانمىسىنىڭ سۈپىتى ئۆزگەرگەن، بۇزۇلغان بولسا، ساقلىغۇچى تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالمايدۇ.

918-ماددا بۇ بابتا بەلگىلەنمىگەنلىرىگە ساقلاش توختامىغا ئالاقىدار بەلگىلىمىلەر تەتبىقلىنىدۇ.

23-باب ھاۋالە توختامى

919-ماددا ھاۋالە توختامى ھاۋالە قىلغۇچى بىلەن ھاۋالە قىلىنغۇچى پۈتۈشىدىغان، ھاۋالە قىلىنغۇچى ھاۋالە قىلغۇچىنىڭ ئىشىنى بىر تەرەپ قىلىدىغان توختامدۇر.

920-ماددا ھاۋالە قىلغۇچى ھاۋالە قىلىنغۇچىغا بىر ياكى بىرنەچچە تۈرلۈك ئىشنى بىر تەرەپ قىلىشنى ئالاھىدە ھاۋالە قىلسىمۇ، بارلىق ئىشلارنى بىر تەرەپ قىلىشنى ئومۇملاشتۇرۇپ ھاۋالە قىلسىمۇ بولىدۇ.

921-ماددا ھاۋالە قىلغۇچى ھاۋالە ئىشنى بىر تەرەپ قىلىشقا كېتىدىغان خىراجەتنى ئالدىن تۆلىشى كېرەك.
ھاۋالە قىلىنغۇچى ھاۋالە ئىشنى بىر تەرەپ قىلىش ئۈچۈن تۆلەپ تۇرغان زۆرۈر خىراجەتنى ھاۋالە قىلغۇچى ئۆسۈمى بىلەن قايتۇرۇشى كېرەك.

922-ماددا ھاۋالە قىلىنغۇچى ھاۋالە ئىشنى ھاۋالە قىلغۇچىنىڭ كۆرسەتمىسى بويىچە بىر تەرەپ قىلىشى كېرەك.
ھاۋالە قىلغۇچىنىڭ كۆرسەتمىسىنى ئۆزگەرتىشكە توغرا كەلسە، ھاۋالە قىلغۇچىنىڭ ماقۇللۇقىنى ئېلىش كېرەك؛
ئەھۋال جىددىي بولۇپ، ھاۋالە قىلغۇچى بىلەن ئالاقىلاشقىلى بولمىسا، ھاۋالە قىلىنغۇچى ھاۋالە ئىشنى مۇۋاپىق بىر تەرەپ قىلىشى، لېكىن ئىشتىن كېيىن ئەھۋالنى ھاۋالە قىلغۇچىغا ۋاقتىدا ئۇقتۇرۇپ قويۇشى كېرەك.

923-ماددا ھاۋالە قىلىنغۇچى ھاۋالە ئىشنى ئۆزى بىر تەرەپ قىلىشى كېرەك.
ھاۋالە قىلىنغۇچى ھاۋالە قىلغۇچىنىڭ ماقۇللۇقىنى ئالغاندىن كېيىن، ھاۋالىنى باشقا كىشىگە ئۆتۈنۈپ بەرسە بولىدۇ.
ئۆتۈنمە ھاۋالە ماقۇللۇقتىن ئۆتكۈزۈلگەن ياكى ئېتىراپ قىلىنغان بولسا، ھاۋالە قىلغۇچى ھاۋالە ئىش توغرىسىدا ھاۋالە ئۆتۈنمە 3-كىشىگە بىۋاسىتە كۆرسەتمە بەرسە بولىدۇ.ھاۋالە قىلىنغۇچى 3-كىشىنى تاللىغانلىقى ۋە ئۇنىڭغا بەرگەن كۆرسەتمىسى ئۈچۈنلا جاۋابكارلىقنى ئۈستىگە ئالىدۇ.
ئۆتۈنمە ھاۋالە ماقۇللۇقتىن ئۆتكۈزۈلمىگەن ياكى ئېتىراپ قىلىنمىغان بولسا، ھاۋالە قىلىنغۇچى ئۆتۈنمە ھاۋالىنى قوبۇل قىلغان 3-كىشىنىڭ ھەرىكىتى ئۈچۈن جاۋابكارلىقنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك؛
لېكىن، جىددىي ئەھۋالدا ھاۋالە قىلىنغۇچى ھاۋالە قىلغۇچىنىڭ مەنپەئىتىنى قوغداش ئۈچۈن ھاۋالىنى 3-كىشىگە ئۆتۈنۈپ بېرىشكە توغرا كەلگەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

924-ماددا ھاۋالە قىلىنغۇچى ھاۋالە قىلغۇچىنىڭ تەلىپى بويىچە، ھاۋالە ئىشنىڭ بىر تەرەپ قىلىنىش ئەھۋالىنى مەلۇم قىلىشى كېرەك.
ھاۋالە توختامى ئاخىرلاشقاندا، ھاۋالە قىلىنغۇچى ھاۋالە ئىشنىڭ نەتىجىسىنى مەلۇم قىلىشى كېرەك.

925-ماددا ھاۋالە قىلىنغۇچى ھاۋالە قىلغۇچى بەرگەن ھوقۇق دائىرىسىدە 3-كىشى بىلەن ئۆز نامىدا توختاملاشقاندا، 3-كىشى ھاۋالە قىلىنغۇچى بىلەن ھاۋالە قىلغۇچى ئوتتۇرىسىدىكى ۋاكالەتلىك مۇناسىۋىتىدىن خەۋەردار بولسا، بۇ توختام ھاۋالە قىلغۇچى بىلەن 3-كىشىنى بىۋاسىتە چەكلەيدۇ؛
لېكىن، بۇ توختامنىڭ ھاۋالە قىلىنغۇچى بىلەن 3-كىشىنىلا چەكلەيدىغانلىقىنى ئىسپاتلايدىغان دەلىل-ئىسپاتى بولغانلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

926-ماددا ھاۋالە قىلىنغۇچى 3-كىشى بىلەن ئۆز نامىدا توختام تۈزگەندە، 3-كىشى ھاۋالە قىلىنغۇچى بىلەن ھاۋالە قىلغۇچى ئوتتۇرىسىدىكى ۋاكالەتلىك مۇناسىۋىتىنى بىلمىسە، ھاۋالە قىلىنغۇچى ئۈچىنچى كىشى سەۋەبىدىن ھاۋالە قىلغۇچى ئالدىدا مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلمىسا، ھاۋالە قىلىنغۇچى ھاۋالە قىلغۇچىغا 3-كىشىنى ئاشكارىلىشى كېرەك.بۇنداق ئەھۋالدا ھاۋالە قىلغۇچى ھاۋالە قىلىنغۇچىنىڭ 3-كىشىگە يۈرگۈزىدىغان ھوقۇقىنى يۈرگۈزسە بولىدۇ.
لېكىن، 3-كىشى ھاۋالە قىلىنغۇچى بىلەن توختام تۈزگەندە، ئەگەر شۇ ھاۋالە قىلغۇچىنى بىلسە توختام تۈزمەيدىغانلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

ھاۋالە قىلىنغۇچى ھاۋالە قىلغۇچى سەۋەبىدىن 3-كىشى ئالدىدا مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلمىسا، 3-كىشىگە ھاۋالە قىلغۇچىنى ئاشكارىلىشى كېرەك.بۇنداق ئەھۋالدا 3-كىشى ھاۋالە قىلىنغۇچى ياكى ھاۋالە قىلغۇچىنى ئاداچىلىققا تاللاپ، ئۆز ھوقۇقىنى تەشەببۇس قىلسا بولىدۇ.لېكىن، 3-كىشى ئۆزى تاللىغان ئاداچىنى ئۆزگەرتسە بولمايدۇ.

3-كىشى ھاۋالە قىلغۇچىغا بېرىدىغان رەددىيەسىنى ھاۋالە قىلغۇچىغا تەشەببۇس قىلسا بولىدۇ.
3-كىشى ھاۋالە قىلغۇچىنى ئاداچىلىققا تاللىغان بولسا، ھاۋالە قىلغۇچى 3-كىشىگە ئۆزىنىڭ ھاۋالە قىلىنغۇچىغا بېرىدىغان رەددىيەسى ۋە ھاۋالە قىلىنغۇچىنىڭ 3-كىشىگە بېرىدىغان رەددىيەسىنى تەشەببۇس قىلسا بولىدۇ.

927-ماددا ھاۋالە قىلىنغۇچى ھاۋالە ئىشنى بىر تەرەپ قىلىپ ئېرىشكەن مال-مۈلۈكنى ھاۋالە قىلغۇچىغا تاپشۇرۇپ بېرىشى كېرەك.

928-ماددا ھاۋالە قىلىنغۇچى ھاۋالە ئىشنى تاماملىغان بولسا، ھاۋالە قىلغۇچى پۈتۈم بويىچە ئۇنىڭغا ھەق تۆلىشى كېرەك.

ھاۋالە قىلىنغۇچىدىن كۆرگىلى بولمايدىغان سەۋەب تۈپەيلىدىن ھاۋالە توختامى بىكار قىلىنسا ياكى ھاۋالە ئىشنى ئورۇندىغىلى بولمىسا، ھاۋالە قىلغۇچى ھاۋالە قىلىنغۇچىغا مۇناسىپ ھەق تۆلىشى كېرەك.
توختاملاشقۇچىلار ئايرىم پۈتۈشكەن بولسا، شۇ پۈتۈم بويىچە بولىدۇ.

929-ماددا ھەقلىق ھاۋالە توختامىدا، ھاۋالە قىلىنغۇچىنىڭ خاتالىقى تۈپەيلىدىن ھاۋالە قىلغۇچىغا زىيان يەتسە، ھاۋالە قىلغۇچى زىياننى تۆلەپ بېرىشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ.
ھەقسىز ھاۋالە توختامىدا، ھاۋالە قىلىنغۇچى قەستەنلىك ياكى زور سەۋەنلىك تۈپەيلىدىن ھاۋالە قىلغۇچىنى زىيانغا ئۇچراتسا، ھاۋالە قىلغۇچى زىياننى تۆلەپ بېرىشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ.

ھاۋالە قىلىنغۇچى ھوقۇق دائىرىسىدىن ھالقىپ ھاۋالە قىلغۇچىنى زىيانغا ئۇچراتسا، زىياننى تۆلەپ بېرىشى كېرەك.

930-ماددا ھاۋالە قىلىنغۇچى ھاۋالە ئىشنى بىر تەرەپ قىلغاندا، ئۆزىدىن كۆرگىلى بولمايدىغان سەۋەب تۈپەيلىدىن زىيانغا ئۇچرىسا، ھاۋالە قىلغۇچىدىن زىياننى تۆلەپ بېرىشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ.

931-ماددا ھاۋالە قىلغۇچى ھاۋالە قىلىنغۇچىنىڭ ماقۇللۇقىنى ئالغاندىن كېيىن، ھاۋالە ئىشنى بىر تەرەپ قىلىشنى ھاۋالە قىلىنغۇچىدىن باشقا 3-كىشىگە ھاۋالە قىلسا بولىدۇ.
بۇنىڭدىن ھاۋالە قىلىنغۇچىغا زىيان يەتسە، ھاۋالە قىلىنغۇچى ھاۋالە قىلغۇچىدىن زىياننى تۆلەپ بېرىشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ.

932-ماددا ھاۋالە ئىشنى ئىككىدىن ئارتۇق ھاۋالە قىلىنغۇچى بىرلىكتە بىر تەرەپ قىلسا، ھاۋالە قىلغۇچىنىڭ ئالدىدا چاتما جاۋابكارلىقنى ئۈستىگە ئالىدۇ.

933-ماددا ھاۋالە قىلغۇچى ياكى ھاۋالە قىلىنغۇچى ھاۋالە توختامىنى خالىغان ۋاقىتتا بىكار قىلسا بولىدۇ.
توختامنى بىكار قىلىش سەۋەبىدىن قارشى تەرەپ زىيانغا ئۇچرىغان بولسا، شۇ توختاملاشقۇچىدىن كۆرگىلى بولمايدىغان سەۋەبنى ھېسابقا ئالمىغاندا، ھەقسىز ھاۋالە توختامىنى بىكار قىلغان تەرەپ نامۇۋاپىق ۋاقىتتا بىكار قىلىنغانلىقتىن كېلىپ چىققان بىۋاسىتە زىياننى تۆلەپ بېرىشى كېرەك، ھەقلىق ھاۋالە توختامىنى بىكار قىلغۇچى تەرەپ قارشى تەرەپنىڭ بىۋاسىتە زىيىنى ۋە توختامنى ئىجرا قىلغاندىن كېيىن ئېرىشىدىغان پايدىسىنى تۆلەپ بېرىشى كېرەك.

934-ماددا ھاۋالە قىلغۇچى ئۆلۈپ كەتكەن، ئاخىرلاشقان ياكى ھاۋالە قىلىنغۇچى ئۆلۈپ كەتكەن، ھەق تەلەپ ھەرىكەت ئىقتىدارىدىن قالغان، ئاخىرلاشقان بولسا، ھاۋالە توختامى ئاخىرلىشىدۇ؛
لېكىن، توختاملاشقۇچىلار ئايرىم پۈتۈشكەنلىرى ياكى ھاۋالە ئىشنىڭ خاراكتېرى بويىچە ئاخىرلاشتۇرۇشقا بولمايدىغانلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

935-ماددا ھاۋالە قىلغۇچىنىڭ ئۆلۈپ كېتىشى، ئاخىرلىشىشى سەۋەبلىك ھاۋالە توختامى ئاخىرلىشىپ ھاۋالە قىلغۇچىنىڭ مەنپەئىتى زىيانغا ئۇچرىسا، ھاۋالە قىلغۇچىنىڭ ۋارىسى، مىراس باشقۇرغۇچىسى ياكى ھېسابات ئېنىقلىغۇچىسى ھاۋالە ئىشنى ئۈستىگە ئېلىشتىن بۇرۇن، ھاۋالە قىلىنغۇچى ھاۋالە ئىشنى داۋاملىق بىر تەرەپ قىلىشى كېرەك.

936-ماددا ھاۋالە قىلىنغۇچىنىڭ ئۆلۈپ كېتىشى، ھەق تەلەپ ھەرىكەت ئىقتىدارىدىن قېلىشى ياكى ئاخىرلىشىشى سەۋەبىدىن ھاۋالە توختامى ئاخىرلاشسا، ھاۋالە قىلىنغۇچىنىڭ ۋارىسى، مىراس باشقۇرغۇچىسى، قانۇندا بەلگىلەنگەن ۋەكىلى ياكى ھېسابات ئېنىقلىغۇچىسى ھاۋالە قىلغۇچىغا ۋاقتىدا ئۇقتۇرۇشى كېرەك.
ھاۋالە توختامىنىڭ ئاخىرلىشىشى سەۋەبىدىن ھاۋالە قىلغۇچىنىڭ مەنپەئىتى زىيانغا ئۇچرىسا، ھاۋالە قىلغۇچى قېپقالغان ئىشلارنى بىر تەرەپ قىلىشتىن بۇرۇن، ھاۋالە قىلىنغۇچىنىڭ ۋارىسى، مىراس باشقۇرغۇچىسى، قانۇندا بەلگىلەنگەن ۋەكىلى ياكى ھېسابات ئېنىقلىغۇچىسى زۆرۈر تەدبىرلەرنى قوللىنىشى كېرەك.

24-باب خوجىلىق مۇلازىمەت توختامى

937-ماددا خوجىلىق مۇلازىمەت توختامى خوجىلىق مۇلازىمەتچىسى خوجىلىق مۇلازىمەت رايونىدا، ئۆي ئىگىلىرىنى ئىمارەت ۋە ئۇنىڭ قوشۇمچە ئەسلىھەلىرىنى رېمونت قىلىش، ئاسراش، مۇھىت تازىلىقى ۋە ئالاقىدار تەرتىپتىكى باشقۇرۇش، قوغداش قاتارلىق خوجىلىق مۇلازىمىتى بىلەن تەمىنلەيدىغان، ئۆي ئىگىلىرى خوجىلىق ھەققى تۆلەيدىغان توختامدۇر.

خوجىلىق مۇلازىمەتچىسى خوجىلىق مۇلازىمەت كارخانىلىرى ۋە باشقا باشقۇرغۇچىلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.

938-ماددا خوجىلىق مۇلازىمەت توختامىنىڭ مەزمۇنى ئادەتتە مۇلازىمەت تۈرى، مۇلازىمەت سۈپىتى، مۇلازىمەت ھەققىنىڭ ئۆلچىمى ۋە يىغىش چارىسى، رېمونت مەبلىغىنى ئىشلىتىش، مۇلازىمەت ئۆيلىرىنى باشقۇرۇش ۋە ئىشلىتىش، مۇلازىمەت مۇددىتى، مۇلازىمەتنى ئۆتكۈزۈپ بېرىش-ئۆتكۈزۈۋېلىش قاتارلىق ماددىلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.

خوجىلىق مۇلازىمەتچىسىنىڭ ئاشكارا بەرگەن ئۆي ئىگىلىرىگە پايدىلىق مۇلازىمەت ۋەدىسى خوجىلىق مۇلازىمەت توختامىنىڭ تەركىبىي قىسمى بولىدۇ.

خوجىلىق مۇلازىمەت توختامى يازما شەكىلدە تۈزۈلۈشى كېرەك.

939-ماددا قۇرۇلۇش قىلدۇرغۇچى ئورۇن قانۇن بويىچە خوجىلىق مۇلازىمەتچىسى بىلەن تۈزگەن ئالدىنقى مەزگىللىك خوجىلىق مۇلازىمەت توختامى، شۇنىڭدەك ئۆي ئىگىلىرى كومىتېتى بىلەن ئۆي ئىگىلىرى كېڭىشى قانۇن بويىچە تاللاپ تەكلىپ قىلغان خوجىلىق مۇلازىمەتچىسى ئۈچۈن تۈزگەن خوجىلىق مۇلازىمەت توختامى ئۆي ئىگىلىرى ئۈچۈن قانۇنىي چەكلەش كۈچىگە ئىگە.

940-ماددا قۇرۇلۇش قىلدۇرغۇچى ئورۇن قانۇن بويىچە خوجىلىق مۇلازىمەتچىسى بىلەن تۈزگەن ئالدىنقى مەزگىللىك خوجىلىق مۇلازىمەت توختامىدا پۈتۈشكەن مۇلازىمەت مۇددىتى توشۇشتىن ئىلگىرى، ئۆي ئىگىلىرى كومىتېتى ياكى ئۆي ئىگىلىرى بىلەن يېڭى خوجىلىق مۇلازىمەتچىسى تۈزگەن خوجىلىق مۇلازىمەت توختامى كۈچكە ئىگە بولسا، ئالدىنقى مەزگىللىك خوجىلىق مۇلازىمىتى توختامى ئاخىرلىشىدۇ.

941-ماددا خوجىلىق مۇلازىمەتچىسى خوجىلىق مۇلازىمەت رايونىدىكى قىسمەن مەخسۇس مۇلازىمەت ئىشلىرىنى كەسپىي مۇلازىمەت تەشكىلاتى ياكى باشقا 3-كىشىگە ھاۋالە قىلغان بولسا، شۇ قىسمەن مەخسۇس مۇلازىمەت تۈرى ئۈچۈن ئۆي ئىگىلىرى ئالدىدا جاۋابكار بولۇشى كېرەك.

خوجىلىق مۇلازىمەتچىسى ئۆزى تەمىنلەشكە تېگىشلىك خوجىلىق مۇلازىمىتىنىڭ ھەممىسىنى 3-كىشىگە ھاۋالە قىلسا ياكى بارلىق خوجىلىق مۇلازىمىتىنى پارچىلاپ 3-كىشىگە ئايرىم-ئايرىم ھاۋالە قىلسا بولمايدۇ.

942-ماددا خوجىلىق مۇلازىمەتچىسى پۈتۈشكىنى ۋە خوجىلىقتىن پايدىلىنىش بويىچە، خوجىلىق مۇلازىمەت رايونىنىڭ ئۆي ئىگىلىرىنىڭ ئورتاق ئىگىدارلىقىدىكى قىسمىنى ئوبدان رېمونت قىلىشى، ئاسرىشى، تازىلىشى، كۆكەرتىشى ۋە باشقۇرۇشى، خوجىلىق مۇلازىمەت رايونى ئىچىنىڭ ئاساسىي تەرتىپىنى ساقلىشى، مۇۋاپىق تەدبىر قوللىنىپ ئۆي ئىگىلىرىنىڭ جىسمانىي، مال-مۈلۈك بىخەتەرلىكىنى قوغدىشى كېرەك.

خوجىلىق مۇلازىمەتچىسى خوجىلىق مۇلازىمەت رايونىدىكى ئامانلىق ساقلاش، مۇھىت ئاسراش، ئوت مۇداپىئەسى قاتارلىق قانۇن-نىزاملارغا خىلاپ قىلمىشلارنى ۋاقتىدا مۇۋاپىق تەدبىر قوللىنىپ توسۇشى، ئالاقىدار مەمۇرىي مەسئۇل تارماققا مەلۇم قىلىشى ھەمدە بىر تەرەپ قىلىشىغا ھەمكارلىشىشى كېرەك.

943-ماددا خوجىلىق مۇلازىمەتچىسى مۇلازىمەت تۈرى، مەسئۇل خادىم، سۈپەت تەلىپى، ھەق تۈرى، ھەق ئۆلچىمى، ئادا قىلىش ئەھۋالى، شۇنىڭدەك رېمونت مەبلىغىنىڭ ئىشلىتىلىش ئەھۋالى، ئۆي ئىگىلىرىنىڭ ئورتاق ئىگىدارلىقىدىكى قىسىمدىن پايدىلىنىپ تىجارەت قىلىش ۋە پايدا ئېلىش ئەھۋالى قاتارلىقلارنى ئۆي ئىگىلىرىگە مۇۋاپىق ئۇسۇلدا قەرەللىك ئاشكارىلىشى ھەمدە ئۆي ئىگىلىرى كېڭىشى، ئۆي ئىگىلىرى كومىتېتىغا دوكلات قىلىشى كېرەك.

944-ماددا ئۆي ئىگىلىرى پۈتۈشكىنى بويىچە خوجىلىق مۇلازىمەتچىسىگە خوجىلىق ھەققى تۆلىشى كېرەك.
خوجىلىق مۇلازىمەتچىسى پۈتۈشكىنى ۋە ئالاقىدار بەلگىلىمە بويىچە مۇلازىمەت قىلغان بولسا، ئۆي ئىگىلىرى ئالاقىدار خوجىلىق مۇلازىمىتىنى قوبۇل قىلمىغانلىقى ياكى قوبۇل قىلىش ئېھتىياجى يوقلۇقىنى باھانە قىلىپ، خوجىلىق ھەققى تۆلەشنى رەت قىلسا بولمايدۇ.

ئۆي ئىگىلىرى پۈتۈمگە خىلاپلىق قىلىپ، خوجىلىق ھەققىنى مۇددەت ئۆتسىمۇ تۆلىمىسە، خوجىلىق مۇلازىمەتچىسى ئۇنى مۇۋاپىق مۇددەت ئىچىدە تۆلەشكە سۈيلىسە بولىدۇ؛
مۇۋاپىق مۇددەت توشسىمۇ چىقىم قىلمىسا، خوجىلىق مۇلازىمەتچىسى دەۋا قىلسا ياكى كېسىم قىلىشنى ئىلتىماس قىلسا بولىدۇ.

خوجىلىق مۇلازىمەتچىسى توك بېرىش، سۇ بېرىش، ئىسسقلىق بېرىش، گاز بېرىشنى توختىتىش ئۇسۇلىنى قوللىنىپ خوجىلىق ھەققى تاپشۇرۇشنى سۈيلىسە بولمايدۇ.

945-ماددا ئۆي ئىگىلىرى ئۆينى بېزەشتە، خوجىلىق مۇلازىمەتچىسىگە ئالدىن ئۇقتۇرۇپ قويۇشى، خوجىلىق مۇلازىمەتچىسى ئەسكەرتكەن مۇۋاپىق دىققەت قىلىشقا تېگىشلىك ئىشلارغا رىئايە قىلىشى ھەمدە ئۇلارنىڭ نەق مەيداننى زۆرۈر تەكشۈرۈشىگە ماسلىشىشى كېرەك.

ئۆي ئىگىلىرى خوجىلىقنىڭ خاس قىسمىنى ئۆتۈنۈپ بەرگەن، ئىجارە بەرگەن، ئولتۇراقلىشىش ھوقۇقىنى تەسىس قىلغان ياكى ئورتاق ئىگىدارلىقتىكى قىسمىنىڭ ئىشلىتىلىش ئورنىنى قانۇن بويىچە ئۆزگەرتكەن بولسا، ئالاقىدار ئەھۋاللارنى خوجىلىق مۇلازىمەتچىسىگە ۋاقتىدا ئۇقتۇرۇشى كېرەك.

946-ماددا ئۆي ئىگىلىرى قانۇندا بەلگىلەنگەن تەرتىپ بويىچە خوجىلىق مۇلازىمەتچىسىنى بوشىتىۋېتىشنى ئورتاق قارار قىلىپ، خوجىلىق مۇلازىمەت توختامىنى بىكار قىلسا بولىدۇ.
بوشىتىۋېتىشنى قارار قىلىشتا، خوجىلىق مۇلازىمەتچىسىگە 60 كۈن بۇرۇن يازما ئۇقتۇرۇش قىلىش كېرەك، لېكىن توختامدا ئۇقتۇرۇش مۇددىتىنى ئايرىم پۈتۈشكەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

ئالدىنقى تارماقتىكى بەلگىلىمە بويىچە توختامنى بىكار قىلىپ، خوجىلىق مۇلازىمەتچىسىنى زىيانغا ئۇچراتقان بولسا، ئۆي ئىگىلىرىدىن كۆرگىلى بولمايدىغان سەۋەبنى ھېسابقا ئالمىغاندا، ئۆي ئىگىلىرى زىياننى تۆلەپ بېرىشى كېرەك.

947-ماددا خوجىلىق مۇلازىمەت مۇددىتى توشۇشتىن ئىلگىرى، ئۆي ئىگىلىرى داۋاملىق تەكلىپ قىلىشنى قانۇن بويىچە ئورتاق قارار قىلغان بولسا، ئەسلىدىكى خوجىلىق مۇلازىمەتچىسى بىلەن توختام مۇددىتى توشۇشتىن بۇرۇن خوجىلىق مۇلازىمەت توختامىنى داۋاملىق تۈزۈشى كېرەك.

خوجىلىق مۇلازىمەت مۇددىتى توشۇشتىن ئىلگىرى، خوجىلىق مۇلازىمەتچىسى داۋاملىق تەكلىپ قىلىشقا قوشۇلمىسا، توختام مۇددىتى توشۇشتىن 90 كۈن بۇرۇن ئۆي ئىگىلىرى ياكى ئۆي ئىگىلىرى كومىتېتىغا يازما ئۇقتۇرۇشى كېرەك، لېكىن توختامدا ئۇقتۇرۇش مۇددىتىنى ئايرىم پۈتۈشكەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

948-ماددا خوجىلىق مۇلازىمەت مۇددىتى توشقاندىن كېيىن، ئۆي ئىگىلىرى قانۇن بويىچە داۋاملىق تەكلىپ قىلىش ياكى ئايرىم تەكلىپ قىلىش قارارى چىقارماي، خوجىلىق مۇلازىمەتچىسى خوجىلىق مۇلازىمىتىنى داۋاملاشتۇرسا، ئەسلىدىكى خوجىلىق مۇلازىمەت توختامى داۋاملىق كۈچكە ئىگە بولىدۇ، لېكىن مۇلازىمەت مۇددىتى قەرەلسىز بولىدۇ.

توختاملاشقۇچىلار قەرەلسىز خوجىلىق مۇلازىمەت توختامىنى ھەر ۋاقىت بىكار قىلسا بولىدۇ، لېكىن 60 كۈن بۇرۇن قارشى تەرەپكە يازما ئۇقتۇرۇشى كېرەك.

949-ماددا خوجىلىق مۇلازىمەت توختامى ئاخىرلاشقان بولسا، ئەسلىدىكى خوجىلىق مۇلازىمەتچىسى پۈتۈشكەن مۇددەت ياكى مۇۋاپىق مۇددەتتە خوجىلىق مۇلازىمەت رايونىدىن چېكىنىپ چىقىپ، خوجىلىق مۇلازىمەت ئۆيى، ئالاقىدار ئەسلىھەلەر، خوجىلىق مۇلازىمىتىگە كېرەكلىك ئالاقىدار ماتېرىيال قاتارلىقلارنى ئۆي ئىگىلىرى كومىتېتى، ئۆز ئالدىغا باشقۇرۇشنى قارار قىلغان ئۆي ئىگىسى ياكى ئۇ بېكىتكەن كىشىگە تاپشۇرۇپ بېرىشى كېرەك،
يېڭى خوجىلىق مۇلازىمەتچىسىگە ماسلىشىپ ئۆتكۈزۈپ بېرىش-ئۆتكۈزۈۋېلىش خىزمىتىنى ياخشى ئىشلەش ھەم خوجىلىقتىن پايدىلىنىش ۋە باشقۇرۇش ئەھۋالىنى ئەينەن ئېيتىش كېرەك.

ئەسلىدىكى خوجىلىق مۇلازىمەتچىسى ئالدىنقى تارماقتىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلغان بولسا، ئۆي ئىگىلىرىدىن خوجىلىق مۇلازىمەت توختامى ئاخىرلاشقاندىن كېيىنكى خوجىلىق ھەققىنى تۆلەشنى تەلەپ قىلسا بولمايدۇ؛
ئۆي ئىگىلىرىگە زىيان سالغانلار زىياننى تۆلەپ بېرىشى كېرەك.

950-ماددا خوجىلىق مۇلازىمەت توختامى ئاخىرلاشقاندىن كېيىن، ئۆي ئىگىلىرى ياكى ئۆي ئىگىلىرى كېڭىشى تاللاپ تەكلىپ قىلغان يېڭى خوجىلىق مۇلازىمەتچىسى ياكى ئۆز ئالدىغا باشقۇرۇشنى قارار قىلغان ئۆي ئىگىلىرى ئۆتكۈزۈۋېلىشتىن ئىلگىرى، ئەسلىدىكى خوجىلىق مۇلازىمەتچىسى خوجىلىق مۇلازىمەت ئىشلىرىنى داۋاملىق بىر تەرەپ قىلىشى كېرەك ھەمدە ئۆي ئىگىلىرىدىن شۇ مەزگىلدىكى خوجىلىق ھەققىنى بېرىشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ.

25-باب بېدىكلىك توختامى

951-ماددا بېدىكلىك توختامى بېدىك ئۆز نامىدا ھاۋالە قىلغۇچى ئۈچۈن سودا پائالىيىتى بىلەن شۇغۇللىنىدىغان، ھاۋالە قىلغۇچى ئۇنىڭغا ھەق تۆلەيدىغان توختامدۇر.

952-ماددا بېدىك ھاۋالە ئىشنى بىر تەرەپ قىلىش داۋامىدا چىقىم قىلغان خىراجەتنى ئۆزى ئۈستىگە ئالىدۇ، لېكىن، توختاملاشقۇچىلار ئايرىم پۈتۈشكەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

953-ماددا بېدىك ئىلكىدە تۇتقان ھاۋالە نەرسىنى ئوبدان ساقلىشى كېرەك.

954-ماددا بېدىككە تاپشۇرۇلغان ھاۋالە نەرسە نۇقسانى بار ياكى ئاسان چېرىپ قالىدىغان، سۈپىتى ئۆزگىرىپ قالىدىغان نەرسە بولسا، بېدىك ھاۋالە قىلغۇچىنىڭ ماقۇللۇقىنى ئالغاندىن كېيىن، شۇ نەرسىنى بىر تەرەپ قىلسا بولىدۇ؛
ھاۋالە قىلغۇچى بىلەن ۋاقتىدا ئالاقىلاشقىلى بولمىسا، بېدىك مۇۋاپىق بىر تەرەپ قىلسا بولىدۇ.

955-ماددا بېدىك ھاۋالە قىلغۇچى بەلگىلەپ بەرگەن باھادىن تۆۋەن باھادا ساتسا ياكى ھاۋالە قىلغۇچى بېكىتىپ بەرگەن باھادىن يۇقىرى باھادا سېتىۋالسا، ھاۋالە قىلغۇچىنىڭ ماقۇللۇقىنى ئېلىشى كېرەك؛
بېدىك ھاۋالە قىلغۇچىنىڭ ماقۇللۇقىنى ئالماي، ئۇنىڭ كەم قىسمىنى ئۆزى تولۇقلاپ قويغان بولسا، ئېلىم-سېتىم ھاۋالە قىلغۇچىغا نىسبەتەن كۈچكە ئىگە.

بېدىك ھاۋالە قىلغۇچى بەلگىلەپ بەرگەن باھادىن يۇقىرى باھادا ساتسا ياكى ھاۋالە قىلغۇچى بېكىتىپ بەرگەن باھادىن تۆۋەن باھادا سېتىۋالسا، پۈتۈم بويىچە ھەق كۆپەيتىپ بېرىلسە بولىدۇ؛
پۈتۈشمىگەن ياكى ئېنىق پۈتۈشمىگەن بولسا، مۇشۇ قانۇننىڭ 510-ماددىسىدىكى بەلگىلىمە بويىچە بېكىتكىلىمۇ بولمىسا، مەنپەئەت ھاۋالە قىلغۇچىغا مەنسۇپ بولىدۇ.

ھاۋالە قىلغۇچى باھانى ئالاھىدە كۆرسىتىپ بەرگەن بولسا، بېدىك شۇ باھاغا مۇخالىپ ھالدا ساتسا ياكى سېتىۋالسا بولمايدۇ.

956-ماددا بېدىك بازار باھاسى مۇقىم تاۋارلارنى ساتقاندا ياكى سېتىۋالغاندا، ئۆزى سېتىۋالغۇچى ياكى ساتقۇچى بولسا بولىدۇ، ھاۋالە قىلغۇچىنىڭ قارشى مەقسەت ئىپادىسى بولغانلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

بېدىكتە ئالدىنقى تارماقتا بەلگىلەنگەن ئەھۋاللار كۆرۈلگەندىمۇ ھاۋالە قىلغۇچىدىن ھەق تۆلەشنى تەلەپ قىلىۋەرسە بولىدۇ.

957-ماددا بېدىك پۈتۈم بويىچە سېتىۋالغان ھاۋالە نەرسىنى ھاۋالە قىلغۇچى ۋاقتىدا تاپشۇرۇۋېلىشى كېرەك.
بېدىك سۈيلىگەن بولسىمۇ، ھاۋالە قىلغۇچى يولسىز سەۋەبلەر بىلەن تاپشۇرۇۋېلىشنى رەت قىلسا، بېدىك ھاۋالە نەرسىنى قانۇن بويىچە ساقلاشقا بەرسە بولىدۇ.

ھاۋالە نەرسىنى ساتقىلى بولمىسا ياكى ھاۋالە قىلغۇچى سېتىشنى بىكار قىلسا، بېدىك ھاۋالە نەرسىنى قايتۇرۇۋېلىشنى سۈيلىگەن بولسىمۇ، ھاۋالە قىلغۇچى قايتۇرۇۋالمىسا ياكى بىر تەرەپ قىلمىسا، بېدىكلىك ھاۋالە نەرسىنى قانۇن بويىچە ئېلىپ ساقلاپ قويسا بولىدۇ.

958-ماددا بېدىك بىلەن 3-كىشى توختام تۈزگەن بولسا، بېدىك مەزكۇر توختامدىكى ھوقۇقتىن بىۋاسىتە بەھرىمەن بولىدۇ، مەجبۇرىيەتنى بىۋاسىتە ئۈستىگە ئالىدۇ.

3-كىشى مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلمىغانلىقى تۈپەيلىدىن ھاۋالە قىلغۇچى زىيانغا ئۇچرىسا، بېدىك تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.لېكىن، بېدىكلىك بىلەن ھاۋالە قىلغۇچى ئايرىم پۈتۈشكەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

959-ماددا بېدىك ھاۋالە ئىشنى تاماملىغان ياكى قىسمەن تاماملىغان بولسا، ھاۋالە قىلغۇچى ئۇنىڭغا مۇناسىپ ھەق تۆلىشى كېرەك.
ھاۋالە قىلغۇچى مۇددەت ئۆتۈپ كەتسىمۇ ھەق تۆلىمىسە، بېدىك ھاۋالە نەرسىنى قالدۇرۇۋېلىشقا ھوقۇقلۇق.لېكىن، توختاملاشقۇچىلار ئايرىم پۈتۈشكەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

960-ماددا بۇ بابتا بەلگىلەنمىگەنلىرىگە ھاۋالە توختامىغا ئالاقىدار بەلگىلىمىلەر تەتبىقلىنىدۇ.

26-باب ۋاسىتىچىلىك توختامى

961-ماددا ۋاسىتىچىلىك توختامى ۋاسىتىچى ھاۋالە قىلغۇچىنى توختام تۈزۈش پۇرسىتىدىن خەۋەرلەندۈرىدىغان ياكى توختام تۈزۈشنى ئەلچىلىك مۇلازىمىتى بىلەن تەمىنلەيدىغان، ھاۋالە قىلغۇچى ھەق تۆلەيدىغان توختامدۇر.

962-ماددا ۋاسىتىچى توختام تۈزۈشكە ئالاقىدار ئىشلارنى ھاۋالە قىلغۇچىغا ئەينەن مەلۇم قىلىشى كېرەك.

ۋاسىتىچى توختام تۈزۈشكە دائىر مۇھىم ئىشلارنى قەستەن يوشۇرسا ياكى ساختا ئەھۋال بىلەن تەمىنلەپ ھاۋالە قىلغۇچىنىڭ مەنپەئىتىنى زىيانغا ئۇچراتقان بولسا، ۋاسىتىچى ھەق تەلەپ قىلسا بولمايدۇ ھەمدە تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

963-ماددا ۋاسىتىچى توختامنىڭ ۋۇجۇدقا كېلىشىگە تۈرتكە بولغان بولسا، ھاۋالە قىلغۇچى پۈتۈم بويىچە ھەق تۆلىشى كېرەك.
ۋاسىتىچىنىڭ ئىش ھەققىنى پۈتۈشمىگەن ياكى ئېنىق پۈتۈشمىگەن بولسا، مۇشۇ قانۇننىڭ 510-ماددىسىدىكى بەلگىلىمە بويىچە بېكىتكىلىمۇ بولمىسا، ۋاسىتىچىنىڭ ئەمگەك-مۇلازىمىتىگە قاراپ مۇۋاپىق بېكىتىلىدۇ.
ۋاسىتىچى توختام تۈزۈشكە ئەلچىلىك مۇلازىمىتى قىلىپ، توختامنىڭ ۋۇجۇدقا كېلىشىگە تۈرتكە بولغان بولسا، توختاملاشقۇچىلار ۋاسىتىچىگە ھەقنى تەڭ ئۈستىگە ئالىدۇ.

ۋاسىتىچى توختامنىڭ ۋۇجۇدقا كېلىشىگە تۈرتكە بولغان بولسا، ۋاستىچىلىك ھەرىكىتىگە كەتكەن خىراجەتنى ئۆزى ئۈستىگە ئالىدۇ.

964-ماددا ۋاسىتىچى توختامنىڭ ۋۇجۇدقا كېلىشىگە تۈرتكە بولمىغان بولسا، ھەق تەلەپ قىلسا بولمايدۇ؛
لېكىن، پۈتۈم بويىچە ھاۋالە قىلغۇچىدىن ۋاسىتىچىلىك ھەرىكىتى بىلەن شۇغۇللىنىشقا كەتكەن زۆرۈر خىراجەتلەرنى تۆلەپ بېرىشىنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ.

965-ماددا ھاۋالە قىلغۇچى ۋاسىتىچىنىڭ مۇلازىمىتىنى قوبۇل قىلغاندىن كېيىن، ۋاسىتىچى تەمىنلىگەن سودا پۇرسىتى ياكى ئەلچىلىك مۇلازىمىتىدىن پايدىلىنىپ، ۋاسىتىچىنى قايرىپ قويۇپ بىۋاسىتە توختام تۈزسە، ۋاسىتىچىگە ھەق تۆلىشى كېرەك.

966-ماددا بۇ بابتا بەلگىلەنمىگەنلىرىگە ھاۋالە توختامىغا ئالاقىدار بەلگىلىمىلەر تەتبىقلىنىدۇ.

27-باب شېرىكلىك توختامى

967-ماددا شېرىكلىك توختامى ئىككىدىن ئارتۇق شېرىك ئورتاق ئىش مەقسىتىدە تۈزگەن، مەنپەئەتتىن ئورتاق بەھرىمەن بولىدىغان، خەۋپ-خەتەرنى ئورتاق ئۈستىگە ئالىدىغان كېلىشىمدۇر.

968-ماددا شېرىكلەر مەبلەغ چىقىرىش مەجبۇرىيىتىنى پۈتۈشكەن ئۇسۇل، مىقدار ۋە تاپشۇرۇش مۇددىتى بويىچە ئادا قىلىشى كېرەك.

969-ماددا شېرىكلەرنىڭ چىقارغان مەبلىغى، شېرىكچىلىك ئىشلىرىدىن قانۇن بويىچە ئېرىشكەن پايدىسى ۋە باشقا مال-مۈلكى شېرىك مال-مۈلۈك بولىدۇ.

شېرىكلىك توختامى ئاخىرلىشىشتىن ئىلگىرى، شېرىكلەر شېرىك مال-مۈلۈكنى بۆلۈشۈشنى تەلەپ قىلسا بولمايدۇ.

970-ماددا شېرىكلەر شېرىكچىلىك ئىشى توغرىسىدا قارار چىقىرىشتا، بارلىق شېرىكلەرنىڭ بىردەك ماقۇللۇقىنى ئېلىشى كېرەك، شېرىكلىك توختامىدا ئايرىم پۈتۈشكەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

شېرىكچىلىك ئىشلىرىنى بارلىق شېرىكلەر بىرلىكتە ئىجرا قىلىدۇ.
شېرىكلىك توختامىدىكى پۈتۈم ياكى بارلىق شېرىكلەرنىڭ قارارى بويىچە، شېرىكلىك ئىشلىرىنى ئىجرا قىلىشنى بىر ياكى بىر قانچە شېرىككە ھاۋالە قىلىشقا بولىدۇ؛
باشقا شېرىكلەر شېرىكچىلىك ئىشلىرىنى ئىجرا قىلمايدۇ، لېكىن ئىجرا ئەھۋالىنى نازارەت قىلىشقا ھوقۇقلۇق.

شېرىكلەر شېرىكچىلىك ئىشلىرىنى ئايرىم-ئايرىم ئىجرا قىلغان بولسا، ئىشلارنى ئىجرا قىلغۇچى شېرىكلەر باشقا شېرىكلەر ئىجرا قىلغان ئىشلار توغرىسىدا باشقىچە پىكرىنى ئوتتۇرىغا قويسا بولىدۇ؛
باشقىچە پىكرىنى ئوتتۇرىغا قويغاندىن كېيىن، باشقا شېرىكلەر شۇ ئىشنىڭ ئىجراسىنى ۋاقتىنچە توختىتىشى كېرەك.

971-ماددا شېرىكلەر شېرىكچىلىك ئىشلىرىنى ئىجرا قىلىش سەۋەبلىك ھەق تەلەپ قىلسا بولمايدۇ، لېكىن شېرىكلىك توختامىدا ئايرىم پۈتۈشكەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

972-ماددا شېرىكلىكتىكى پايدا تەقسىملەش ۋە زىياننى ئۈستىگە ئېلىش شېرىكلىك توختامىدىكى پۈتۈم بويىچە بولىدۇ؛
شېرىكلىك توختامىدا پۈتۈشمىگەن ياكى ئېنىق پۈتۈشمىگەن بولسا، شېرىكلەر كېڭىشىپ قارار قىلىدۇ؛
كېلىشەلمىسە، شېرىكلەر ئەمەلىي چىقارغان مەبلەغ نىسبىتى بويىچە تەقسىم قىلىدۇ ۋە ئۈستىگە ئالىدۇ؛
مەبلەغ چىقىرىش نىسبىتىنى بېكىتكىلى بولمىسا، شېرىكلەر تەڭ تەقسىم قىلىدۇ ۋە ئۈستىگە ئالىدۇ.

973-ماددا شېرىكلەر شېرىكلىك قەرزىدە چاتما جاۋابكارلىقنى ئۈستىگە ئالىدۇ.
ئۈزگەن شېرىكلىك قەرزى ئۆزى ئۈستىگە ئالىدىغان ئۈلۈشىدىن ئېشىپ كەتكەن شېرىكلەر باشقا شېرىكلەردىن تۆلىتىۋېلىشقا ھوقۇقلۇق.

974-ماددا شېرىكلەر ئۆزىنىڭ بارلىق ياكى بىر قىسىم مال-مۈلۈك ئۈلۈشىنى شېرىكلەردىن باشقا كىشىگە ئۆتۈنۈپ بېرىشتە، باشقا شېرىكلەرنىڭ بىردەك ماقۇللۇقىنى ئېلىشى كېرەك، شېرىكلىك توختامىدا ئايرىم پۈتۈشكەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

975-ماددا شېرىكلەرنىڭ ھەقدارى شېرىكلەرنىڭ مۇشۇ بابتىكى بەلگىلىمە ۋە شېرىكلىك توختامى بويىچە بەھرىمەن بولىدىغان ھوقۇقىنى ئورۇن بېسىپ يۈرگۈزسە بولمايدۇ، لېكىن شېرىكلەر بەھرىمەن بولىدىغان مەنپەئەت تەقسىماتىنى تەلەپ قىلىش ھوقۇقى بۇنىڭ سىرتىدا.

976-ماددا شېرىكلەر شېرىكلىك مۇددىتىنى پۈتۈشمىگەن ياكى ئېنىق پۈتۈشمىگەن بولسا، مۇشۇ قانۇننىڭ 510-ماددىسىدىكى بەلگىلىمە بويىچە بېكىتكىلىمۇ بولمىسا، قەرەلسىز شېرىكلىك دەپ قارىلىدۇ.

شېرىكلىك مۇددىتى توشۇپ شېرىكلەر شېرىكچىلىك ئىشلىرىنى داۋاملىق ئىجرا قىلغاندا، باشقا شېرىكلەر باشقىچە پىكرىنى ئوتتۇرىغا قويمىغان بولسا، ئەسلىدىكى شېرىكلىك توختامى داۋاملىق كۈچكە ئىگە، لېكىن شېرىكلىك مۇددىتى قەرەلسىز بولىدۇ.

شېرىكلەر قەرەلسىز شېرىكلىك توختامىنى خالىغان ۋاقىتتا بىكار قىلسا بولىدۇ، لېكىن مۇۋاپىق مۇددەتتىن بۇرۇن باشقا شېرىكلەرگە ئۇقتۇرۇشى كېرەك.

977-ماددا شېرىكلەر ئۆلۈپ كەتكەن، ھەق تەلەپ ھەرىكەت ئىقتىدارىدىن قالغان ياكى ئاخىرلاشقان بولسا، شېرىكلىك توختامى ئاخىرلىشىدۇ؛
لېكىن، شېرىكلىك توختامىدا ئايرىم پۈتۈشكەنلىرى ياكى شېرىكچىلىك ئىشلىرىنىڭ خاراكتېرى بويىچە ئاخىرلاشتۇرۇشقا بولمايدىغانلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

978-ماددا شېرىكلىك توختامى ئاخىرلاشقاندىن كېيىن، ئاخىرلىشىش سەۋەبلىك كېلىپ چىققان خىراجەت ۋە شېرىكلىك قەرزىنى ئۈزۈپ بولغاندىن كېيىن ئېشىپ قالغان شېرىك مال-مۈلۈك مۇشۇ قانۇننىڭ 972-ماددىسىدىكى بەلگىلىمە بويىچە تەقسىم قىلىنىدۇ.

ئۈچىنچى ئۈلۈش توختامنى توغرىلاش

28-باب سەۋەبسىز باشقۇرۇش

979-ماددا باشقۇرغۇچىنىڭ قانۇندا بەلگىلەنگەن ياكى پۈتۈشكەن مەجبۇرىيىتى يوق تۇرۇپ، باشقىلارنىڭ مەنپەئىتىنى زىياندىن ساقلاش ئۈچۈن ئۇنىڭ ئىشلىرىنى باشقۇرۇپ قويغان بولسا، مەنپەئەتداردىن ئىشلارنى باشقۇرۇش ئۈچۈن چىقىم قىلغان زۆرۈر خىراجەتنى تۆلەپ بېرىشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ؛
باشقۇرغۇچى باشقۇرۇپ قويغان ئىشلىرى ئۈچۈن زىيانغا ئۇچرىغان بولسا، مەنپەئەتداردىن مۇۋاپىق تولۇقلىما بېرىشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ.

باشقۇرۇپ قويغان ئىش مەنپەئەتدارنىڭ ھەقىقىي مەقسىتىگە ئۇيغۇن كەلمىسە، باشقۇرغۇچى ئالدىنقى تارماقتا بەلگىلەنگەن ھوقۇقتىن بەھرىمەن بولمايدۇ؛
لېكىن، مەنپەئەتدارنىڭ ھەقىقىي مەقسىتى قانۇنغا ياكى ئاممىۋى تەرتىپ، ياخشى ئۆرپ-ئادەتكە خىلاپ بولغانلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

9080-ماددا باشقۇرغۇچى باشقۇرۇپ قويغان ئىش ئالدىنقى ماددىدا بەلگىلەنگەن ئەھۋاللارغا تەۋە بولمىسا، لېكىن مەنپەئەتدار باشقۇرۇش مەنپەئەتىگە ئىگە بولسا، مەنپەئەتدار ئۆزى ئېرىشكەن مەنپەئەت دائىرىسىدە باشقۇرغۇچى ئالدىدا ئالدىنقى ماددىنىڭ 1-تارمىقىدا بەلگىلەنگەن مەجبۇرىيىتىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

981-ماددا باشقۇرغۇچى باشقىلارنىڭ ئىشلىرىنى باشقۇرۇشتا، مەنپەئەتدارغا پايدىلىق ئۇسۇلنى قوللىنىشى كېرەك.
باشقۇرۇشنى توختىتىپ قويۇش مەنپەئەتدارغا پايدىسىز بولسا، يولسىز سەۋەبلەر بىلەن توختىتىپ قويۇشقا بولمايدۇ.

982-ماددا باشقۇرغۇچى باشقىلارنىڭ ئىشلىرىنى باشقۇرۇپ قويغاندا، مەنپەئەتدارغا ئۇقتۇرۇش قىلالايدىغان بولسا، ۋاقتىدا ئۇقتۇرۇش قىلىشى كېرەك.
باشقۇرۇپ قويغان ئىشنى جىددىي بىر تەرەپ قىلىش ھاجەتسىز بولسا، مەنپەئەتدارنىڭ كۆرسەتمىسىنى كۈتۈش كېرەك.

983-ماددا باشقۇرۇش ئاخىرلاشقاندىن كېيىن، باشقۇرغۇچى مەنپەئەتدارغا باشقۇرۇپ قويغان ئىشلارنىڭ ئەھۋالىنى مەلۇم قىلىشى كېرەك.
باشقۇرغۇچى باشقۇرۇپ قويغان ئىشتىن ئېرىشكەن مال-مۈلۈكنى مەنپەئەتدارغا ۋاقتىدا ئۆتكۈزۈپ بېرىشى كېرەك.

984-ماددا باشقۇرغۇچى باشقۇرۇپ قويغان ئىشنى مەنپەئەتدار ئىشتىن كېيىن ئېتىراپ قىلغان بولسا، ئىشنى باشقۇرۇپ قويۇش باشلانغان ۋاقىتتىن باشلاپ ھاۋالە توختامىغا ئالاقىدار بەلگىلىمىلەر تەتبىقلىنىدۇ، لېكىن باشقۇرغۇچى ئايرىم مەقسەت ئىپادىسىنى بىلدۈرگەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

29-باب نامۇۋاپىق پايدىغا ئېرىشىش