( 1984 ـ يىل 5 ـ ئاينىڭ 11 ـ كۈنى 6 ـ نۆۋەتلىك مەملىكەتلىك خەلق قۇرۇلتىيى دائىمىي كومىتېتىنىڭ 5 ـ يىغىنىدا ماقۇللانغان، 1996 ـ يىل 5-ئاينىڭ 15 ـ كۈنى 8 ـ نۆۋەتلىك مەملىكەتلىك دۆلەت قۇرۇلتىيى دائىمىي كومىتېتى 19 ـ يىغىنىنىڭ «< جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ سۇ بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش قانۇنى > غا تۈزىتىش كىرگۈزۈش توغرىسىدىكى قارارى»غا ئاساسەن 1 ـ قېتىم تۈزىتىلگەن، 2008 ـ يىل 2 ـ ئاينىڭ 28 ـ كۈنى 10 ـ نۆۋەتلىك مەملىكەتلىك پارتىيە قۇرۇلتىيى دائىمىي كومىتېتىنىڭ 32 ـ قېتىملىق يىغىنىدا تۈزىتىش كىرگۈزۈلگەن، 2017 ـ يىل 6 ـ ئاينىڭ 15 ـ كۈنىگە ئاساسەن 8 ـ نۆۋەتلىك نۆۋەتلىك مەملىكەتلىك خەلق قۇرۇلتىيىدا تۈزىتىش كىرگۈزۈلگەن
11-ئاينىڭ 27-كۈنى 12-نۆۋەتلىك مەملىكەتلىك خەلق قۇرۇلتىيى دائىمىي كومىتېتى 28-يىغىنىنىڭ «< جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ سۇ بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش قانۇنى > غا تۈزىتىش كىرگۈزۈش توغرىسىدىكى قارارى»غا 2-قېتىم تۈزىتىش كىرگۈزۈلدى )

مۇندەرىجە

1-باب ئومۇمىي پىرىنسىپ

2-باب سۇ بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش ئۆلچىمى ۋە يىرىك پىلانى

3-باب سۇ بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەشنى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش

4-باب سۇ بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش تەدبىرلىرى

1-پاراگراف ئادەتتىكى بەلگىلىمە

2-پاراگراف سانائەتتە سۇ بۇلغىنىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش

3-پاراگراف شەھەر-بازارلاردىكى سۇ بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش

4-پاراگراف يېزا ئىگىلىكى ۋە يېزىلاردىكى سۇ بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش

5-پاراگراف كېمە-پاراخوتلاردىكى سۇنىڭ بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش

5-باب ئىچىدىغان سۇ مەنبەسى ۋە باشقا ئالاھىدە سۇنى قوغداش

6-باب سۇ بۇلغىنىش ھادىسىلىرىنى بىر تەرەپ قىلىش

7-باب قانۇن جاۋابكارلىقى

8-باب قوشۇمچە پىرىنسىپ

1-باب ئومۇمىي پىرىنسىپ

1-ماددا بۇ قانۇن مۇھىتنى ئاسراش ۋە ياخشىلاش، سۇ بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش، سۇ ئېكولوگىيەسىنى قوغداش، ئىچىملىك سۇ بىخەتەرلىكىگە كاپالەتلىك قىلىش، ئاممىنىڭ ساغلاملىقىنى قوغداش، ئېكولوگىيە مەدەنىيلىكى قۇرۇلۇشىنى ئالغا سۈرۈش، ئىقتىساد، جەمئىيەتنىڭ ئىمكانىيەتلىك سىجىل تەرەققىياتىنى ئىلگىرى سۈرۈش مەقسىتىدە چىقىرىلدى.

2-ماددا بۇ قانۇن جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتى تەۋەلىكىدىكى دەريا، كۆل، قانال، ئېرىق-ئۆستەڭ، سۇ ئامبىرى قاتارلىق يەر ئۈستى سۈيى شۇنىڭدەك يەر ئاستى سۈيىنىڭ بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەشكە تەتبىقلىنىدۇ.

دېڭىز-ئوكيان بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەشتە «جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ دېڭىز-ئوكيان مۇھىتىنى قوغداش قانۇنى»تەتبىقلىنىدۇ.

3-ماددا سۇ بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەشتە ئالدىنى ئېلىشنى ئاساس قىلىش، ئالدىنى ئېلىش بىلەن تىزگىنلەشنى بىرلەشتۈرۈش، ھەر تەرەپلىمە تۈزەش پىرىنسىپىدا چىڭ تۇرۇپ، ئىچىدىغان سۇ مەنبەسىنى ئاۋۋال قوغداش، سانائەت بۇلغىمىسى، شەھەر-بازار تۇرمۇش بۇلغىنىشىنى قاتتىق تىزگىنلەش، يېزا ئىگىلىكىنىڭ دائىرىلىك بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش-تۈزەش، ئېكولوگىيەنى تۈزەش قۇرۇلۇشىنى پائال ئالغا سىلجىتىش، سۇ مۇھىتىنىڭ بۇلغىنىشى ۋە ئېكولوگىيەنىڭ بۇزۇلۇشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش-تىزگىنلەش ۋە ئۇنى ئازايتىش كېرەك.

4-ماددا ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتى سۇ مۇھىتىنى ئاسراش خىزمىتىنى خەلق ئىگىلىكى ۋە ئىجتىمائىي تەرەققىيات يىرىك پىلانىغا كىرگۈزۈشى كېرەك.

يەرلىك ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى شۇ مەمۇرىي رايوننىڭ سۇ مۇھىتى سۈپىتىگە مەسئۇل بولىدۇ، ۋاقتىدا تەدبىر قوللىنىپ سۇ بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىشى ۋە ئۇنى تىزگىنلىشى كېرەك.

5-ماددا ئۆلكە، شەھەر، ناھىيە، يېزىلار دەريا باشلىقى تۈزۈمى ئورنىتىپ، شۇ مەمۇرىي رايوندىكى دەريا، كۆللەرنىڭ سۇ بايلىقىنى قوغداش، سۇ رايونى قىرغاق لىنىيەسىنى باشقۇرۇش، سۇ بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش، سۇ مۇھىتىنى تۈزەش قاتارلىق خىزمەتلەرگە دەرىجە، بۆلەك بويىچە تەشكىللەپ رەھبەرلىك قىلىدۇ.

6-ماددا دۆلەت سۇ مۇھىتىنى قوغداش نىشان مەسئۇلىيەت تۈزۈمى ۋە سىناش-باھالاش تۈزۈمىنى يولغا قويۇپ، سۇ مۇھىتىنى قوغداش نىشانىنىڭ ئورۇندىلىش ئەھۋالىنى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى ۋە ئۇنىڭ مەسئۇللىرىنى سىناش-باھالاشنىڭ مەزمۇنى قىلىدۇ.

7-ماددا دۆلەت سۇ بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش پەن-تېخنىكا تەتقىقاتى ۋە ئىلغار قوللىنىشچان تېخنىكىلارنى كېڭەيتىش، قوللىنىشقا ئىلھام ۋە مەدەت بېرىپ، سۇ مۇھىتىنى ئاسراش تەشۋىق-تەربىيەسىنى كۈچەيتىدۇ.

8-ماددا دۆلەت مالىيە يۆتكىمە چىقىمى قاتارلىق ئۇسۇللار ئارقىلىق، ئىچىدىغان سۇ مەنبەسىنى قوغداش رايونى ۋە دەريا، كۆل، سۇ ئامبىرىنىڭ يۇقىرى ئېقىنىدىكى رايونلارغا سۇ مۇھىتى ئېكولوگىيەسىنى قوغداش تولۇقلىمىسى بېرىش مېخانىزمىنى بەرپا قىلىدۇ ۋە تاكامۇللاشتۇرىدۇ.

9-ماددا ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى سۇ بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەشنى بىرتۇتاش نازارەت قىلىدۇ ۋە باشقۇرىدۇ.

قاتناش مەسئۇل تارمىقىنىڭ دېڭىز ئىشلىرىنى باشقۇرۇش ئاپپاراتى كېمە-پاراخوتلارنىڭ مۇھىتنى بۇلغىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تۈزەشنى نازارەت قىلىپ باشقۇرىدۇ.

ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ سۇ مەمۇرىيىتى، زېمىن بايلىقى، سەھىيە، قۇرۇلۇش، دېھقانچىلىق، بېلىقچىلىق تارمىقى قاتارلىق تارماقلىرى، شۇنىڭدەك مۇھىم دەريا، كۆللەرنىڭ ۋادىسىدىكى سۇ بايلىقىنى قوغداش ئاپپاراتى مەسئۇلىيىتى دائىرىسىدە سۇ بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەشكە مۇناسىۋەتلىك نازارەت قىلىدۇ ۋە باشقۇرىدۇ.

10-ماددا چىقىرىدىغان سۇغا بۇلغىما دۆلەت ياكى يەرلىك بەلگىلىگەن سۇ بۇلغىمىسى چىقىرىش ئۆلچىمى ۋە نۇقتىلىق سۇغا بۇلغىما چىقىرىش ئومۇمىي مىقدارىنى تىزگىنلەش كۆرسەتكۈچىدىن ئېشىپ كەتمەسلىكى كېرەك.

11-ماددا ھەرقانداق ئورۇن ۋە شەخسنىڭ سۇ مۇھىتىنى قوغداش مەجبۇرىيىتى بار ھەمدە سۇ مۇھىتىنى بۇلغاپ زىيان يەتكۈزۈش قىلمىشلىرىنى پاش قىلىشقا ھوقۇقلۇق.

ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتى ۋە ئۇنىڭ مۇناسىۋەتلىك مەسئۇل تارمىقى سۇ بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش خىزمىتىدە كۆرۈنەرلىك نەتىجە ياراتقان ئورۇن ۋە شەخسلەرنى تەقدىرلەيدۇ ۋە مۇكاپاتلايدۇ.

2-باب سۇ بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش ئۆلچىمى ۋە يىرىك پىلانى

12-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى دۆلەتنىڭ سۇ مۇھىتى سۈپەت ئۆلچىمىنى تۈزىدۇ.

ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى دۆلەتنىڭ سۇ مۇھىتى سۈپەت ئۆلچىمىدە بەلگىلەنمىگەن تۈرلەرگە يەرلىك ئۆلچەم بېكىتسە ھەمدە گوۋۇيۈەننىڭ مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقىغا ئەنگە ئالدۇرسا بولىدۇ.

13-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ سۇ مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقى ۋە مۇناسىۋەتلىك ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى بىلەن بىرلىكتە، دۆلەت بېكىتكەن مۇھىم دەريا، كۆل ۋادىسىدىكى سۇنىڭ ئىشلىتىلىش ئىقتىدارى شۇنىڭدەك مۇناسىۋەتلىك رايوننىڭ ئىقتىسادىي، تېخنىكا شارائىتىغا ئاساسەن،
مۇھىم دەريا، كۆل ۋادىسىدىكى ئۆلكە پاسىلىدىكى سۇغا تەتبىقلىنىدىغان سۇ مۇھىتىنىڭ سۈپەت ئۆلچىمى بېكىتىلىپ، گوۋۇيۈەنگە تەستىقلاتقاندىن كېيىن يولغا قويۇلىدۇ.

14-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى دۆلەتنىڭ سۇ مۇھىتى سۈپەت ئۆلچىمى ۋە دۆلەتنىڭ ئىقتىساد، تېخنىكا شارائىتىغا قاراپ، دۆلەتنىڭ سۇ بۇلغىمىسى چىقىرىش ئۆلچىمىنى بېكىتىدۇ.

ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى دۆلەتنىڭ سۇ بۇلغىمىسى چىقىرىش ئۆلچىمىدە بەلگىلەنمىگەن تۈرلەرگە يەرلىك سۇ بۇلغىمىسى چىقىش ئۆلچىمىنى بېكىتسە بولىدۇ؛
دۆلەتنىڭ سۇ بۇلغىمىسى چىقىرىش ئۆلچىمىدە بەلگىلەنگەن تۈرلەرگە دۆلەتنىڭ سۇ بۇلغىمىسىنى چىقىرىش ئۆلچىمىدىن قاتتىق بولغان يەرلىك سۇ بۇلغىمىسى چىقىش ئۆلچىمى بېكىتىشكە بولىدۇ.
يەرلىكنىڭ سۇ بۇلغىمىسى چىقىرىش ئۆلچىمىنى گوۋۇيۈەننىڭ مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقىنىڭ ئەنگە ئالدۇرۇشىغا يوللاش شەرت.

يەرلىك سۇ بۇلغىمىسى چىقىرىش ئۆلچىمى بار سۇغا بۇلغىما چىقىرىشتا، شۇ جاينىڭ سۇ بۇلغىمىسى چىقىش ئۆلچىمىنى ئىجرا قىلىش كېرەك.

15-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى ۋە ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى سۇ بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش تەلىپىگە ۋە دۆلەت ياكى يەرلىكنىڭ ئىقتىسادىي، تېخنىكا شارائىتىغا ئاساسەن، سۇ مۇھىتى سۈپەت ئۆلچىمى ۋە سۇ بۇلغىمىسى چىقىرىش ئۆلچىمىنى مۇۋاپىق پەيتتە تۈزىتىشى كېرەك.

16-ماددا سۇ بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەشتە ۋادى ياكى رايون بويىچە بىرتۇتاش پىلانلاش كېرەك.
دۆلەت بېكىتكەن مۇھىم دەريا، كۆللەرنىڭ ۋادىسىدىكى سۇ بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش يىرىك پىلانىنى گوۋۇيۈەننىڭ مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ ئىقتىسادنى ئۇنىۋېرسال ماكرولۇق تەڭشەش-تىزگىنلەش، سۇ مەمۇرىيىتى تارمىقى قاتارلىق تارماقلىرى ۋە مۇناسىۋەتلىك ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى بىلەن بىرلىكتە تۈزۈپ، گوۋۇيۈەنگە تەستىقلىتىدۇ.

ئالدىنقى تارماقتا بەلگىلەنگەن ئۆلكە، ئاپتونوم رايون، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەر ھالقىغان باشقا دەريا، كۆل ۋادىسىنىڭ سۇ بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش يىرىك پىلانىدا، دۆلەت بېكىتكەن مۇھىم دەريا، كۆللەرنىڭ ۋادىسىنىڭ سۇ بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنىڭ تىزگىنلەش يىرىك پىلانى ۋە شۇ جاينىڭ ئەمەلىي ئەھۋالىغا ئاساسەن،
مۇناسىۋەتلىك ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى تەڭ دەرىجىلىك سۇ مەمۇرىيىتى تارمىقى قاتارلىق تارماقلار ۋە مۇناسىۋەتلىك شەھەرلىك، ناھىيەلىك خەلق ھۆكۈمىتى بىلەن بىرلىكتە تۈزۈپ، مۇناسىۋەتلىك ئۆلكىلىك، ئاپتونومرايونلۇق، بىۋاسىتە قارشى شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ تەكشۈرۈشىدىن ئۆتكۈزۈپ، گوۋۇيۈەنگە تەستىقلىتىدۇ.

ئۆلكە، ئاپتونوم رايون، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەر ئىچىدىكى ناھىيە ھالقىغان دەريا، كۆل ۋادىسىنىڭ سۇ بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش يىرىك پىلانىنى دۆلەت بېكىتكەن مۇھىم دەريا، كۆللەر ۋادىسىنىڭ سۇ بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنىڭ تىزگىنلەش يىرىك پىلانى ۋە شۇ جاينىڭ ئەمەلىي ئەھۋالىغا ئاساسەن، ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى تەڭ دەرىجىلىك سۇ مەمۇرىيىتى قاتارلىق تارماقلار بىلەن بىرلىكتە تۈزۈپ، ئۆلكىلىك، ئاپتونومرايونلۇق، بىۋاسىتە قارشى شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىگە تەستىقلىتىدۇ،
ھەمدە گوۋۇيۈەنگە ئەنگە ئالدۇرىدۇ.

تەستىقلانغان سۇ بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش يىرىك پىلانى سۇ بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى قىلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەشنىڭ تۈپ ئاساسى، يىرىك پىلانغا تۈزىتىش كىرگۈزۈشتە ئەسلىي تەستىقلىغان ئورگانغا تەستىقلىتىش شەرت.

ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى قانۇن بويىچە تەستىقلانغان دەريا، كۆل ۋادىسىنىڭ سۇ بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش يىرىك پىلانىغا ئاساسەن، شۇ مەمۇرىي رايوننىڭ سۇ بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنىڭ تىزگىنلەش يىرىك پىلانىنى تەشكىللەپ تۈزۈشى كېرەك.

17-ماددا مۇناسىۋەتلىك شەھەرلىك، ناھىيە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى سۇ بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش يىرىك پىلانىدا بېكىتىلگەن سۇ مۇھىتى سۈپىتىنى ياخشىلاش نىشانىنىڭ تەلىپى بويىچە، بەلگىلەنگەن مۆھلەتتە ئۆلچەمگە يەتكۈزۈش يىرىك پىلانى تۈزۈپ، تەدبىر قوللىنىپ ئۆلچەمگە ۋاقتىدا يەتكۈزۈشى كېرەك.

مۇناسىۋەتلىك شەھەرلىك، ناھىيە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى ئۆلچەمگە يېتىش يىرىك پىلانىنى بەلگىلەنگەن مۆھلەتتە بىر دەرىجە يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىگە ئەنگە ئالدۇرۇشى ھەمدە جەمئىيەتكە ئاشكارىلىشى كېرەك.

18-ماددا شەھەرلىك، ناھىيە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى ھەر يىلى شۇ دەرىجىلىك خەلق قۇرۇلتىيى ياكى ئۇنىڭ دائىمىي كومىتېتىغا مۇھىت ئەھۋالى ۋە مۇھىت ئاسراش نىشانىنىڭ ئورۇندىلىش ئەھۋالىنى دوكلات قىلغاندا، سۇ مۇھىت سۈپىتىنى بەلگىلەنگەن مۆھلەتتە ئۆلچەمگە يەتكۈزۈش يىرىك پىلانىنىڭ ئىجرا قىلىنىش ئەھۋالىنى دوكلات قىلىشى ھەمدە جەمئىيەتكە ئاشكارىلىشى كېرەك.

3-باب سۇ بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەشنى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش

19-ماددا سۇغا بىۋاسىتە ياكى ۋاسىتىلىك بۇلغىما قويۇپ بېرىدىغان قۇرۇلۇش تۈرلىرى ۋە باشقا سۇ ئۈستى ئەسلىھەلىرىنى يېڭىدىن قۇرۇش، ئۆزگەرتىپ قۇرۇش، كېڭەيتىپ قۇرۇشتا، قانۇن بويىچە مۇھىت تەسىرىنى باھالاش كېرەك.

قۇرۇلۇش قىلغۇچى ئورۇنلار دەريا، كۆللەردە بۇلغىما چىقىرىش ئېغىزى بەرپا قىلماقچى، ئۆزگەرتىپ قۇرماقچى، كېڭەيتىپ قۇرماقچى بولسا، سۇ مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقى ياكى ۋادى باشقۇرۇش ئاپپاراتىنىڭ ماقۇللۇقىنى ئېلىشى كېرەك؛
قاتناش، بېلىقچىلىق سۇ رايونىغا چېتىلسا، مۇھىت قوغداش مەسئۇل تارمىقى مۇھىت تەسىرىنى باھالاش ھۆججىتىنى تەستىقلىغاندا، قاتناش، بېلىقچىلىق مەسئۇل تارمىقىدىن پىكىر ئېلىشى كېرەك.

قۇرۇلۇش تۈرىدىكى سۇ بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش ئەسلىھەلىرىنى ئاساسىي گەۋدە قۇرۇلۇشى بىلەن تەڭ لايىھەلەش، تەڭ قۇرۇلۇش قىلىش، تەڭ ئىشلىتىشكە كىرىشتۈرۈش كېرەك.
سۇ بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش ئەسلىھەلىرى تەستىقلىتىلغان ياكى ئەنگە ئېلىنغان مۇھىت تەسىرىنى باھالاش ھۆججىتىدىكى تەلەپكە ئۇيغۇن بولۇشى كېرەك.

20-ماددا دۆلەت نۇقتىلىق سۇغا بۇلغىما چىقىرىش ئومۇمىي مىقدارىنى تىزگىنلەش تۈزۈمىنى يولغا قويىدۇ.

نۇقتىلىق سۇدىكى بۇلغىما چىقىرىش ئومۇمىي مىقدارىنى تىزگىنلەش كۆرسەتكۈچىنى گوۋۇيۈەننىڭ مۇھىت قوغداش مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارمىقى ۋە ھەرقايسى ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىدىن پىكىر ئالغاندىن كېيىن، گوۋۇيۈەننىڭ ئىقتىسادنى ئۇنىۋېرسال ماكرولۇق تەڭشەش-تىزگىنلەش تارمىقى بىلەن بىرلىكتە گوۋۇيۈەنگە تەستىقلىتىدۇ ھەم چۈشۈرۈپ يولغا قويىدۇ.

ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى گوۋۇيۈەننىڭ بەلگىلىمىسى بويىچە شۇ مەمۇرىي رايوننىڭ نۇقتىلىق سۇدىكى بۇلغىما چىقىرىش ئومۇمىي مىقدارىنى ئازايتىشى ۋە تىزگىنلىشى كېرەك.
كونكرېت چارىسىنى گوۋۇيۈەننىڭ مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى بىلەن بىرلىكتە بەلگىلەيدۇ.

ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى شۇ مەمۇرىي رايوننىڭ سۇ مۇھىتى سۈپەت ئەھۋالى ۋە سۇ بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش خىزمىتىنىڭ ئېھتىياجىغا ئاساسەن، دۆلەتنىڭ نۇقتىلىق سۇ بۇلغىمىسىدىن باشقا سۇ بۇلغىمىسى چىقىرىش ئومۇمىي مىقدارىنى كونترول قىلسا بولىدۇ.

نۇقتىلىق سۇدىكى بۇلغىما چىقىرىش ئومۇمىي مىقدارىنى تىزگىنلەش كۆرسەتكۈچىدىن ئېشىپ كەتكەن ياكى سۇ مۇھىتى سۈپىتىنى ياخشىلاش نىشانىنى ئورۇندىمىغان رايونلارغا قارىتا، ئۆلكە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى مۇناسىۋەتلىك تارماقلار بىلەن بىرلىكتە شۇ رايوندىكى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ ئاساسلىق مەسئۇلى بىلەن كېلىشىپ قويۇپ سۆزلىشىشى ھەمدە نۇقتىلىق سۇدىكى بۇلغىما چىقىش ئومۇمىي مىقدارىنى يېڭىدىن كۆپەيتىدىغان قۇرۇلۇش تۈرىنىڭ مۇھىت تەسىرىنى باھالاش ھۆججىتىنى تەكشۈرۈپ تەستىقلاشنى ۋاقتىنچە توختىتىشى كېرەك.
كېلىشىپ قويۇپ سۆھبەتلىشىش ئەھۋالىنى جەمئىيەتكە ئاشكارىلاش كېرەك.

21-ماددا سانائەت كېرەكسىز سۈيى ۋە داۋالاش پاسكىنا سۈيىنى، شۇنىڭدەك بەلگىلىمە بويىچە بۇلغىما چىقىرىش ئىجازەتنامىسى ئېلىشقا تېگىشلىك باشقا كېرەكسىز سۇ، پاسكىنا سۇنى بىۋاسىتە ياكى ۋاسىتىلىك قويۇپ بېرىدىغان كارخانا، كەسپىي ئورۇنلار ۋە باشقا ئىشلەپچىقىرىش، تىجارەت قىلغۇچىلار بۇلغىما چىقىرىش ئىجازەتنامىسى ئېلىشى كېرەك؛
شەھەر-بازاردىكى يۇندىنى مەركەزلىك بىر تەرەپ قىلىش ئەسلىھەسىنى باشقۇرغۇچى ئورۇنلارمۇ بۇلغىما چىقىرىش ئىجازەتنامىسى ئېلىشى كېرەك.
بۇلغىما چىقىرىش ئىجازەتنامىسىدە قويۇپ بېرىلىدىغان بۇلغىمىنىڭ تۈرى، قويۇقلۇقى، ئومۇمىي مىقدارى ۋە چىقىرىش يۆنىلىشى قاتارلىق تەلەپلەر ئېنىق ئايدىڭلاشتۇرۇلۇشى كېرەك.
بۇلغىما چىقىرىش ئىجازىتىنىڭ كونكرېت چارىسىنى گوۋۇيۈەن بەلگىلەيدۇ.

كارخانا، كەسپىي ئورۇنلار ۋە باشقا ئىشلەپچىقىرىش تىجارەتچىلىرىنىڭ بۇلغىما چىقىرىش ئىجازەتنامىسى بولماي ياكى بۇلغىما چىقىرىش ئىجازەتنامىسىدىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، ئالدىنقى تارماقتا بەلگىلەنگەن كېرەكسىز سۇ، پاسكىنا سۇنى سۇغا چىقىرىشى مەنئى قىلىنىدۇ.

22-ماددا سۇغا بۇلغىما چىقىرىدىغان كارخانا، كەسپىي ئورۇنلار ۋە باشقا ئىشلەپچىقىرىش، تىجارەت قىلغۇچىلار قانۇن، مەمۇرىي نىزاملار ۋە گوۋۇيۈەننىڭ مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقىنىڭ بەلگىلىمىسى بويىچە بۇلغىما چىقىرىش ئېغىزى قۇرۇشى كېرەك؛
دەريا، كۆللەردە بۇلغىما چىقىرىش ئېغىزى قۇرۇشتا، گوۋۇيۈەننىڭ سۇ مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقىنىڭ بەلگىلىمىسىگىمۇ رىئايە قىلىش كېرەك.

23-ماددا بۇلغىما چىقىرىش ئىجازىتىنى باشقۇرىدىغان كارخانا، كەسپىي ئورۇنلار ۋە باشقا ئىشلەپچىقىرىش، تىجارەت قىلغۇچىلار دۆلەتنىڭ مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىسى ۋە كۆزىتىش-ئۆلچەش قائىدىسى بويىچە، قويۇپ بەرگەن سۇ بۇلغىمىسىنى ئۆزى كۆزىتىش-ئۆلچىشى ھەمدە دەسلەپكى كۆزىتىش-ئۆلچەش خاتىرىسىنى ساقلىشى كېرەك.
نۇقتىلىق بۇلغىما چىقىرىدىغان ئورۇنلار يەنە سۇغا بۇلغىما چىقىرىشنى ئاپتوماتىك كۆزىتىش-ئۆلچەش ئۈسكۈنىسى ئورنىتىپ، ئۇنى مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقىنىڭ كۆزىتىش-تىزگىنلەش ئۈسكۈنىسى بىلەن تۇتاشتۇرۇشى ھەمدە كۆزىتىش-ئۆلچەش ئۈسكۈنىسىنىڭ نورمال يۈرۈشۈشىگە كاپالەتلىك قىلىشى كېرەك.
كونكرېت چارىسىنى گوۋۇيۈەننىڭ مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى بەلگىلەيدۇ.

سۇ بۇلغىمىسى چىقىرىشنى ئاپتوماتىك كۆزىتىپ ئۆلچەش ئۈسكۈنىسى ئورنىتىدىغان نۇقتىلىق بۇلغىما چىقارغۇچى ئورۇنلارنىڭ تىزىملىكىنى رايون بار شەھەر دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى شۇ مەمۇرىي رايوننىڭ مۇھىت سىغىمى، نۇقتىلىق سۇ بۇلغىمىسى چىقىرىش ئومۇمىي مىقدارىنى تىزگىنلەش كۆرسەتكۈچىدىكى تەلەپ، شۇنىڭدەك بۇلغىما چىقارغۇچى ئورۇن چىقارغان سۇ بۇلغىمىسىنىڭ تۈرى، مىقدارى ۋە قويۇقلۇقى قاتارلىق ئامىللارغا ئاساسەن، تەڭ دەرىجىلىك مۇناسىۋەتلىك تارماق بېكىتىدۇ.

24-ماددا بۇلغىما چىقىرىش ئىجازىتىنى باشقۇرىدىغان كارخانا، كەسپىي ئورۇنلار ۋە باشقا ئىشلەپچىقىرىش، تىجارەت قىلغۇچىلار كۆزىتىپ ئۆلچەنگەن سانلىق مەلۇماتلارنىڭ چىنلىقى ۋە توغرىلىقىغا مەسئۇل بولۇشى كېرەك.

مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى نۇقتىلىق بۇلغىما چىقارغۇچى ئورۇنلارنىڭ سۇ بۇلغىمىسى چىقىرىشنى ئاپتوماتىك كۆزىتىپ ئۆلچەش ئۈسكۈنىسىنىڭ يەتكۈزۈش سانلىق مەلۇماتىدا نورمالسىزلىق كۆرۈلگەنلىكىنى بايقىسا، ۋاقتىدا تەكشۈرۈشى كېرەك.

25-ماددا دۆلەت سۇ مۇھىتىنىڭ سۈپىتىنى كۆزىتىش-ئۆلچەش ۋە سۇ بۇلغىمىسى چىقىرىشنى كۆزىتىش-ئۆلچەش تۈزۈمىنى ئورنىتىدۇ.
گوۋۇيۈەننىڭ مۇھىت قوغداش مەسئۇل تارمىقى سۇ مۇھىتىنى كۆزىتىپ ئۆلچەش قائىدىسىنى تۈزۈپ، دۆلەتنىڭ سۇ مۇھىتى ئەھۋالى ئۇچۇرىنى بىرتۇتاش ئېلان قىلىشقا مەسئۇل بولۇپ، گوۋۇيۈەننىڭ سۇ مەمۇرىيىتى قاتارلىق تارماقلىرى بىلەن بىرلىكتە كۆزىتىپ ئۆلچەش تورىنى تەشكىللەپ، دۆلەت سۇ مۇھىتى سۈپىتىنى كۆزىتىپ ئۆلچەش پونكىتى ( نۇقتىسى ) نى تەسىس قىلىشنى بىرتۇتاش پىلانلاپ، كۆزىتىپ ئۆلچەش سانلىق مەلۇماتلىرىدىن ئورتاق بەھرىلىنىش مېخانىزمى ئورنىتىپ، سۇ مۇھىتىنى كۆزىتىپ ئۆلچەشنى باشقۇرۇشنى كۈچەيتىدۇ.

26-ماددا دۆلەت بېكىتكەن مۇھىم دەريا، كۆل ۋادىسىدىكى سۇ بايلىقىنى قوغداش خىزمىتى ئاپپاراتى ئۆز ۋادىسىدىكى ئۆلكە پاسىلى سۈيىنىڭ سۇ مۇھىتى سۈپەت ئەھۋالىنى كۆزىتىپ ئۆلچەشكە مەسئۇل بولىدۇ ھەمدە كۆزىتىپ ئۆلچەش نەتىجىسىنى گوۋۇيۈەننىڭ مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى ۋە گوۋۇيۈەننىڭ سۇ مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقىغا ۋاقتىدا يوللايدۇ؛
گوۋۇيۈەننىڭ تەستىقى بىلەن قۇرۇلغان ۋادى سۇ بايلىقىنى قوغداش رەھبەرلىك ئاپپاراتى بولسا، كۆزىتىش-ئۆلچەش نەتىجىسىنى ۋادى سۇ بايلىقى قوغداش رەھبەرلىك ئاپپاراتىغا ۋاقتىدا دوكلات قىلىشى كېرەك.

27-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى ۋە ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى سۇ بايلىقىنى ئېچىش، پايدىلىنىش ۋە تەڭشەش، ئورۇنلاشتۇرۇشتا، بىرتۇتاش پىلانلاپ تەڭ ئېتىبار بېرىپ، دەريالارنىڭ مۇۋاپىق ئېقىن مىقدارىنى ۋە كۆل، سۇ ئامبىرى، شۇنىڭدەك يەر ئاستى سۈيىنىڭ مۇۋاپىق سۇ ئورنىنى ساقلىشى، ئاساسىي ئېكولوگىيەگە ئىشلىتىلىدىغان سۇنى كاپالەتلەندۈرۈشى، سۇنىڭ ئېكولوگىيەلىك فۇنكسىيەسىنى قوغدىشى كېرەك.

28-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ سۇ مەمۇرىيىتى تارمىقى قاتارلىق تارماقلىرى ۋە مۇناسىۋەتلىك ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى بىلەن بىرلىكتە، مۇھىم دەريا-ئېقىن، كۆللەرنىڭ ۋادىسىنىڭ سۇ مۇھىتىنى ئاسراشنى بىرلىشىپ ماسلاشتۇرۇش مېخانىزمى بەرپا قىلىپ، بىرتۇتاش پىلانلاش، بىرتۇتاش ئۆلچەم قويۇش، بىرتۇتاش كۆزىتىش-ئۆلچەش، بىرتۇتاش ئالدىنى ئېلىش-تىزگىنلەش تەدبىرىنى يولغا قويۇشى كېرەك.

29-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ مۇھىت قوغداش مەسئۇل تارمىقى ۋە ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى تەڭ دەرىجىلىك مۇناسىۋەتلىك تارماق بىلەن بىرلىكتە ۋادىنىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىت ئىقتىدار ئېھتىياجىغا ئاساسەن، ۋادىنىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىتىنى قوغداش تەلىپىنى ئايدىڭلاشتۇرۇپ، ۋادى مۇھىت بايلىقىنىڭ كۆتۈرۈش ئىقتىدارىنى كۆزىتىش-ئۆلچەش، باھالاشنى تەشكىللەپ قانات يايدۇرۇشى، ۋادى مۇھىتى بايلىقىنىڭ كۆتۈرۈش ئىقتىدارىدىن سىگنال بېرىشنى يولغا قويۇشى كېرەك.

ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى ۋادىنىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىت فۇنكسىيە ئېھتىياجىغا ئاساسەن، دەريا، كۆل، سۇلۇق يەرنى قوغداش ۋە ئەسلىگە كەلتۈرۈشنى تەشكىللەپ قانات يايدۇرۇپ، شارائىتىغا قاراپ ئىش كۆرۈپ، سۈنئىي سۇلۇق يەر، سۇ مەنبەسىنى ساقلاش ئورمىنى، دەريا بويى، كۆل بويى يېپىنچا ئۆسۈملۈكلىرىنىڭ توقۇنۇشنى پەسەيتىش بەلبېغى ۋە ئايرىش بەلبېغى قاتارلىق ئېكولوگىيەلىك مۇھىتنى تۈزەش ۋە قوغداش قۇرۇلۇشىنى قۇرۇپ، قارا، سېسىق سۇنى تۈزەپ، ۋادىنىڭ مۇھىت بايلىقىنىڭ كۆتۈرۈش ئىقتىدارىنى ئۆستۈرۈشى كېرەك.

ئېچىش، قۇرۇش پائالىيىتىدە ئۈنۈملۈك تەدبىر قوللىنىش، ۋادىنىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىت فۇنكسىيەسىنى ئاسراش، ئېكولوگىيەنى ئاسراش قىزىل سىزىقىنى چىڭ ساقلاش كېرەك.

30-ماددا مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى ۋە مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمە بويىچە نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ھوقۇقىنى يۈرگۈزىدىغان باشقا تارماقلار باشقۇرۇش تەۋەلىكى دائىرىسىدىكى بۇلغىما چىقارغۇچى ئورۇننى نەق مەيداندا تەكشۈرۈشكە ھوقۇقلۇق، تەكشۈرۈلگۈچى ئورۇن ئەھۋالنى ئەينەن ئىنكاس قىلىپ، زۆرۈر ماتېرىيال بىلەن تەمىنلىشى كېرەك.
تەكشۈرۈش ئورگىنىنىڭ تەكشۈرۈلگۈچى ئورۇندا تەكشۈرۈش داۋامىدا ئېرىشكەن سودا مەخپىيىتىنى ساقلاش مەجبۇرىيىتى بار.

31-ماددا مەمۇرىي رايون ھالقىغان سۇ بۇلغىنىش ماجىرالىرىنى مۇناسىۋەتلىك يەرلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى كېڭىشىپ ھەل قىلىدۇ ياكى ئۇلارغا ئورتاق بولغان يۇقىرى دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى ماسلاشتۇرۇپ ھەل قىلىدۇ.

4-باب سۇ بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش تەدبىرلىرى

1-پاراگراف ئادەتتىكى بەلگىلىمە

32-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ سەھىيە مەسئۇل تارمىقى بىلەن بىرلىكتە، ئاممىنىڭ ساغلاملىقى ۋە ئېكولوگىيەلىك مۇھىتقا بولغان خەۋپ ۋە تەسىر كۆرسىتىش دەرىجىسىگە ئاساسەن، زەھەرلىك، زىيانلىق سۇ بۇلغىمىلىرى تىزىملىكىنى ئېلان قىلىپ، خەۋپ-خەتەرنى باشقۇرۇشى كېرەك.

ئالدىنقى تارماقتا بەلگىلەنگەن تىزىملىككە كىرگۈزۈلگەن زەھەرلىك، زىيانلىق سۇ بۇلغىمىسى چىقىرىدىغان كارخانا، كەسپىي ئورۇنلار ۋە باشقا ئىشلەپچىقىرىش بىلەن شۇغۇللانغۇچىلار بۇلغىما چىقىرىش ئېغىزى ۋە ئەتراپتىكى مۇھىتنى كۆزىتىپ ئۆلچىشى، مۇھىت خەۋپ-خەتىرىنى باھالىشى، مۇھىت بىخەتەرلىك يوشۇرۇن خەۋپىنى بىرمۇبىر تەكشۈرۈشى ھەمدە زەھەرلىك، زىيانلىق سۇنىڭ بۇلغىما ئۇچۇرىنى ئاشكارىلىشى، ئۈنۈملۈك تەدبىر قوللىنىپ مۇھىت خەۋپ-خەتىرىنىڭ ئالدىنى ئېلىشى كېرەك.

33-ماددا سۇغا ماي تۈرى، كىسلاتالىق سۇيۇقلۇق، ئىشقارلىق سۇيۇقلۇق ياكى ئۆتكۈر زەھەرلىك كېرەكسىز سۇيۇقلۇقلارنى قويۇپ بېرىش مەنئى قىلىنىدۇ.

سۇدا ماي تۈرىدىكى ياكى زەھەرلىك بۇلغىمىلارنى ساقلىغان ئاپتوموبىل ۋە قاچىلارنى يۇيۇش، قاچىلاش مەنئى قىلىنىدۇ.

34-ماددا رادىيوئاكتىپلىق قاتتىق تاشلاندۇق ياكى يۇقىرى رادىيوئاكتىپلىق ۋە ئوتتۇرا رادىيوئاكتىپلىق ماددىلار بار كېرەكسىز سۇنى سۇغا چىقىرىش، تۆكۈش مەنئى قىلىنىدۇ.

سۇغا تۆۋەن رادىيوئاكتىپلىق ماددا قويۇلغان كېرەكسىز سۇنى قويۇپ بېرىش دۆلەتنىڭ رادىيوئاكتىپلىق بۇلغىنىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تۈزەشكە دائىر بەلگىلىمىسى ۋە ئۆلچىمىگە ئۇيغۇن كېلىشى كېرەك.

35-ماددا سۇغا ئىسسىق كېرەكسىز سۇ قويۇپ بېرىشتە تەدبىر قوللىنىپ، سۇ تېمپېراتۇرىسىنىڭ سۇ مۇھىتىنىڭ سۈپەت ئۆلچىمىگە ئۇيغۇن بولۇشىغا كاپالەتلىك قىلىش كېرەك.

36-ماددا كېسەللىك قوزغاتقۇچى بار يۇندىنى دېزىنفېكسىيەلەپ بىر تەرەپ قىلىش كېرەك؛
دۆلەتنىڭ مۇناسىۋەتلىك ئۆلچىمىگە ئۇيغۇنلاشقاندىن كېيىن، ئاندىن قويۇپ بېرىشكە بولىدۇ.

37-ماددا سۇغا سانائەت ئەخلىتى، شەھەر-بازار ئەخلىتى ۋە باشقا تاشلاندۇقلارنى چىقىرىش، تۆكۈش مەنئى قىلىنىدۇ.

تەركىبىدە سىماب، كادمىي، ئارسېن، خىروم، قوغۇشۇن، سىئانىدلار، سېرىق فوسفور قاتارلىق ئېرىشچان ئۆتكۈر زەھەرلىك داشقاللارنى سۇغا قويۇپ بېرىش، تۆكۈش ياكى بىۋاسىتە يەر ئاستىغا كۆمۈش مەنئى قىلىنىدۇ.

ئېرىشچان قاتتىق زەھەرلىك داشقال قويۇلغان سورۇندا سۇدىن مۇداپىئەلىنىش، سىڭىپ كېتىشتىن ساقلىنىش، ئېقىپ كېتىشتىن ساقلىنىش تەدبىرلىرىنى قوللىنىش كېرەك.

38-ماددا دەريا، كۆل، قانال، ئېرىق-ئۆستەڭ، سۇ ئامبىرىدىكى ئەڭ يۇقىرى سۇ ئورنى سىزىقىدىن تۆۋەن بولغان ساھىل ۋە قىرغاققا قاتتىق تاشلاندۇق ۋە باشقا بۇلغىمىلارنى دۆۋىلەپ قويۇش، ساقلاش مەنئى قىلىنىدۇ.

39-ماددا سۇ سىڭمە قۇدۇق، سۇ سىڭمە ئازگىلى، يېرىق، كاماردىن پايدىلىنىش، ئۆز ئالدىغا سۈڭگۈچ قۇرۇش، كۆزىتىپ ئۆلچەش سانلىق مەلۇماتىنى ئۆزگەرتىۋېتىش، ياسىۋېلىش ياكى سۇ بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش ئەسلىھەلىرىنى نورمال ئىشلەتمەسلىك قاتارلىق نازارەت قىلىش-باشقۇرۇشتىن قېچىش ئۇسۇللىرى بىلەن سۇ بۇلغىمىسى چىقىرىش مەنئى قىلىنىدۇ.

40-ماددا خىمىيەۋى بۇيۇم ئىشلەپچىقىرىش كارخانىلىرى، شۇنىڭدەك سانائەت توپلانما رايونى، كان ئېچىش رايونى، قالدۇق رۇدا ئامبىرى، خەتەرلىك تاشلاندۇقلارنى بىر تەرەپ قىلىش مەيدانى، ئەخلەت كۆمۈش مەيدانى قاتارلىقلارنى يۈرۈشتۈرۈدىغان، باشقۇرىدىغان ئورۇنلار سىڭىپ كېتىشتىن ساقلىنىش، ئېقىپ كېتىشتىن ساقلىنىش قاتارلىق تەدبىرلەرنى قوللىنىشى ھەمدە يەر ئاستى سۈيىنىڭ سۈپىتىنى كۆزىتىش-ئۆلچەش قۇدۇقى قۇرۇپ كۆزىتىپ-ئۆلچەپ، يەر ئاستى سۈيىنىڭ بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىشى كېرەك.

ماي قاچىلاش پونكىتى قاتارلىق يەر ئاستى ماي باكلىرىغا قوش قەۋەتلىك باك ئىشلىتىش ياكى سۇ سىڭمەس كۆلچەك ياساش قاتارلىق باشقا ئۈنۈملۈك تەدبىرلەرنى قوللىنىش ھەم سۇ سىڭمەس قىلىپ كۆزىتىپ ئۆلچەپ، يەر ئاستى سۈيىنىڭ بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش كېرەك.

سۇ سىڭىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش، ئېقىپ كېتىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش تەدبىرى بولمىغان ئېرىق-ئۆستەڭ، ئازگال قاتارلىقلاردىن پايدىلىنىپ، تەركىبىدە زەھەرلىك بۇلغىما بولغان كېرەكسىز سۇ، كېسەللىك قوزغاتقۇچى بولغان يۇندى ۋە باشقا تاشلاندۇقلارنى يەتكۈزۈش ياكى ساقلاش مەنئى قىلىنىدۇ.

41-ماددا كۆپ قاتلاملىق يەر ئاستى سۈيىنىڭ سۇ تەركىبىدىكى قاتلىمىنىڭ سۇ سۈپىتىدە پەرق زور بولسا، قاتلامغا بۆلۈپ ئېچىش كېرەك؛
بۇلغانغان سۇغا چۆكمە سۇ بىلەن بېسىملىق سۇنى ئارىلاشتۇرۇپ قېزىشقا بولمايدۇ.

42-ماددا يەر ئاستى قۇرۇلۇش ئەسلىھەسى قۇرۇش ياكى يەر ئاستى چارلاش، كان ئېچىش قاتارلىق پائالىيەتلەردە مۇداپىئەلىنىش تەدبىرلىرىنى قوللىنىپ، يەر ئاستى سۈيىنىڭ بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش كېرەك.

بىراك قىلىنغان كان قۇدۇقى، بۇرغىلاش ياكى سۇ ئېلىش قۇدۇقى قاتارلىقلاردا قۇدۇقنى پېچەتلەش ياكى تىندۇرۇش كېرەك.

43-ماددا سۈنئىي ئۇسۇلدا قايتا سۇغىرىش ئارقىلىق يەر ئاستى سۈيىنى تولۇقلاش، يەر ئاستى سۈيىنىڭ سۈپىتىنى ناچارلاشتۇرۇۋېتىشكە بولمايدۇ.

2-پاراگراف سانائەتتە سۇ بۇلغىنىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش

44-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارمىقى ۋە ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى سانائەت جايلىشىشىنى مۇۋاپىق پىلانلاپ، سۇنىڭ بۇلغىنىشىنى كەلتۈرۈپ چىقارغان كارخانىلاردىن تېخنىكا ئۆزگەرتىشنى تەلەپ قىلىشى، ھەر تەرەپلىمە ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش تەدبىرى قوللىنىشى، سۇدىن تەكرار پايدىلىنىش ئۈنۈمىنى ئۆستۈرۈپ، كېرەكسىز سۇ ۋە بۇلغىما چىقىرىش مىقدارىنى ئازايتىشى كېرەك.

45-ماددا سانائەت كېرەكسىز سۈيى چىقىرىدىغان كارخانىلار ئۈنۈملۈك تەدبىر قوللىنىپ، پەيدا بولغان بارلىق كېرەكسىز سۇنى يىغىپ ۋە بىر تەرەپ قىلىپ، مۇھىتنى بۇلغىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىشى كېرەك.
زەھەرلىك، زىيانلىق سۇ بۇلغىمىسى بولغان سانائەت كېرەكسىز سۈيىنى تۈرگە ئايرىپ يىغىش ۋە بىر تەرەپ قىلىش كېرەك، سۇيۇلدۇرۇپ چىقىرىشقا بولمايدۇ.

سانائەت توپلانما رايونى مۇناسىپ يۇندىنى مەركەزلىك بىر تەرەپ قىلىش ئەسلىھەسىنى يۈرۈشلەشتۈرۈپ قۇرۇشى، ئاپتوماتىك كۆزىتىپ ئۆلچەش ئۈسكۈنىسى ئورنىتىشى، مۇھىت قوغداش مەسئۇل تارمىقىنىڭ كۆزىتىش-تىزگىنلەش ئۈسكۈنىسى بىلەن تورلاشتۇرۇشى ھەمدە كۆزىتىپ ئۆلچەش ئۈسكۈنىسىنىڭ نورمال يۈرۈشۈشىگە كاپالەتلىك قىلىشى كېرەك.

يۇندىنى مەركەزلىك بىر تەرەپ قىلىش ئەسلىھەسىگە سانائەت كېرەكسىز سۈيىنى چىقىرىشتا، دۆلەتنىڭ مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىسى بويىچە ئالدىن بىر تەرەپ قىلىش كېرەك، مەركەزلىك بىر تەرەپ بېرىش ئەسلىھەسىنى بىر تەرەپ قىلىش ھۈنەر-سەنئىتى تەلىپىگە يەتكەندىن كېيىن ئاندىن قويۇپ بېرىشكە بولىدۇ.

46-ماددا دۆلەت سۇ مۇھىتىنى ئېغىر دەرىجىدە بۇلغايدىغان قالاق ھۈنەر-سەنئەت ۋە ئۈسكۈنىلەرنى شاللاش تۈزۈمىنى يولغا قويىدۇ.

گوۋۇيۈەننىڭ ئىقتىسادنى ئۇنىۋېرسال ماكرولۇق تەڭشەش-تىزگىنلەش تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى بىلەن بىرلىكتە، ئىشلىتىش مۆھلەت ئىچىدە مەنئى قىلىنغان سۇ مۇھىتىنى ئېغىر بۇلغايدىغان ھۈنەر-سەنئەت تىزىملىكى ۋە ئىشلەپچىقىرىش، سېتىش، ئىمپورت قىلىش، ئىشلىتىش بەلگىلەنگەن مۆھلەتتە مەنئى قىلىنىدىغان سۇ مۇھىتىنى ئېغىر بۇلغىيدىغان ئۈسكۈنىلەر تىزىملىكىنى ئېلان قىلىدۇ.

ئىشلەپچىقارغۇچى، ساتقۇچى، ئىمپورت قىلغۇچى ياكى ئىشلەتكۈچى بەلگىلەنگەن مۇددەت ئىچىدە ئالدىنقى تارماقتا بەلگىلەنگەن ئۈسكۈنىلەر تىزىملىكىگە كىرگۈزۈلگەن ئۈسكۈنىلەرنى ئىشلەپچىقىرىش، سېتىش، ئىمپورت قىلىش ياكى ئىشلىتىشنى توختىتىشى كېرەك.
ھۈنەر-سەنئەت سېتىۋالغۇچى بەلگىلەنگەن مۇددەت ئىچىدە ئالدىنقى تارماقتا بەلگىلەنگەن ھۈنەر-سەنئەت تىزىملىكىگە كىرگۈزۈلگەن ھۈنەر-سەنئەتنى ئىشلىتىشنى توختىتىشى كېرەك.

مۇشۇ ماددىنىڭ 2-، 3-تارمىقىدىكى بەلگىلىمە بويىچە شاللىۋېتىلگەن ئۈسكۈنىلەرنى باشقىلارنىڭ ئىشلىتىشىگە ئۆتۈنۈپ بېرىشكە بولمايدۇ.

47-ماددا دۆلەت دۆلەتنىڭ كەسىپ سىياسىتىگە ئۇيغۇن كەلمەيدىغان كىچىك تىپتىكى قەغەز ياساش، خۇرۇم ياساش، گۈل بېسىش-بوياش، بوياش، كوكس كۆيدۈرۈش، گۈڭگۈرت تاۋلاش، ئارسېن تاۋلاش، سىماب تاۋلاش، نېفىت ئايرىش، ئېلېكتىر بىلەن ھەل بېرىش، دېھقانچىلىق دورىلىرى، تاشپاختا، سېمونت، ئەينەك، پولات-تۆمۈر، ئوت ئېلېكتىر تۈرلىرىنى، شۇنىڭدەك سۇ مۇھىتىنى ئېغىر بۇلغايدىغان باشقا ئىشلەپچىقىرىش تۈرلىرىنى يېڭىدىن قۇرۇشنى مەنئى قىلىدۇ.

48-ماددا كارخانىلار خام ماتېرىيالدىن پايدىلىنىش ئۈنۈمى يۇقىرى، بۇلغىما چىقىرىش مىقدارى ئاز بولغان پاكىز ھۈنەر-سەنئەتنى قوللىنىشى ھەمدە باشقۇرۇشنى كۈچەيتىپ، سۇ بۇلغىمىسىنىڭ پەيدا بولۇشىنى ئازايتىشى كېرەك.

3-پاراگراف شەھەر-بازارلاردىكى سۇ بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش

49-ماددا شەھەر-بازار پاسكىنا سۈيىنى مەركەزلىك بىر تەرەپ قىلىش كېرەك.

ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى مالىيە خامچوتى ۋە باشقا يوللار ئارقىلىق مەبلەغ توپلاپ، شەھەر-بازارلاردا پاسكىنا سۇنى مەركەزلىك بىر تەرەپ قىلىش ئەسلىھەسى ۋە يانداش تۇرۇبا تورى قۇرۇشنى بىرتۇتاش پىلانلاپ ئورۇنلاشتۇرۇپ، شۇ مەمۇرىي رايوندا شەھەر-بازارلارنىڭ پاسكىنا سۈيىنى يىغىش نىسبىتى ۋە بىر تەرەپ قىلىش نىسبىتىنى ئۆستۈرۈشى كېرەك.

گوۋۇيۈەننىڭ قۇرۇلۇش مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ ئىقتىسادنى ئۇنىۋېرسال ماكرولۇق تەڭشەش-تىزگىنلەش، مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى بىلەن بىرلىكتە، شەھەر-يېزا يىرىك پىلانى ۋە سۇ بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش يىرىك پىلانىغا ئاساسەن، مەملىكەت بويىچە شەھەر-بازار يۇندى بىر تەرەپ قىلىش ئەسلىھەلىرى قۇرۇلۇشى يىرىك پىلانىنى تۈزۈشكە تەشكىللىشى كېرەك.
ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى قۇرۇلۇش قىلىش، ئىقتىسادنى ئۇنىۋېرسال ماكرولۇق تەڭشەش-تىزگىنلەش، مۇھىت ئاسراش، سۇ مەمۇرىيىتى تارمىقى قاتارلىق تارماقلارنى تەشكىللەپ، شۇ مەمۇرىي رايوننىڭ شەھەر-بازار پاسكىنا سۇ بىر تەرەپ قىلىش ئەسلىھە قۇرۇلۇشى يىرىك پىلانىنى تۈزىدۇ.
ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ قۇرۇلۇش مەسئۇل تارمىقى شەھەر-بازار پاسكىنا سۇ بىر تەرەپ قىلىش ئەسلىھەسى قۇرۇلۇشى يىرىك پىلانىغا ئاساسەن، شەھەر-بازار كېرەكسىز سۈيىنى مەركەزلىك بىر تەرەپ قىلىش ئەسلىھەلىرى ۋە يانداش تۇرۇبا تورى قۇرۇشنى تەشكىللىشى ھەمدە شەھەر-بازار بۇلغىما سۈيىنى مەركەزلىك بىر ياقلىق قىلىش ئەسلىھەسىنى يۈرۈشتۈرۈشنى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇشنى كۈچەيتىشى كېرەك.

شەھەر-بازار پاسكىنا سۇنى مەركەزلىك بىر تەرەپ قىلىش ئەسلىھەسىنى باشقۇرغۇچى ئورۇن دۆلەتنىڭ بەلگىلىمىسى بويىچە بۇلغىما چىقارغۇچىلارغا پاسكىنا سۇ بىر تەرەپ قىلىش بويىچە ھەقلىق مۇلازىمەت قىلىپ، پاسكىنا سۇ بىر ياقلىق قىلىش ھەققى ئېلىپ، پاسكىنا سۇنى مەركەزلىك بىرتەرەپ قىلىش ئەسلىھەسىنىڭ نورمال يۈرۈشۈشىگە كاپالەتلىك قىلىدۇ.
ئېلىنغان يۇندى بىر تەرەپ قىلىش ھەققىنى شەھەر-بازار يۇندىسىنى مەركەزلىك بىر تەرەپ قىلىش ئەسلىھەلىرىنى قۇرۇش، يۈرۈشتۈرۈش ۋە لاي-لاتقىلارنى بىر تەرەپ قىلىشقا ئىشلىتىش كېرەك، باشقا ئىشقا ئىشلىتىشكە بولمايدۇ.

شەھەر-بازار پاسكىنا سۈيىنى مەركەزلىك بىر تەرەپ قىلىش ئەسلىھەلىرىگە ئائىت پاسكىنا سۇ بىر تەرەپ قىلىش ھەققى ئېلىش، ئۇنى باشقۇرۇش ۋە ئىشلىتىشنىڭ كونكرېت چارىسىنى گوۋۇيۈەن بەلگىلەيدۇ.

50-ماددا شەھەر-بازار يۇندىسىنى مەركەزلىك بىر تەرەپ قىلىش ئەسلىھەسىگە سۇ بۇلغىمىسى چىقىرىشتا، دۆلەت ياكى يەرلىك بەلگىلىگەن سۇ بۇلغىمىسى چىقىرىش ئۆلچىمىگە ئۇيغۇن كېلىش كېرەك.

شەھەر-بازارلاردىكى يۇندىنى مەركەزلىك بىر تەرەپ قىلىش ئەسلىھەسىنى باشقۇرغۇچى ئورۇن شەھەر-بازار يۇندىسىنى مەركەزلىك بىر تەرەپ بېرىش ئەسلىھەسىدىن چىققان سۇنىڭ سۈپىتىگە مەسئۇل بولۇشى كېرەك.

مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى شەھەر-بازار يۇندىسىنى مەركەزلىك بىر تەرەپ قىلىش ئەسلىھەلىرىدىن چىققان سۇنىڭ سۈپىتى ۋە سۇ مىقدارىنى نازارەت قىلىپ تەكشۈرۈشى كېرەك.

51-ماددا شەھەر-بازار يۇندىسىنى مەركەزلىك بىر تەرەپ قىلىش ئەسلىھەسىنى باشقۇرغۇچى ئورۇن ياكى يۇندىنى بىر تەرەپ قىلغۇچى ئورۇن يۇندىنى بىخەتەر بىر تەرەپ قىلىپ بىر تەرەپ قىلىشى، بىر تەرەپ قىلىنغاندىن كېيىنكى يۇندىنىڭ دۆلەت ئۆلچىمىگە ئۇيغۇن بولۇشىغا كاپالەتلىك قىلىشى ھەمدە يۇندىنىڭ كەتكەن جايى قاتارلىقلارنى خاتىرىلىشى كېرەك.

4-پاراگراف يېزا ئىگىلىكى ۋە يېزىلاردىكى سۇ بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش

52-ماددا دۆلەت يېزىلارنىڭ پاسكىنا سۇ، ئەخلەت بىر تەرەپ قىلىش ئەسلىھەلىرى قۇرۇلۇشىنى قوللايدۇ، يېزىلارنىڭ پاسكىنا سۇ ۋە ئەخلىتىنى مەركەزلەشتۈرۈپ بىر تەرەپ قىلىشنى ئالغا سۈرىدۇ.

يەرلىك ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى يېزىلارنىڭ يۇندى، ئەخلەت بىر تەرەپ قىلىش ئەسلىھەلىرىنى بىر تۇتاش پىلانلاپ قۇرۇشى ھەمدە ئۇلارنىڭ نورمال يۈرۈشۈشىنى كاپالەتلەندۈرۈشى كېرەك.

53-ماددا خىمىيەۋى ئوغۇت، دېھقانچىلىق دورىسى قاتارلىق مەھسۇلاتلارنىڭ سۈپەت ئۆلچىمى ۋە ئىشلىتىلىش ئۆلچىمىنى تۈزۈشتە، سۇ مۇھىتىنى ئاسراش تەلىپىگە ماسلىشىش كېرەك.

54-ماددا دېھقانچىلىق دورىسى ئىشلىتىشتە، دۆلەتنىڭ دېھقانچىلىق دورىلىرىنى بىخەتەر ئىشلىتىشكە مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىسى ۋە ئۆلچىمىگە ئۇيغۇن كېلىش كېرەك.

دېھقانچىلىق دورىلىرىنى توشۇش، ساقلاش ۋە ۋاقتى ئۆتۈپ كەتكەن، ئۈنۈمى كۆرۈلمىگەن دېھقانچىلىق دورىلىرىنى بىر تەرەپ قىلىشتا، باشقۇرۇشنى كۈچەيتىپ، سۇنىڭ بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش كېرەك.

55-ماددا ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ يېزا ئىگىلىك مەسئۇل تارمىقى ۋە باشقا مۇناسىۋەتلىك تارماقلار تەدبىر قوللىنىپ، يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقارغۇچىلىرىنىڭ خىمىيەۋى ئوغۇت ۋە دېھقانچىلىق دورىلىرىنى ئىلمىي، مۇۋاپىق ئىشلىتىشىگە يېتەكچىلىك قىلىشى، تۇپراقنى ئۆلچەپ رېتسېپلىق ئوغۇتلاش تېخنىكىسى ۋە يۇقىرى ئۈنۈملۈك، زەھىرى تۆۋەن، قالدۇقى ئاز دېھقانچىلىق دورىلىرىنى كېڭەيتىپ، خىمىيەۋى ئوغۇت، دېھقانچىلىق دورىلىرىنى زىيادە ئىشلىتىشنى تىزگىنلەپ، سۇنىڭ بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىشى كېرەك.

56-ماددا دۆلەت چارۋا-قۇش باقمىچىلىق مەيدانى، باقمىچىلىق رايونىدا چارۋا-قۇش قىغى، كېرەكسىز سۇدىن ئۇنىۋېرسال پايدىلىنىش ياكى زىيانسىزلاندۇرۇپ بىر تەرەپ قىلىش ئەسلىھەلىرى قۇرۇشنى قوللايدۇ.

چارۋا-قۇش فېرمىسى، باقمىچىلىق رايونى چارۋا-قۇش قىغى، كېرەكسىز سۇدىن ھەر تەرەپلىمە پايدىلىنىش ياكى زىيانسىزلاندۇرۇپ بىر تەرەپ قىلىش ئەسلىھەلىرىنىڭ نورمال ئايلىنىشىغا كاپالەتلىك قىلىشى، يۇندىنىڭ ئۆلچەمگە يەتكۈزۈپ چىقىرىلىشىغا كاپالەتلىك قىلىشى، سۇ مۇھىتىنىڭ بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىشى كېرەك.

چارۋا-ئۆي قۇشلىرىنى تارقاق بېقىش زىچ رايونى جايلاشقان جايدىكى ناھىيەلىك، يېزا دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى چارۋا-ئۆي قۇشلىرى قىغ-ماياقلىرىنى ئائىلىلەرگە ئايرىپ يىغىش، مەركەزلىك بىر تەرەپ قىلىپ پايدىلىنىشقا تەشكىللىشى كېرەك.

57-ماددا سۇ مەھسۇلاتلىرى باقمىچىلىقى بىلەن شۇغۇللىنىشتا، سۇ رايونىنىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىتىنى قوغداش، باقمىچىلىقنىڭ زىچلىقىنى ئىلمىي بېكىتىش، مۇۋاپىق يەمچۈك سېلىش ۋە دورا ئىشلىتىش، سۇ مۇھىتىنى بۇلغاشنىڭ ئالدىنى ئېلىش كېرەك.

58-ماددا ئېتىز سۇغىرىشقا ئىشلىتىلىدىغان سۇنى مۇناسىپ سۇ سۈپىتى ئۆلچىمىگە ئۇيغۇنلاشتۇرۇپ، تۇپراق، يەر ئاستى سۈيى ۋە يېزا ئىگىلىك مەھسۇلاتلىرىنىڭ بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش كېرەك.

ئېتىز سۇغىرىش يوللىرىغا سانائەت كېرەكسىز سۈيى ياكى داۋالاش پاسكىنا سۈيىنى چىقىرىش مەنئى قىلىنىدۇ.
ئېتىزلاردىكى سۇغىرىش يوللىرىغا شەھەر-بازار يۇندىسىنى، شۇنىڭدەك ئۇنىۋېرسال پايدىلانمىغان چارۋا، ئۆي قۇشلىرى باقمىچىلىقىدىن چىققان كېرەكسىز سۇنى، يېزا ئىگىلىك مەھسۇلاتلىرىنى پىششىقلاشتىن چىققان كېرەكسىز سۇنى قويۇپ بېرىشتە، تۆۋەن ئېقىندىكى ئەڭ يېقىن سۇغىرىش سۇ ئېلىش نۇقتىسىنىڭ سۇ سۈپىتىنىڭ ئېتىزلارنى سۇغىرىلىدىغان سۇ سۈپىتى ئۆلچىمىگە ئۇيغۇن بولۇشىغا كاپالەتلىك قىلىش كېرەك.

5-پاراگراف كېمە-پاراخوتلاردىكى سۇنىڭ بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش

59-ماددا كېمە-پاراخوتلاردىن چىققان ماي تەركىبى، پاسكىنا سۇ، تۇرمۇش پاسكىنا سۈيى پاراخوتلارنىڭ بۇلغىما چىقىرىش ئۆلچىمىگە ئۇيغۇن كېلىشى كېرەك.
دېڭىز-ئوكيان سۇ تىرانسپورتى بىلەن شۇغۇللىنىدىغان پاراخوتلار ئىچكى دەريا ۋە پورتقا كىرىشتە، ئىچكى دەريادىكى پاراخوتلارنىڭ بۇلغىما چىقىرىش ئۆلچىمىگە ئەمەل قىلىشى كېرەك.

پاراخوتتىكى قالدۇق ماي، كېرەكسىز ماينى يىغىۋېلىش كېرەك، سۇغا قويۇۋېتىش مەنئى قىلىنىدۇ.

پاراخوتلارنىڭ ئەخلىتىنى سۇغا تۆكۈش مەنئى قىلىنىدۇ.

كېمىلەرگە ماي تۈرى ياكى زەھەرلىك مال قاچىلاشتا، تېشىپ كېتىش ۋە سىڭىپ كېتىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش تەدبىرلىرىنى قوللىنىپ، مالنىڭ سۇغا چۈشۈپ كېتىپ سۇنىڭ بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش كېرەك.

جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ ئىچكى دەرياسىغا كىرگەن خەلقئارا ئاۋىياتسىيە لىنىيەسىدىكى پاراخوتلاردىن سۇ بېسىمى بىلەن بىر تەرەپ قىلىدىغانلار سۇنى باستۇرۇپ بىر تەرەپ قىلىش قۇرۇلمىسى ياكى باشقا ئۈنۈملۈك تەدبىرلەرنى قوللىنىپ، سۇ بېسىمى بىلەن ئاكتىپسىزلاشتۇرۇپ بىر تەرەپ قىلىشى كېرەك.
پاراخوت سۇ بېسىمى بەلگىلىمىگە ئۇيغۇن كەلمەيدىغان بۇلغىمىلارنى چىقىرىش مەنئى قىلىنىدۇ.

60-ماددا كېمە-پاراخوتلار دۆلەتنىڭ مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىسى بويىچە مۇناسىپ بۇلغىنىشتىن ساقلىنىش ئۈسكۈنىسى ۋە سايمانلىرىنى سەپلىشى ھەمدە سۇ رايونىدىكى مۇھىتنىڭ بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ئۈچۈن قانۇنلۇق، ئۈنۈملۈك گۇۋاھنامە ۋە ھۆججەت بولۇشى كېرەك.

كېمە-پاراخوتلار بۇلغىما چىقىرىشقا چېتىلىدىغان مەشغۇلات قىلغاندا، مەشغۇلات قائىدىسىگە قاتتىق رىئايە قىلىشى ھەمدە مۇناسىپ خاتىرە دەپتىرىگە ئەينەن خاتىرىلىشى كېرەك.

61-ماددا پورت، پىرىستان، قاچىلاش-چۈشۈرۈش پونكىتى ۋە كېمە-پاراخوت رېمونت قىلىش زاۋۇتى تۇرۇشلۇق جايدىكى شەھەرلىك، ناھىيە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى كېمە-پاراخوتلاردىكى بۇلغىما، تاشلاندۇقلارنى قوبۇل قىلىش، يۆتكەش ۋە بىر تەرەپ قىلىش ئەسلىھەلىرىنى قۇرۇشنى بىرتۇتاش پىلانلىشى كېرەك.

پورت، پىرىستان، قاچىلاش-چۈشۈرۈش پونكىتلىرى ۋە كېمە-پاراخوت رېمونت قىلىش زاۋۇتلىرى كېمە-پاراخوتتىكى بۇلغىما، تاشلاندۇق قوبۇل قىلىش ئەسلىھەسىنى يېتەرلىك تەييارلىشى كېرەك.
كېمە-پاراخوتتىكى بۇلغىما، تاشلاندۇق قوبۇل قىلىش مەشغۇلاتى قىلىدىغان ياكى ماي تۈرىدىكى، بۇلغىنىش خەۋپى بار مال قاچىلانغان كېمە بۆلۈمچىسىنى تازىلاش مەشغۇلاتى قىلىدىغان ئورۇنلار تىجارەت كۆلىمىگە مۇناسىپ قوبۇل قىلىش-بىر تەرەپ قىلىش ئىقتىدارىنى ھازىرلىشى كېرەك.

62-ماددا كېمە-پاراخوتلار ۋە مۇناسىۋەتلىك مەشغۇلات ئورۇنلىرى بۇلغىنىش خەۋپ-خەتىرى بار مەشغۇلات پائالىيىتى بىلەن شۇغۇللىنىشتا، مۇناسىۋەتلىك قانۇن-نىزام ۋە ئۆلچەم بويىچە ئۈنۈملۈك تەدبىر قوللىنىپ، سۇ بۇلغىنىشنىڭ ئالدىنى ئېلىشى كېرەك.
دېڭىز ئىشلىرىنى باشقۇرۇش ئاپپاراتى، بېلىقچىلىق مەسئۇل تارمىقى كېمە-پاراخوتلار ۋە مۇناسىۋەتلىك مەشغۇلات پائالىيەتلىرىنى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇشنى كۈچەيتىشى كېرەك.

پاراخوتلار پارچە سۇيۇقلۇقتىن بۇلغىنىشقا زىيىنى بار ماللارنى توشۇش مەشغۇلاتى قىلغاندا، مەشغۇلات لايىھەسى تۈزۈپ، ئۈنۈملۈك بولغان بىخەتەرلىك ۋە بۇلغىنىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تۈزەش تەدبىرى قوللىنىشى ھەمدە مەشغۇلات ئورنى دېڭىز ئىشلىرىنى باشقۇرۇش ئاپپاراتىغا تەستىقلىتىشى كېرەك.

دېڭىز ساھىلىنى سۇ بۆسۈپ ئۆتۈش ئۇسۇلىنى قوللىنىپ كېمە-پاراخوتلارنى چۇۋۇش مەشغۇلاتى قىلىش مەنئى قىلىنىدۇ.

5-باب ئىچىدىغان سۇ مەنبەسى ۋە باشقا ئالاھىدە سۇنى قوغداش

63-ماددا دۆلەت ئىچىدىغان سۇ مەنبەسىنى قوغداش رايونى تۈزۈمىنى ئورنىتىدۇ.
ئىچىدىغان سۇ مەنبەسىنى قوغداش رايونى 1-دەرىجىلىك قوغدىلىدىغان رايون ۋە 2-دەرىجىلىك قوغدىلىدىغان رايونغا ئايرىلىدۇ؛
زۆرۈر تېپىلغاندا، ئىچىدىغان سۇ مەنبەسىنى قوغداش رايونىنىڭ ئەتراپىدىن بەلگىلىك رايوننى ئايرىپ قوغداش رايونى قىلىشقا بولىدۇ.

ئىچىدىغان سۇ مەنبەسىنى قوغداش رايونىنى ئايرىشتا، مۇناسىۋەتلىك شەھەرلىك، ناھىيەلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ئايرىش لايىھەسىنى ئوتتۇرىغا قويۇپ، ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىگە تەستىقلىتىدۇ؛
شەھەر، ناھىيەلەردىن ھالقىغان ئىچىدىغان سۇ مەنبەسىنى قوغداش رايونىنى ئايرىشتا، مۇناسىۋەتلىك شەھەرلىك، ناھىيەلىك خەلق ھۆكۈمىتى ئايرىش لايىھەسىنى كېڭىشىپ ئوتتۇرىغا قويۇپ، ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىگە تەستىقلىتىدۇ؛
كېلىشەلمىسە، ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى تەڭ دەرىجىلىك سۇ مەمۇرىيىتى، زېمىن بايلىقى، سەھىيە، قۇرۇلۇش تارمىقى قاتارلىق تارماقلار بىلەن بىرلىكتە بېكىتىش لايىھەسىنى ئوتتۇرىغا قويۇپ، تەڭ دەرىجىلىك مۇناسىۋەتلىك تارماقلاردىن پىكىر ئالغاندىن كېيىن، ئۆلكىلىك، ئاپتونومرايونلۇق، ئاپتونومرايونلۇقخەلقھۆكۈمىتىگە تەستىقلىتىدۇ.

ئۆلكە، ئاپتونوم رايون، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەر ھالقىغان ئىچىدىغان سۇ مەنبەسىنى قوغداش رايونىنى مۇناسىۋەتلىك ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى مۇناسىۋەتلىك ۋادى باشقۇرۇش ئاپپاراتى بىلەن كېڭىشىپ بېكىتىدۇ؛
كېلىشەلمىسە، گوۋۇيۈەننىڭ مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى تەڭ دەرىجىلىك سۇ مەمۇرىيىتى، زېمىن بايلىقى، سەھىيە، قۇرۇلۇش تارمىقى قاتارلىق تارماقلار بىلەن بىرلىكتە بېكىتىش لايىھەسىنى ئوتتۇرىغا قويۇپ، گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارمىقىدىن پىكىر ئالغاندىن كېيىن، گوۋۇيۈەنگە تەستىقلىتىدۇ.

گوۋۇيۈەن ۋە ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى ئىچىدىغان سۇ مەنبەسىنى قوغداش ئەمەلىي ئېھتىياجىغا ئاساسەن، ئىچىدىغان سۇ مەنبەسىنى باشقۇرۇش رايونى دائىرىسىنى تەڭشەپ، ئىچىدىغان سۇ بىخەتەرلىكىگە ھەقىقىي كاپالەتلىك قىلسا بولىدۇ.
مۇناسىۋەتلىك يەرلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ئىچىدىغان سۇ مەنبەسىنى قوغداش رايونىنىڭ پاسىلىغا ئېنىق جۇغراپىيەلىك پاسىل بەلگىسى ۋە روشەن ئاگاھ بەلگىسى ئورنىتىشى كېرەك.

64-ماددا ئىچىدىغان سۇ مەنبەسىنى قوغداش رايونىدا بۇلغىما چىقىرىش ئېغىزى قۇرۇش مەنئى قىلىنىدۇ.

65-ماددا ئىچىدىغان سۇ مەنبەسىنى 1-دەرىجىلىك قوغداش رايونى ئىچىدە سۇ بىلەن تەمىنلەش ئەسلىھەلىرى ۋە سۇ مەنبەسىنى قوغداش بىلەن مۇناسىۋەتسىز قۇرۇلۇش تۈرلىرىنى يېڭىدىن قۇرۇش، ئۆزگەرتىپ قۇرۇش، كېڭەيتىش مەنئى قىلىنىدۇ؛
پۈتكەن سۇ بىلەن تەمىنلەش ئەسلىھەلىرى ۋە سۇ مەنبەسىنى قوغداشقا مۇناسىۋەتسىز قۇرۇلۇش تۈرلىرىنى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتى چۇۋۇۋېتىشكە ياكى تاقىۋېتىشكە بۇيرۇيدۇ.

ئىچىدىغان سۇ مەنبەسىنى 1-دەرىجىلىك قوغداش رايونىدا تور ساندۇقىدا بېقىش، ساياھەت قىلىش، سۇ ئۈزۈش، بېلىق تۇتۇش ياكى ئىچىدىغان سۇنى بۇلغاش ئېھتىمالى بولغان باشقا پائالىيەتلەر بىلەن شۇغۇللىنىش مەنئى قىلىنىدۇ.

66-ماددا ئىچىدىغان سۇ مەنبەسىنى 2-دەرىجىلىك قوغداش رايونىدا بۇلغىما چىقىرىدىغان قۇرۇلۇش تۈرىنى يېڭىدىن قۇرۇش، ئۆزگەرتىپ قۇرۇش، كېڭەيتىپ قۇرۇش مەنئى قىلىنىدۇ؛
پۈتكەن بۇلغىما چىقىرىش قۇرۇلۇش تۈرلىرىنى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتى چۇۋۇشقا ياكى تاقىۋېتىشكە بۇيرۇيدۇ.

ئىچىدىغان سۇ مەنبەسىنى 2-دەرىجىلىك قوغداش رايونىدا تور ساندۇقى باقمىچىلىقى، ساياھەتچىلىك قاتارلىق پائالىيەتلەر بىلەن شۇغۇللىنىدىغانلار بەلگىلىمە بويىچە تەدبىر قوللىنىپ، ئىچىدىغان سۇنىڭ بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىشى كېرەك.

67-ماددا ئىچىدىغان سۇ مەنبەسى-شەرقىي جۇڭغار مۇھاپىزەت رايونىدا سۇنىڭ بۇلغىنىشى ئېغىر بولغان قۇرۇلۇش تۈرلىرىنى يېڭىدىن قۇرۇش، كېڭەيتىش مەنئى قىلىنىدۇ؛
ئۆزگەرتىپ قۇرۇلىدىغان تۈرلەردە بۇلغىما چىقىرىش مىقدارىنى ئاشۇرۇشقا بولمايدۇ.

68-ماددا ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى ئىچىدىغان سۇ مەنبەسىنى قوغداش ئەمەلىي ئېھتىياجىغا ئاساسەن، مۇھاپىزەت رايونىدا قۇرۇلۇش تەدبىرى قوللىنىش ياكى سۇلۇق يەر، سۇ مەنبەسىنى ساقلاش ئورمىنى قۇرۇش قاتارلىق ئېكولوگىيەنى قوغداش تەدبىرلىرىنى قوللىنىپ، سۇ بۇلغىمىسىنىڭ ئىچىدىغان سۇغا بىۋاسىتە قويۇۋېتىلىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىپ، ئىچىدىغان سۇ بىخەتەرلىكىگە ھەقىقىي كاپالەتلىك قىلىشى كېرەك.

69-ماددا ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى مۇھىت ئاسراش قاتارلىق تارماقلارنى تەشكىللەپ، ئىچىدىغان سۇ مەنبەسىنى قوغداش رايونى، يەر ئاستى سۇ تىپىدىكى ئىچىدىغان سۇ مەنبەسىنى تولۇقلاش رايونى، شۇنىڭدەك سۇ بىلەن تەمىنلىگۈچى ئورۇن ئەتراپىدىكى رايونلارنىڭ مۇھىت ئەھۋالى ۋە بۇلغىنىش خەۋپ-خەتىرىنى تەكشۈرۈپ باھالاپ، ساقلىنىش ئېھتىمالى بولغان بۇلغىنىش خەۋپ-خەتىرى ئامىللىرىنى تاسقاپ تەكشۈرۈشى ھەمدە مۇناسىپ خەۋپ-خەتەرنىڭ ئالدىنى ئېلىش تەدبىرى قوللىنىشى كېرەك.

ئىچىدىغان سۇ مەنبەسى بۇلغىنىش سەۋەبىدىن سۇ بىلەن تەمىنلەش بىخەتەرلىكىگە تەھدىت سېلىش ئېھتىمالى بولسا، مۇھىت قوغداش مەسئۇل تارمىقى ئالاقىدار كارخانا، كەسپىي ئورۇنلار ۋە باشقا ئىشلەپچىقىرىش، تىجارەتچىلەرنى سۇ بۇلغىمىسى قويۇپ بېرىشنى توختىتىش قاتارلىق تەدبىرلەرنى قوللىنىشقا بۇيرۇشى ھەمدە ئىچىدىغان سۇ بىلەن تەمىنلىگۈچى ئورۇنلار ۋە سۇ بىلەن تەمىنلەش، سەھىيە، سۇ مەمۇرىيىتى قاتارلىق تارماقلارنى ئومۇمىي ئۇقتۇرۇش قىلىشى كېرەك؛
مەمۇرىي رايون ھالقىغانلىرىنى مۇناسىۋەتلىك يەرلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرىگە خەۋەرلەندۈرۈش كېرەك.

70-ماددا نوقۇل سۇ مەنبەسىدىن سۇ بىلەن تەمىنلەيدىغان شەھەرلەردىكى خەلق ھۆكۈمەتلىرى جىددىي سۇ مەنبەسى ياكى زاپاس سۇ مەنبەسى بەرپا قىلىشى كېرەك، شارائىتى بار رايونلار سۇ بىلەن رايونلارنى تۇتاشتۇرۇپ تەمىنلىسە بولىدۇ.

ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى يېزىلارنىڭ ئىچىدىغان سۇ مەنبەسىنى مۇۋاپىق ئورۇنلاشتۇرۇشى، ئورۇنلاشتۇرۇشى كېرەك، شارائىتى بار رايونلار شەھەر-بازارلارنى سۇ بىلەن تەمىنلەش تۇرۇبا تورىنى ئۇزارتىش ياكى كەنت ھالقىغان، يېزا-بازار ھالقىغان تۇتاش سۇ بىلەن مەركەزلىك تەمىنلەش قۇرۇلۇشى قىلىش قاتارلىق ئۇسۇللارنى قوللىنىپ، كۆلەملىك مەركەزلىك سۇ بىلەن تەمىنلەشنى تەرەققىي قىلدۇرسا بولىدۇ.

71-ماددا ئىچىدىغان سۇ بىلەن تەمىنلىگۈچى ئورۇنلار سۇ ئېلىش ئېغىزى ۋە سۇ چىقىش ئېغىزىنىڭ سۇ سۈپىتىنى تەكشۈرۈش-ئۆلچەش خىزمىتىنى ياخشى ئىشلىشى كېرەك.
سۇ ئېلىش ئېغىزىدىكى سۇ سۈپىتىنىڭ ئىچىدىغان سۇ مەنبەسىنىڭ سۇ سۈپىتى ئۆلچىمىگە ئۇيغۇن ئەمەسلىكى ياكى سۇ چىقىش ئېغىزىدىكى سۇ باھاسىنىڭ ئىچىدىغان سۇ تازىلىق ئۆلچىمىگە ئۇيغۇن ئەمەسلىكى بايقالسا، ۋاقتىدا مۇناسىپ تەدبىر قوللىنىشى ھەم شۇ جايدىكى شەھەرلىك، ناھىيە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ سۇ بىلەن تەمىنلەش مەسئۇل تارمىقىغا دوكلات قىلىشى كېرەك.
سۇ بىلەن تەمىنلەش مەسئۇل تارمىقى دوكلاتنى تاپشۇرۇۋالغاندىن كېيىن، مۇھىت ئاسراش، سەھىيە، سۇ مەمۇرىيىتى قاتارلىق تارماقلارنى خەۋەرلەندۈرۈشى كېرەك.

ئىچىدىغان سۇ بىلەن تەمىنلىگۈچى ئورۇنلار تەمىنلىنىدىغان سۇ سۈپىتىگە مەسئۇل بولۇشى، سۇ بىلەن تەمىنلەش ئەسلىھەلىرىنىڭ بىخەتەر، ئىشەنچلىك يۈرۈشۈشىگە ھەقىقىي كاپالەتلىك قىلىشى، تەمىنلىنىدىغان سۇ سۈپىتىنىڭ دۆلەتنىڭ ئالاقىدار ئۆلچىمىگە ئۇيغۇن بولۇشىغا كاپالەتلىك قىلىشى كېرەك.

72-ماددا ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى مۇناسىۋەتلىك تارماقلارنى تەشكىللەپ، شۇ مەمۇرىي رايوننىڭ ئىچىدىغان سۇ مەنبەسى، سۇ بىلەن تەمىنلەش ئورۇنلىرى تەمىنلەيدىغان سۇ ۋە ئىشلەتكۈچىلەرنىڭ جۈمەكتىن چىققان سۇنىڭ سۈپىتى قاتارلىق ئىچىدىغان سۇ بىخەتەرلىكى ئەھۋالىنى كۆزىتىپ ئۆلچىشى، باھالىشى كېرەك.

ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى ئىچىدىغان سۇ بىخەتەرلىكى ئەھۋالى ئۇچۇرىنى ئاز دېگەندە پەسىلدە جەمئىيەتكە بىر قېتىم ئاشكارىلىشى كېرەك.

73-ماددا گوۋۇيۈەن ۋە ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى سۇ مۇھىتىنى قوغداش ئېھتىياجىغا ئاساسەن، ئىچىدىغان سۇ مەنبەسىنى قوغداش رايونىدا فوسفورلۇق يۇيۇش سۇيۇقلۇقى، خىمىيەۋى ئوغۇت، دېھقانچىلىق دورىسى ئىشلىتىشنى مەنئى قىلىش ياكى ئىشلىتىشكە چەك قويۇش قاتارلىق تەدبىرلەرنى قوللانسا بولىدۇ.

74-ماددا ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتى داڭلىق مەنزىرە رايونلىرىنىڭ سۈيى، مۇھىم بېلىقچىلىق سۇلىرى ۋە باشقا ئالاھىدە ئىقتىسادىي، مەدەنىيەت قىممىتىگە ئىگە سۇلارنى قوغداش رايونى ئايرىپ ھەمدە تەدبىر قوللىنىپ، قوغداش رايونىدىكى سۇ سۈپىتىنىڭ بەلگىلەنگەن سۇ مۇھىتى سۈپەت ئۆلچىمىگە ئۇيغۇن بولۇشىغا كاپالەتلىك قىلسا بولىدۇ.

75-ماددا داڭلىق مەنزىرە رايونىنىڭ سۈيى، مۇھىم بېلىقچىلىق رايونلىرىنىڭ سۈيى ۋە باشقا ئالاھىدە ئىقتىسادىي، مەدەنىيەت قىممىتىگە ئىگە سۇلارنى قوغداش رايونلىرىدا بۇلغىما چىقىرىش ئېغىزى قۇرۇشقا بولمايدۇ.
مۇھاپىزەت رايونى ئەتراپىغا يېڭىدىن بۇلغىما چىقىرىش ئېغىزى قۇرۇشتا، مۇھاپىزەت رايونىدىكى سۇنىڭ بۇلغىنىشىغا كاپالەتلىك قىلىش كېرەك.

6-باب سۇ بۇلغىنىش ھادىسىلىرىنى بىر تەرەپ قىلىش

76-ماددا ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ۋە ئۇنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى، سۇ بۇلغىنىش ھادىسىسى يۈزبېرىش ئېھتىمالى بولغان كارخانا، كەسپىي ئورۇنلار «جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ تاسادىپىي ۋەقەگە تاقابىل تۇرۇش قانۇنى»دىكى بەلگىلىمە بويىچە، تاسادىپىي سۇ بۇلغىنىش ھادىسىسىگە جىددىي تاقابىل تۇرۇش تەييارلىقى، جىددىي بىر تەرەپ قىلىش ۋە ئىشتىن كېيىن ئەسلىگە كەلتۈرۈش قاتارلىق خىزمەتلەرنى ياخشى ئىشلىشى كېرەك.

77-ماددا سۇ بۇلغىنىش ھادىسىسى يۈز بېرىش ئېھتىمالى بولغان كارخانا، كەسپىي ئورۇنلار سۇ بۇلغىنىش ھادىسىسىگە جىددىي تاقابىل تۇرۇش لايىھەسى تۈزۈشى، جىددىي تاقابىل تۇرۇش تەييارلىقىنى ياخشى ئىشلىشى ھەمدە قەرەللىك مانېۋىر ئۆتكۈزۈشى كېرەك.

خەتەرلىك خىمىيەۋى بۇيۇملارنى ئىشلەپچىقىرىدىغان، ساقلايدىغان كارخانا، كەسپىي ئورۇنلار تەدبىر قوللىنىپ، بىخەتەر ئىشلەپچىقىرىش ھادىسىسىنى بىر تەرەپ قىلىش جەريانىدا كېلىپ چىققان سۇنى ئېغىر دەرىجىدە بۇلغاش ئېھتىمالى بولغان ئوت مۇداپىئە كېرەكسىز سۈيى، كېرەكسىز سۇيۇقلۇقنىڭ سۇغا بىۋاسىتە قويۇپ بېرىلىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىشى كېرەك.

78-ماددا كارخانا، كەسپىي ئورۇنلاردا ھادىسە ياكى باشقا تاسادىپىي ۋەقە يۈزبېرىپ، سۇ بۇلغىنىش ھادىسىسى پەيدا قىلغان ياكى شۇنداق ئېھتىماللىق بولسا، شۇ ئورۇننىڭ جىددىي تاقابىل تۇرۇش لايىھەسىنى دەرھال باشلاش، ئايرىش قاتارلىق جىددىي تەدبىرلەرنى قوللىنىش، سۇ بۇلغىمىسىنىڭ سۇغا كىرىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ھەمدە ھادىسە يۈزبەرگەن جايدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى ياكى مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقىغا دوكلات قىلىش كېرەك.
مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى دوكلاتنى تاپشۇرۇۋالغاندىن كېيىن، شۇ دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتىگە ۋاقتىدا دوكلات قىلىشى ھەمدە مۇناسىۋەتلىك تارماقلارغا كۆچۈرۈپ يوللىشى كېرەك.

بېلىقچىلىق بۇلغىنىش ھادىسىسى ياكى بېلىقچىلىق كېمە-پاراخوتى سۇ بۇلغىنىش ھادىسىسى پەيدا قىلغاندا، ھادىسە يۈز بەرگەن جايدىكى بېلىقچىلىق مەسئۇل تارمىقىغا مەلۇم قىلىپ، تەكشۈرۈپ بىر تەرەپ قىلىشنى قوبۇل قىلىش كېرەك.
باشقا پاراخوتلار سۇ بۇلغىنىش ھادىسىسى پەيدا قىلسا، ھادىسە يۈزبەرگەن جايدىكى دېڭىز ئىشلىرىنى باشقۇرۇش ئاپپاراتىغا مەلۇم قىلىشى، تەكشۈرۈپ بىر تەرەپ قىلىشنى قوبۇل قىلىشى كېرەك؛
بېلىقچىلىققا زىيان سالسا، دېڭىز ئىشلىرىنى باشقۇرۇش ئاپپاراتى بېلىقچىلىق مەسئۇل تارمىقىغا تەكشۈرۈپ بىر تەرەپ قىلىشقا قاتنىشىشنى ئۇقتۇرۇشى كېرەك.

79-ماددا شەھەرلىك، ناھىيە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى ئىچىدىغان سۇ بىخەتەرلىكى بويىچە تاسادىپىي ۋەقەلەرگە جىددىي تاقابىل تۇرۇش لايىھەسىنى تۈزۈشكە تەشكىللىشى كېرەك.

ئىچىدىغان سۇ بىلەن تەمىنلىگۈچى ئورۇنلار شۇ جايدىكى ئىچىدىغان سۇ بىخەتەرلىكى بويىچە تاسادىپىي ۋەقەلەرگە جىددىي تاقابىل تۇرۇش لايىھەسىگە ئاساسەن، مۇناسىپ تاسادىپىي ۋەقەلەرگە جىددىي تاقابىل تۇرۇش لايىھەسى تۈزۈپ، شۇ جايدىكى شەھەر، ناھىيە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتىگە ئەنگە ئالدۇرۇشى ھەمدە قەرەللىك مانېۋىر ئۆتكۈزۈشى كېرەك.

ئىچىدىغان سۇ مەنبەسىدە سۇ بۇلغىنىش ھادىسىسى ياكى ئىچىدىغان سۇ بىخەتەرلىكىگە تەسىر يەتكۈزۈش ئېھتىمالى بولغان باشقا تاسادىپىي ۋەقەلەر يۈزبەرگەندە، ئىچىدىغان سۇ بىلەن تەمىنلىگۈچى ئورۇن جىددىي بىر تەرەپ قىلىش تەدبىرى قوللىنىپ، شۇ جايدىكى شەھەرلىك، ناھىيە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتىگە دوكلات قىلىشى ھەمدە جەمئىيەتكە ئاشكارىلىشى كېرەك.
ئالاقىدار خەلق ھۆكۈمەتلىرى ئەھۋالغا قاراپ جىددىي ئىشلارغا تاقابىل تۇرۇش لايىھەسىنى ۋاقتىدا باشلاپ، ئۈنۈملۈك تەدبىر قوللىنىپ، سۇ بىلەن تەمىنلەش بىخەتەرلىكىگە كاپالەتلىك قىلىشى كېرەك.

7-باب قانۇن جاۋابكارلىقى

80-ماددا مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى ياكى مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمە بويىچە نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ھوقۇقىنى يۈرگۈزىدىغان باشقا تارماقلار قانۇن بويىچە مەمۇرىي ئىجازەت بەرمىگەن ياكى تەستىق ھۆججىتى بېجىرمىگەن بولسا، قانۇنغا خىلاپ قىلمىش بايقالغان ياكى قانۇنغا خىلاپ قىلمىش پاش قىلىنغاندىن كېيىن تەكشۈرۈپ بىر تەرەپ قىلىنمىغان ياكى مەسئۇلىيىتىنى مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىلەر بويىچە ئادا قىلمىغان باشقا قىلمىش سادىر قىلغان بولسا،
بىۋاسىتە جاۋابكار مەسئۇل خادىم ۋە باشقا بىۋاسىتە جاۋابكارلارغا قانۇن بويىچە چارە كۆرۈلىدۇ.

81-ماددا قانۇن ئىجرا قىلغۇچىلارنى سۆرەلمىلىك قىلىش، قورشىۋېلىش، تۇرۇۋېلىش قاتارلىق ئۇسۇللار بىلەن مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى ياكى مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمە بويىچە نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ھوقۇقىنى يۈرگۈزىدىغان باشقا تارماقلارنىڭ نازارەت قىلىشى-تەكشۈرۈشىنى رەت قىلغان، ئۇنىڭغا توسقۇنلۇق قىلغانلار ياكى نازارەت قىلىش-تەكشۈرۈشنى قوبۇل قىلغاندا ساختىپەزلىك قىلغانلار
ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى ياكى مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمە بويىچە نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ھوقۇقىنى يۈرگۈزىدىغان باشقا تارماق تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ، 20 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 200 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ.

82-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، تۆۋەندىكى قىلمىشلارنىڭ بىرىنى سادىر قىلغانلارنى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى بەلگىلەنگەن مۆھلەتتە تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ، 20 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 200 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ؛
سۈرۈك ئۆتسىمۇ تۈزەتمىگەنلەر ئىشلەپچىقىرىشنى توختىتىپ تۈزەشكە بۇيرۇلىدۇ :

( 1 ) قويۇپ بەرگەن سۇ بۇلغىمىسىنى ئۆز ئالدىغا كۆزىتىپ ئۆلچەشتە بەلگىلىمىگە ئەمەل قىلمىغان ياكى ئەسلىي كۆزىتىپ ئۆلچەش خاتىرىسىنى ساقلىمىغانلار؛

( 2 ) سۇ بۇلغىمىسى چىقىرىشنى ئاپتوماتىك كۆزىتىپ ئۆلچەش ئۈسكۈنىسىنى ئورنىتىشتا بەلگىلىمىگە ئەمەل قىلمىغان، مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقىنىڭ نازارەت قىلىش ئۈسكۈنىسى بىلەن بەلگىلىمە بويىچە تورلاشتۇرمىغان ياكى كۆزىتىپ ئۆلچەش ئۈسكۈنىسىنىڭ نورمال يۈرۈشۈشىگە كاپالەتلىك قىلمىغانلار؛

( 3 ) زەھەرلىك، زىيانلىق سۇ بۇلغىمىسىنىڭ بۇلغىما چىقىرىش ئېغىزى ۋە ئەتراپتىكى مۇھىتنى كۆزىتىش-ئۆلچەشتە بەلگىلىمىگە ئەمەل قىلمىغان ياكى زەھەرلىك، زىيانلىق سۇنىڭ بۇلغىما ئۇچۇرىنى ئاشكارىلىمىغانلار.

83-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، تۆۋەندىكى قىلمىشلارنىڭ بىرىنى سادىر قىلغانلارنى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى تۈزىتىشكە ياكى ئىشلەپچىقىرىشقا چەك قويۇپ، ئىشلەپچىقىرىشنى توختىتىپ تۈزەشكە بۇيرۇيدۇ، قوشۇمچە 100 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 1 مىليون يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ؛
قىلمىشى ئېغىرلىرىنى تەستىقلىتىش ھوقۇقى بار خەلق ھۆكۈمىتىگە تەستىقلىتىش ئارقىلىق ئىش توختىتىش، تاقىۋېتىشكە بۇيرۇلىدۇ :

( 1 ) بۇلغىما چىقىرىش ئىجازەتنامىسى ئالماي تۇرۇپ، سۇغا بۇلغىما چىقارغانلار؛

( 2 ) سۇ بۇلغىمىسىنى چىقىرىش ئۆلچىمىدىن ئاشۇرۇپ ياكى نۇقتىلىق سۇ بۇلغىمىسى چىقىرىش ئومۇمىي مىقدارىنى تىزگىنلەش كۆرسەتكۈچىدىن ئاشۇرۇپ سۇ بۇلغىمىسى چىقارغانلار؛

( 3 ) سۇ سىڭمە قۇدۇق، سۇ سىڭمە ئازگىلى، يېرىق، كاماردىن پايدىلىنىپ، ئۆز ئالدىغا سۈڭگۈچ قۇرۇپ، كۆزىتىش-ئۆلچەش سانلىق مەلۇماتلىرىنى ئۆزگەرتىۋەتكەن، ياسىۋالغان ياكى سۇ بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش ئەسلىھەلىرىنى نورمال ئىشلەتمەسلىك قاتارلىق نازارەت قىلىش-باشقۇرۇشتىن قېچىش ئۇسۇللىرى بىلەن سۇغا بۇلغىما چىقارغانلار؛

( 4 ) ئالدىن بىر تەرەپ قىلىشتا بەلگىلىمىگە ئەمەل قىلماي، يۇندىنى مەركەزلىك بىر تەرەپ قىلىش ئەسلىھەسىگە بىر تەرەپ قىلىش ھۈنەر-سەنئەت تەلىپىگە ئۇيغۇن كەلمەيدىغان سانائەت كېرەكسىز سۈيىنى قويۇپ بەرگەنلەر.

84-ماددا ئىچىدىغان سۇ مەنبەسىنى قوغداش رايونىدا بۇلغىما چىقىرىش ئېغىزى قۇرغانلارنى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى بەلگىلەنگەن مۆھلەتتە چۇۋۇۋېتىشكە بۇيرۇيدۇ، 100 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 500 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ؛
مۇددەت ئۆتسىمۇ چۇۋۇمىغانلارنى مەجبۇرىي چېقىۋېتىشكە توغرا كېلىدۇ، كېرەكلىك خىراجەتنى قانۇنغا خىلاپلىق قىلغۇچى ئۈستىگە ئالىدۇ، 500 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 1 مىليون يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ ھەمدە ئىشلەپچىقىرىشنى توختىتىپ تۈزەشكە بۇيرۇسا بولىدۇ.

ئالدىنقى تارماقتىكى بەلگىلىمىدىن باشقا، قانۇن، مەمۇرىي نىزاملار ۋە گوۋۇيۈەننىڭ مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقىنىڭ بەلگىلىمىسىگە خىلاپ ھالدا بۇلغىما چىقىرىش ئېغىزى قۇرغانلارنى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى بەلگىلەنگەن مۆھلەتتە چېقىۋېتىشكە بۇيرۇيدۇ، 20 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 100 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ؛
مۇددەت ئۆتسىمۇ چۇۋۇمىغانلارنى مەجبۇرىي چېقىۋېتىدۇ، كېرەكلىك خىراجەتنى قانۇنغا خىلاپلىق قىلغۇچى ئۈستىگە ئالىدۇ، 100 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 500 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ؛
قىلمىشى ئېغىرلىرىنى ئىشلەپچىقىرىشنى توختىتىپ تۈزەشكە بۇيرۇشقا بولىدۇ.

سۇ مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقى ياكى ۋادى باشقۇرۇش ئاپپاراتىنىڭ ماقۇللۇقىنى ئالماي تۇرۇپ، دەريا-كۆللەردە بۇلغىما چىقىرىش ئېغىزىنى يېڭىدىن سالغان، ئۆزگەرتىپ سالغان، كېڭەيتىپ سالغانلارغا ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ سۇ مەمۇرىي مەسئۇل تارماقلىرى ياكى ۋادىنى باشقۇرۇش ئاپپاراتى خىزمەت ھوقۇقىغا ئاساسەن، ئالدىنقى تارماقتىكى بەلگىلىمە بويىچە تەدبىر قوللىنىدۇ، جازا بېرىدۇ.

85-ماددا تۆۋەندىكى قىلمىشلارنىڭ بىرىنى سادىر قىلغانلارنى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى قانۇنغا خىلاپ قىلمىشىنى توختىتىشقا بۇيرۇيدۇ، بەلگىلەنگەن مۆھلەتتە تۈزەش تەدبىرى قوللىنىپ، بۇلغىنىشنى تۈگىتىدۇ، جەرىمانە قويىدۇ؛
مۇددەت ئۆتسىمۇ تۈزەش تەدبىرى قوللانمىسا، مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى تۈزەش ئىقتىدارى بار ۋاكالىتەن تۈزەشكە بېكىتسە بولىدۇ، كېرەكلىك خىراجەتنى قانۇنغا خىلاپلىق قىلغۇچى ئۈستىگە ئالىدۇ :

( 1 ) سۇغا ماي تۈرى، كىسلاتالىق سۇيۇقلۇق، ئىشقارلىق سۇيۇقلۇق قويۇپ بەرگەنلەر؛

( 2 ) سۇغا قاتتىق زەھەرلىك كېرەكسىز سۇيۇقلۇق قويۇپ بەرگەن ياكى تەركىبىدە سىماب، كادمىي، ئارسېن، خىروم، قوغۇشۇن، سىئانىدلار، سېرىق فوسفور قاتارلىق ئېرىشچان ئۆتكۈر زەھەرلىك كېرەكسىز داشقاللارنى سۇغا قويۇپ بەرگەن، تۆككەن ياكى بىۋاسىتە يەر ئاستىغا كۆمۈۋەتكەنلەر؛

( 3 ) ماي تۈرى، زەھەرلىك بۇلغىمىلارنى ساقلىغان ئاپتوموبىل ياكى قاچىنى سۇدا يۇيغان ۋە ساقلىغانلار؛

( 4 ) سۇغا سانائەت ئەخلىتى، شەھەر-بازار ئەخلىتى ياكى باشقا تاشلاندۇق چىقىرىش، تۆكۈش ياكى دەريا، كۆل، قانال، ئېرىق-ئۆستەڭ، سۇ ئامبىرىدىكى ئەڭ يۇقىرى سۇ ئورنى سىزىقىدىن تۆۋەن بولغان ساھىل، قىرغاققا قاتتىق تاشلاندۇق ياكى باشقا بۇلغىمىلارنى دۆۋىلەپ قويغان، ساقلىغانلار؛

( 5 ) رادىيوئاكتىپلىق قاتتىق تاشلاندۇق ياكى تەركىبىدە يۇقىرى رادىيوئاكتىپلىق، ئوتتۇرا رادىيوئاكتىپلىق ماددىلار بولغان كېرەكسىز سۇنى سۇغا چىقارغان، تۆككەنلەر؛

( 6 ) دۆلەتنىڭ مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىسى ياكى ئۆلچىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، سۇغا تۆۋەن رادىيوئاكتىپلىق ماددا بار كېرەكسىز سۇ، ئىسسىق كېرەكسىز سۇ ياكى كېسەللىك قوزغاتقۇچى بار پاسكىنا سۇ قويۇپ بەرگەنلەر؛

( 7 ) سۇ سىڭىش، ئېقىپ كېتىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش قاتارلىق تەدبىرلەرنى قوللانمىغان ياكى يەر ئاستى سۈيىنىڭ سۈپىتىنى كۆزىتىپ ئۆلچەش قۇدۇقى قۇرۇپ كۆزىتىپ ئۆلچىمىگەن بولسا؛

( 8 ) ماي قاچىلاش پونكىتى قاتارلىق يەر ئاستى ماي باكلىرىغا قوش قەۋەتلىك باك ئىشلەتمىگەن ياكى سۇ سىڭمەس كۆلچەك ياساش قاتارلىق باشقا ئۈنۈملۈك تەدبىرلەرنى قوللانمىغان ياكى سۇ سىڭىشتىن ساقلىنىش بويىچە كۆزىتىپ ئۆلچىمىگەن بولسا؛

( 9 ) مۇداپىئەلىنىش تەدبىرى قوللىنىشتا بەلگىلىمىگە ئەمەل قىلمىغان ياكى سىڭىپ كېتىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش تەدبىرى بولمىغان ئېرىق-ئۆستەڭ، ئازگال قاتارلىقلاردىن پايدىلىنىپ، زەھەرلىك بۇلغىما بار كېرەكسىز سۇ، كېسەللىك قوزغاتقۇچى بار پاسكىنا سۇ ياكى باشقا تاشلاندۇقلارنى توشۇغان ياكى ساقلىغانلار.

ئالدىنقى تارماقنىڭ ( 3 )، ( 4 )، ( 6 )، ( 7 )، ( 8 ) تارماقچىسىدىكى قىلمىشلارنىڭ بىرى كۆرۈلگەنلەرگە 20 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 200 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ.
ئالدىنقى تارماقنىڭ ( 1 )، ( 2 )، ( 5 )، ( 9 ) تارماقچىسىدىكى قىلمىشلارنىڭ بىرىنى سادىر قىلغانلارغا 100 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 1 مىليون يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ؛
قىلمىشى ئېغىرلىرىنى تەستىقلىتىش ھوقۇقى بار خەلق ھۆكۈمىتىگە تەستىقلىتىش ئارقىلىق ئىش توختىتىش، تاقىۋېتىشكە بۇيرۇيدۇ.

86-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، سۇ مۇھىتىنى ئېغىر بۇلغىغان ئۈسكۈنىلەرنى ئىشلەپچىقارغان، ساتقان، ئىمپورت قىلغان ياكى ئىشلەتكەنلەر ياكى ئىشلىتىش مەنئى قىلىنغان سۇ مۇھىتىنى ئېغىر بۇلغايدىغان ھۈنەر-سەنئەت تىزىملىكىگە كىرگۈزۈلگەن ھۈنەر-سەنئەتنى ئىشلەتكەنلەر
ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ ئىقتىسادنى ئۇنىۋېرسال ماكرولۇق تەڭشەش-تىزگىنلەش تارمىقى تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ، 50 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 200 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ؛
قىلمىشى ئېغىرلىرىغا ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ ئىقتىسادنى ئۇنىۋېرسال ماكرولۇق تەڭشەش-تىزگىنلەش تارمىقى پىكىر بېرىپ، شۇ دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ ئىشنى توختىتىش، تاقىۋېتىشكە بۇيرۇشىغا يوللايدۇ.

87-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، دۆلەتنىڭ كەسىپ سىياسىتىگە ئۇيغۇن كەلمەيدىغان كىچىك تىپتىكى قەغەز ياساش، خۇرۇم ياساش، گۈل بېسىش-بوياش، بوياش، كوكس كۆيدۈرۈش، گۈڭگۈرت تاۋلاش، ئارسېن تاۋلاش، سىماب تاۋلاش، نېفىت ئايرىش، ئېلېكتىر بىلەن ھەل بېرىش، دېھقانچىلىق دورىلىرى، تاشپاختا، سېمونت، ئەينەك، پولات-تۆمۈر، ئوت ئېلېكتىر شۇنىڭدەك سۇ مۇھىتىنى ئېغىر بۇلغايدىغان باشقا ئىشلەپچىقىرىش تۈرلىرىنى قۇرغانلار
تۇرۇشلۇق جايدىكى شەھەرلىك، ناھىيەلىك خەلق ھۆكۈمىتى تاقىۋېتىشكە بۇيرۇيدۇ.

88-ماددا شەھەر-بازارلاردىكى يۇندىنى مەركەزلىك بىر تەرەپ قىلىش ئەسلىھەلىرىنى باشقۇرغۇچى ئورۇن ياكى يۇندىنى بىر تەرەپ قىلغۇچى ئورۇنلار بىر تەرەپ قىلىپ بىر تەرەپ قىلغاندىن كېيىنكى يۇندى دۆلەت ئۆلچىمىگە ئۇيغۇن كەلمىگەن ياكى يۇندىنىڭ كەتكەن يېرى قاتارلىقلارنى خاتىرىلىمىگەن بولسا، شەھەر-بازار يۇندى چىقىرىش مەسئۇل تارمىقى بەلگىلەنگەن مۆھلەتتە تۈزەش تەدبىرى قوللىنىشقا بۇيرۇيدۇ، ئاگاھلاندۇرۇش بېرىدۇ؛
ئېغىر ئاقىۋەت پەيدا قىلغانلارغا 100 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 200 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ؛
مۇددەت ئۆتسىمۇ تۈزەش تەدبىرى قوللانمىسا، شەھەر-بازاردىكى سۇ چىقىرىۋېتىش مەسئۇل تارمىقى تۈزەش ئىقتىدارىغا ئىگە ۋاكالىتەن تۈزەشكە بېكىتسە بولىدۇ، كېرەكلىك خىراجەتنى قانۇنغا خىلاپلىق قىلغۇچى ئۈستىگە ئالىدۇ.

89-ماددا پاراخوتلارغا مۇناسىپ بۇلغىنىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش ئۈسكۈنىسى ۋە ئۈسكۈنىسى سەپلەنمىگەن ياكى سۇ رايونى مۇھىتىنىڭ بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئالىدىغان قانۇنلۇق، ئۈنۈملۈك گۇۋاھنامە ۋە ھۆججەت ئالمىغان بولسا، دېڭىز ئىشلىرىنى باشقۇرۇش ئاپپاراتى، بېلىقچىلىق مەسئۇل تارمىقى مەسئۇلىيىتى ۋە ئىش تەقسىماتى بويىچە بەلگىلەنگەن مۆھلەتتە تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ، 2000 يۈەندىن يۇقىرى، 20 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ؛
مۇددەت ئۆتسىمۇ تۈزەتمىگەنلەر پاراخوتلارنى ۋاقىتلىق توختىتىشقا بۇيرۇيدۇ.

كېمە-پاراخوتلاردىن بۇلغىما چىقىرىشقا چېتىلىدىغان مەشغۇلات قىلغاندا مەشغۇلات قائىدىسىگە رىئايە قىلمىغان ياكى مۇناسىپ خاتىرىگە ئەينەن خاتىرىلىمىگەنلەرنى دېڭىز ئىشلىرىنى باشقۇرۇش ئاپپاراتى، بېلىقچىلىق مەسئۇل تارمىقى مەسئۇلىيىتىدىكى ئىش تەقسىماتى بويىچە تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ، 2000 يۈەندىن يۇقىرى، 20 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ.

90-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، تۆۋەندىكى قىلمىشلارنىڭ بىرىنى سادىر قىلغانلارنى دېڭىز ئىشلىرىنى باشقۇرۇش ئاپپاراتى، بېلىقچىلىق مەسئۇل تارمىقى مەسئۇلىيىتى ۋە ئىش تەقسىماتى بويىچە قانۇنغا خىلاپ قىلمىشىنى توختىتىشقا بۇيرۇيدۇ، 10 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 100 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ؛
سۇنىڭ بۇلغىنىشىنى كەلتۈرۈپ چىقارغانلار بەلگىلەنگەن مۆھلەتتە تۈزەش تەدبىرى قوللىنىپ، بۇلغىنىشنى تۈگىتىشكە بۇيرۇلىدۇ، 20 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 200 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ؛
مۇددەت ئۆتسىمۇ ئىدارە قىلىش تەدبىرى قوللانمىسا، دېڭىز ئىشلىرىنى باشقۇرۇش ئاپپاراتى، بېلىقچىلىق مەسئۇل تارمىقى مەسئۇلىيىتى ۋە ئىش تەقسىماتى بويىچە ئىدارە قىلىش ئىقتىدارى بار ئورۇننى ۋاكالىتەن ئىدارە قىلىشقا بەلگىلەپ بەرسە بولىدۇ، كېرەكلىك خىراجەتنى كېمە-پاراخوت ئۈستىگە ئالىدۇ :

( 1 ) كېمە ئەخلىتىنى سۇغا تۆككەن ياكى كېمە-پاراخوتنىڭ قالدۇق مېيى، كېرەكسىز مېيىنى قويۇپ بەرگەنلەر؛

( 2 ) كېمە-پاراخوتلار مەشغۇلات ئورنى دېڭىز ئىشلىرىنى باشقۇرۇش ئاپپاراتىنىڭ تەستىقىنى ئالماي تۇرۇپ پارچە سۇيۇقلۇقتىن بۇلغىنىشقا زىيىنى بار ماللارنى توشۇش مەشغۇلاتى قىلسا؛

( 3 ) كېمە-پاراخوتلار ۋە مۇناسىۋەتلىك مەشغۇلات ئورۇنلىرى بۇلغىنىش خەۋپ-خەتىرى بار مەشغۇلات پائالىيىتى بىلەن شۇغۇللىنىشتا بەلگىلىمىگە ئەمەل قىلماي بۇلغىنىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش تەدبىرى قوللانمىغانلار؛

( 4 ) كېمە-پاراخوتلارنى ساھىلنى بۆسۈپ ئۆتۈش ئۇسۇلى بىلەن چۇۋۇغانلار؛

( 5 ) جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ ئىچكى دەرياسىغا كىرگەن خەلقئارا ئاۋىياتسىيە لىنىيەسىدىكى پاراخوتلاردىن بەلگىلىمىگە ئۇيغۇن كەلمەيدىغان پاراخوتلارنى قويۇپ بېرىپ سۇ باستۇرغانلار.

91-ماددا تۆۋەندىكى قىلمىشلارنىڭ بىرىنى سادىر قىلغانلارنى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى قانۇنغا خىلاپ قىلمىشىنى توختىتىشقا بۇيرۇيدۇ، 100 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 500 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ؛
ھەمدە تەستىقلىتىش ھوقۇقى بار خەلق ھۆكۈمىتىگە تەستىقلىتىپ، چېقىۋېتىشكە ياكى تاقىۋېتىشكە بۇيرۇلىدۇ :

( 1 ) ئىچىدىغان سۇ مەنبەسىنى 1-دەرىجىلىك قوغداش رايونىدا سۇ بىلەن تەمىنلەش ئەسلىھەلىرى ۋە سۇ مەنبەسىنى قوغداش بىلەن مۇناسىۋەتسىز قۇرۇلۇش تۈرلىرىنى يېڭىدىن قۇرغان، ئۆزگەرتىپ قۇرغان، كېڭەيتكەنلەر؛

( 2 ) ئىچىدىغان سۇ مەنبەسىنى 2-دەرىجىلىك قوغداش رايونىدا بۇلغىما چىقىرىش قۇرۇلۇش تۈرىنى يېڭىدىن قۇرغان، ئۆزگەرتىپ قۇرغان، كېڭەيتىپ قۇرغانلار؛

( 3 ) ئىچىدىغان سۇ مەنبەسى-جۇڭغار مۇھاپىزەت رايونىدا سۇنى بۇلغىشى ئېغىر بولغان قۇرۇلۇش تۈرلىرىنى يېڭىدىن قۇرغان، كېڭەيتكەن ياكى قۇرۇلۇش تۈرىنى ئۆزگەرتىپ بۇلغىما چىقىرىش مىقدارىنى ئاشۇرغانلار.

ئىچىدىغان سۇ مەنبەسىنى 1-دەرىجىلىك قوغداش رايونىدا تور ساندۇقى باقمىچىلىقى بىلەن شۇغۇللانغان ياكى ساياھەت قىلىش، بېلىق تۇتۇش ياكى ئىچىدىغان سۇنى بۇلغاش ئېھتىمالى بولغان باشقا پائالىيەتلەر بىلەن شۇغۇللانغانلارنى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرىنىڭ مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى قانۇنغا خىلاپ قىلمىشىنى توختىتىشقا بۇيرۇيدۇ، 20 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 100 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ.
شەخسلەر ئىچىدىغان سۇ مەنبەسىنى 1-دەرىجىلىك قوغداش رايونىدا سۇ ئۈزسە، بېلىق تۇتسا ياكى ئىچىدىغان سۇنى بۇلغاش ئېھتىمالى بولغان باشقا پائالىيەتلەر بىلەن شۇغۇللانسا، ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى قانۇنغا خىلاپ قىلمىشىنى توختىتىشقا بۇيرۇيدۇ، 500 يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويسا بولىدۇ.

92-ماددا ئىچىدىغان سۇ بىلەن تەمىنلىگۈچى ئورۇنلاردىن تەمىنلىنىدىغان سۇ سۈپىتى دۆلەتنىڭ بەلگىلەنگەن ئۆلچىمىگە ئۇيغۇن كەلمىسە، شۇ جايدىكى شەھەرلىك، ناھىيە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ سۇ بىلەن تەمىنلەشكە مەسئۇل تارمىقى تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ، 20 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 200 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ؛
قىلمىشى ئېغىرلىرىنى تەستىقلىتىش ھوقۇقى بار خەلق ھۆكۈمىتىگە تەستىقلىتىش ئارقىلىق ئىش توختىتىپ تەرتىپكە سېلىشقا بۇيرۇسا بولىدۇ؛
بىۋاسىتە جاۋابكار مەسئۇل خادىم ۋە باشقا بىۋاسىتە جاۋابكارلارغا قانۇن بويىچە چارە كۆرۈلىدۇ.

93-ماددا كارخانا، كەسپىي ئورۇنلاردىن تۆۋەندىكى قىلمىشلارنىڭ بىرىنى سادىر قىلغانلارنى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ؛
قىلمىشى ئېغىرلىرىغا 20 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 100 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ :

( 1 ) سۇ بۇلغىنىش ھادىسىسىگە جىددىي تاقابىل تۇرۇش لايىھەسىنى بەلگىلىمىگە ئەمەل قىلمىغانلار؛

( 2 ) سۇ بۇلغىنىش ھادىسىسى يۈز بەرگەندىن كېيىن، سۇ بۇلغىنىش ھادىسىسىگە جىددىي تاقابىل تۇرۇش لايىھەسىنى ۋاقتىدا قوزغاتماي، مۇناسىۋەتلىك جىددىي تاقابىل تۇرۇش تەدبىرى قوللانمىغانلار.

94-ماددا كارخانا، كەسپىي ئورۇنلاردىن مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، سۇ بۇلغىنىش ھادىسىسى پەيدا قىلغانلىرىغا قانۇن بويىچە تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالغانلىرىنى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى مۇشۇ ماددىنىڭ 2-تارمىقىدىكى بەلگىلىمە بويىچە جەرىمانە قويىدۇ، بەلگىلەنگەن مۆھلەتتە تۈزەش تەدبىرى قوللىنىپ، بۇلغىنىشنى تۈگىتىشكە بۇيرۇيدۇ؛
تۈزەش تەدبىرى قوللىنىشتا تەلەپ بويىچە ئىش كۆرمىگەن ياكى تۈزەش ئىقتىدارىنى ھازىرلىمىغان بولسا، مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى تۈزەش ئىقتىدارى بار ئورۇننى ۋاكالىتەن تۈزەشكە بەلگىلەپ بېرىدۇ، كېرەكلىك خىراجەتنى قانۇنغا خىلاپلىق قىلغۇچى ئۈستىگە ئالىدۇ؛
ئېغىر ياكى پەۋقۇلئاددە زور سۇ بۇلغىنىش ھادىسىسى پەيدا قىلغانلارنى تەستىقلاش ھوقۇقى بار خەلق ھۆكۈمىتىگە تەستىقلىتىپ، تاقىۋېتىشكە بۇيرۇسىمۇ بولىدۇ؛
بىۋاسىتە جاۋابكار مەسئۇل خادىمغا ۋە باشقا بىۋاسىتە جاۋابكارلارغا ئالدىنقى يىلى شۇ ئورۇندىن ئالغان كىرىمنىڭ% 50 تىن تۆۋەن جەرىمانىسى قويۇلسا بولىدۇ؛
«جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ مۇھىت ئاسراش قانۇنى»نىڭ 63-ماددىسىدا بەلگىلەنگەن قانۇنغا خىلاپ ھالدا سۇ بۇلغىمىسى چىقىرىش قاتارلىق قىلمىشلارنىڭ بىرى بولسىمۇ جىنايەت شەكىللەندۈرمىگەنلىرىگە جامائەت خەۋپسىزلىكى ئورگىنى بىۋاسىتە جاۋابكار مەسئۇل خادىم ۋە باشقا بىۋاسىتە جاۋابكارلارغا 10 كۈندىن يۇقىرى، 15 كۈندىن تۆۋەن توختىتىپ قويۇش جازاسى بېرىدۇ؛
قىلمىشى يېنىكرەك بولغانلارغا بەش كۈندىن يۇقىرى، 10 كۈندىن تۆۋەن توختىتىپ قويۇش جازاسى بېرىلىدۇ.

ئادەتتىكىچە ياكى بىرقەدەر زور سۇ بۇلغىنىش ھادىسىسى پەيدا قىلغانلارغا سۇ بۇلغىنىش ھادىسىسى كەلتۈرۈپ چىقارغان بىۋاسىتە زىياننىڭ% 20 ى بويىچە جەرىمانە قويۇلىدۇ؛
ئېغىر ياكى پەۋقۇلئاددە زور سۇ بۇلغىنىش ھادىسىسى پەيدا قىلغانلارغا سۇ بۇلغىنىش ھادىسىسى كەلتۈرۈپ چىقارغان بىۋاسىتە زىياننىڭ% 30 ى بويىچە جەرىمانە قويۇلىدۇ.

بېلىقچىلىق بۇلغىنىش ھادىسىسى ياكى بېلىقچىلىق كېمە-پاراخوتى سۇ بۇلغىنىش ھادىسىسى پەيدا قىلغانلارغا بېلىقچىلىق مەسئۇل تارمىقى جازا بېرىدۇ؛
باشقا پاراخوتلار سۇ بۇلغىنىش ھادىسىسى پەيدا قىلسا، دېڭىز ئىشلىرىنى باشقۇرۇش ئاپپاراتى جازالايدۇ.

95-ماددا كارخانا، كەسپىي ئورۇنلار ۋە باشقا ئىشلەپچىقىرىش تىجارەتچىلىرى قانۇنغا خىلاپ ھالدا سۇ بۇلغىمىسى چىقىرىپ، جەرىمانە جازاسى بېرىپ، تۈزىتىشكە بۇيرۇلغان بولسا، قانۇن بويىچە جازا قارارى چىقارغان مەمۇرىي ئورگان قايتا تەكشۈرۈشكە تەشكىللىشى، ئۇلارنىڭ قانۇنغا خىلاپ ھالدا داۋاملىق سۇ بۇلغىمىسى چىقارغانلىقى ياكى قايتا تەكشۈرۈشنى رەت قىلغانلىقى، توسقۇنلۇق قىلغانلىقىنى بايقىسا، «جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ مۇھىت ئاسراش قانۇنى»دىكى بەلگىلىمە بويىچە ئۇدا جازا بېرىدۇ.

96-ماددا سۇ بۇلغىنىشى سەۋەبىدىن زىيانغا ئۇچرىغان توختاملاشقۇچىلار بۇلغىما چىقارغۇچى تەرەپتىن خەۋپنى تۈگىتىش ۋە زىياننى تۆلەشنى تەلەپ قىلىشقا ھوقۇقلۇق.

تاقابىل تۇرغىلى بولمايدىغان ئەھۋال تۈپەيلىدىن سۇ بۇلغىنىشقا زىيان يەتسە، بۇلغىما چىقارغۇچى تەرەپ تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالمايدۇ؛
قانۇندا ئايرىم بەلگىلەنگەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

سۇ بۇلغىنىش زىيىنىنى زىيانلانغۇچى قەستەن پەيدا قىلغان بولسا، بۇلغىما چىقارغۇچى تەرەپ تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالمايدۇ.
سۇ بۇلغىنىش زىيىنىنى زىيانلانغۇچى ئېغىر سەۋەنلىك بىلەن پەيدا قىلغان بولسا، بۇلغىما چىقارغۇچى تەرەپنىڭ تۆلەم جاۋابكارلىقىنى يېنىكلىتىشكە بولىدۇ.

سۇ بۇلغىنىش زىيىنىنى 3-كىشى پەيدا قىلغان بولسا، بۇلغىما چىقارغۇچى تەرەپ تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالغاندىن كېيىن، 3-كىشىدىن تۆلىتىۋېلىشقا ھوقۇقلۇق.

97-ماددا سۇ بۇلغىنىشتىن كېلىپ چىققان زىياننى تۆلەش جاۋابكارلىقى ۋە تۆلەم سوممىسى ماجىراسىنى توختاملاشقۇچىلارنىڭ تەلىپىگە ئاساسەن، مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى ياكى دېڭىز ئىشلىرىنى باشقۇرۇش ئاپپاراتى، بېلىقچىلىق مەسئۇل تارمىقى مەسئۇلىيىتىدىكى ئىش تەقسىماتى بويىچە مۇرەسسە قىلىپ بىر تەرەپ قىلسا بولىدۇ؛
مۇرەسسە ئۈنۈم بەرمىسە، دەۋالاشقۇچىلار خەلق سوت مەھكىمىسىگە دەۋا قىلسا بولىدۇ.
دەۋالاشقۇچىلار خەلق سوت مەھكىمىسىگە بىۋاسىتە دەۋا قىلسىمۇ بولىدۇ.

98-ماددا سۇ بۇلغىنىشتىن بولغان زىياننى تۆلەش دەۋاسىدا بۇلغىما چىقارغۇچى تەرەپ قانۇندا بەلگىلەنگەن جاۋابكارلىقتىن كەچۈرۈم قىلىش سەۋەبى ۋە ھەرىكىتى بىلەن زىيان نەتىجىسى ئوتتۇرىسىدا سەۋەب-نەتىجە مۇناسىۋىتى يوقلۇقى ھەققىدە دەلىل-ئىسپات كۆرسىتىش جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالىدۇ.

99-ماددا سۇ بۇلغىنىشى سەۋەبىدىن زىيانغا ئۇچرىغانلارنىڭ سانى كۆپ بولسا، دەۋالاشقۇچىلار قانۇن بويىچە ۋەكىل كۆرسىتىپ ئورتاق دەۋا قىلسا بولىدۇ.

مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى ۋە مۇناسىۋەتلىك ئىجتىمائىي تەشكىلاتلار سۇ بۇلغىنىش سەۋەبىدىن زىيانغا ئۇچرىغان دەۋالاشقۇچىلارنىڭ خەلق سوت مەھكىمىسىگە دەۋا قىلىشىنى قانۇن بويىچە قوللىسا بولىدۇ.

دۆلەت قانۇن مۇلازىمەت ئاپپاراتلىرى ۋە ئادۋوكاتلارنىڭ سۇ بۇلغىنىش زىيىنى دەۋاسىدىكى زىيانلانغۇچىغا قانۇن ياردىمى بېرىشىگە ئىلھام بېرىدۇ.

100-ماددا سۇ بۇلغىنىشتىن بولغان زىياننى تۆلەش جاۋابكارلىقى ۋە تۆلەم سوممىسى ماجىراسى ئۈستىدە، ئالاقىدارلار مۇھىت كۆزىتىش ئاپپاراتىغا كۆزىتىش-ئۆلچەش سانلىق مەلۇماتى بېرىشنى ھاۋالە قىلسا بولىدۇ.
مۇھىت كۆزىتىپ ئۆلچەش ئاپپاراتى ھاۋالىنى قوبۇل قىلىپ، مۇناسىۋەتلىك كۆزىتىپ ئۆلچەش سانلىق مەلۇماتلىرىنى ئەينەن تەمىنلىشى كېرەك.

101-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ جىنايەت شەكىللەندۈرگەنلەر قانۇن بويىچە جىنايى جاۋابكارلىققا تارتىلىدۇ.

8-باب قوشۇمچە پىرىنسىپ

102-ماددا بۇ قانۇندا تۆۋەندىكى سۆزلەرنىڭ مەنىسى :

( 1 ) سۇنىڭ بۇلغىنىشى مەلۇم ماددىنىڭ ئارىلىشىشى بىلەن سۇنىڭ خىمىيەلىك، فىزىكىلىق، بىيو ياكى رادىيوئاكتىپلىق قاتارلىق جەھەتلەردىكى ئالاھىدىلىكىنىڭ ئۆزگىرىپ، سۇدىن ئۈنۈملۈك پايدىلىنىشقا تەسىر يەتكۈزۈپ، تەن ساغلاملىقىغا زىيان يەتكۈزۈپ ياكى ئېكولوگىيەلىك مۇھىتنى بۇزۇپ، سۇ سۈپىتىنىڭ ناچارلىشىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدىغان ھادىسىنى كۆرسىتىدۇ.

( 2 ) سۇ بۇلغىمىسى سۇغا بىۋاسىتە ياكى ۋاسىتىلىك قويۇپ بېرىلىدىغان، سۇنىڭ بۇلغىنىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدىغان ماددىنى كۆرسىتىدۇ.

( 3 ) زەھەرلىك بۇلغىمىلار جانلىقلار تەرىپىدىن بىۋاسىتە ياكى ۋاسىتىلىك قوبۇل قىلىنغاندىن كېيىن، شۇ جانلىق ياكى ئۇنىڭ ئەۋلادلىرىدا كېسەل پەيدا بولۇش، ھەرىكىتى نورمالسىز بولۇش، ئىرسىيەتلىك ئۆزگىرىش، فىزىيولوگىيەلىك ئىقتىدارى نورمالسىزلىنىش، ئورگانىزمنىڭ شەكلى ئۆزگىرىش ياكى ئۆلۈپ كېتىشنى كەلتۈرۈپ چىقىرىش ئېھتىمالى بولغان بۇلغىمىلارنى كۆرسىتىدۇ.

( 4 ) لاي-لاتقا پاسكىنا سۇنى بىر تەرەپ قىلىش جەريانىدا ھاسىل بولغان يېرىم قاتتىق ياكى قاتتىق ماددىلارنى كۆرسىتىدۇ.

( 5 ) بېلىقچىلىقتىكى سۇ − بېلىق، راك تۈرلىرىنىڭ تۇخۇم تۇغۇش مەيدانى، يەم بېرىش مەيدانى، قىشتىن ئۆتۈش مەيدانى، يۆتكىلىش يولى ۋە بېلىق، راك، قۇلۇلە، يۈسۈن تۈرىدىكىلەرنىڭ باقمىچىلىق مەيدانلىرىدىكى سۇنى كۆرسىتىدۇ.

103-ماددا بۇ قانۇن 2008-يىل 6-ئاينىڭ 1-كۈنىدىن باشلاپ يولغا قويۇلىدۇ.