( 1992-يىل 11-ئاينىڭ 7-كۈنى 7-نۆۋەتلىك مەملىكەتلىك خەلق قۇرۇلتىيى دائىمىي كومىتېتىنىڭ 28-يىغىنىدا ماقۇللاندى )

مۇندەرىجە

1-باب ئومۇمىي پىرىنسىپ

2-باب كېمە-پاراخوت

1-پاراگراف پاراخوتلارنىڭ ئىگىدارلىق ھوقۇقى

2-پاراگراف كېمە-پاراخوتلارنىڭ رەنە ھوقۇقى

3-پاراگراف پاراخوتنىڭ ئىمتىياز ھوقۇقى

3-باب كېمە خادىملىرى

1-پاراگراف ئادەتتىكى بەلگىلىمە

2-پاراگراف كاپىتان

4-باب دېڭىز يۈك تىرانسپورت توختامى

1-پاراگراف ئادەتتىكى بەلگىلىمە

2-پاراگراف توشۇغۇچىنىڭ جاۋابكارلىقى

3-پاراگراف توشۇتقۇچىنىڭ مەسئۇلىيىتى

4-پاراگراف تىرانسپورت تالونلىرى

5-پاراگراف مال تاپشۇرۇش

6-پاراگراف توختامنى بىكار قىلىش

7-پاراگراف كېمە ئىجارە ئېلىش توختامىدىكى ئالاھىدە بەلگىلىمە

8-پاراگراف كۆپ ۋاسىتىلىك ئۇلاپ توشۇش توختامىنىڭ ئالاھىدە بەلگىلىمىسى

5-باب دېڭىزدا يولۇچى توشۇش توختامى

6-باب كېمە-پاراخوت ئىجارە توختامى

1-پاراگراف ئادەتتىكى بەلگىلىمە

2-پاراگراف قەرەللىك كېمە ئىجارە ئېلىش توختامى

3-پاراگراف ئوپتىك كېمە ئىجارە توختامى

7-باب دېڭىزدا سۆرەش توختامى

8-باب پاراخوتلارنىڭ سوقۇلۇشى

9-باب دېڭىزدا ھادىسىگە ئۇچرىغانلارنى قۇتقۇزۇش

10-باب ئورتاق دېڭىز زىيىنى

11-باب دېڭىز ئىشلىرى تۆلەم جاۋابكارلىقىغا چەك قويۇش

12-باب دېڭىز ئۈستى سۇغۇرتا توختامى

1-پاراگراف ئادەتتىكى بەلگىلىمە

2-پاراگراف توختامنى تۈزۈش، بىكار قىلىش ۋە ئۆتۈنۈپ بېرىش

3-پاراگراف سۇغۇرتىلانغۇچىنىڭ مەجبۇرىيىتى

4-پاراگراف سۇغۇرتىچىنىڭ جاۋابكارلىقى

5-پاراگراف سۇغۇرتا نىشانىدىكى زىيان ۋە ھاۋالىلىك چىقىم

6-پاراگراف سۇغۇرتا تۆلىمىنى بېرىش

13-باب ۋاقىت چېكى

14-باب چەت ئەلگە چېتىشلىق مۇناسىۋەتكە دائىر قانۇنلارنى تەتبىقلاش

15-باب قوشۇمچە پىرىنسىپ

1-باب ئومۇمىي پىرىنسىپ

1-ماددا بۇ قانۇن دېڭىز تىرانسپورت مۇناسىۋىتى، كېمە-پاراخوت مۇناسىۋىتىنى تەڭشەش، توختاملاشقۇچىلارنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىنى قوغداش، دېڭىز تىرانسپورتى ۋە ئىقتىسادىي سودىنىڭ تەرەققىياتىنى ئىلگىرى سۈرۈش مەقسىتىدە چىقىرىلدى.

2-ماددا بۇ قانۇندا ئېيتىلغان دېڭىز تىرانسپورتى دېڭىز يۈك تىرانسپورتى ۋە دېڭىز يولۇچى تىرانسپورتىنى، جۈملىدىن دېڭىز-دەريا ئوتتۇرىسىدىكى، دەريا-دېڭىز ئارىسىدىكى بىۋاسىتە تىرانسپورتنى كۆرسىتىدۇ.

بۇ قانۇننىڭ 4-بابىدىكى دېڭىز ئۈستى يۈك تىرانسپورت توختامىدىكى بەلگىلىمىلەر جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ پورتلار ئارىسىدىكى دېڭىز ئۈستى يۈك تىرانسپورتىغا تەتبىقلانمايدۇ.

3-ماددا بۇ قانۇندا ئېيتىلغان كېمە-پاراخوت دېڭىز كېمىسى ۋە باشقا دېڭىزدىكى كۆچمە قۇرۇلمىنى كۆرسىتىدۇ، لېكىن ھەربىي ئىشلارغا، ھۆكۈمەت ئىشلىرىغا ئىشلىتىلىدىغان كېمە-پاراخوت ۋە 20 ئومۇمىي تونناژلىقتىن تۆۋەن كىچىك كېمە-پاراخوتلار بۇنىڭ سىرتىدا.

ئالدىنقى تارماقتا ئېيتىلغان كېمە كېمە-پاراخوت تەۋەلىك سايمانلىرىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.

4-ماددا جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ پورتلار ئارا دېڭىز تىرانسپورتى ۋە سۆرەشنى جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ دۆلەت بايرىقى ئېسىلغان كېمە-پاراخوتلار باشقۇرىدۇ.
لېكىن، قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردا ئايرىم بەلگىلەنگەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

گوۋۇيۈەننىڭ قاتناش مەسئۇل تارمىقىنىڭ تەستىقىسىز ئەھۋالدا، چەت ئەل تەۋەلىكىدىكى پاراخوتلار جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ پورتلار ئارا دېڭىز تىرانسپورتى ۋە سۆرەش تىجارىتى بىلەن شۇغۇللانسا بولمايدۇ.

5-ماددا كېمە-پاراخوتلار قانۇن بويىچە تىزىمغا ئېلىنىپ جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ دۆلەت تەۋەلىكىگە ئۆتكەندىن كېيىن، جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ پارتىيە بايرىقىنى ئېسىپ يۈرۈشكە ھوقۇقلۇق.

پاراخوتلاردىن جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ دۆلەت بايرىقىنى قانۇنسىز ئېسىپ يۈرگەنلىرىنى ئالاقىدار ئورگان توسىدۇ، جەرىمانە قويىدۇ.

6-ماددا دېڭىز تىرانسپورتىنى گوۋۇيۈەننىڭ قاتناش مەسئۇل تارمىقى بىرتۇتاش باشقۇرىدۇ، كونكرېت چارىسىنى گوۋۇيۈەننىڭ قاتناش مەسئۇل تارماق تۈزۈپ، گوۋۇيۈەنگە تەستىقلاتقاندىن كېيىن يولغا قويىدۇ.

2-باب كېمە-پاراخوت

1-پاراگراف پاراخوتلارنىڭ ئىگىدارلىق ھوقۇقى

7-ماددا پاراخوتنىڭ ئىگىدارلىق ھوقۇقى كېمە ئىگىسىنىڭ ئۆز پاراخوتىنى قانۇن بويىچە ئىگىلەش، ئىشلىتىش، مەنپەئەتلىنىش ۋە بىر تەرەپ قىلىش ھوقۇقىغا ئىگە ئىكەنلىكىنى كۆرسىتىدۇ.

8-ماددا دۆلەت ئىگىدارلىقىدىكى كېمە-پاراخوتلارنى دۆلەت قانۇنىي ئىگە سالاھىيىتىگە ئىگە ئومۇمىي خەلق مۈلۈكچىلىكىدىكى كارخانىغا تىجارەت قىلىپ باشقۇرىدىغان بولسا، مۇشۇ قانۇندىكى كېمە ئىگىدارلىرىنىڭ بەلگىلىمىسى شۇ قانۇنىي ئىگىگە تەتبىقلىنىدۇ.

9-ماددا كېمە-پاراخوتنىڭ ئىگىدارلىق ھوقۇقىغا ئېرىشىش، ئۇنى ئۆتۈنۈپ بېرىش ۋە يوقىتىشتا، كېمە-پاراخوتنى تىزىملاش ئورگىنىغا تىزىملىتىش كېرەك؛
تىزىملاتمىغانلار 3-كىشى بىلەن قارشىلاشسا بولمايدۇ.

كېمە-پاراخوتنىڭ ئىگىدارلىق ھوقۇقىنى ئۆتۈنۈپ بېرىشتە، يازما توختام ئىمزالاش كېرەك.

10-ماددا كېمىگە ئىككىدىن ئارتۇق قانۇنىي ئىگە ياكى شەخس ئورتاق ئىگىدارلىق قىلىشتا، كېمىنى تىزىملاش ئورگىنىغا تىزىملىتىش كېرەك؛
تىزىملاتمىغانلار 3-كىشى بىلەن قارشىلاشسا بولمايدۇ.

2-پاراگراف كېمە-پاراخوتلارنىڭ رەنە ھوقۇقى

11-ماددا كېمە-پاراخوت رەنە ھوقۇقى رەنە ئالغۇچىنىڭ رەنە قويغۇچىغا بەرگەن قەرز كېپىللىكى قىلىنغان كېمىنى كۆرسىتىدۇ، رەنە قويغۇچى قەرز مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلمىغاندا، قانۇن بويىچە كىمئارتۇق قىلىپ سېتىشقا بولىدىغان، ساتقان پۇلدىن ئالدىن تۆلىتىۋالىدىغان ھوقۇقنى كۆرسىتىدۇ.

12-ماددا كېمە-پاراخوت ئىگىدارى ياكى كېمە ئىگىدارى ھوقۇق بەرگەن كىشى كېمە-پاراخوت رەنە ھوقۇقىنى بېكىتسە بولىدۇ.

كېمە-پاراخوت رەنە ھوقۇقىنى بېكىتىشتە، يازما توختام ئىمزالاش كېرەك.

13-ماددا پاراخوتنىڭ رەنە ھوقۇقىنى بېكىتىشتە، رەنە ئالغۇچى بىلەن رەنە قويغۇچى بىرلىكتە پاراخوتنى تىزىملاش ئورگىنىغا رەنە ھوقۇقىنى تىزىملىتىدۇ؛
تىزىملاتمىغانلار 3-كىشى بىلەن قارشىلاشسا بولمايدۇ.

كېمە-پاراخوتنى رەنە ھوقۇقىنى تىزىملاش تۆۋەندىكى ئاساسلىق تۈرلەرنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ :

( 1 ) پاراخوتنى رەنە ئالغۇچى ۋە رەنە قويغۇچىنىڭ ئىسىم-فامىلىسى ياكى نامى، ئادرېسى؛

( 2 ) رەنە قويۇلغان پاراخوتنىڭ نامى، دۆلەت تەۋەلىكى، پاراخوت ئىگىدارلىق ھوقۇقى گۇۋاھنامىسىنى تارقاتقان ئورگان ۋە گۇۋاھنامە نومۇرى؛

( 3 ) كېپىللىك قىلىنغان ھەقدارلىق سوممىسى، پايدا نىسبىتى، تۆلىتىۋېلىش مۇددىتى.

كېمە-پاراخوتلارنى رەنە ئېلىش ھوقۇقىنى تىزىملاش ئەھۋالىنى ئاممىنىڭ سۈرۈشتۈرۈشىگە رۇخسەت قىلىنىدۇ.

14-ماددا ياسىلىۋاتقان كېمە-پاراخوتلارنىڭ رەنە ھوقۇقىنى بېكىتىشكە بولىدۇ.

ياسىلىۋاتقان كېمە-پاراخوتلارنى رەنە ھوقۇقىنى تىزىملىتىشتا، كېمە-پاراخوتنى تىزىملاش ئورگىنىغا كېمە ياساش توختامىنىمۇ تاپشۇرۇشى كېرەك.

15-ماددا رەنە قويغۇچى رەنە قويۇلغان كېمە-پاراخوتنى سۇغۇرتىلىشى كېرەك، توختامدا ئايرىم پۈتۈشكەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا؛
سۇغۇرتىلانمىغان بولسا، رەنە ئالغۇچى شۇ پاراخوتنى سۇغۇرتىلاشقا ھوقۇقلۇق، سۇغۇرتا ھەققىنى رەنە قويغۇچى ئۈستىگە ئالىدۇ.

16-ماددا كېمىگە ئورتاق ئىگىدارلىق قىلغۇچىلار ئورتاق ئىگىدارلىقتىكى كېمە-پاراخوتنى رەنە قويۇشتا، ئۈچتىن ئىككى قىسىمدىن ئارتۇق ئۈلۈشكە ئىگە ئورتاق ئىگىدارلىق قىلغۇچىلارنىڭ ماقۇللۇقىنى ئېلىشى كېرەك، ئورتاق ئىگىدارلىق قىلغۇچىلار ئايرىم پۈتۈشكەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

كېمىگە ئورتاق ئىگىدارلىق قىلغۇچى بەلگىلىگەن رەنە ھوقۇقى كېمىنىڭ ئورتاق ئىگىدارلىق ھوقۇقىنى بۆلۈش سەۋەبىدىن تەسىرگە ئۇچرىمايدۇ.

17-ماددا رەنە قويغۇچى كېمىنىڭ رەنە ھوقۇقى بېكىتىلگەندىن كېيىن، رەنە ئالغۇچىنىڭ ماقۇللۇقىنى ئالماي تۇرۇپ، رەنە قويۇلغان كېمىنى باشقىلارغا ئۆتۈنۈپ بەرسە بولمايدۇ.

18-ماددا رەنە ئالغۇچى رەنە كېمە-پاراخوت كېپىللىك بەرگەن ھەقدارلىقنىڭ ھەممىسىنى ياكى بىر قىسمىنى باشقىلارغا ئۆتۈنۈپ بەرگەن بولسا، رەنە ھوقۇقىمۇ شۇنىڭغا ئەگىشىپ يۆتكىلىدۇ.

19-ماددا بىر كېمە ئىككىدىن ئارتۇق رەنە ھوقۇقىنى بېكىتسە بولىدۇ، ئۇنىڭ تەرتىپى تىزىملىتىشنىڭ ئىلگىرى-كېيىنلىكىنى ئاساس قىلىدۇ.

بىر كېمە ئىككىدىن ئارتۇق رەنە ھوقۇقىنى بېكىتكەندە، رەنە ئالغۇچى رەنە ھوقۇقىنى تىزىملىتىشنىڭ ئىلگىرى-كېيىنلىك تەرتىپى بويىچە، كېمىنى كىمئارتۇق قىلىپ سېتىشتىن كىرگەن پۇلدىن تەرتىپ بويىچە تۆلىتىۋالىدۇ.
شۇ كۈنى تىزىملاتقان رەنە ھوقۇقى بىر تەرتىپ بويىچە تۆلىتىۋېلىنىدۇ.

20-ماددا رەنە قويۇلغان كېمە يوقالسا، رەنە ھوقۇقىمۇ شۇنىڭغا ئەگىشىپ يوقىلىدۇ.
كېمە يوقاپ كېتىپ سۇغۇرتا تۆلىمى ئېلىنغاندا، رەنە ئالغۇچى باشقا ھەقدارلاردىن بۇرۇن تۆلىتىۋېلىشقا ھوقۇقلۇق.

3-پاراگراف پاراخوتنىڭ ئىمتىياز ھوقۇقى

21-ماددا پاراخوتنىڭ ئىمتىياز ھوقۇقى دېڭىز ئىشچىسىدىن مۇشۇ قانۇننىڭ 22-ماددىسىدىكى بەلگىلىمە بويىچە، پاراخوت ئىگىدارى، يالغۇز پاراخوتنى ئىجارە ئالغۇچى، پاراخوت تىجارەتچىسىگە دېڭىز ئىشلىرى تەلىپىنى قويۇشنى تەلەپ قىلىشنى كۆرسىتىدۇ، شۇ دېڭىز ئىشلىرى تەلىپىنى ئوتتۇرىغا قويغان پاراخوتتىن ئالدىن تۆلىتىۋېلىش ھوقۇقىغا ئىگە.

22-ماددا تۆۋەندىكى تۈرلۈك دېڭىز ئىشلىرى تەلەپلىرى پاراخوتتىن ئۈستۈن ھوقۇققا ئىگە :

( 1 ) كاپىتان، كېمە خادىملىرى ۋە كېمىدە ئىشلەيدىغان باشقا ئىشتاتلاردىكى خادىملارنىڭ ئەمگەك قانۇن، مەمۇرىي نىزاملار ياكى ئەمگەك توختامىغا ئاساسەن چىقارغان مائاشى، باشقا ئەمگەك ھەققى، كېمە خادىملىرىنى قايتۇرۇۋېتىش ھەققى ۋە ئىجتىمائىي سۇغۇرتا ھەققى بېرىش تەلىپى؛

( 2 ) كېمە تىجارىتىدە كېلىپ چىققان جىسمانىي تالاپەت تۆلەم تەلىپى؛

( 3 ) پاراخوتنىڭ توننا بېجى، يول باشلاش ھەققى، پورت ئىشلىرى ھەققى ۋە باشقا پورت قائىدىسى ھەققىنى تاپشۇرۇش تەلىپى؛

( 4 ) دېڭىز ھادىسىسىنى قۇتقۇزۇشتا قۇتقۇزۇش پۇلى بېرىش تەلىپى؛

( 5 ) كېمە-پاراخوتلارنىڭ يۈرۈشۈش جەريانىدا ھوقۇققا چېقىلىش قىلمىشى تۈپەيلىدىن كېلىپ چىققان مال-مۈلۈك تۆلەم تەلىپى.

2000 توننىدىن ئارتۇق پارچە ماي قاچىلانغان كېمە-پاراخوتلارنىڭ كۈچكە ئىگە گۇۋاھنامىسى بولىدۇ، ئۇلار ماي بۇلغىمىسى زىيىنى ھەق تەلەپ جاۋابكارلىق سۇغۇرتىسى ئالغانلىقى ياكى مۇناسىپ مالىيە كاپالىتىگە ئىگە ئىكەنلىكىنى ئىسپاتلىغان بولسا، ئۇنىڭدىن كېلىپ چىققان ماي بۇلغىمىسى زىيىنىنى تۆلەش تەلىپى ئالدىنقى تارماقنىڭ ( 5 ) تارماقچىسىدا بەلگىلەنگەن دائىرىگە كىرمەيدۇ.

23-ماددا مۇشۇ قانۇننىڭ 22-ماددىسىنىڭ 1-تارمىقىدا كۆرسىتىلگەن تۈرلۈك دېڭىز ئىشلىرى تەلەپلىرى تەرتىپ بويىچە تۆلىتىۋېلىنىدۇ.
لېكىن ( 4 ) دېڭىز ئىشلىرى تارماقچىسىدىكى تەلەپلەر كېيىن ( 1 ) تارماقچىسىدىن ( 3 ) تارماقچىسىغىچە بولغان تارماقچىلىرىدا يۈز بەرسە، ئاۋۋال ( 1 ) تۈرلىرىدىن ( 3 ) تۈرلىرىگىچە تۆلىتىۋېلىش كېرەك.

مۇشۇ قانۇننىڭ 22-ماددا 1-تارمىقىنىڭ ( 1 )، ( 2 )، ( 3 )، ( 5 ) تارماقچىسىدا ئىككىدىن ئارتۇق دېڭىز ئىشلىرى تەلىپى بولسا، ئىلگىرى-كېيىنلىك ئايرىماي، بىرلا ۋاقىتتا تۆلىتىۋالىدۇ؛
تۆلىتىۋېلىشقا يەتمىسە نىسبەت بويىچە تۆلىتىۋېلىش كېرەك.
( 4 ) تارماقچىسىدا ئىككىدىن ئارتۇق دېڭىز ئىشلىرى تەلىپى بولسا، كېيىن يۈز بەرگەنلىرى ئاۋۋال تۆلىتىۋالىدۇ.

24-ماددا پاراخوتنىڭ ئىمتىياز ھوقۇقىنى يۈرگۈزۈشكە كەتكەن دەۋا خىراجىتى، پاراخوتنى ساقلاش، كىمئارتۇق قىلىپ سېتىش ۋە تەقسىملەش خىراجىتىگە كەتكەن خىراجەت، شۇنىڭدەك دېڭىز ئىشلىرى تەلەپچىسىنىڭ ئورتاق مەنپەئىتى ئۈچۈن چىقىم قىلىنغان باشقا خىراجەتلەرنى پاراخوتنى كىمئارتۇق قىلىپ سېتىشتىن كىرگەن پۇلدىن ئالدىن ئاجرىتىپ بېرىش كېرەك.

25-ماددا پاراخوتنىڭ ئىمتىياز ھوقۇقى ئاۋۋال پاراخوتنى قالدۇرۇپ تۇرۇش ھوقۇقىدىن تۆلىتىۋېلىنىدۇ، پاراخوتنى رەنە ئالغاندىن كېيىن پاراخوتنى قالدۇرۇپ قويۇش ھوقۇقىدىن تۆلىتىۋالىدۇ.

ئالدىنقى تارماقتا ئېيتىلغان كېمىنى قالدۇرۇپ تۇرۇش ھوقۇقى كېمە ياسىغۇچى ۋە كېمە رېمونت قىلغۇچى توختامنى يەنە بىر تەرەپ ئىجرا قىلمىغاندا، ئىگىلىگەن كېمىنى قالدۇرۇپ تۇرۇپ، كېمە ياساش خىراجىتى ياكى كېمە رېمونت قىلىش خىراجىتىدىن تۆلىتىۋېلىشقا كاپالەتلىك قىلىش ھوقۇقىنى كۆرسىتىدۇ.
كېمە-پاراخوتلارنى قالدۇرۇپ تۇرۇش ھوقۇقى كېمە ياسىغۇچى، كېمە رېمونت قىلغۇچى ياسىغان ياكى رېمونت قىلغان كېمە-پاراخوتنى ئىگىلىمىگەندە يوقىلىدۇ.

26-ماددا پاراخوتنىڭ ئىمتىياز ھوقۇقى پاراخوتنىڭ ئىگىدارلىق ھوقۇقىنى ئۆتۈنۈپ بېرىش سەۋەبىدىن يوقالمايدۇ.
لېكىن، پاراخوتنى ئۆتۈنۈپ بەرگەندە، پاراخوتنىڭ ئىمتىياز ھوقۇقىنى سوت مەھكىمىسى ئۆتۈنۈلگۈچى ئېلان بېرىشنى ئىلتىماس قىلغان كۈندىن باشلاپ 60 كۈن توشقۇچە يۈرگۈزمىگەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

27-ماددا مۇشۇ قانۇننىڭ 22-ماددىسىدا بەلگىلەنگەن دېڭىز ئىشلىرى تەلەپ قىلىش ھوقۇقىنى يۆتكەشتە، پاراخوتنىڭ ئىمتىياز ھوقۇقىمۇ شۇنىڭغا ئەگىشىپ يۆتكىلىدۇ.

28-ماددا پاراخوتنىڭ ئىمتىياز ھوقۇقىنى سوت مەھكىمىسى تۇتۇپ قالغان پاراخوتلار ئارقىلىق يۈرگۈزۈشى كېرەك.

29-ماددا پاراخوتنىڭ ئىمتىياز ھوقۇقى مۇشۇ قانۇننىڭ 26-ماددىسىدا بەلگىلەنگەنلىرىنى ھېسابقا ئالمىغاندا، تۆۋەندىكى سەۋەبلەرنىڭ بىرى بىلەن يوقىلىدۇ :

( 1 ) پاراخوتنىڭ ئىمتىياز ھوقۇقىغا ئىگە دېڭىز ئىشلىرى تەلىپى ئىمتىياز ۋۇجۇدقا كەلگەن كۈندىن باشلاپ بىر يىلغىچە يۈرگۈزۈلمىسە؛

( 2 ) كېمە-پاراخوتلارنى سوت مەھكىمىسى مەجبۇرىي سېتىۋەتكەن بولسا؛

( 3 ) كېمە-پاراخوت يوقىلىپ كېتىش.

ئالدىنقى تارماقنىڭ ( 1 ) تارماقچىسىدىكى بىر يىللىق مۆھلەتنى توختىتىپ تۇرۇشقا ياكى ئۈزۈپ قويۇشقا بولمايدۇ.

30-ماددا بۇ پاراگرافتىكى بەلگىلىمە مۇشۇ قانۇننىڭ 11-بابىدىكى دېڭىز ئىشلىرى تۆلەم جاۋابكارلىقىغا چەك قويۇش توغرىسىدىكى بەلگىلىمىنىڭ يولغا قويۇلۇشىغا تەسىر يەتكۈزمەيدۇ.

3-باب كېمە خادىملىرى

1-پاراگراف ئادەتتىكى بەلگىلىمە

31-ماددا كېمە خادىملىرى كاپىتاننى ئۆز ئىچىگە ئالغان كېمىدىكى بارلىق ۋەزىپە ئۆتىگۈچىلەرنى كۆرسىتىدۇ.

32-ماددا كاپىتان، شوپۇر، پاراخوت باشلىقى، پاراخوت خادىمى، توك خادىمى، مەلۇمات بەرگۈچىنى مۇناسىپ ۋەزىپە ئۆتەش گۇۋاھنامىسى بار كىشى ئۈستىگە ئېلىشى شەرت.

33-ماددا خەلقئارا سەپەر بىلەن شۇغۇللىنىدىغان كېمە-پاراخوتلاردىن ئىبارەت جۇڭگولۇق كېمە خادىملىرى جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ پورت ئىشلىرىنى نازارەت قىلىش ئاپپاراتى تارقىتىپ بەرگەن دېڭىزچىلار گۇۋاھنامىسى ۋە ئالاقىدار گۇۋاھنامىسىنى ئېلىشى شەرت.

34-ماددا كېمە خادىملىرىنى تەيىنلەش ۋە ئەمگەك قىلىش جەھەتتىكى ھوقۇقى-مەجبۇرىيىتى مۇشۇ قانۇندا بەلگىلەنمىگەنلىرىگە ئالاقىدار قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردىكى بەلگىلىمە تەتبىقلىنىدۇ.

2-پاراگراف كاپىتان

35-ماددا كاپىتان كېمىنى باشقۇرۇش ۋە ھەيدەشكە مەسئۇل بولىدۇ.

كاپىتان ئۆز خىزمەت ھوقۇقى دائىرىسىدە چىقارغان بۇيرۇقنى پاراخوت خادىملىرى، يولۇچىلار ۋە پاراخوتتىكى باشقا خادىملار ئىجرا قىلىشى كېرەك.

كاپىتان زۆرۈر تەدبىر قوللىنىپ، كېمە-پاراخوتنى ۋە پاراخوتتىكى خادىملارنى، ھۆججەتلەرنى، يوللانمىلارنى، ماللارنى، شۇنىڭدەك باشقا مال-مۈلۈكلەرنى قوغدىشى كېرەك.

36-ماددا پاراخوتتىكى خادىملار ۋە پاراخوتلارنىڭ بىخەتەرلىكىگە كاپالەتلىك قىلىش ئۈچۈن، كاپىتان پاراخوتتا قانۇنغا خىلاپ، جىنايى ھەرىكەت قىلغانلارنى قاماپ قويۇش ياكى باشقا زۆرۈر تەدبىرلەرنى قوللىنىشقا ھەمدە ئۇلارنىڭ يوشۇرۇپ قويۇشى، ۋەيران قىلىۋېتىشى، دەلىل-ئىسپاتلارنى ئويدۇرۇپ چىقىرىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىشقا ھوقۇقلۇق.

كاپىتان ئالدىنقى تارماقتىكى تەدبىرنى قوللانغاندا، دېلو ئەھۋالىدىن دوكلات تەييارلىشى، كاپىتان ۋە ئىككىدىن ئارتۇق پاراخوتتىكى خادىم ئىمزا قويۇپ، جىنايەتچىلەر بىلەن بىرلىكتە ئالاقىدار دائىرىلەرنىڭ بىر تەرەپ قىلىشىغا تاپشۇرۇپ بېرىشى كېرەك.

37-ماددا كاپىتان كېمىدە يۈز بەرگەن تۇغۇلۇش ياكى ئۆلۈش ۋەقەسىنى دېڭىز قاتنىشى خاتىرىسىگە خاتىرىلىشى ھەمدە ئىككى گۇۋاھچىنىڭ قاتنىشىشى بىلەن ئىسپات تەييارلىشى كېرەك.
ئۆلۈم ئىسپاتىغا ئۆلگۈچىنىڭ قالدۇق بۇيۇملىرى تىزىملىكى قوشۇمچە قىلىنىشى كېرەك.
ئۆلگۈچى ۋەسىيەت قىلغان بولسا، كاپىتان ئىسپاتلاپ بېرىشى كېرەك.
ئۆلۈم ئىسپاتلىرى ۋە ۋەسىيەتلەرنى كاپىتان ساقلاشقا مەسئۇل بولىدۇ ھەمدە ئائىلە تەۋەلىرىگە ياكى ئالاقىدار تەرەپلەرگە تاپشۇرۇپ بېرىدۇ.

38-ماددا كېمە دېڭىز ھادىسىسى يۈز بېرىپ، پاراخوتتىكى خادىملار ۋە مال-مۈلۈك بىخەتەرلىكىگە خەۋپ يەتكەندە، كېمە باشلىقى كېمە خادىملىرى ۋە پاراخوتتىكى باشقا خادىملارنى پۈتۈن كۈچى بىلەن قۇتقۇزۇشقا تەشكىللىشى كېرەك.
پاراخوت چۆكۈپ كېتىپ، ۋەيران بولۇشتىن ساقلانغىلى بولمىغان ئەھۋالدا، كاپىتان پاراخوتنى تاشلىۋېتىش قارارىنى چىقارسا بولىدۇ؛
لېكىن جىددىي ئەھۋالدىن باشقا پاراخوتتىكى ئىگىدارنىڭ ماقۇللۇقىنى ئېلىش كېرەك.

كېمىدىن ۋاز كەچكەندە، كاپىتان چوقۇم بارلىق تەدبىرلەرنى قوللىنىشى، ئالدى بىلەن يولۇچىلارنى كېمىدىن بىخەتەر ئايرىلىشقا تەشكىللىشى، ئاندىن كېمىنى كېمىدىن ئايرىلىشقا ئورۇنلاشتۇرۇشى، كاپىتان ئەڭ ئاخىرىدا كېمىدىن ئايرىلىشى كېرەك.
كېمىدىن ئايرىلىشتىن ئىلگىرى، كاپىتان پاراخوت خادىمىنىڭ دېڭىز قاتنىشى خاتىرىسى، ئايروپىلان بۆلۈمچىسى خاتىرىسى، ماي تۈرى خاتىرىسى، سىمسىز رادىيو ئىستانسىسى خاتىرىسى، بۇ قېتىم ئىشلەتكەن دېڭىز سۈرىتى ۋە ھۆججەتلەر، شۇنىڭدەك قىممەتلىك بۇيۇملار، پوچتا يوللانمىسى ۋە نەق پۇللارنى پۈتۈن كۈچى بىلەن قۇتقۇزۇشىغا قوماندانلىق قىلىشى كېرەك.

39-ماددا كاپىتاننىڭ كېمە-پاراخوتنى باشقۇرۇش ۋە ھەيدەش مەسئۇلىيىتى يول باشلىغۇچىنىڭ كېمىگە يول باشلىشى بىلەن بىكار قىلىنمايدۇ.

40-ماددا كاپىتان سەپەر جەريانىدا ئۆلۈپ كەتسە ياكى مەلۇم سەۋەبلەر تۈپەيلىدىن ۋەزىپە ئىجرا قىلالمىسا، شوپۇر ئىچىدىكى ۋەزىپىسى ئەڭ يۇقىرى كىشى كاپىتان ۋەزىپىسىنى ۋاكالىتەن ئۆتىشى كېرەك؛
كېيىنكى پورتتا ئىش باشلاشتىن بۇرۇن، كېمە ئىگىسى يېڭى كاپىتاننى ۋەزىپىنى ئۆتكۈزۈۋېلىشقا ئەۋەتىشى كېرەك.

4-باب دېڭىز يۈك تىرانسپورت توختامى

1-پاراگراف ئادەتتىكى بەلگىلىمە

41-ماددا دېڭىز يۈك تىرانسپورت توختامى توشۇغۇچى توشۇش ھەققى ئالغاندا، توشۇتقۇچى توشۇتقان مالنى دېڭىز يولى ئارقىلىق بىر پورتتىن يەنە بىر پورتقا توشۇشقا مەسئۇل بولىدىغان توختامنى كۆرسىتىدۇ.

42-ماددا بۇ بابتىكى تۆۋەندىكى سۆزلەرنىڭ مەنىسى :

( 1 ) «توشۇغۇچى»ئۆزى ياكى باشقىلارغا ئۆز نامىدا توشۇتقۇچى بىلەن دېڭىز يۈك تىرانسپورت توختامى تۈزۈشنى ھاۋالە قىلغان كىشىنى كۆرسىتىدۇ.

( 2 ) «ئەمەلىي توشۇغۇچى»توشۇغۇچىنىڭ ھاۋالىسىنى قوبۇل قىلىپ، مال توشۇيدىغان ياكى قىسمەن توشۇيدىغان كىشىلەرنى، جۈملىدىن ئۆتۈنمە ھاۋالىنى قوبۇل قىلىپ مۇشۇ تىرانسپورت بىلەن شۇغۇللىنىدىغان باشقىلارنىمۇ كۆرسىتىدۇ.

( 3 ) «توشۇتقۇچى»دېگىنىمىز :

1 ) ئۆز نامىدا ياكى توشۇغۇچى بىلەن ئۆزى ۋە باشقىلارغا دېڭىز يۈك تىرانسپورت توختامى تۈزۈشنى ھاۋالە قىلغان كىشى؛

2.مالنى ئۆز نامىدا ياكى باشقىلارغا ئۆز نامىدا دېڭىز يۈك تىرانسپورت توختامىغا ئالاقىدار توشۇغۇچىغا تاپشۇرۇپ بېرىشنى ھاۋالە قىلغان كىشى.

( 4 ) «تاپشۇرۇۋالغۇچى»مالنى ئېلىش ھوقۇقى بار كىشىنى كۆرسىتىدۇ.

( 5 ) «مال»تىرىك ھايۋانلار ۋە توشۇتقۇچى تەمىنلىگەن مال توپلاش ئۈچۈن ئىشلىتىلىدىغان كونتېينېر، مال تەخسىسى ياكى شۇنىڭغا ئوخشاش قاچىلاش-توشۇش سايمانلىرىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.

43-ماددا توشۇغۇچى ياكى توشۇتقۇچى دېڭىز ئۈستى يۈك تىرانسپورت توختامىنىڭ ۋۇجۇدقا كەلگەنلىكىنى يازما مۇئەييەنلەشتۈرۈشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ.
لېكىن، نۆۋەت قېتىمى بويىچە كېمە ئىجارە ئېلىش توختامىنى يازما تۈزۈش كېرەك.
تېلېگرامما، تېلېتايپ ۋە فاكس يازما كۈچكە ئىگە.

44-ماددا دېڭىز يۈك تىرانسپورت توختامى ۋە توختام ئىسپاتى قىلىنغان تالون ياكى باشقا تىرانسپورت تالونلىرىدىكى ماددىلار مۇشۇ بابتىكى بەلگىلىمىگە خىلاپ بولسا، ئىناۋەتسىز.
بۇ ماددىلارنىڭ كۈچكە ئىگە بولماسلىقى شۇ توختام ۋە تالون ياكى باشقا تىرانسپورت تالونلىرىدىكى باشقا ماددىلارنىڭ كۈچىگە تەسىر يەتكۈزمەيدۇ.
مالنىڭ سۇغۇرتا مەنپەئەتىنى توشۇغۇچىغا ياكى مۇشۇنىڭغا ئوخشاش ماددىلارغا ئۆتۈنۈپ بېرىش ئىناۋەتسىز.

45-ماددا مۇشۇ قانۇننىڭ 44-ماددىسىدىكى بەلگىلىمە توشۇغۇچىنىڭ مۇشۇ بابتا بەلگىلەنگەن توشۇغۇچىلارنىڭ جاۋابكارلىقى ۋە مەجبۇرىيىتىدىن باشقا، ئۇلارنىڭ جاۋابكارلىقى ۋە مەجبۇرىيىتىنىڭ ئېشىشىغا تەسىر يەتكۈزمەيدۇ.

2-پاراگراف توشۇغۇچىنىڭ جاۋابكارلىقى

46-ماددا توشۇغۇچىنىڭ كونتېينېردا قاچىلاپ توشۇغان ماللار جاۋابكارلىقى مۇددىتى يۈك قاچىلاش پورتىدىن مال تاپشۇرۇۋالغان ۋاقىتتىن باشلاپ يۈك چۈشۈرۈش پورتىدا مالنى تاپشۇرۇپ بەرگەنگە قەدەر بولغان ۋاقىتنى كۆرسىتىدۇ، مال توشۇغۇچىنىڭ باشقۇرۇشى ئاستىدىكى بارلىق مەزگىلنى كۆرسىتىدۇ.
توشۇغۇچىنىڭ كونتېينېرسىز قاچىلاپ توشۇغان ماللارغا مەسئۇل بولۇش مۇددىتى، مالنى پاراخوتقا قاچىلىغاندىن باشلاپ پاراخوتتىن چۈشۈرۈپ بولغانغا قەدەر بولغان بارلىق مەزگىلنى كۆرسىتىدۇ، مال توشۇغۇچىنىڭ باشقۇرۇشى ئاستىدىكى بارلىق ۋاقىتنى كۆرسىتىدۇ.
توشۇغۇچىنىڭ جاۋابكارلىق مەزگىلىدە مال يوقاپ كەتسە ياكى بۇزۇلسا، توشۇغۇچى بۇ پاراگرافتا ئايرىم بەلگىلىمە بولغانلىرىنى ھېسابقا ئالمىغاندا، تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

ئالدىنقى تارماقتىكى بەلگىلىمە توشۇغۇچىنىڭ كونتېينېرسىز قاچىلىنىپ توشۇلىدىغان ماللار توغرىسىدا كېمىگە قاچىلاشتىن بۇرۇن ۋە كېمىدىن چۈشۈرگەندىن كېيىن ئۈستىگە ئالىدىغان جاۋابكارلىقىنىڭ ھەرقانداق كېلىشىم ھاسىل قىلىشىغا تەسىر يەتكۈزمەيدۇ.

47-ماددا توشۇغۇچى كېمە يولغا چىقىشتىن بۇرۇن ۋە يولغا چىقىدىغان چاغدا، ئېھتىياتچانلىق بىلەن بىر تەرەپ قىلىپ، كېمىنى يۈرۈشكە ماس كېلىدىغان ھالەتكە كەلتۈرۈشى، كېمە خادىملىرى، كېمە-پاراخوتلارنى سەپلىشى ۋە تەمىنات بۇيۇملىرىنى ئوبدان سەپلىشى ھەمدە يۈك بۆلمىسى، سوغۇق ساقلاش بۆلۈمچىسى، سوغۇق گاز بۆلۈمچىسى ۋە باشقا يۈك قاچىلاش ئورۇنلىرىنى ماس كەلتۈرۈشى ھەمدە يۈكنى بىخەتەر قوبۇل قىلالايدىغان، توشۇيالايدىغان ۋە ساقلىيالايدىغان قىلىشى كېرەك.

48-ماددا توشۇغۇچى توشۇغان ماللارنى مۇۋاپىق، ئېھتىياتچانلىق بىلەن قاچىلىشى، يۆتكىشى، توپلىشى، توشۇشى، ساقلىشى، خەۋەر ئېلىشى ۋە چۈشۈرۈشى كېرەك.

49-ماددا توشۇغۇچى مالنى پۈتۈشكىنى ياكى ئادەت بويىچە ياكى جۇغراپىيەلىك ئاۋىياتسىيە لىنىيەسى بويىچە يۈك چۈشۈرۈش پورتىغا توشۇشى كېرەك.

پاراخوتلارنىڭ دېڭىزدا قۇتقۇزۇش ياكى ئادەمنىڭ ھاياتى ياكى مال-مۈلكىنى قۇتقۇزۇش مەقسىتىدە ئايلىنىپ مېڭىشى ياكى باشقا مۇۋاپىق ئايلىنىپ مېڭىشى ئالدىنقى تارماقتىكى بەلگىلىمىگە خىلاپ قىلمىش ھېسابلانمايدۇ.

50-ماددا مال ئېنىق پۈتۈشكەن ۋاقىتتا تاپشۇرۇلمىسا، پۈتۈشكەن يۈك چۈشۈرۈش پورتىدا تاپشۇرۇلمىسا، تاپشۇرۇش كېچىكتۈرۈلگەن بولىدۇ.

مۇشۇ بابتىكى بەلگىلىمە بويىچە، توشۇغۇچى تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالمايدىغان ئەھۋاللارنى ھېسابقا ئالمىغاندا، توشۇغۇچىنىڭ سەۋەنلىكى تۈپەيلىدىن مال تاپشۇرۇشنى كېچىكتۈرۈش سەۋەبىدىن يوقاپ كەتكەن ياكى بۇزۇلغان بولسا، توشۇغۇچى تۆلەم جاۋابكارلىقنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

مۇشۇ بابتىكى بەلگىلىمە بويىچە توشۇغۇچى تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالمايدىغان ئەھۋاللارنى ھېسابقا ئالمىغاندا، توشۇغۇچىنىڭ سەۋەنلىكى تۈپەيلىدىن مال تاپشۇرۇشنى كېچىكتۈرۈش سەۋەبىدىن ئىقتىسادىي زىيانغا ئۇچرىغان بولسا، مال يوقالمىغان ياكى بۇزۇلغان تەقدىردىمۇ، توشۇغۇچى يەنىلا تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

توشۇغۇچى مۇشۇ ماددىنىڭ 1-تارمىقىدا بەلگىلەنگەن ۋاقىت توشۇپ 60 كۈن ئىچىدە مالنى تاپشۇرۇپ بەرمىسە، مال يوقالغانلىقى ئۈچۈن تۆلەم تەلەپ قىلىشقا ھوقۇقلۇق كىشى مالنى يوقالدى دەپ قارىسا بولىدۇ.

51-ماددا جاۋابكارلىق مەزگىلىدە مال يوقاپ كېتىش ياكى بۇزۇلۇش تۆۋەندىكى سەۋەبلەرنىڭ بىرى تۈپەيلىدىن كېلىپ چىققان بولسا، توشۇغۇچى تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالمايدۇ :

( 1 ) كېمە باشلىقى، كېمە خادىمى، يول باشلىغۇچى ياكى توشۇغۇچىنىڭ باشقا ياللانغۇچىلىرىنىڭ كېمە ھەيدەش ياكى كېمە باشقۇرۇش جەريانىدىكى سەۋەنلىكى؛

( 2 ) ئوت ئاپىتى، لېكىن توشۇغۇچىنىڭ سەۋەنلىكى تۈپەيلىدىن كېلىپ چىققانلىرى بۇنىڭ سىرتىدا؛

( 3 ) تەبىئىي ئاپەت، دېڭىز ئۈستى ياكى باشقا ئۇچقىلى بولىدىغان سۇ رايونىدىكى خەتەر ياكى تاسادىپىي ھادىسە؛

( 4 ) ئۇرۇش ياكى قوراللىق توقۇنۇش؛

( 5 ) ھۆكۈمەت ياكى مەسئۇل تارماقنىڭ ھەرىكىتى، كارانتىن قىلىشى، چەكلىشى ياكى ئەدلىيەلىك تۇتۇپ قېلىشى؛

( 6 ) ئىش تاشلاش، ئىش توختىتىش ياكى ئەمگەك چەكلىمىگە ئۇچراش؛

( 7 ) دېڭىزدا قۇتقۇزۇۋېلىشقا ئۇرۇنغان ياكى ئادەمنىڭ ھاياتى ياكى مال-مۈلكىنى قۇتقۇزۇشقا ئۇرۇنغانلار؛

( 8 ) توشۇتقۇچى، مالنىڭ ئىگىسى ياكى ئۇلارنىڭ ۋاكالەتچىسىنىڭ ھەرىكىتى؛

( 9 ) مالنىڭ تەبىئىي ئالاھىدىلىكى ياكى بۇرۇندىن بار كەمتۈكلۈكى؛

( 10 ) مال ئورۇسى ياخشى بولماسلىق ياكى بەلگىسى كەم بولۇش، ئېنىق بولماسلىق؛

( 11 ) ئېھتىياتچانلىق بىلەن بىر تەرەپ قىلىنسىمۇ بايقالمىغان پاراخوتتىكى يوشۇرۇن كەمتۈكلۈكلەر؛

( 12 ) توشۇغۇچى ياكى توشۇغۇچىنىڭ ياللانغۇچىسى ۋە ۋاكالەتچىسىنىڭ سەۋەنلىكى تۈپەيلىدىن بولمىغان باشقا سەۋەبلەر.

توشۇغۇچى ئالدىنقى تارماقتىكى بەلگىلىمە بويىچە تۆلەم جاۋابكارلىقىنى كەچۈرۈم قىلغان بولسا، ( 2 ) تارماقچىسىدا بەلگىلەنگەن سەۋەبلەردىن باشقا، دەلىل-ئىسپات كۆرسىتىش جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

52-ماددا تىرىك ھايۋانلارنى توشۇشتا بۇرۇندىن داۋاملىشىپ كەلگەن ئالاھىدە خەۋپ-خەتەر تۈپەيلىدىن تىرىك ھايۋان يوقىلىپ كەتسە ياكى زىيانغا ئۇچرىسا، توشۇغۇچى تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالمايدۇ.
لېكىن، توشۇغۇچى توشۇتقۇچىنىڭ تىرىك ھايۋانلارنى توشۇش توغرىسىدىكى ئالاھىدە تەلىپىنى ئادا قىلغانلىقىنى ھەمدە ئەمەلىي ئەھۋالغا ئاساسەن، يوقاپ كېتىش ياكى زىيان مۇشۇ خىل بۇرۇندىن بار ئالاھىدە خەۋپ-خەتەردىن كېلىپ چىققانلىقىنى ئىسپاتلاپ بېرىشى كېرەك.

53-ماددا توشۇغۇچى كايۇتىغا مال قاچىلاشتا، توشۇتقۇچى بىلەن كېلىشىم ھاسىل قىلىشى ياكى سۇ تىرانسپورتى ئادىتىگە ئۇيغۇن كېلىشى ياكى ئالاقىدار قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردىكى بەلگىلىمىلەرگە ئۇيغۇن كېلىشى كېرەك.

توشۇغۇچى ئالدىنقى تارماقتىكى بەلگىلىمە بويىچە مالنى بۆلمىگە قاچىلىغان، مۇشۇنداق قاچىلاشتىكى ئالاھىدە خەۋپ-خەتەر سەۋەبىدىن مال يوقالغان ياكى بۇزۇلغان بولسا، تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالمايدۇ.

توشۇغۇچى مۇشۇ ماددىنىڭ 1-تارمىقىدىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، مالنى بۆلمىگە قاچىلاپ، مالنى يوقىتىۋەتكەن ياكى بۇزۇۋەتكەن بولسا، تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

54-ماددا مالنىڭ يوقاپ كېتىشى، بۇزۇلۇشى ياكى تاپشۇرۇشنى كېچىكتۈرۈلۈشى توشۇغۇچى ياكى توشۇغۇچىنىڭ ياللانغۇچىسى، ۋاكالەتچىسىنىڭ تۆلەم جاۋابكارلىقىنى كەچۈرۈم قىلالماسلىقىدىكى سەۋەب ۋە باشقا سەۋەبلەر تۈپەيلىدىن ئورتاق كېلىپ چىققان بولسا، توشۇغۇچى تۆلەم جاۋابكارلىقىنى كەچۈرۈم قىلغىلى بولمايدىغان دائىرە ئىچىدىلا تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالىدۇ؛
لېكىن، توشۇغۇچى باشقا سەۋەبلەر تۈپەيلىدىن يوقاپ كېتىش، بۇزۇلۇش ياكى تاپشۇرۇشنى كېچىكتۈرۈشتە، دەلىل-ئىسپات كۆرسىتىش جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

55-ماددا مالنىڭ يوقىلىپ كېتىشىگە بېرىلىدىغان تۆلەم سوممىسى مالنىڭ ئەمەلىي قىممىتى بويىچە ھېسابلىنىدۇ؛
مالنىڭ بۇزۇلۇشىغا بېرىلىدىغان تۆلەم سوممىسى مالنىڭ زىيانغا ئۇچرىشىنىڭ ئالدى-كەينىدىكى ئەمەلىي قىممىتىنىڭ پەرقى ياكى مالنى رېمونت قىلىش ھەققى بويىچە ھېسابلىنىدۇ.

مالنىڭ ئەمەلىي قىممىتى كېمىگە مال قاچىلىغان چاغدىكى قىممىتىگە سۇغۇرتا ھەققى، توشۇش ھەققى قوشۇپ ھېسابلىنىدۇ.

ئالدىنقى تارماقتا بەلگىلەنگەن مالنىڭ ئەمەلىي قىممىتى ئۈچۈن، تۆلەم بەرگەندە مال يوقىلىپ كەتكەنلىكى ياكى بۇزۇلغانلىقى سەۋەبىدىن ئاز چىقىم قىلغان ياكى كەچۈرۈم قىلغان مۇناسىۋەتلىك خىراجەتنى چىقىرىۋېتىش كېرەك.

56-ماددا توشۇغۇچىنىڭ مالنىڭ يوقاپ كېتىشى ياكى بۇزۇلۇشىنى تۆلەش چېكى مالنىڭ سانى ياكى باشقا يۈك توشۇشنىڭ بىرلىك سانى بويىچە ھېسابلىغاندا، ھەر بىرى ياكى باشقا يۈك توشۇغۇچى ھەربىر ئورۇن 666.67 بىرلىك بولىدۇ ياكى مالنىڭ ئومۇمىي ئېغىرلىقى بويىچە ھېسابلىغاندا، يەنە ھەر كىلوگىرامى ئىككى بىرلىك بولىدۇ، ئىككىسىدىكى تۆلەم چېكى بىرقەدەر يۇقىرى بولغىنى ئۆلچەم قىلىنىدۇ.
لېكىن، توشۇتقۇچى مالنى قاچىلاپ توشۇشتىن ئىلگىرى خاراكتېرى ۋە قىممىتىنى مەلۇم قىلغان ھەمدە تالونغا ئېنىق يازغانلىرى ياكى توشۇغۇچى بىلەن توشۇتقۇچى مۇشۇ ماددىدا بەلگىلەنگەن تۆلەم چېكىدىن يۇقىرى بولۇشنى ئايرىم پۈتۈشكەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

مال كونتېينېر، مال دىسكىسى ياكى قاچىلاش-توشۇش سايمانلىرىنى يىغىپ قاچىلاشقا ئىشلىتىلسە، تالونغا شۇ خىلدىكى قاچىلاش-توشۇش سايمانلىرىغا قاچىلانغان مالنىڭ سانى ياكى باشقا يۈك توشۇشنىڭ بىرلىك سانى ئېنىق يېزىلغان بولسا، ئالدىنقى تارماقتا كۆرسىتىلگەن مالنىڭ سانى ياكى ھەرقايسى يۈك توشۇشنىڭ بىرلىك سانى دەپ قارىلىدۇ؛
ئېنىق يېزىلمىغان بولسا، قاچىلاپ توشۇيدىغان ھەربىر جابدۇق بىر ياكى بىر ئورۇن دەپ قارىلىدۇ.

قاچىلاپ توشۇش سايمانلىرى توشۇغۇچىنىڭ ئىگىدارلىقىدا بولمىسا ياكى توشۇغۇچى تەمىنلىمىسە، قاچىلاپ توشۇش سايمانلىرىنىڭ ئۆزى بىر ياكى بىر ئورۇن دەپ قارىلىدۇ.

57-ماددا توشۇغۇچىنىڭ مالنى تاپشۇرۇشنى كېچىكتۈرۈش سەۋەبىدىن ئىقتىسادىي زىيان سالغان تۆلەم چېكى كېچىكتۈرۈپ تاپشۇرغان مالنىڭ كىرا ھەققى سوممىسى بولىدۇ.
مال يوقاپ كېتىش ياكى بۇزۇلۇش ۋە تاپشۇرۇشنى كېچىكتۈرۈش بىرلا ۋاقىتتا يۈز بەرسە، توشۇغۇچىنىڭ تۆلەم جاۋابكارلىق چېكى مۇشۇ قانۇننىڭ 56-ماددىسىنىڭ 1-تارمىقىدا بەلگىلەنگەن چەك بويىچە بولىدۇ.

58-ماددا دېڭىز يۈك تىرانسپورت توختامىغا چېتىلىدىغان مال يوقالغان، بۇزۇلغان ياكى تاپشۇرۇش كېچىكتۈرۈلگەن بولسا، توشۇغۇچىغا قىلىنىدىغان ھەرقانداق دەۋا مەيلى دېڭىز ئىشلىرى ئۆتۈنگۈچىسىدىن توختام تۈزگەن تەرەپ بولسۇن ياكى بولمىسۇن، مەيلى توختام ياكى ھوقۇققا چېقىلىش قىلمىشىغا ئاساسەن قىلىنغان بولسۇن،
ھەممىسىگە مۇشۇ بابتىكى توشۇغۇچىنىڭ رەددىيە بېرىش سەۋەبى ۋە تۆلەم جاۋابكارلىقىنى چەكلەش توغرىسىدىكى بەلگىلىمىلەر تەتبىقلىنىدۇ.

ئالدىنقى تارماقتىكى دەۋا توشۇغۇچىنىڭ ياللانغۇچىسى ياكى ۋاكالەتچىسىگە قىلىنغان بولۇپ، توشۇغۇچىنىڭ ياللىنىشى ياكى ۋاكالەتچىسىنىڭ ئىسپاتلىشى ئارقىلىق، ئۇنىڭ ھەرىكىتى ياللىنىش ياكى ھاۋالە قىلىنىش دائىرىسى ئىچىدە بولسا، ئالدىنقى تارماقتىكى بەلگىلىمە بويىچە بولىدۇ.

59-ماددا شۇنى ئىسپاتلىدىكى، مال يوقاپ كېتىش، بۇزۇلۇش ياكى تاپشۇرۇشنى كېچىكتۈرۈش توشۇغۇچىنىڭ قەستەنلىكى ياكى زىيان سېلىش ئېھتىمالى بارلىقىنى بىلىپ تۇرۇپ يېنىكلىك بىلەن قىلىش ياكى قىلماسلىق سەۋەبىدىن كېلىپ چىققان بولسا، توشۇغۇچى مۇشۇ قانۇننىڭ 56-ماددىسى ياكى 57-ماددىسىدىكى تۆلەم جاۋابكارلىقىغا چەك قويۇش توغرىسىدىكى بەلگىلىمىنى ئىشلەتسە بولمايدۇ.

ئىسپاتلىنىشىچە، مالنىڭ يوقاپ كېتىشى، بۇزۇلۇشى ياكى تاپشۇرۇپ بېرىشنى كېچىكتۈرۈشى توشۇغۇچىنىڭ ياللانغۇچىسى، ۋاكالەتچىسىنىڭ قەستەنلىكى ياكى زىيان كېلىپ چىقىش ئېھتىماللىقىنى بىلىپ تۇرۇپ يېنىكلىك بىلەن قىلىۋېتىشى ياكى قىلىدىغاننى قىلماسلىقىدىن كېلىپ چىققان بولسا، توشۇغۇچىنىڭ ياللىغۇچىسى ياكى ۋاكالەتچىسى مۇشۇ قانۇننىڭ 56-ماددىسى ياكى 57-ماددىسىدىكى تۆلەم جاۋابكارلىقىنى چەكلەش توغرىسىدىكى بەلگىلىمىدىن پايدىلانسا بولمايدۇ.

60-ماددا توشۇغۇچى مالنى توشۇش ياكى بىر قىسىم توشۇشنى ئەمەلىي توشۇغۇچىنىڭ ئادا قىلىشىغا ھاۋالە قىلغان بولسا، توشۇغۇچى يەنىلا مۇشۇ بابتىكى بەلگىلىمە بويىچە بارلىق توشۇشقا مەسئۇل بولۇشى كېرەك.
ئەمەلىي توشۇغۇچى ئۈستىگە ئالغان توشۇشتا، توشۇغۇچى ئەمەلىي توشۇغۇچىنىڭ ھەرىكىتىگە ياكى ئەمەلىي توشۇغۇچىنىڭ ياللانغۇچىسى، ۋاكالەتچىسى ياللانغان ياكى ھاۋالە قىلىنغان دائىرىدىكى ھەرىكىتىگە مەسئۇل بولۇشى كېرەك.

ئالدىنقى تارماقتا بەلگىلەنگىنى بويىچە، دېڭىز تىرانسپورت توختامىدا توختامدىكى توشۇشنىڭ مۇئەييەن قىسمىنى توشۇغۇچىدىن باشقا بەلگىلەنگەن ئەمەلىي توشۇغۇچى ئادا قىلىدۇ، دەپ ئېنىق پۈتۈشكەن بولسىمۇ، توختامدا بىرلا ۋاقىتتا پۈتۈشۈشكە بولىدۇ، مال بەلگىلەنگەن ئەمەلىي توشۇغۇچى باشقۇرۇۋاتقان مەزگىلدە يوقىلىپ كەتسە، بۇزۇلسا ياكى تاپشۇرۇشنى كېچىكتۈرسە، توشۇغۇچى تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالمايدۇ.

61-ماددا بۇ بابتا توشۇغۇچىلارنىڭ جاۋابكارلىقى توغرىسىدىكى بەلگىلىمە ئەمەلىي توشۇغۇچىلارغىمۇ تەتبىقلىنىدۇ.
ئەمەلىي توشۇغۇچىنىڭ ياللانغۇچىسى، ۋاكالەتچىسى دەۋا قىلسا، مۇشۇ قانۇننىڭ 58-ماددىسىنىڭ 2-تارمىقى ۋە 59-ماددىسىنىڭ 2 – تارمىقىدىكى بەلگىلىمە تەتبىقلىنىدۇ.

62-ماددا توشۇغۇچى مۇشۇ بابتا بەلگىلەنمىگەن مەجبۇرىيەتنى ئۈستىگە ئالىدىغان ياكى مۇشۇ بابتا بېرىلگەن ھوقۇقتىن ۋاز كېچىدىغان ھەرقانداق ئالاھىدە كېلىشىمنى ئەمەلىي توشۇغۇچىنىڭ يازما ئېنىق قوشۇلۇشى بىلەن، ئەمەلىي توشۇغۇچىغا نىسبەتەن كۈچكە ئىگە بولىدۇ؛
ئەمەلىي توشۇغۇچىنىڭ قوشۇلۇش-قوشۇلماسلىقى بۇ ئالاھىدە كېلىشىمنىڭ توشۇغۇچىغا بولغان كۈچىگە تەسىر يەتكۈزمەيدۇ.

63-ماددا توشۇغۇچى بىلەن ئەمەلىي توشۇغۇچىنىڭ تۆلەم جاۋابكارلىقى بولسا، شۇ جاۋابكارلىق دائىرىسىدە چاتما جاۋابكارلىقنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

64-ماددا مالنىڭ يوقاپ كېتىشى ياكى بۇزۇلۇشى توغرىسىدا توشۇغۇچى، ئەمەلىي توشۇغۇچى، شۇنىڭدەك ئۇلارنىڭ ياللانغۇچىسى، ۋاكالەتچىسىدىن ئايرىم-ئايرىم تۆلەم تەلەپ قىلغاندا، تۆلەم ئومۇمىي سوممىسى مۇشۇ قانۇننىڭ 56-ماددىسىدا بەلگىلەنگەن چەكتىن ئېشىپ كەتمەيدۇ.

65-ماددا مۇشۇ قانۇننىڭ 60-ماددىسىدىن 64-ماددىسىغىچە بولغان ماددىلىرىدىكى بەلگىلىمە توشۇغۇچىلار بىلەن ئەمەلىي توشۇغۇچىلارنىڭ بىر-بىرىنى تۆلىتىۋېلىشىغا تەسىر يەتكۈزمەيدۇ.

3-پاراگراف توشۇتقۇچىنىڭ مەسئۇلىيىتى

66-ماددا توشۇتقۇچى مالنى توشۇتۇشتا، ئوبدان ئوراش-قاچىلاش ھەمدە توشۇغۇچىغا مالنى كېمىگە قاچىلىغاندا بەرگەن مالنىڭ نامى، بەلگىسى، ھۆددە سانى ياكى سانى، ئېغىرلىقى ياكى ھەجىمىنىڭ توغرىلىقىغا كاپالەتلىك قىلىشى كېرەك؛
ئوراش-قاچىلاش ناچار بولۇش ياكى يۇقىرىقى ماتېرىياللار توغرا بولماسلىق سەۋەبىدىن توشۇغۇچىغا زىيان يەتسە، توشۇتقۇچى تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

توشۇغۇچىنىڭ ئالدىنقى تارماقتىكى بەلگىلىمە بويىچە بەھرىمەن بولىدىغان تۆلىتىۋېلىش ھوقۇقى توشۇتقۇچىدىن باشقا كىشى ئۈچۈن مال توشۇش توختامىغا ئاساسەن ئۈستىگە ئالىدىغان جاۋابكارلىقىغا تەسىر يەتكۈزمەيدۇ.

67-ماددا توشۇتقۇچى پورت، تاموژنا، كارانتىن، تەكشۈرۈش ۋە باشقا مەسئۇل ئورگانغا مال توشۇشتا كېرەكلىك تۈرلۈك رەسمىيەتلەرنى ۋاقتىدا بېجىرىشى ھەمدە تۈرلۈك رەسمىيەتلەرنى ئۆتىگەن تالوننى توشۇغۇچىغا تاپشۇرۇپ بېرىشى كېرەك؛
رەسمىيەتلەرنى ئۆتىگەن ئالاقىدار تالونلارنى ۋاقتىدا، تولۇق ياكى توغرا بەرمەي، توشۇغۇچىنىڭ مەنپەئىتىنى زىيانغا ئۇچراتقان بولسا، توشۇتقۇچى تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

68-ماددا توشۇتقۇچى خەتەرلىك ماللارنى توشۇتۇشتا، دېڭىزدىكى خەتەرلىك ماللارنى توشۇشقا ئالاقىدار بەلگىلىمە بويىچە ئوبدان ئوراپ قاچىلىشى، خەتەرلىك بۇيۇملار بەلگىسى ۋە يارلىقى چاپلىشى ھەمدە ئۇنىڭ رەسمىي نامى ۋە خاراكتېرى، شۇنىڭدەك قوللىنىشقا تېگىشلىك خەۋپ-خەتەرنىڭ ئالدىنى ئېلىش تەدبىرىنى توشۇغۇچىغا يازما ئۇقتۇرۇشى كېرەك؛
توشۇتقۇچى ئۇقتۇرۇش قىلمىسا ياكى ئۇقتۇرۇشتا خاتالىق بولسا، توشۇغۇچى ھەرقانداق ۋاقىت، ھەرقانداق جايدا ئەھۋالغا قاراپ مالنى چۈشۈرۈۋەتسە، كۆيدۈرۈۋەتسە ياكى زىيان سالسا بولىدۇ، تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالمايدۇ.
توشۇتقۇچى توشۇغۇچىنىڭ مۇشۇ خىلدىكى ماللارنى توشۇش سەۋەبىدىن زىيانغا ئۇچرىغان بولسا، تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

توشۇغۇچى خەتەرلىك مالنىڭ خۇسۇسىيىتىنى بىلگەن ھەمدە قاچىلاپ توشۇشقا قوشۇلغان بولسا، شۇ مال كېمە-پاراخوت، خادىملار ياكى باشقا ماللارغا ئەمەلىي خەۋپ يەتكۈزگەندە، مالنى چۈشۈرۈۋەتسە، كۆيدۈرۈۋەتسە ياكى زىيانغا ئۇچراتماي، تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالمايدۇ.
لېكىن، بۇ تارماقتىكى بەلگىلىمە ئورتاق دېڭىز زىيىنىنى تەڭ چېچىشقا تەسىر يەتكۈزمەيدۇ.

69-ماددا توشۇتقۇچى توشۇغۇچىغا پۈتۈم بويىچە توشۇش ھەققى تۆلىشى كېرەك.

توشۇتقۇچى بىلەن توشۇغۇچى توشۇش ھەققىنى تاپشۇرۇۋالغۇچى تۆلەشنى پۈتۈشسە بولىدۇ؛
لېكىن، بۇ پۈتۈم تىرانسپورت تالونلىرىغا ئېنىق يېزىلىشى كېرەك.

70-ماددا توشۇتقۇچى توشۇغۇچى، ئەمەلىي توشۇغۇچى ئۇچرىغان زىياننى ياكى كېمە-پاراخوتنى بۇزۇۋەتكەندىن كېيىن، تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالمايدۇ؛
لېكىن، بۇنداق زىيان ياكى بۇزۇلۇش توشۇتقۇچى ياكى توشۇتقۇچىنىڭ ياللىغۇچىسى، ۋاكالەتچىسىنىڭ سەۋەنلىكى تۈپەيلىدىن كېلىپ چىققانلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

توشۇتقۇچىنىڭ ياللانغۇچىسى، ۋاكالەتچىسى توشۇغۇچى، ئەمەلىي توشۇغۇچى ئۇچرىغان زىياننى ياكى كېمە-پاراخوتنى بۇزۇۋەتكەندىن كېيىن، تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالمايدۇ؛
لېكىن، بۇنداق زىيان ياكى بۇزۇلۇش توشۇتقۇچىنىڭ ياللانغۇچىسى ۋە ۋاكالەتچىسىنىڭ سەۋەنلىكى تۈپەيلىدىن كېلىپ چىققانلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

4-پاراگراف تىرانسپورت تالونلىرى

71-ماددا تالون دېڭىز ئۈستىدىكى مال تىرانسپورت توختامى ۋە مالنى توشۇغۇچىنىڭ قوبۇل قىلغانلىقى ياكى كېمىگە قاچىلىغانلىقىنى، شۇنىڭدەك توشۇغۇچىنىڭ مال تاپشۇرۇش ئاساسى بارلىقىنى ئىسپاتلايدىغان تالوننى كۆرسىتىدۇ.
مال ئېلىش تالونىدا ئېنىق يېزىلغان خاتىرىلىگۈچىگە مال تاپشۇرۇش ياكى مالنى كۆرسەتمە بەرگۈچىنىڭ كۆرسەتمىسى بويىچە تاپشۇرۇش ياكى تالوننى ئىلكىدە تۇتقۇچىغا مال تاپشۇرۇش ماددىلىرى توشۇغۇچىنىڭ مال تاپشۇرۇش كاپالىتى ھاسىل قىلىدۇ.

72-ماددا مالنى توشۇغۇچى قوبۇل قىلغان ياكى كېمىگە قاچىلىغاندىن كېيىن، توشۇتقۇچىنىڭ تەلىپىگە ئاساسەن، توشۇغۇچى مال ئېلىش تالونىغا ئىمزا قويۇپ بېرىشى كېرەك.

مال ئېلىش تالونىنى توشۇغۇچى ھوقۇق بەرگەن كىشى ئىمزا قويۇپ تارقاتسا بولىدۇ.
مال ئېلىش تالونىنى يۈك بېسىلغان كېمىنىڭ كاپىتانى ئىمزا قويۇپ تارقاتقان بولسا، توشۇغۇچىغا ۋاكالىتەن ئىمزا قويۇپ تارقاتتى دەپ قارىلىدۇ.

73-ماددا تالون مەزمۇنى تۆۋەندىكى تۈرلەرنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ :

( 1 ) مالنىڭ بۇيۇم نامى، بەلگىسى، ھۆددە سانى ياكى سانى، ئېغىرلىقى ياكى ھەجمى، شۇنىڭدەك خەتەرلىك ماللارنى توشۇغاندا خەتەرلىك خاراكتېرى توغرىسىدىكى ئىزاھات؛

( 2 ) توشۇغۇچىنىڭ نامى ۋە ئاساسلىق تىجارەت ئورنى؛

( 3 ) كېمە-پاراخوتلارنىڭ نامى؛

( 4 ) توشۇتقۇچىنىڭ ئىسمى؛

( 5 ) تاپشۇرۇۋالغۇچىنىڭ ئىسمى؛

( 6 ) مال قاچىلاش پورتى ۋە مال قاچىلاش پورتىدا مالنى تاپشۇرۇۋالغان ۋاقىت؛

( 7 ) يۈك چۈشۈرۈش پورتى؛

( 8 ) كۆپ خىل شەكىلدىكى ئۇلاپ توشۇش تالونىنى قوبۇل قىلىش ئورنى ۋە مال تاپشۇرۇش ئورنىغا كۆپەيتىش؛

( 9 ) تالون ئىمزا قويۇپ تارقىتىلغان ۋاقىت، ئورۇن ۋە نۇسخا سانى؛

( 10 ) توشۇش ھەققىنى تۆلەش؛

( 11 ) توشۇغۇچى ياكى ئۇنىڭ ۋەكىلىنىڭ ئىمزاسى.

مال ئېلىش تالونىدا ئالدىنقى تارماقتا بەلگىلەنگەن بىر تۈر ياكى بىرنەچچە تۈر كەم بولسا، مال ئېلىش خاراكتېرىگە تەسىر يەتمەيدۇ؛
لېكىن، تالون مۇشۇ قانۇننىڭ 71-ماددىسىدىكى بەلگىلىمىگە ئۇيغۇن كېلىشى كېرەك.

74-ماددا مالنى كېمىگە قاچىلاشتىن ئىلگىرى، توشۇغۇچى توشۇتقۇچىنىڭ تەلىپىگە بىنائەن، مال تاپشۇرۇۋېلىش، توشۇشنى كۈتۈش تالونى ياكى باشقا تالونلارغا ئىمزا قويۇپ بەرگەن بولسا، مالنى كېمىگە قاچىلاپ بولغاندىن كېيىن، توشۇتقۇچى مال تاپشۇرۇۋېلىش، توشۇش تالونى ياكى باشقا تالوننى توشۇغۇچىغا قايتۇرۇپ بېرىپ، ئۇنى كېمىگە قاچىلاش تالونىنى ئالسا بولىدۇ؛
توشۇغۇچى مال تاپشۇرۇۋېلىش، توشۇشنى كۈتۈش تالونىغا توشۇشنى ھۆددىگە ئالغان كېمىنىڭ كېمە نامى ۋە كېمىگە قاچىلاش ۋاقتىنى قوشسىمۇ بولىدۇ، ئەسكەرتىلگەندىن كېيىنكى مال تاپشۇرۇۋېلىش، توشۇشقا كۈتۈش تالونى كېمىگە قاچىلىنىپ بولغان تالون دەپ قارىلىدۇ.

75-ماددا توشۇغۇچى ياكى ئۇنىڭغا ۋاكالىتەن تالون كېسىپ بەرگۈچى تالونغا يېزىلغان مالنىڭ نامى، بەلگىسى، ھۆددە سانى ياكى سانى، ئېغىرلىقى ياكى ھەجىمىنىڭ ئەمەلىي قوبۇل قىلغان مال بىلەن ماس كەلمەيدىغانلىقىنى بىلگەن ياكى مۇۋاپىق بولغان بولسا، كېمىگە قاچىلانغان تالون ئىمزا قويۇپ تارقىتىلغان ئەھۋالدا كېمىگە قاچىلانغان مال بىلەن ماس كەلمەسلىكىدىن گۇمان قىلسا،
ياكى تالوندىكى خاتىرىنى سېلىشتۇرىدىغان مۇۋاپىق ئۇسۇل بولمىسا، تالونغا ئىزاھات بېرىپ، مۇۋاپىق بولمىغان جايلىرىنى، گۇمانلىق ئاساسى ياكى چۈشەندۈرۈشىنى سېلىشتۇرغىلى بولمايدىغانلىقىنى چۈشەندۈرسە بولىدۇ.

76-ماددا توشۇغۇچى ياكى تالونغا ۋاكالىتەن ئىمزا قويۇپ بەرگۈچى تالونغا مالنىڭ يۈزەكى ئەھۋالىنى تەستىقلاتمىسا، مالنىڭ يۈزەكىي ئەھۋالى ياخشى، دەپ قارىلىدۇ.

77-ماددا توشۇغۇچى مۇشۇ قانۇننىڭ 75-ماددىسىدىكى بەلگىلىمە بويىچە ساقلاپ قالغاندىن باشقا، ياكى ئۇنىڭغا ۋاكالىتەن تالون كېسىپ بەرگۈچى ئىمزا قويۇپ تارقاتقان تالون توشۇغۇچىنىڭ تالونغا يېزىلغان ئەھۋالغا ئاساسەن مالنى ياكى مالنى كېمىگە قاچىلىغانلىقىنى تاپشۇرۇۋالغانلىقىنىڭ دەسلەپكى ئىسپاتىدۇر؛
توشۇغۇچى تالوننى ياخشى نىيەتتە قوبۇل قىلغان، تاپشۇرۇۋالغۇچىنى ئۆز ئىچىگە ئالغان 3-كىشى ئوتتۇرىغا قويغان تالونغا يېزىلغان ئەھۋالغا ئوخشىمايدىغان دەلىل-ئىسپاتلارنى ئېتىراپ قىلمايدۇ.

78-ماددا توشۇغۇچى بىلەن تاپشۇرۇۋالغۇچى، تالون ئىلكىدە تۇتقۇچى ئوتتۇرىسىدىكى ھوقۇق-مەجبۇرىيەت مۇناسىۋىتى تالوندىكى بەلگىلىمە بويىچە بېكىتىلىدۇ.

تاپشۇرۇۋالغۇچى، تالوننى ئىلكىدە تۇتقۇچى مال قاچىلاش پورتىدا يۈز بەرگەن تۇرۇپ قېلىش ھەققى، مالنى زىيانغا ئۇچرىتىش ھەققى ۋە مال قاچىلاشقا ئالاقىدار باشقا خىراجەتلەرنى ئۈستىگە ئالمايدۇ، لېكىن تالوندا يۇقىرىقى خىراجەتنى تاپشۇرۇۋالغۇچى، تالوننى تۇتقۇچى ئۈستىگە ئالىدىغانلىقى ئېنىق يېزىلغانلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

79-ماددا تالوننى ئۆتۈنۈپ بېرىش تۆۋەندىكى بەلگىلىمە بويىچە ئىجرا قىلىنىدۇ :

( 1 ) ئىسىم يېزىش تالونى:ئۆتۈنۈپ بېرىشكە بولمايدۇ؛

( 2 ) كۆرسەتمە تالونى:ئىسمى يېزىلغان كىتاب يادلاش ياكى قۇرۇق كىتاب يادلاشتىن ئۆتۈپ ئۆتۈنۈپ بېرىلىدۇ؛

( 3 ) ئىسىمسىز تالون:كىتاب يادلاش ھاجەتسىز، ئۆتۈنۈپ بېرىلىدۇ.

80-ماددا توشۇغۇچى تالوندىن باشقا تالونلارنى ئىمزالاپ تارقىتىپ، توشۇلىدىغان ماللارنى تاپشۇرۇۋالغانلىقىنى ئىسپاتلاشقا ئىشلەتسە، بۇ تالون دېڭىز يۈك تىرانسپورت توختامى تۈزگەنلىكى ۋە توشۇغۇچىنىڭ شۇ تالوندا كۆرسىتىلگەن ماللارنى تاپشۇرۇۋالغانلىقىنىڭ دەسلەپكى دەلىل-ئىسپاتى بولىدۇ.

توشۇغۇچى ئىمزا قويۇپ تارقاتقان بۇ خىلدىكى تالونلارنى ئۆتۈنۈپ بېرىشكە بولمايدۇ.

5-پاراگراف مال تاپشۇرۇش

81-ماددا توشۇغۇچى تاپشۇرۇۋالغۇچىغا مالنى تاپشۇرۇپ بەرگەندە، تاپشۇرۇۋالغۇچى مالنىڭ يوقىلىپ كېتىش ياكى بۇزۇلۇش ئەھۋالىنى توشۇغۇچىغا يازما ئۇقتۇرمىسا، بۇ تاپشۇرۇش توشۇغۇچىنىڭ مال توشۇش تالونىغا خاتىرىلەنگىنى بويىچە تاپشۇرۇپ بەرگەنلىكى ۋە مال ئەھۋالىنىڭ ياخشى بولغانلىقىنىڭ دەسلەپكى ئىسپاتى، دەپ قارىلىدۇ.

مال يوقالغان ياكى بۇزۇلغان ئەھۋاللار ناھايىتى روشەن بولمىسا، مال تاپشۇرۇلغان كۈننىڭ ئەتىسىدىن باشلاپ ئۇدا يەتتە كۈن ئىچىدە، كونتېينېردىكى مال تاپشۇرۇلغان كۈندىن باشلاپ ئۇدا 15 كۈن ئىچىدە، تاپشۇرۇۋالغۇچى يازما ئۇقتۇرۇشنى تاپشۇرمىسا، ئالدىنقى تارماقتىكى بەلگىلىمە بويىچە بولىدۇ.

مالنى تاپشۇرۇپ بەرگەندە، تاپشۇرۇۋالغۇچى توشۇغۇچى بىلەن بىرلىكتە مالنى بىرلىشىپ تەكشۈرگەن ياكى تەكشۈرگەن بولسا، تەكشۈرۈپ ئېنىقلانغان يوقاپ كېتىش ياكى بۇزۇلۇش ئەھۋالىنى يازما ئۇقتۇرۇش تاپشۇرۇش ھاجەتسىز.

82-ماددا توشۇغۇچى تاپشۇرۇۋالغۇچىغا مالنى تاپشۇرغان كۈننىڭ ئەتىسىدىن باشلاپ ئۇدا 60 كۈن ئىچىدە، تاپشۇرۇۋالغۇچىنىڭ مالنى تاپشۇرۇشنى كېچىكتۈرۈش سەۋەبىدىن ئىقتىسادىي زىيان كەلتۈرۈپ چىقارغان يازما ئۇقتۇرۇشىنى تاپشۇرۇۋالمىسا، تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالمايدۇ.

83-ماددا تاپشۇرۇۋالغۇچى نىشان پورتتىن مالنى ئېلىشتىن بۇرۇن ياكى توشۇغۇچى نىشان پورتتا مالنى تاپشۇرۇشتىن بۇرۇن، تەكشۈرۈش ئاپپاراتىدىن مال ئەھۋالىنى تەكشۈرۈشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ؛
تەكشۈرۈشنى تەلەپ قىلغان تەرەپ تەكشۈرۈش ھەققى تۆلىشى كېرەك، لېكىن مالنى زىيانغا ئۇچراتقان جاۋابكار تەرەپتىن تۆلىتىۋېلىشقا ھوقۇقلۇق.

84-ماددا توشۇغۇچى ۋە تاپشۇرۇۋالغۇچى مۇشۇ قانۇننىڭ 81-ۋە 83-ماددىسىدا بەلگىلەنگەن تەكشۈرۈشنى ئۆزئارا مۇۋاپىق قولايلىق شارائىت بىلەن تەمىنلىشى كېرەك.

85-ماددا مالنى ئەمەلىي توشۇغۇچى تاپشۇرغان بولسا، تاپشۇرۇۋالغۇچى مۇشۇ قانۇننىڭ 81-ماددىسىدىكى بەلگىلىمە بويىچە ئەمەلىي توشۇغۇچىغا تاپشۇرغان يازما ئۇقتۇرۇش توشۇغۇچىغا تاپشۇرغان قەغەز ئۇقتۇرۇش بىلەن ئوخشاش كۈچكە ئىگە؛
توشۇغۇچىغا سۇنغان يازما ئۇقتۇرۇش ئەمەلىي توشۇغۇچىغا تاپشۇرغان يازما ئۇقتۇرۇش بىلەن ئوخشاش كۈچكە ئىگە.

86-ماددا يۈك چۈشۈرۈش پورتىدا مالنى ئالىدىغان ئادەم بولمىسا ياكى تاپشۇرۇۋالغۇچى مالنى ئېلىشنى كېچىكتۈرسە، رەت قىلسا، كاپىتان مالنى ئامبار ياكى باشقا مۇۋاپىق سورۇنلارغا چۈشۈرۈۋەتسە بولىدۇ، بۇنىڭدىن كېلىپ چىققان خىراجەت ۋە خەۋپ-خەتەرنى تاپشۇرۇۋالغۇچى ئۈستىگە ئالىدۇ.

87-ماددا توشۇغۇچىغا تۆلەيدىغان توشۇش ھەققى، ئورتاق دېڭىز زىيىنىنى چېچىش، تۇرۇپ قېلىش ھەققى ۋە توشۇغۇچى مال ئۈچۈن تۆلەپ تۇرغان زۆرۈر خىراجەت شۇنىڭدەك توشۇغۇچىغا تۆلەشكە تېگىشلىك باشقا خىراجەتلەرنى تۆلىمىگەن بولسا ھەمدە مۇۋاپىق كېپىللىكمۇ بەرمىگەن بولسا، توشۇغۇچى ئۆزىنىڭ مېلىنى مۇۋاپىق چەكتە قالدۇرۇپ قويسا بولىدۇ.

88-ماددا توشۇغۇچى مۇشۇ قانۇننىڭ 87-ماددىسىدىكى بەلگىلىمىگە ئاساسەن قالدۇرۇپ قويغان ماللارنى كېمە-پاراخوت مال چۈشۈرۈش پورتىغا يېتىپ كەلگەن كۈننىڭ ئەتىسىدىن باشلاپ 60 كۈن ئۆتكىچە ئالىدىغان ئادەم بولمىسا، توشۇغۇچى سوت مەھكىمىسىگە كىمئارتۇق قىلىپ سېتىش ھەققىدە كېسىم چىقىرىشنى ئىلتىماس قىلسا بولىدۇ؛
مال ئاسان سېسىپ سۈپىتى ئۆزگىرىپ قالىدىغان ياكى مالنىڭ ساقلاش ھەققى ئۇنىڭ قىممىتىدىن ئېشىپ كېتىدىغان بولسا، مۇددەتتىن بۇرۇن كىمئارتۇق قىلىپ سېتىشنى ئىلتىماس قىلسا بولىدۇ.

كىمئارتۇق قىلىپ سېتىشتىن كىرگەن پۇل مالنى ساقلاش، كىمئارتۇق قىلىپ سېتىشقا ئىشلىتىلگەن خىراجەت ۋە توشۇش ھەققىنى، شۇنىڭدەك توشۇغۇچىغا تۆلەشكە تېگىشلىك باشقا ئالاقىدار خىراجەتلەرنى ئۈزۈشكە ئىشلىتىلىدۇ؛
يەتمىگەن سوممىسىنى توشۇغۇچى توشۇتقۇچىدىن تۆلىتىۋېلىشقا ھوقۇقلۇق؛
ئېشىپ قالغان سوممىسىنى توشۇتقۇچىغا قايتۇرۇپ بېرىش؛
قايتۇرغىلى بولمىغان، كىمئارتۇق قىلىپ سېتىلغان كۈندىن باشلاپ بىر يىل توشقان ھەم ئالىدىغان ئادەم چىقمىغان بولسا، دۆلەت خەزىنىسىگە تاپشۇرۇلىدۇ.

6-پاراگراف توختامنى بىكار قىلىش

89-ماددا كېمە مال قاچىلاش پورتىدا قاتناش باشلىنىشتىن ئىلگىرى توشۇتقۇچى توختامنى بىكار قىلىشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ.
لېكىن، توشۇتقۇچى توشۇغۇچىغا پۈتۈشكەن توشۇش ھەققىنىڭ يېرىمىنى تۆلىشى كېرەك، توختامدا ئايرىم پۈتۈشكەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا؛
مال پاراخوتقا قاچىلىنىپ بولغان بولسا ھەمدە مال قاچىلاش، چۈشۈرۈش ۋە بۇنىڭغا مۇناسىۋەتلىك باشقا خىراجەتلەرنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

90-ماددا كېمە يۈك قاچىلاش پورتىدا يولغا چىقىشتىن بۇرۇن، تاقابىل تۇرغىلى بولمايدىغان ئەھۋال ياكى توشۇغۇچى ۋە توشۇتقۇچىدىن كۆرگىلى بولمايدىغان باشقا سەۋەب تۈپەيلىدىن توختامنى ئادا قىلالمىسا، ئىككى تەرەپ توختامنى بىكار قىلسا بولىدۇ ھەمدە بىر-بىرى ئۈچۈن تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالمايدۇ.
توشۇش ھەققى تۆلىنىپ بولغان توختامدا ئايرىم پۈتۈشكەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا، توشۇغۇچى توشۇش ھەققىنى توشۇتقۇچىغا قايتۇرۇپ بېرىشى كېرەك؛
مال پاراخوتقا قاچىلىنىپ بولغان بولسا، توشۇتقۇچى قاچىلاش-چۈشۈرۈش ھەققىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك؛
تالونغا ئىمزا قويۇپ بېرىلگەن بولسا، توشۇتقۇچى تالوننى توشۇغۇچىغا قايتۇرۇپ بېرىشى لازىم.

91-ماددا تاقابىل تۇرغىلى بولمايدىغان ئەھۋال ياكى توشۇغۇچى ۋە توشۇتقۇچىدىن كۆرگىلى بولمايدىغان باشقا سەۋەبلەر تۈپەيلىدىن كېمە توختامدا پۈتۈشكەن نىشان پورتىدا مالنى چۈشۈرۈپ بېرەلمىسە، توختامدا ئايرىم پۈتۈشكەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا، كېمە باشلىقى مالنى نىشان پورتقا يېقىن جايدىكى بىخەتەر پورت ياكى جايدا چۈشۈرۈشكە ھوقۇقلۇق، دەپ قارىلىدۇ.

كاپىتان مالنى چۈشۈرۈشنى قارار قىلغاندا، توشۇتقۇچى ياكى تاپشۇرۇۋالغۇچىغا ۋاقتىدا ئۇقتۇرۇشى ھەمدە توشۇتقۇچى ياكى يەتكۈزگۈچىنىڭ مەنپەئىتىنى ئويلىشىشى كېرەك.

7-پاراگراف كېمە ئىجارە ئېلىش توختامىدىكى ئالاھىدە بەلگىلىمە

92-ماددا كېمە ئىجارە بېرىش توختامى كېمە ئىجارىچىسى ئىجارە ئالغۇچىغا كېمە-پاراخوت ياكى كېمىنىڭ بىر قىسىم بۆلۈمچىلىرىنى تەمىنلەپ بېرىدىغان، پۈتۈشكەن مالنى قاچىلاپ توشۇيدىغان، بىر پورتتىن يەنە بىر پورتقا توشۇيدىغان، ئىجارە ئالغۇچى پۈتۈشكەن توشۇش ھەققى تۆلەيدىغان توختامنى كۆرسىتىدۇ.

93-ماددا قاتناش قېتىم سانى بويىچە كېمە ئىجارە ئېلىش توختامىنىڭ مەزمۇنى ئاساسلىقى ئىجارىچى بىلەن ئىجارە ئالغۇچىنىڭ نامى، كېمە نامى، كېمە تەۋەلىكى، يۈك قاچىلاش ئېغىرلىقى، سىغىمى، مال نامى، مال قاچىلاش پورتى ۋە نىشان پورتى، قاچىلاش-چۈشۈرۈش مۇددىتى، توشۇش ھەققى، تۇرۇپ قېلىش ھەققى، تېز قايتۇرۇۋېتىش ھەققى ۋە باشقا ئالاقىدار ئىشلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.

94-ماددا مۇشۇ قانۇننىڭ 47-ۋە 49-ماددىسىدىكى بەلگىلىمە كېمە ئىجارە ئېلىش توختامىدىكى ئىجارىچىلەرگە تەتبىقلىنىدۇ.

بۇ بابتا كېمە ئىجارە ئېلىش توختامىدىكى باشقا ئالاقىدار توختاملاشقۇچىلار ئوتتۇرىسىدىكى ھوقۇق-مەجبۇرىيەتلەر ھەققىدە بەلگىلىمىلەردە، پەقەت نۆۋەت قېتىمى توختامىدىلا پۈتۈشۈلمىگەن ياكى ئوخشاش بولمىغان پۈتۈشۈلمىگەن بولسا، نۆۋەت قېتىمى كېمە ئىجارە توختامىدىكى ئىجارىچى بىلەن ئىجارە ئالغۇچىغا تەتبىقلىنىدۇ.

95-ماددا كېمە ئىجارە ئېلىش توختامى بويىچە توشۇلغان مالغا ئىمزا قويۇپ تارقىتىلغان تالونغا تالون ئىگىسى ئىجارە ئالغۇچى بولمىسا، توشۇغۇچى بىلەن شۇ تالوننى ئىلكىدە تۇتقۇچى ئوتتۇرىسىدىكى ھوقۇق-مەجبۇرىيەت مۇناسىۋىتىگە تالون ئېلىش پۈتۈمى تەتبىقلىنىدۇ.
لېكىن، مال ئېلىش تالونىدا قاتناش قېتىم سانى ئىجارە ئېلىش توختامىنىڭ ماددىلىرى ئېنىق يېزىلغان بولسا، شۇ قاتناش قېتىم ئىجارە ئېلىش توختامىنىڭ ماددىلىرىمۇ تەتبىقلىنىدۇ.

96-ماددا ئىجارىچى پۈتۈشكەن كېمە-پاراخوتنى تەمىنلەپ بېرىشى كېرەك؛
ئىجارە ئالغۇچىنىڭ ماقۇللۇقى بىلەن كېمە-پاراخوتنى ئالماشتۇرۇشقا بولىدۇ.
لېكىن، تەمىنلىگەن كېمە-پاراخوت ياكى ئالماشتۇرغان كېمە-پاراخوت توختامدىكى پۈتۈمگە ئۇيغۇن كەلمىسە، ئىجارە ئالغۇچى توختامنى رەت قىلىشقا ياكى بىكار قىلىشقا ھوقۇقلۇق.

ئىجارىچىنىڭ سەۋەنلىكى تۈپەيلىدىن پۈتۈشكەن كېمىنى تەمىنلەپ بەرمەسلىكى ئىجارە ئالغۇچىنى زىيانغا ئۇچراتقان بولسا، ئىجارىچى تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

97-ماددا ئىجارىچى پۈتۈشكەن قاچىلاش مۇددىتىدە كېمە-پاراخوت بىلەن تەمىنلەپ بەرمىسە، ئىجارە ئالغۇچى توختامنى بىكار قىلىشقا ھوقۇقلۇق.
لېكىن، ئىجارىچى پاراخوتنىڭ كېچىكىش ئەھۋالى ۋە پاراخوتنىڭ مال قاچىلاش پورتىغا يېتىپ بېرىشنى كۆزلىگەن ۋاقتىنى ئىجارە ئالغۇچىغا ئۇقتۇرغان بولسا، ئىجارە ئالغۇچى ئۇقتۇرۇشنى تاپشۇرۇۋالغان ۋاقىتتىن باشلاپ 48 سائەت ئىچىدە توختامنى بىكار قىلىش-قىلماسلىق قارارىنى ئىجارىچىگە ئۇقتۇرۇشى كېرەك.

ئىجارىچىنىڭ سەۋەنلىكى تۈپەيلىدىن كېمە بىلەن تەمىنلەشنى كېچىكتۈرۈپ ئىجارە ئالغۇچىنى زىيانغا ئۇچراتقان بولسا، ئىجارىچى تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

98-ماددا پاراخوت ئىجارە ئېلىش توختامىدىكى مال قاچىلاش، مالنى چۈشۈرۈش مۇددىتى ۋە ئۇنى ھېسابلاش چارىسى مال قاچىلاش، مال چۈشۈرۈش مۇددىتىدىن كېيىنكى تۇرۇپ قېلىش ھەققى ۋە مالنى مۇددەتتىن بۇرۇن قاچىلاش، چۈشۈرۈشنى تاماملاش تېز قايتۇرۇش ھەققىدىن ئېشىپ كەتسە، ئىككى تەرەپ پۈتۈشىدۇ.

99-ماددا ئىجارە ئالغۇچى ئىجارە ئالغان كېمە-پاراخوتنى قايتا ئىجارە بەرسە بولىدۇ؛
قايتا ئىجارە بەرگەندىن كېيىن، ئەسلىي توختامدا پۈتۈشكەن ھوقۇق-مەجبۇرىيەتلەر تەسىرگە ئۇچرىمايدۇ.

100-ماددا ئىجارە ئالغۇچى پۈتۈشكەن مالنى يەتكۈزۈپ بېرىشى كېرەك؛
ئىجارىچىنىڭ ماقۇللۇقىنى ئالغاندىن كېيىن، مالنى ئالماشتۇرۇشقا بولىدۇ.
لېكىن، ئالماشتۇرغان مال ئىجارىچىگە پايدىسىز بولسا، ئىجارىچى توختامنى رەت قىلىشقا ياكى بىكار قىلىشقا ھوقۇقلۇق.

پۈتۈشكەن مال بىلەن تەمىنلىمىگەنلىكتىن ئىجارىچى زىيانغا ئۇچرىغان بولسا، ئىجارە ئالغۇچى تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

101-ماددا ئىجارىچى توختامدا پۈتۈشكەن مال چۈشۈرۈش پورتىدا مالنى چۈشۈرۈشى كېرەك.
توختامدا ئىجارە ئالغۇچى يۈك چۈشۈرۈش پورتىنى تاللايدىغان ماددىلار بەلگىلەنگەن بولسا، ئىجارە ئالغۇچى توختامدىكى پۈتۈم بويىچە بېكىتكەن يۈك چۈشۈرۈش پورتىنى ۋاقتىدا ئۇقتۇرمىغاندا، كاپىتان پۈتۈشكەن يۈك تاللاش-چۈشۈرۈش پورتىدىن مالنى چۈشۈرىدىغان بىر پورتنى ئۆزى تاللىسا بولىدۇ.
ئىجارە ئالغۇچى بېكىتىلگەن مال چۈشۈرۈش پورتىنى توختامدا پۈتۈشكىنى بويىچە ۋاقتىدا ئۇقتۇرماي، ئىجارىچىنى زىيانغا ئۇچراتقان بولسا، تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.
ئىجارىچى پورتتا مالنى ئۆز بېشىمچىلىق بىلەن تاللاپ چۈشۈرمەي، ئىجارە ئالغۇچىنى زىيانغا ئۇچراتقان بولسا، تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

8-پاراگراف كۆپ ۋاسىتىلىك ئۇلاپ توشۇش توختامىنىڭ ئالاھىدە بەلگىلىمىسى

102-ماددا بۇ قانۇندا ئېيتىلغان كۆپ ۋاسىتىلىك ئۇلاپ توشۇش توختامى كۆپ ۋاسىتىلىك ئۇلاپ يەتكۈزۈش تىجارەتچىسى ئىككىدىن ئارتۇق ئوخشاش بولمىغان توشۇش ئۇسۇلىنى قوللىنىدۇ، بۇنىڭ بىرى دېڭىز تىرانسپورت ئۇسۇلى بولۇپ، مالنى قوبۇل قىلغان جايدىن مەنزىلگە توشۇپ بېرىپ، تاپشۇرۇۋالغۇچىغا تاپشۇرۇشقا ھەمدە پۈتۈن مۇساپىلىك توشۇش ھەققى ئېلىشقا مەسئۇل بولىدىغان توختامنى كۆرسىتىدۇ.

ئالدىنقى تارماقتا ئېيتىلغان كۆپ ۋاسىتىلىك ئۇلاپ توشۇش تىجارەتچىسى ئۆزى ياكى باشقىلارغا ئۆز نامىدا توشۇتقۇچى بىلەن كۆپ ۋاسىتىلىك ئۇلاپ يەتكۈزۈش توختامى تۈزۈشنى ھاۋالە قىلغان كىشىنى كۆرسىتىدۇ.

103-ماددا كۆپ ۋاسىتىلىك ئۇلاپ توشۇش تىجارەتچىسىنىڭ كۆپ ۋاسىتىلىك ئۇلاپ توشۇلغان مالغا مەسئۇل بولۇش مۇددىتى مالنى تاپشۇرۇۋالغان ۋاقىتتىن باشلاپ، مالنى تاپشۇرۇپ بەرگەنگە قەدەر بولىدۇ.

104-ماددا كۆپ ۋاسىتىلىك ئۇلاپ توشۇش تىجارەتچىسى كۆپ ۋاسىتىلىك ئۇلاپ يەتكۈزۈش توختامىنى ئىجرا قىلىش ياكى ئىجراغا تەشكىللەشكە مەسئۇل بولىدۇ ھەمدە توشۇشنىڭ پۈتۈن جەريانىغا مەسئۇل بولىدۇ.

كۆپ ۋاسىتىلىك ئۇلاپ توشۇش تىجارەتچىسى بىلەن كۆپ ۋاسىتىلىك ئۇلاپ توشۇشقا قاتناشقان ھەرقايسى بۆلەك توشۇغۇچىلىرى كۆپ ۋاسىتىلىك ئۇلاپ يەتكۈزۈش توختامىنىڭ ھەرقايسى بۆلەكلەردە توشۇسا بولىدۇ، ئۇلار توختامدا ئۆزئارا جاۋابكارلىقنى پۈتۈشىدۇ.
لېكىن، بۇ توختام كۆپ ۋاسىتىلىك ئۇلاپ توشۇش تىجارەتچىسىنىڭ پۈتۈن مۇساپىلىك توشۇشتا ئۈستىگە ئالىدىغان مەسئۇلىيىتىگە تەسىر يەتكۈزمەسلىكى كېرەك.

105-ماددا مال كۆپ ۋاسىتىلىك ئۇلاپ توشۇشنىڭ مەلۇم توشۇش بۆلىكىدە يوقاپ كەتسە ياكى زىيانغا ئۇچرىسا، كۆپ ۋاسىتىلىك ئۇلاپ توشۇش تىجارەتچىسىنىڭ تۆلەم جاۋابكارلىقى ۋە جاۋابكارلىق چېكى شۇ بۆلەكتىكى توشۇش ئۇسۇلىنى تەڭشەشكە ئالاقىدار قانۇن بەلگىلىمىلىرى بويىچە بولىدۇ.

106-ماددا مال يوقاپ كەتكەن ياكى بۇزۇلغان توشۇش بۆلىكىنى بېكىتكىلى بولمىسا، كۆپ ۋاسىتىلىك ئۇلاپ توشۇش تىجارەتچىسى مۇشۇ بابتىكى توشۇغۇچىنىڭ تۆلەم جاۋابكارلىقى ۋە جاۋابكارلىق چېكىگە دائىر بەلگىلىمە بويىچە تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

5-باب دېڭىزدا يولۇچى توشۇش توختامى

107-ماددا دېڭىزدا يولۇچى توشۇش توختامى توشۇغۇچى يولۇچى توشۇشقا باب كېلىدىغان پاراخوت ئارقىلىق يولۇچى ۋە ئۇنىڭ يۈك-تاقلىرىنى بىر پورتتىن يەنە بىر پورتقا توشۇيدىغان، يولۇچى بېلەت پۇلى تۆلەيدىغان توختامنى كۆرسىتىدۇ.

108-ماددا بۇ بابتىكى تۆۋەندىكى سۆزلەرنىڭ مەنىسى :

( 1 ) «توشۇغۇچى»ئۆزى ياكى باشقىلارغا ئۆز نامىدا يولۇچى بىلەن دېڭىز يولۇچى توشۇش توختامى تۈزۈشنى ھاۋالە قىلغان كىشىنى كۆرسىتىدۇ.

( 2 ) «ئەمەلىي توشۇغۇچى»توشۇغۇچىنىڭ ھاۋالىسىنى قوبۇل قىلىدىغان، يولۇچى توشۇيدىغان ياكى قىسمەن توشۇيدىغان كىشىنى، جۈملىدىن ئۆتۈنمە ھاۋالىنى قوبۇل قىلىپ مۇشۇ توشۇش بىلەن شۇغۇللىنىدىغان باشقىلارنى كۆرسىتىدۇ.

( 3 ) «يولۇچى»دېڭىز ئۈستى يولۇچى تىرانسپورت توختامىغا ئاساسەن توشۇلىدىغان كىشىنى كۆرسىتىدۇ؛
توشۇغۇچىنىڭ ماقۇللۇقى بىلەن، دېڭىز ئۈستىدىكى مال توشۇش توختامىغا ئاساسەن، مالنى پاراخوت بىلەن بىللە مۇھاپىزەت قىلىپ ئاپارغان كىشى يولۇچى، دەپ قارىلىدۇ.

( 4 ) «يۈك-تاق»توشۇغۇچى دېڭىزدا يولۇچى توشۇش توختامىغا ئاساسەن توشۇيدىغان ھەرقانداق نەرسە ۋە ئاپتوموبىلنى كۆرسىتىدۇ، لېكىن تىرىك ھايۋانلار بۇنىڭ سىرتىدا.

( 5 ) «يۈك-تاقنى ئۆزى ئېلىۋېلىش»يولۇچىلار بۆلمىسىگە ئۆزى ئېلىپ يۈرىدىغان، ساقلايدىغان ياكى قويىدىغان يۈك-تاقىنى كۆرسىتىدۇ.

109-ماددا بۇ بابتىكى توشۇغۇچىلارنىڭ جاۋابكارلىقى توغرىسىدىكى بەلگىلىمىلەر ئەمەلىي توشۇغۇچىلارغىمۇ تەتبىقلىنىدۇ.
بۇ بابتىكى توشۇغۇچىنىڭ ياللانغۇچىسى ۋە ۋاكالەتچىسىنىڭ جاۋابكارلىقى توغرىسىدىكى بەلگىلىمىلەر ئەمەلىي توشۇغۇچىنىڭ ياللەنگۈچىسى ۋە ۋاكالەتچىسىگە تەتبىقلىنىدۇ.

110-ماددا يولۇچىلار بېلىتى دېڭىز يولۇچى تىرانسپورت توختامى ۋۇجۇدقا كەلگەنلىك ئىسپاتىدۇر.

111-ماددا دېڭىزدا يولۇچى توشۇش مەزگىلى يولۇچى كېمىگە چىققان ۋاقىتتىن باشلاپ، يولۇچى كېمىدىن ئايرىلغۇچە بولىدۇ.
يولۇچى بېلىتى باھاسى ئاپىرىپ-ئەكىلىش ھەققىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ، توشۇش مەزگىلى توشۇغۇچىنىڭ سۇ يولى ئارقىلىق يولۇچىنى قىرغاقتىن پاراخوتقا ئېلىپ چىققان ياكى پاراخوتتىن قىرغاققا يەتكۈزۈپ بەرگەن ۋاقتىنى ئۆز ئىچىگە ئالمايدۇ، لېكىن يولۇچىنىڭ پورت ۋوگزالى، پىرىستاندىكى ياكى پورتتىكى باشقا ئەسلىھەلەر ئىچىدىكى ۋاقتىنى ئۆز ئىچىگە ئالمىغان.

يولۇچىلار يۈك-تاقلىرىنى ئۆزى ئېلىۋېلىشى، توشۇش مۇددىتى ئالدىنقى تارماقتىكى بەلگىلىمە بىلەن ئوخشاش بولۇشى كېرەك.
يولۇچى يۈك-تاقلىرىدىن باشقا يۈك-تاقلارنى ئۆزى ئېلىۋالغان بولسا، توشۇش مۇددىتى يولۇچى يۈك-تاقىنى توشۇغۇچى ياكى توشۇغۇچىنىڭ ياللانغۇچىسى، ۋاكالەتچىسىگە تاپشۇرۇپ بەرگەن ۋاقىتتىن باشلاپ توشۇغۇچى ياكى توشۇگۈچىنىڭ ياللانغۇچىسى ۋە ۋاكالەتچىسى يولۇچىغا قايتۇرۇپ بەرگەن كۈنگىچە بولىدۇ.

112-ماددا يولۇچىلار پاراخوتقا بېلەت ئالماي، دەرىجە ئاتلاپ چىققان ياكى مۇساپىدىن ئاشۇرۇپ چىققان بولسا، بەلگىلىمە بويىچە بېلەت پۇلىنى تولۇق تولۇقلىشى كېرەك، توشۇغۇچى بەلگىلىمە بويىچە ئۇنىڭدىن بېلەت پۇلىنى كۆپەيتىپ ئالسا بولىدۇ؛
تاپشۇرۇشنى رەت قىلسا، كاپىتان مۇۋاپىق جايدا ئۇنى پاراخوتتىن ئايرىۋېتىشكە ھوقۇقلۇق، توشۇغۇچى ئۇنىڭدىن تۆلىتىۋېلىشقا ھوقۇقلۇق.

113-ماددا يولۇچىلارنىڭ مەنئى قىلىنغان ياكى يېنىشچان، پارتلاشچان، زەھەرلىك، چىرىتىشچان، رادىيوئاكتىپلىق بۇيۇملارنى، شۇنىڭدەك پاراخوتنىڭ جىسمانىي بىخەتەرلىكى ۋە مال-مۈلۈك بىخەتەرلىكىگە خەۋپ يەتكۈزۈش ئېھتىمالى بولغان باشقا خەتەرلىك بۇيۇملارنى يېنىدا ئېلىپ يۈرۈشىگە ياكى يۈك-تاقلارنىڭ ئارىسىغا سېلىۋېلىشىغا يول قويۇلمايدۇ.

توشۇغۇچى يولۇچىلارنى ھەرقانداق ۋاقىت، ھەرقانداق جايدا ئالدىنقى تارماقتىكى بەلگىلىمىگە خىلاپ ھالدا يېنىدا ئېلىپ يۈرسە ياكى يۈك-تاقلىرىنىڭ ئارىسىغا سېلىۋالغان مەنئى قىلىنغان بۇيۇملارنى، خەتەرلىك بۇيۇملارنى چۈشۈرۈۋەتسە، كۆيدۈرۈۋەتسە ياكى ئۇلارنى زىيان سالدۇرمىسا ياكى ئالاقىدار تارماقلارغا تاپشۇرۇپ بەرسە بولىدۇ، تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالمايدۇ.

يولۇچىلار مۇشۇ ماددىنىڭ 1-تارمىقىدىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ زىيان سالغان بولسا، تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

114-ماددا مۇشۇ قانۇننىڭ 111-ماددىسىدا بەلگىلەنگەن يولۇچى ۋە ئۇنىڭ يۈك-تاقلىرىنى توشۇش مەزگىلىدە، توشۇغۇچى ياكى توشۇغۇچىنىڭ ياللانغۇچىسى، ۋاكالەتچىسى ياللىنىش ياكى ھاۋالە قىلىنىش دائىرىسىدە سەۋەنلىك بىلەن ھادىسە تۇغدۇرۇپ، يولۇچىنى جىسمانىي جەھەتتىن ياراتقان ياكى يۈك-تاقىسى يوقاپ كەتكەن، بۇزۇلغان بولسا، توشۇغۇچى تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

توشۇغۇچى ياكى توشۇغۇچىنىڭ ياللانغۇچىسى ۋە ۋاكالەتچىسىدە، تەلەپ قىلغۇچى دەلىل-ئىسپات كۆرسىتىش جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك؛
لېكىن، مۇشۇ ماددىنىڭ 3-تارمىقى ۋە 4-تارمىقىدا بەلگىلەنگەن ئەھۋاللار بۇنىڭ سىرتىدا.

يولۇچىنىڭ جىسمانىي تالاپەتكە ئۇچرىشى ياكى يۈك-تاقىسىنىڭ يوقاپ كېتىشى، بۇزۇلۇشىغا پاراخوتنىڭ چۆكۈپ كېتىشى، سوقۇلۇپ كېتىشى، تېيىز سۇدا توختاپ قېلىشى، پارتلىشى، ئوت ئاپىتى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى ياكى پاراخوتتىكى نۇقسان سەۋەبىدىن كېلىپ چىققان بولسا، توشۇغۇچى ياكى توشۇغۇچىنىڭ ياللانغۇچىسى ۋە ۋاكالەتچىسى قارشى ئىسپات بەرمىسە، سەۋەنلىك بار دەپ قارىلىدۇ.

يولۇچىلارنىڭ يۈك-تاقلىرىدىن باشقا يۈك-تاقلىرىنىڭ يوقاپ كېتىشى ياكى بۇزۇلۇشىغا ھەرقانداق ھادىسە سەۋەبچى بولۇشىدىن قەتئىينەزەر، توشۇغۇچى ياكى توشۇغۇچىنىڭ ياللانغۇچىسى، ۋەكىلى قارشى ئىسپات بەرمىسە، سەۋەنلىك بار دەپ قارىلىدۇ.

115-ماددا توشۇغۇچىنىڭ ئىسپاتلىشىچە، يولۇچىنىڭ جىسمانىي تالاپەتكە ئۇچرىشى ياكى يۈك-تاقلىرىنىڭ يوقاپ كېتىشى، بۇزۇلۇشى يولۇچىنىڭ سەۋەنلىكى ياكى يولۇچى بىلەن توشۇغۇچىنىڭ ئورتاق سەۋەنلىكى تۈپەيلىدىن كېلىپ چىققان بولسا، توشۇغۇچىنىڭ تۆلەم جاۋابكارلىقىنى كەچۈرۈم قىلىشقا ياكى مۇناسىپ يېنىكلىتىشكە بولىدۇ.

توشۇغۇچى شۇنى ئىسپاتلىدىكى، يولۇچىنىڭ جىسمانىي تالاپىتى ياكى يۈك-تاقىسىنىڭ يوقاپ كېتىشى، بۇزۇلۇشىنى يولۇچىنىڭ قەستەنلىكى كەلتۈرۈپ چىقارغان ياكى يولۇچىنىڭ جىسمانىي جەھەتتىكى تالاپىتى يولۇچىنىڭ سالامەتلىك ئەھۋالىدىن كېلىپ چىققان بولسا، توشۇغۇچى تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالمايدۇ.

116-ماددا توشۇغۇچى يولۇچىنىڭ پۇل، ئالتۇن-كۈمۈش، ئۈنچە-مەرۋايىت، باھالىق ئاكسىيە ياكى باشقا قىممەتلىك بۇيۇملىرىنى يوقىتىپ قويغان، بۇزۇۋەتكەن بولسا، تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالمايدۇ.

يولۇچى توشۇغۇچى بىلەن ئالدىنقى تارماقتا بەلگىلەنگەن بۇيۇملارنى توشۇغۇچىنىڭ ساقلىشىغا تاپشۇرۇپ بېرىشكە پۈتۈشكەن بولسا، توشۇغۇچى مۇشۇ قانۇننىڭ 117-ماددىسىدىكى بەلگىلىمە بويىچە تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك؛
ئىككى تەرەپ يازما پۈتۈشكەن تۆلەم چېكى مۇشۇ قانۇننىڭ 117-ماددىسىدىكى بەلگىلىمىدىن يۇقىرى بولسا، توشۇغۇچى پۈتۈشكەن سومما بويىچە تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

117-ماددا مۇشۇ ماددىنىڭ 4-تارمىقىدا بەلگىلەنگەن ئەھۋاللارنى ھېسابقا ئالمىغاندا، توشۇغۇچىنىڭ ھەر قېتىملىق دېڭىز يولۇچىلىرى توشۇشتىكى تۆلەم جاۋابكارلىق چېكى تۆۋەندىكى بەلگىلىمە بويىچە ئىجرا قىلىنىدۇ :

( 1 ) يولۇچىنىڭ جىسمانىي تالاپىتى بولسا، ھەر يولۇچى 46666 ھېسابلاش ئورنىدىن ئېشىپ كەتمەيدۇ؛

( 2 ) يولۇچى ئۆزى ئېلىۋالغان يۈك-تاق يوقاپ كەتكەن ياكى بۇزۇلغان بولسا، ھەر يولۇچى 833 ھېسابلاش ئورنىدىن ئېشىپ كەتمەيدۇ؛

( 3 ) يولۇچىلار ئاپتوموبىلى، جۈملىدىن شۇ ئاپتوموبىلغا قاچىلانغان يۈك-تاق يوقاپ كەتكەن ياكى بۇزۇلغان بولسا، ھەر بىر ئاپتوموبىل 3333 ھېسابلاش ئورنىدىن ئېشىپ كەتمىسە؛

( 4 ) مۇشۇ تارماقنىڭ ( 2 )، ( 3 ) تارماقچىسىدىن باشقا يولۇچىلارنىڭ باشقا يۈك-تاقلىرى يوقالغان ياكى بۇزۇلغان بولسا، ھەر بىر يولۇچى 1200 ھېسابلاش ئورنىدىن ئېشىپ كەتمەيدۇ.

توشۇغۇچى بىلەن يولۇچى توشۇغۇچىنىڭ يولۇچىنىڭ ئاپتوموبىلى ۋە يولۇچىنىڭ ئاپتوموبىلىدىن باشقا يۈك-تاق زىيىنىغا بېرىلىدىغان كەچۈرۈم تۆلەم سوممىسىنى پۈتۈشسە بولىدۇ.
لېكىن، ھەر بىر ئاپتوموبىل زىيىنىنىڭ كەچۈرۈم تۆلەم سوممىسى 117 ھېسابلىغۇچى ئورۇندىن ئېشىپ كەتمەسلىكى، ھەر بىر يولۇچىنىڭ ئاپتوموبىلدىن باشقا يۈك-تاق زىيىنىغا بېرىلىدىغان كەچۈرۈم تۆلەم سوممىسى 13 ھېسابلاش ئورنىدىن ئېشىپ كەتمەسلىكى كېرەك.
ھەربىر ئاپتوموبىل ياكى ھەربىر يولۇچىنىڭ ئاپتوموبىلىدىن باشقا يۈك-تاقلىرىنىڭ زىياننى تۆلەش سوممىسىنى ھېسابلاشتا، پۈتۈشكەن توشۇغۇچىنىڭ كەچۈرۈم تۆلەم سوممىسىنى تۇتۇپ قېلىش كېرەك.

توشۇغۇچى بىلەن يولۇچى مۇشۇ ماددىنىڭ 1-تارمىقىدا بەلگىلەنگەن تۆلەم جاۋابكارلىقى چېكىدىن يۇقىرى بولۇشنى يازما پۈتۈشسە بولىدۇ.

جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ پورتلار ئارا دېڭىزدا يولۇچى توشۇش، توشۇغۇچىلارنىڭ تۆلەم جاۋابكارلىق چېكىنى گوۋۇيۈەننىڭ قاتناش مەسئۇل تارمىقى تۈزۈپ، گوۋۇيۈەنگە تەستىقلاتقاندىن كېيىن يولغا قويىدۇ.

118-ماددا شۇنى ئىسپاتلىدىكى، يولۇچىلارنىڭ جىسمانىي تالاپەتكە ئۇچرىشى ياكى يۈك-تاقلىرىنىڭ يوقاپ كېتىشى، بۇزۇلۇشى توشۇغۇچىنىڭ قەستەنلىكى ياكى زىيان پەيدا قىلىش ئېھتىمالى بارلىقىنى بىلىپ تۇرۇپ يېنىكلىك بىلەن قىلغان ياكى قىلمىغانلىقىدىن كېلىپ چىققان بولسا، توشۇغۇچى مۇشۇ قانۇننىڭ 66-ۋە 117-ماددىسىدىكى تۆلەم جاۋابكارلىقىنى چەكلەش توغرىسىدىكى بەلگىلىمىلەرنى قوللانسا بولمايدۇ.

ئىسپاتلىنىشىچە، توشۇغۇچىنىڭ جىسمانىي تالاپەتكە ئۇچرىشى ياكى يۈك-تاقىسىنىڭ يوقاپ كېتىشى، بۇزۇلۇشىغا توشۇغۇچىنىڭ ياللانغۇچىسى ۋە ۋاكالەتچىسى قەستەن ياكى زىيان كېلىپ چىقىش ئېھتىماللىقىنى بىلىپ تۇرۇپ يېنىكلىك بىلەن قىلغان ياكى قىلمىغانلىقى سەۋەب بولغان بولسا، توشۇغۇچىنىڭ ياللىغۇچىسى ۋە ۋاكالەتچىسى مۇشۇ قانۇننىڭ 66-ۋە 117-ماددىسىدىكى تۆلەم جاۋابكارلىقىغا دائىر بەلگىلىمىلەرنى ئىشلەتسە بولمايدۇ.

119-ماددا يۈك-تاق كۆرۈنەرلىك بۇزۇلسا، يولۇچى تۆۋەندىكى بەلگىلىمە بويىچە توشۇغۇچى ياكى توشۇغۇچىنىڭ ياللانغۇچىسى ۋە ۋاكالەتچىسىگە يازما ئۇقتۇرۇش تاپشۇرۇشى كېرەك :

( 1 ) يۈك-تاقنى ئۆزى ئېلىۋېلىش ئۈچۈن، يولۇچى پاراخوتتىن ئايرىلىشتىن ئىلگىرى ياكى پاراخوتتىن ئايرىلىدىغاندا تاپشۇرۇپ بېرىش كېرەك؛

( 2 ) باشقا يۈك-تاقلارنى يۈك-تاقنى قايتۇرۇشتىن بۇرۇن ياكى قايتۇرغاندا تاپشۇرۇش كېرەك.

يۈك-تاق روشەن بۇزۇلمىغان، يولۇچى كېمىدىن ئايرىلىدىغان چاغدا ياكى يۈك-تاقنى قايتۇرۇپ بەرگەندە ئېسىگە ئالالمىسا، شۇنىڭدەك يۈك-تاقى يوقاپ كەتكەن بولسا، يولۇچى كېمە بىلەن ياكى يۈك-تاقنى قايتۇرۇپ بەرگەن ياكى قايتۇرۇشقا تېگىشلىك كۈندىن باشلاپ 15 كۈن ئىچىدە، توشۇغۇچى ياكى توشۇغۇچىنىڭ ياللىغۇچىسى، ۋاكالەتچىسىگە يازما ئۇقتۇرۇش تاپشۇرۇشى كېرەك.

يولۇچى مۇشۇ ماددىنىڭ 1-، 2-تارمىقىدىكى بەلگىلىمە بويىچە ۋاقتىدا يازما ئۇقتۇرۇش تاپشۇرمىسا، قارشى ئىسپات بەرمىسىلا، يۈك-تاقنى ساق-سالامەت، زىيانسىز تاپشۇرۇۋالدى دەپ قارىلىدۇ.

يۈك-تاقنى قايتۇرۇپ بەرگەندە، يولۇچى توشۇغۇچى بىلەن بىرلىكتە يۈك-تاقىنى بىرلىشىپ تەكشۈرگەن ياكى تەكشۈرگەن بولسا، يازما ئۇقتۇرۇش تاپشۇرۇش ھاجەتسىز.

120-ماددا توشۇغۇچىغا ياللانغان ئادەم ۋە ۋاكالەتچىگە تۆلەم تەلىپى ھەققىدە ياللانغۇچى ياكى ۋاكالەتچى ئۆز ھەرىكىتىنىڭ ياللانغان ياكى ھاۋالە قىلىنغان دائىرىدە ئىكەنلىكىنى ئىسپاتلاپ بەرگەندە، مۇشۇ قانۇننىڭ 115-، 66-ۋە 117-ماددىسىدىكى رەددىيە بېرىش سەۋەبى ۋە تۆلەم جاۋابكارلىقى چەكلەنگەن بەلگىلىمىلەردىن ياردەم بېرىشكە ھوقۇقلۇق.

121-ماددا توشۇغۇچى يولۇچىلارنى توشۇش ياكى قىسمەن توشۇشنى ئەمەلىي توشۇغۇچىنىڭ ئادا قىلىشىغا ھاۋالە قىلغان بولسا، مۇشۇ بابتىكى بەلگىلىمە بويىچە، توشۇشنىڭ پۈتۈن جەريانىغا مەسئۇل بولۇشى كېرەك.
ئەمەلىي توشۇغۇچى توشۇش مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلغاندا، توشۇغۇچى ئەمەلىي توشۇغۇچىنىڭ ھەرىكىتىگە ياكى ئەمەلىي توشۇغۇچىنىڭ ياللانغۇچىسى، ۋاكالەتچىسى ياللانغان ياكى ھاۋالە قىلىنغان دائىرىدىكى ھەرىكىتىگە مەسئۇل بولۇشى كېرەك.

122-ماددا توشۇغۇچى مۇشۇ بابتا بەلگىلەنمىگەن مەجبۇرىيەتنى ئۈستىگە ئالغاندا ياكى مۇشۇ بابتا بېرىلگەن ھوقۇقتىن ۋاز كەچكەندە، ئەمەلىي توشۇغۇچىنىڭ يازما ئېنىق ماقۇللۇقىنى ئالغان بولسا، ئەمەلىي توشۇغۇچىغا نىسبەتەن كۈچكە ئىگە بولىدۇ؛
ئەمەلىي توشۇغۇچىنىڭ قوشۇلۇش-قوشۇلماسلىقى بۇ ئالاھىدە كېلىشىمنىڭ توشۇغۇچىغا بولغان كۈچىگە تەسىر يەتكۈزمەيدۇ.

123-ماددا توشۇغۇچى بىلەن ئەمەلىي توشۇغۇچى تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالغان بولسا، شۇ جاۋابكارلىق دائىرىسىدە چاتما جاۋابكارلىقنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

124-ماددا يولۇچىنىڭ جىسمانىي تالاپىتى ياكى يۈك-تاقىسىنىڭ يوقاپ كېتىشى، بۇزۇلۇشى ھەققىدە توشۇغۇچىغا، ئەمەلىي توشۇغۇچىغا شۇنىڭدەك ئۇلارنىڭ ياللانغۇچىسى ۋە ۋاكالەتچىسىدىن ئايرىم-ئايرىم تۆلەم تەلەپ قىلىشتا، تۆلەم ئومۇمىي سوممىسى مۇشۇ قانۇننىڭ 117-ماددىسىدا بەلگىلەنگەن چەكتىن ئېشىپ كەتمەسلىكى كېرەك.

125-ماددا مۇشۇ قانۇننىڭ 121-ماددىسىدىن 124-ماددىسىغىچە بولغان بەلگىلىمىسى توشۇغۇچىلار بىلەن ئەمەلىي توشۇغۇچىلارنىڭ بىر-بىرىنى تۆلىتىۋېلىشىغا تەسىر يەتكۈزمەيدۇ.

126-ماددا دېڭىز ئۈستى يولۇچى تىرانسپورت توختامىدىكى تۆۋەندىكى مەزمۇنلارنىڭ بىرى بولغان ماددىلار ئىناۋەتسىز :

( 1 ) توشۇغۇچىنىڭ يولۇچىلارغا ئۈستىگە ئېلىشقا تېگىشلىك قانۇندا بەلگىلەنگەن جاۋابكارلىقىنى كەچۈرۈم قىلىش؛

( 2 ) مۇشۇ بابتا بەلگىلەنگەن توشۇغۇچىلارنىڭ جاۋابكارلىق چېكىنى تۆۋەنلىتىش؛

( 3 ) مۇشۇ بابتا بەلگىلەنگەن دەلىل-ئىسپات كۆرسىتىش جاۋابكارلىقى توغرىسىدا قارشى پۈتۈم تۈزۈش؛

( 4 ) يولۇچىلارنىڭ تۆلەم تەلەپ قىلىش ھوقۇقىنى چەكلەش.

ئالدىنقى تارماقتا بەلگىلەنگەن توختام ماددىلىرىنىڭ كۈچكە ئىگە بولماسلىقى توختامدىكى باشقا ماددىلارنىڭ كۈچىگە تەسىر يەتكۈزمەيدۇ.

6-باب كېمە-پاراخوت ئىجارە توختامى

1-پاراگراف ئادەتتىكى بەلگىلىمە

127-ماددا بۇ بابتىكى ئىجارىچى بىلەن ئىجارە ئالغۇچى ئوتتۇرىسىدىكى ھوقۇق-مەجبۇرىيەت توغرىسىدىكى بەلگىلىمىلەر كېمە ئىجارە توختامىدىلا پۈتۈشۈلمىگەن ياكى ئوخشاش بولمىغان پۈتۈشۈلمىگەن ئەھۋالدىمۇ تەتبىقلىنىدۇ.

128-ماددا كېمە-پاراخوت ئىجارە توختامى، جۈملىدىن قەرەللىك كېمە ئىجارە توختامى ۋە يالغۇز كېمە ئىجارە توختامىنى يازما تۈزۈش كېرەك.

2-پاراگراف قەرەللىك كېمە ئىجارە ئېلىش توختامى

129-ماددا كېمە قەرەللىك ئىجارە ئېلىش توختامى كېمە ئىجارىچىسى ئىجارە ئالغۇچىغا پۈتۈشكەن، ئىجارىچى كېمە خادىمىنى سەپلەپ بېرىدىغان پاراخوتنى ئىجارە ئالغۇچى پۈتۈشكەن مەزگىلدە پۈتۈشكەن ئىشلىتىش ئورنى بويىچە ئىشلىتىدىغان ھەمدە ئىجارە ھەققى تۆلەيدىغان توختامنى كۆرسىتىدۇ.

130-ماددا كېمە قەرەللىك ئىجارە ئېلىش توختامىنىڭ مەزمۇنى ئاساسلىقى ئىجارىچى ۋە ئىجارە ئالغۇچىنىڭ نامى، كېمە نامى، كېمە تەۋەلىكى، كېمە دەرىجىسى، تونناژى، سىغىمچانلىقى، كېمە سۈرئىتى، يېقىلغۇ سەرپىياتى، قاتناش رايونى، ئىشلىتىش ئورنى، كېمىنى ئىجارە ئېلىش مەزگىلى، كېمىنى تاپشۇرۇش ۋە قايتۇرۇش ۋاقتى ۋە ئورنى، شۇنىڭدەك شەرتى، ئىجارە ھەققى ۋە ئۇنى تۆلەشكە دائىر ئىشلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.

131-ماددا ئىجارىچى كېمە-پاراخوتلارنى توختامدا پۈتۈشكەن ۋاقىتتا تاپشۇرۇپ بېرىشى لازىم.

ئىجارىچى ئالدىنقى تارماقتىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلسا، ئىجارە ئالغۇچى توختامنى بىكار قىلىشقا ھوقۇقلۇق.
ئىجارىچى كېمىنىڭ كېچىكىش ئەھۋالى ۋە كېمىنىڭ كېمە تاپشۇرۇش پورتىغا يېتىپ بېرىشنى كۆزلىگەن ۋاقتىنى ئىجارە ئالغۇچىغا ئۇقتۇرغان بولسا، ئىجارە ئالغۇچى ئۇقتۇرۇشنى تاپشۇرۇۋالغان ۋاقىتتىن باشلاپ 48 سائەت ئىچىدە توختامنى بىكار قىلىش ياكى كېمىنى داۋاملىق ئىجارە ئېلىش قارارىنى ئىجارىچىگە ئۇقتۇرۇشى كېرەك.

ئىجارىچىنىڭ سەۋەنلىكى تۈپەيلىدىن كېمە بىلەن تەمىنلەشنى كېچىكتۈرۈپ ئىجارە ئالغۇچىنى زىيانغا ئۇچراتقان بولسا، ئىجارىچى تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

132-ماددا ئىجارىچى پاراخوتنى تاپشۇرۇپ بەرگەندە، ئېھتىياتچانلىق بىلەن بىر تەرەپ قىلىپ، پاراخوتنى قاتناشقا ماسلاشتۇرۇشى كېرەك.
تاپشۇرۇلغان كېمە پۈتۈشكەن ئىشلىتىش ئورنىغا مۇۋاپىق كېلىشى كېرەك.

ئىجارىچى ئالدىنقى تارماقتىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلسا، ئىجارە ئالغۇچى توختامنى بىكار قىلىشقا ھوقۇقلۇق ھەمدە بۇنىڭدىن ئۇچرىغان زىياننى تۆلەپ بېرىشنى تەلەپ قىلىشقا ھوقۇقلۇق.

133-ماددا ئىجارە مۇددىتىدىكى ئۇچۇشقا ماس كېلىدىغان ھالەت ياكى باشقا ھالەتلەرگە ئىجارىچى قوللىنىش ئېھتىمالى بولغان مۇۋاپىق تەدبىرلەرنى قوللىنىپ، ئۇنى تېزدىن ئەسلىگە كەلتۈرۈشى كېرەك.

كېمە-پاراخوت پۈتۈشكەن ئۇچۇشقا ماس كېلىدىغان ھالەت ياكى باشقا ھالەتكە ئۇيغۇن كەلمەي نورمال تىجارەت قىلالمىسا، ئۇدا 24 سائەت نورمال تىجارەت قىلالمىغان بولسا، بۇنىڭدىن كېلىپ چىققان توشۇش ۋاقتىغا قارىتا، ئىجارە ئالغۇچى ئىجارە ھەققى تۆلىمەيدۇ، لېكىن يۇقىرىقى ھالەتنى ئىجارە ئالغۇچى كەلتۈرۈپ چىقارغانلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

134-ماددا ئىجارە ئالغۇچى پاراخوتلارنىڭ پۈتۈشكەن دېڭىز رايونى ئىچىدىكى بىخەتەر پورت ياكى جايلار ئارا پۈتۈشكەن دېڭىز تىرانسپورتى بىلەن شۇغۇللىنىشىغا كاپالەتلىك قىلىشى كېرەك.

ئىجارە ئالغۇچى ئالدىنقى تارماقتىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلسا، ئىجارىچى توختامنى بىكار قىلىشقا ھوقۇقلۇق ھەمدە بۇنىڭدىن كېلىپ چىققان زىياننى تۆلەپ بېرىشنى تەلەپ قىلىشقا ھوقۇقلۇق.

135-ماددا ئىجارە ئالغۇچى پاراخوتنىڭ پۈتۈشكەن قانۇنلۇق ماللارنى توشۇشقا ئىشلىتىشىگە كاپالەتلىك قىلىشى كېرەك.

ئىجارە ئالغۇچى كېمىنى تىرىك ھايۋانات ياكى خەتەرلىك ماللارنى توشۇشقا ئىشلەتكەندە، ئىجارىچىنىڭ ماقۇللۇقىنى ئالدىن ئېلىشى كېرەك.

ئىجارە ئالغۇچى مۇشۇ ماددىنىڭ 1-تارمىقى ياكى 2-تارمىقىدىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، ئىجارىچىنى زىيانغا ئۇچراتقان بولسا، تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

136-ماددا ئىجارە ئالغۇچى پاراخوتنىڭ يۈرۈشۈشى توغرىسىدا كاپىتانغا كۆرسەتمە بېرىشكە ھوقۇقلۇق، لېكىن پاراخوتنى قەرەللىك ئىجارە ئېلىش توختامىدىكى پۈتۈمگە خىلاپلىق قىلسا بولمايدۇ.

137-ماددا ئىجارە ئالغۇچى ئىجارە بېرىلگەن كېمە-پاراخوتلارنى قايتا ئىجارە بەرسە بولىدۇ، لېكىن قايتا ئىجارە بېرىش ئەھۋالىنى ئىجارىچىگە ۋاقتىدا ئۇقتۇرۇشى لازىم.
ئىجارە بېرىلگەن كېمە قايتا ئىجارە بېرىلگەندىن كېيىن، ئەسلىي ئىجارە ئالغان كېمە توختامىدا پۈتۈشكەن ھوقۇق-مەجبۇرىيىتى تەسىرگە ئۇچرىمايدۇ.

138-ماددا كېمە ئىگىسى ئىجارە بېرىلگەن كېمىنىڭ ئىگىدارلىق ھوقۇقىنى ئۆتۈنۈپ بەرسە، كېمىنى قەرەللىك ئىجارە ئېلىش توختامىدا پۈتۈشكەن توختاملاشقۇچىلارنىڭ ھوقۇقى-مەجبۇرىيىتى تەسىرگە ئۇچرىمايدۇ، لېكىن ئىجارە ئالغۇچىغا ۋاقتىدا ئۇقتۇرۇشى لازىم.
پاراخوتنىڭ ئىگىدارلىق ھوقۇقى ئۆتۈنۈپ بېرىلگەندىن كېيىن، ئەسلىدىكى پاراخوتنى ئىجارە ئېلىش توختامىنى ئۆتۈنۈلگۈچى بىلەن ئىجارە ئالغۇچى داۋاملىق ئىجرا قىلىدۇ.

139-ماددا توختام مەزگىلىدە، كېمە-پاراخوتلار دېڭىز ھادىسىسىدىن قۇتقۇزۇلغاندا، ئىجارە ئالغۇچى قۇتقۇزۇش خىراجىتى، زىيان تۆلىمى، كېمە خادىمىنىڭ تېگىشلىك قىسمى ۋە باشقا خىراجەتلەردىن كېيىنكى قۇتقۇزۇش پۇلىنىڭ يېرىمىنى تۇتۇپ قېلىشقا ھوقۇقلۇق.

140-ماددا ئىجارە ئالغۇچى ئىجارە ھەققىنى توختامدىكى پۈتۈم بويىچە تۆلىشى كېرەك.
ئىجارە ئالغۇچى ئىجارە ھەققىنى توختامدىكى پۈتۈم بويىچە تۆلىمىسە، ئىجارىچى توختامنى بىكار قىلىشقا ھوقۇقلۇق ھەمدە بۇنىڭدىن كېلىپ چىققان زىياننى تۆلەپ بېرىشنى تەلەپ قىلىشقا ھوقۇقلۇق.

141-ماددا ئىجارە ئالغۇچى ئىجارىچىگە ئىجارە ھەققى ياكى توختامدا پۈتۈشكەن باشقا پۇللارنى تۆلىمىسە، ئىجارىچى پاراخوتتىكى ئىجارە ئالغۇچىغا تەۋە مال-مۈلۈك ۋە مال-مۈلۈك شۇنىڭدەك پاراخوتنى قايتا ئىجارە بېرىش كىرىمىنى قالدۇرۇۋېلىشقا ھوقۇقلۇق.

142-ماددا ئىجارە ئالغۇچى كېمىنى ئىجارىچىگە قايتۇرۇپ بەرگەندە، شۇ كېمە ئىجارىچى كېمىنى تاپشۇرۇپ بەرگەن چاغدىكىگە ئوخشاش ياخشى ھالەتكە ئىگە بولۇشى كېرەك، لېكىن كېمە تەبىئىي ئۇپراپ كەتكەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

پاراخوت پاراخوتنى تاپشۇرغان ۋاقىتتىكىگە ئوخشاش ياخشى ھالەتنى ساقلىيالمىسا، ئىجارە ئالغۇچى رېمونت قىلىپ ئەسلىگە كەلتۈرۈشكە ياكى تۆلەم بېرىشكە مەسئۇل بولۇشى كېرەك.

143-ماددا مۇۋاپىق ھېسابلاش ئارقىلىق، ئاخىرقى قاتناش قېتىم سانى ئورۇندالغان كۈن توختامدا پۈتۈشكەن كېمىنى قايتۇرۇش ۋاقتى دەپ پۈتۈشۈلگەن بولسىمۇ، لېكىن توختامدا پۈتۈشۈلگەن كېمىنى قايتۇرۇش ۋاقتىدىن ئېشىپ كېتىش ئېھتىمالى بولسا، ئىجارە ئالغۇچى كېمىنى مۇددەتتىن ئاشۇرۇپ ئىشلىتىپ، شۇ قاتناش قېتىمىنى ئورۇنداشقا ھوقۇقلۇق.
مۇددىتى ئېشىپ كەتكەن مەزگىلدە، ئىجارە ئالغۇچى ئىجارە ھەققىنى توختامدا پۈتۈشكەن ئىجارە نىسبىتى بويىچە تۆلىشى كېرەك؛
بازارنىڭ ئىجارە نىسبىتى توختامدا پۈتۈشكەن ئىجارە نىسبىتىدىن يۇقىرى بولسا، ئىجارە ئالغۇچى ئىجارە ھەققىنى بازار ئىجارە نىسبىتى بويىچە تۆلىشى كېرەك.

3-پاراگراف ئوپتىك كېمە ئىجارە توختامى

144-ماددا ئوپتىك كېمە ئىجارە توختامى كېمە ئىجارىچىسى ئىجارە ئالغۇچىغا كېمە خادىمى سەپلەنمىگەن كېمە-پاراخوتنى تەمىنلەپ بېرىدىغان، پۈتۈشكەن مەزگىلدە ئىجارە ئالغۇچى ئۇنى ئىگىلەيدىغان، ئىشلىتىدىغان ۋە باشقۇرىدىغان ھەمدە ئىجارىچىگە ئىجارە ھەققى تۆلەيدىغان توختامنى كۆرسىتىدۇ.

145-ماددا ئوپتىك كېمە ئىجارە توختامىنىڭ مەزمۇنى
بۇ ئاساسلىقى ئىجارىچى ۋە ئىجارە ئالغۇچىنىڭ نامى، پاراخوت نامى، پاراخوت تەۋەلىكى، پاراخوت دەرىجىسى، تونناژى، سىغىمى، سۇ يۈرۈش رايونى، ئىشلىتىش ئورنى، پاراخوتنى ئىجارە ئېلىش مەزگىلى، پاراخوتنى تاپشۇرۇش ۋە پاراخوتنى قايتۇرۇش ۋاقتى ۋە ئورنى ھەمدە شەرتى، پاراخوتنى تەكشۈرۈش، پاراخوتنى ئاسراش، رېمونت قىلىش، ئىجارە ھەققى ۋە ئۇنى تۆلەش، پاراخوت سۇغۇرتىسى، توختامنى بىكار قىلىش ۋاقتى ۋە شەرتىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ،
شۇنداقلا باشقا ئالاقىدار ئىشلار.

146-ماددا ئىجارىچى توختامدا پۈتۈشكەن پورت ياكى جايدا، ئىجارە ئالغۇچىغا توختامدا پۈتۈشكەن ۋاقىتتا كېمە-پاراخوت ۋە كېمە-پاراخوت گۇۋاھنامىسىنى تاپشۇرۇپ بېرىشى لازىم.
كېمىنى تاپشۇرۇپ بەرگەندە، ئىجارىچى ئېھتىياتچانلىق بىلەن بىر تەرەپ قىلىپ، كېمىنى يۈرۈشكە ماس كەلتۈرۈشى كېرەك.
تاپشۇرۇلغان كېمە توختامدا پۈتۈشكەن ئىشلىتىش ئورنىغا مۇۋاپىق كېلىشى كېرەك.

ئىجارىچى ئالدىنقى تارماقتىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلسا، ئىجارە ئالغۇچى توختامنى بىكار قىلىشقا ھوقۇقلۇق ھەمدە بۇنىڭدىن ئۇچرىغان زىياننى تۆلەپ بېرىشنى تەلەپ قىلىشقا ھوقۇقلۇق.

147-ماددا ئوپتىك كېمىنى ئىجارە ئېلىش مەزگىلىدە، ئىجارە ئالغۇچى كېمىنى ئاسراش، رېمونت قىلىشقا مەسئۇل بولىدۇ.

148-ماددا ئوپتىك كېمىنى ئىجارە ئېلىش مەزگىلىدە، ئىجارە ئالغۇچى توختامدا پۈتۈشكەن كېمە قىممىتى بويىچە، ئىجارىچى قوشۇلغان سۇغۇرتا ئۇسۇلىدا كېمىنى سۇغۇرتىلىشى ھەمدە سۇغۇرتا ھەققىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

149-ماددا ئوپتىك كېمىنى ئىجارە ئېلىش مەزگىلىدە، ئىجارە ئالغۇچى كېمىنى ئىگىلەش، ئىشلىتىش ۋە تىجارەت قىلىش سەۋەبىدىن ئىجارىچىنىڭ مەنپەئىتى تەسىرگە ئۇچرىغان ياكى زىيانغا ئۇچرىغان بولسا، ئىجارە ئالغۇچى تەسىرنى تۈگىتىش ياكى زىياننى تۆلەپ بېرىشكە مەسئۇل بولۇشى كېرەك.

پاراخوت ئىگىدارلىق ھوقۇقى تالاش-تارتىشى ياكى ئىجارىچىنىڭ قەرزى تۈپەيلىدىن پاراخوت تۇتۇپ قېلىنسا، ئىجارىچى ئىجارە ئالغۇچىنىڭ مەنپەئىتىنىڭ تەسىرگە ئۇچرىماسلىقىغا كاپالەتلىك قىلىشى كېرەك؛
ئىجارە ئالغۇچىنى زىيانغا ئۇچراتقان بولسا، ئىجارىچى تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

150-ماددا ئىجارە ئالغۇچى ئوپتىك كېمىنى ئىجارە بېرىش مەزگىلىدە، ئىجارىچىنىڭ يازما ماقۇللۇقىنى ئالماي تۇرۇپ، توختامدىكى ھوقۇق-مەجبۇرىيەتلەرنى ئۆتۈنۈپ بەرسە ياكى ئوپتىك كېمىسىنى ئىجارە بېرىش ئۇسۇلى بىلەن قايتا ئىجارە بەرسە بولمايدۇ.

151-ماددا ئىجارىچى ئىجارە ئالغۇچىنىڭ يازما ماقۇللۇقىنى ئالماي تۇرۇپ، پاراخوتنى ئىجارىگە ئالغان مەزگىلدە پاراخوتقا رەنە ھوقۇقى بېكىتسە بولمايدۇ.

ئىجارىچى ئالدىنقى تارماقتىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، ئىجارە ئالغۇچىنى زىيانغا ئۇچراتقان بولسا، تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

152-ماددا ئىجارە ئالغۇچى ئىجارە ھەققىنى توختامدىكى پۈتۈم بويىچە تۆلىشى كېرەك.
ئىجارە ئالغۇچى ئىجارە ھەققىنى توختامدا پۈتۈشكەن ۋاقىتتا تۆلىمىسە، ئۇدا 7 كۈندىن ئارتۇق ۋاقىت ئىجارە ھەققى تۆلىسە، ئىجارىچى توختامنى بىكار قىلىشقا ھوقۇقلۇق ھەمدە شۇ سەۋەبتىن ئۇچرىغان زىياننى تۆلەپ بېرىشنى تەلەپ قىلىشقا ھوقۇقلۇق.

كېمە يوقاپ كەتكەندە ياكى يوقاپ كەتكەندە، ئىجارە ھەققىنى كېمە يوقالغان ياكى ئاخىرقى خەۋىرىنى ئاڭلىغان كۈندىن باشلاپ تۆلەش كېرەك، ئالدىن تاپشۇرغان ئىجارە ھەققىنى نىسبەت بويىچە قايتۇرۇش كېرەك.

153-ماددا بۇ قانۇننىڭ 134-، 135-ماددىسىنىڭ 1-تارمىقى، 142-ماددىسى ۋە 143-ماددىسىدىكى بەلگىلىمىلەر ئوپتىك كېمە ئىجارە توختامىغا تەتبىقلىنىدۇ.

154-ماددا ئىجارە ئېلىش-سېتىۋېلىش ماددىلىرى تۈزۈلگەن ئوپتىك كېمە ئىجارە توختامىدا، ئىجارە ئالغۇچى توختامدىكى پۈتۈم بويىچە ئىجارىچىگە ئىجارە بېرىش-سېتىۋېلىش ھەققىنى تۆلىگەندە، پاراخوتنىڭ ئىگىدارلىق ھوقۇقى ئىجارە ئالغۇچىغا مەنسۇپ بولىدۇ.

7-باب دېڭىزدا سۆرەش توختامى

155-ماددا دېڭىزدا سۆرەش توختامى سۆرىگۈچى تەرەپ سۆرىگۈچى پاراخوت بىلەن سۆرىلگەن نەرسىنى دېڭىز يولى ئارقىلىق بىر جايدىن يەنە بىر جايغا سۆرەپ ئاپىرىدىغان، سۆرىگۈچى تەرەپنىڭ سۆرەش ھەققى تۆلەيدىغان توختامنى كۆرسىتىدۇ.

بۇ بابتىكى بەلگىلىمە پورت رايونىدا پاراخوتلارنى سۆرەش مۇلازىمىتىگە تەتبىقلانمايدۇ.

156-ماددا دېڭىزدا سۆرەش توختامىنى يازما تۈزۈش كېرەك.
دېڭىزدا سۆرەش توختامىنىڭ مەزمۇنى ئاساسلىقى سۆرىگۈچى تەرەپ بىلەن سۆرىگۈچى تەرەپنىڭ نامى ۋە ئورنى، سۆرىگۈچى چاق ۋە سۆرىلىدىغان نەرسىنىڭ نامى ۋە ئاساسلىق ئۆلچىمى، سۆرىگۈچ چاقنىڭ ئات كۈچى، سۆرىلىدىغان يەر ۋە مەنزىلى، سۆرەش ۋاقتى، سۆرەش ھەققى ۋە ئۇنى تۆلەش ئۇسۇلى، شۇنىڭدەك باشقا ئالاقىدار ئىشلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.

157-ماددا سۆرەشنى ئۈستىگە ئالغۇچى تەرەپ سۆرەشتىن بۇرۇن ۋە سۆرەشتىن بۇرۇن ئېھتىياتچانلىق بىلەن بىر تەرەپ قىلىپ، سۆرىگۈچى چاقنى ئۇچۇشقا، سۆرەشكە ماس كېلىدىغان ھالەتكە كەلتۈرۈپ، كېمە خادىملىرىنى مۇۋاپىق سەپلىشى، سۆرەش ئارقىنى سەپلىشى ۋە تەمىنات بۇيۇملىرىنى سەپلىشى ھەمدە شۇ ئۇچۇش قېتىمىدا زۆرۈر بولغان باشقا قۇرۇلما، ئۈسكۈنىلەرنى سەپلىشى كېرەك.

سۆرىگۈچى تەرەپ سۆرەشتىن بۇرۇن ۋە سۆرەشتىن بۇرۇن، سۆرىلىدىغان نەرسىنىڭ سۆرىلىش تەييارلىقىنى ياخشى قىلىپ، ئېھتىياتچانلىق بىلەن بىر تەرەپ قىلىشى، سۆرىلگەن نەرسىنى سۆرىشكە ماس كېلىدىغان ھالەتتە تۇرۇشى ھەمدە سۆرىگۈچى تەرەپكە سۆرىلگەن نەرسىنىڭ ئەھۋالىنى ئەينەن چۈشەندۈرۈشى، ئالاقىدار تەكشۈرۈش ئاپپاراتى تارقاتقان سۆرىگەن نەرسىنىڭ سۆرىلىشكە ماس كېلىدىغانلىق گۇۋاھنامىسى ۋە ئالاقىدار ھۆججەتلەرنى تەمىنلىشى كېرەك.

158-ماددا ئارقىغا سۆرەشتىن ئىلگىرى، تاقابىل تۇرغىلى بولمايدىغان ئەھۋال ياكى ئىككى تەرەپتىن كۆرگىلى بولمايدىغان باشقا سەۋەبلەر تۈپەيلىدىن توختامنى ئادا قىلغىلى بولمىسا، ئىككى تەرەپ توختامنى بىكار قىلسا بولىدۇ ھەمدە بىر-بىرىنىڭ تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالمايدۇ.
توختامدا ئايرىم پۈتۈشكەنلىرىنى ھېسابقا ئالمىغاندا، سۆرەش ھەققى تۆلىنىپ بولغان بولسا، سۆرىگۈچى تەرەپ سۆرىگۈچى تەرەپكە قايتۇرۇپ بېرىشى كېرەك.

159-ماددا باشلاپ ئارقىغا سۈرۈلگەندىن كېيىن، تاقابىل تۇرغىلى بولمايدىغان ئەھۋال ياكى ئىككى تەرەپتىن كۆرگىلى بولمايدىغان باشقا سەۋەبلەر تۈپەيلىدىن توختامنى داۋاملىق ئادا قىلغىلى بولمىسا، ئىككى تەرەپ توختامنى بىكار قىلسا بولىدۇ ھەمدە بىر-بىرى ئۈچۈن تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالمايدۇ.

160-ماددا تاقابىل تۇرغىلى بولمايدىغان ئەھۋال ياكى ئىككى تەرەپتىن كۆرگىلى بولمايدىغان باشقا سەۋەبلەر تۈپەيلىدىن سۆرىلگەن نەرسە مەنزىلگە سۆرەپ ئاپىرىلمىسا، سۆرىگۈچى تەرەپ مەنزىلدىكى يېقىن جاي ياكى سۆرىگۈچى پاراخوت باشلىقى تاللىغان بىخەتەر پورت ياكى لەڭگەر جايىدا سۆرىلىپ يەتكۈزۈلگەن نەرسىنى سۆرىگۈچى تەرەپكە ياكى ۋاكالەتچىسىگە ئۆتكۈزۈپ بەرسە بولىدۇ، توختامدا ئايرىم پۈتۈشكەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.
توختامنى ئادا قىلدى دەپ قارىلىدۇ.

161-ماددا سۆرىگۈچى تەرەپ پۈتۈم بويىچە سۆرەش ھەققى ۋە باشقا مۇۋاپىق خىراجەتلەرنى تۆلىمىسە، سۆرىگۈچى تەرەپنىڭ سۆرىتىلگەن نەرسىنى قالدۇرۇۋېلىشقا ھوقۇقى بار.

162-ماددا دېڭىزدا سۆرەشنى ھۆددىگە ئالغۇچى تەرەپ ياكى سۆرەلگۈچى تەرەپ ئۇچرىغان زىياننى بىر تەرەپنىڭ سەۋەنلىكى كەلتۈرۈپ چىقارغان بولسا، سەۋەنلىك بار تەرەپ تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك؛
ئىككى تەرەپ سەۋەنلىك بىلەن كەلتۈرۈپ چىقارغان بولسا، ھەرقايسى تەرەپلەر سەۋەنلىك دەرىجىسىدىكى نىسبەت بويىچە تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالىدۇ.

ئالدىنقى تارماقتا بەلگىلەنگەن بولسىمۇ، كەينىگە سۆرىگۈچى تەرەپ سۆرەلگۈچىنىڭ زىيىنىنىڭ تۆۋەندىكى سەۋەبلەرنىڭ بىرى تۈپەيلىدىن كېلىپ چىققانلىقىنى ئىسپاتلىغان بولسا، كەينىگە سۆرەتكۈچى تەرەپ تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالمايدۇ؛

( 1 ) سۆرىگۈچى پاراخوتنىڭ باشلىقى، پاراخوت خادىمى، يول باشلىغۇچىسى ياكى سۆرىگۈچى تەرەپنىڭ باشقا ياللانغۇچىسى، ۋاكالەتچىسىنىڭ سۆرىگۈچ پاراخوتنى ھەيدەش ياكى سۆرىگۈچ چاقنى باشقۇرۇشتىكى سەۋەنلىكى؛

( 2 ) پاراخوتنى سۆرەپ دېڭىزدا قۇتقۇزۇۋالغاندا ياكى ئادەمنىڭ ھاياتى ياكى مال-مۈلكىنى قۇتقۇزۇشقا ئۇرۇنغاندىكى سەۋەنلىك.

بۇ ماددىدىكى بەلگىلىمە پەقەت دېڭىزدا سۆرەش توختامىدىلا پۈتۈشۈلمىگەن ياكى ئوخشاش بولمىغان ۋاقىتتا تەتبىقلىنىدۇ.

163-ماددا دېڭىزدا سۆرەش جەريانىدا، سۆرىگۈچى تەرەپ ياكى سۆرىگۈچى تەرەپنىڭ سەۋەنلىكى تۈپەيلىدىن 3-كىشى جىسمانىي تالاپەتكە ياكى مال-مۈلۈك زىيانغا ئۇچرىغان بولسا، سۆرىغۇچى تەرەپ بىلەن سۆرىگۈچى كىشى 3-كىشى ئۈچۈن چاتما تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالىدۇ.
بىر تەرەپنىڭ چاتما تۆلىگەن تۆلىمى ئۆزى ئۈستىگە ئالىدىغان نىسبەتتىن ئېشىپ كەتسە، توختامدا ئايرىم پۈتۈشكەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا يەنە بىر تەرەپ تۆلىتىۋېلىشقا ھوقۇقلۇق.

164-ماددا سۆرىگۈچى كېمە ئىگىسى ئۆزىنىڭ ئىگىدارلىقىدىكى ياكى تىجارەت قىلىۋاتقان چاتما كېمىنى سۆرەپ چىقىپ، دېڭىز يولى ئارقىلىق بىر پورتتىن يەنە بىر پورتقا توشۇسا، دېڭىز مېلى تىرانسپورتى دەپ قارىلىدۇ.

8-باب پاراخوتلارنىڭ سوقۇلۇشى

165-ماددا پاراخوتلارنىڭ سوقۇلۇشى پاراخوتلارنىڭ دېڭىزدا ياكى دېڭىز بىلەن تۇتىشىدىغان ئۇچۇشقا بولىدىغان سۇ رايونىدا سوقۇلۇپ زىيان پەيدا قىلىش ھادىسىسىنى كۆرسىتىدۇ.

ئالدىنقى تارماقتا ئېيتىلغان كېمە-پاراخوتلار مۇشۇ قانۇننىڭ 3-ماددىسىدا كۆرسىتىلگەن كېمە بىلەن سوقۇلغان، ھەربىي ئىشلارغا ئىشلىتىلمەيدىغان ياكى ھۆكۈمەت ئىشلىرىغا ئىشلىتىلمەيدىغان ھەرقانداق كېمە-پاراخوتلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.

166-ماددا كېمە سوقۇلۇپ كەتكەندە، ئالاقىدار پاراخوتنىڭ باشلىقى كېمە ۋە پاراخوتتىكى خادىملارنىڭ بىخەتەرلىكىگە ئېغىر خەۋپ يەتكۈزمىگەن ئەھۋالدا، ئۆزئارا سوقۇشقان كېمە ۋە كېمە خادىملىرىنى پۈتۈن كۈچى بىلەن قۇتقۇزۇشى شەرت.

پاراخوتنىڭ سوقۇلۇپ كەتكەن كاپىتان پاراخوتنىڭ نامى، پاراخوت تىزىملاش پورتى، يولغا چىقىش پورتى ۋە نىشان پورتىنى ئىمكانقەدەر قارشى تەرەپكە ئۇقتۇرۇشى كېرەك.

167-ماددا كېمە-پاراخوتلارنىڭ سوقۇلۇپ كېتىشى تاقابىل تۇرغىلى بولمايدىغان ئەھۋال ياكى ھەرقانداق تەرەپتىن كۆرگىلى بولمايدىغان باشقا سەۋەب ياكى ئېنىقلىغىلى بولمايدىغان سەۋەب تۈپەيلىدىن كېلىپ چىققان بولسا، سوقۇلغۇچى تەرەپلەر بىر-بىرى ئۈچۈن تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالمايدۇ.

168-ماددا بىر پاراخوت سوقۇلۇپ كەتكەندە، سەۋەنلىك تۈپەيلىدىن كېلىپ چىققان بولسا، سەۋەنلىك بار پاراخوت تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالىدۇ.

169-ماددا كېمە-پاراخوتلار سوقۇلۇپ كېتىپ، سوقۇلۇپ كەتكەن پاراخوتلاردا بىر-بىرىدە سەۋەنلىك بولسا، كېمىلەر سەۋەنلىك دەرىجىسىدىكى نىسبەت بويىچە تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالىدۇ؛
سەۋەنلىك دەرىجىسىنىڭ تەڭ بولۇشى ياكى سەۋەنلىك دەرىجىسىنىڭ نىسبىتىگە ھۆكۈم قىلغىلى بولمىسا، ئوتتۇرا ھېساب بىلەن تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالىدۇ.

بىر-بىرىدە سەۋەنلىك بار كېمە-پاراخوتلار سوقۇلۇشتىن كېلىپ چىققان كېمە-پاراخوتلارنى، شۇنىڭدەك پاراخوتتىكى ماللارنى ۋە باشقا مال-مۈلۈكلەرنى زىيانغا ئۇچراتقاندا، ئالدىنقى تارماقتا بەلگىلەنگەن نىسبەت بويىچە تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالىدۇ.
سوقۇلۇپ 3-كىشىنىڭ مال-مۈلكىگە زىيان يەتكەن بولسا، ھەرقايسى پاراخوتلارنىڭ تۆلەم جاۋابكارلىقى ئۇلار ئۈستىگە ئېلىشقا تېگىشلىك نىسبەتتىن ئېشىپ كەتمەيدۇ.

بىر-بىرىدە سەۋەنلىك بار كېمە-پاراخوتلار 3-كىشىنى جىسمانىي جەھەتتىن زەخىملەندۈرسە، چاتما تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالىدۇ.
بىر كېمە چاتما تۆلىگەن تۆلەم مۇشۇ ماددىنىڭ 1-تارمىقىدا بەلگىلەنگەن نىسبەتتىن ئېشىپ كەتسە، سەۋەنلىك بار باشقا پاراخوتلاردىن تۆلىتىۋېلىشقا ھوقۇقلۇق.

170-ماددا كېمە-پاراخوتلارنى ئوبدان باشقۇرماي ياكى قاتناش قائىدىسىگە رىئايە قىلماي، ئەمەلىيەتتە باشقا كېمە بىلەن سوقۇلۇپ كەتمىسىمۇ، لېكىن باشقا كېمە-پاراخوتلار، شۇنىڭدەك كېمە-پاراخوتتىكى خادىملار، ماللار ياكى باشقا مال-مۈلۈكلەرنى زىيانغا ئۇچراتقان بولسا، مۇشۇ بابتىكى بەلگىلىمىلەر بويىچە بولىدۇ.

9-باب دېڭىزدا ھادىسىگە ئۇچرىغانلارنى قۇتقۇزۇش

171-ماددا بۇ بابتا، خەتەرگە ئۇچرىغان كېمە-پاراخوتلار ۋە باشقا مال-مۈلۈكلەرنى دېڭىز يۈزىدە ياكى دېڭىز بىلەن تۇتىشىدىغان يۈرۈشكە بولىدىغان سۇ دائىرىسىدە قۇتقۇزۇشقا تەتبىقلىنىدۇ، دەپ بەلگىلەنگەن.

172-ماددا بۇ بابتىكى تۆۋەندىكى سۆزلەرنىڭ مەنىسى :

( 1 ) «كېمە-پاراخوت»مۇشۇ قانۇننىڭ 3-ماددىسىدا ئېيتىلغان كېمە-پاراخوتنى ۋە ئۇنىڭ بىلەن قۇتقۇزۇش-ياردەم بېرىش مۇناسىۋىتى بولغان باشقا ھەربىي ئىشلارغا ئىشلىتىلمەيدىغان ياكى ھۆكۈمەت ھۆكۈمەت ھۆكۈمەت ئىشلىرىغا ئىشلىتىلىدىغان كېمە-پاراخوتلارنى كۆرسىتىدۇ.

( 2 ) «مال-مۈلۈك»قىرغاق لىنىيەسىگە مەڭگۈلۈك ۋە مەقسەتلىك بولمىغان ھالدا بېقىنىدىغان ھەرقانداق مال-مۈلۈكنى كۆرسىتىدۇ، جۈملىدىن خەۋپ-خەتىرى بار توشۇش ھەققىنى كۆرسىتىدۇ.

( 3 ) «قۇتقۇزۇش پۇلى»مۇشۇ بابتىكى بەلگىلىمە بويىچە، قۇتقۇزۇلغۇچى تەرەپ قۇتقۇزغۇچى تەرەپكە بېرىشكە تېگىشلىك ھەرقانداق قۇتقۇزۇش ھەققى، ئىش ھەققى ياكى تولۇقلىمىنى كۆرسىتىدۇ.

173-ماددا بۇ بابتا، دېڭىزدا ئۆز ئورنىغا كېلىپ بولغان دېڭىز ئاستى قېزىلما بايلىقىنى چارلاش، ئېچىش ياكى ئىشلەپچىقىرىش بىلەن شۇغۇللىنىدىغان تۇراقلىق، لەيلىمە سۇپا ۋە يېقىن دېڭىز بۇرغىلاش كۆچمە قۇرۇلمىلىرىغا تەتبىقلانمايدۇ، دەپ بەلگىلەنگەن.

174-ماددا كاپىتاننىڭ كېمە ۋە پاراخوتتىكى خادىملارنىڭ بىخەتەرلىكىگە ئېغىر خەۋپ يەتكۈزمىگەن ئەھۋالدا، دېڭىزدىكى كىشىلەرنىڭ ھاياتىنى پۈتۈن كۈچى بىلەن قۇتقۇزۇش مەجبۇرىيىتى بار.

175-ماددا قۇتقۇزغۇچى تەرەپ بىلەن قۇتقۇزۇلغۇچى تەرەپ دېڭىز ھادىسىسىدە قۇتقۇزۇش توغرىسىدا كېلىشىم ھاسىل قىلدى، قۇتقۇزۇش توختامى ۋۇجۇدقا كەلدى.

خەتەرگە ئۇچرىغان كېمىنىڭ باشلىقى كېمە ئىگىسىگە ۋاكالىتەن قۇتقۇزۇش توختامى تۈزۈشكە ھوقۇقلۇق.
خەتەرگە ئۇچرىغان پاراخوتنىڭ باشلىقى ياكى پاراخوتنىڭ ئىگىدارى پاراخوتتىكى مال-مۈلۈك ئىگىدارىغا ۋاكالىتەن قۇتقۇزۇش توختامى تۈزۈشكە ھوقۇقلۇق.

176-ماددا تۆۋەندىكى ئەھۋاللارنىڭ بىرى كۆرۈلۈپ، بىر تەرەپ توختاملاشقۇچى دەۋا قىلسا ياكى دەۋالاشقۇچى ئىككى تەرەپ كېلىشىم تۈزۈپ كېسىم قىلسا، تالاش-تارتىشنى قوبۇل قىلغان سوت مەھكىمىسى ياكى كېسىم ئاپپاراتى قۇتقۇزۇش توختامى ھەققىدە ھۆكۈم چىقارسا ياكى كېسىم قىلسا بولىدۇ :

( 1 ) توختام ناتوغرا ياكى خەتەرلىك ئەھۋالنىڭ تەسىرىدە تۈزۈلگەندە، توختامدىكى ماددىلار روشەن ئادالەتسىز بولغان بولسا؛

( 2 ) توختامغا ئاساسەن چىقىم قىلىنغان قۇتقۇزۇش پۇلى كۆرۈنەرلىك يۇقىرى ياكى ئەمەلىي تەمىنلىگەن قۇتقۇزۇش مۇلازىمىتىدىن زىيادە تۆۋەن بولسا.

177-ماددا قۇتقۇزۇش مەشغۇلاتى جەريانىدا، قۇتقۇزغۇچى تەرەپنىڭ قۇتقۇزۇلغۇچى تەرەپتە تۆۋەندىكى مەجبۇرىيەتلىرى بار :

( 1 ) تېگىشلىك ئېھتىياتچانلىق بىلەن قۇتقۇزۇش-ياردەم بېرىش؛

( 2 ) تېگىشلىك ئېھتىياتچانلىق بىلەن مۇھىت بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ياكى ئۇنى ئازايتىش؛

( 3 ) مۇۋاپىق ئېھتىياجلىق ئەھۋالدا باشقا قۇتقۇزغۇچى تەرەپتىن ياردەم سوراش؛

( 4 ) قۇتقۇزۇلغۇچى تەرەپ باشقا قۇتقۇزغۇچى تەرەپتىن قۇتقۇزۇش مەشغۇلاتىغا قاتنىشىشنى مۇۋاپىق تەلەپ قىلغاندا، بۇ خىل تەلەپنى قوبۇل قىلىدۇ، لېكىن تەلەپ مۇۋاپىق بولمىسا، ئەسلىدىكى قۇتقۇزغۇچى تەرەپنىڭ قۇتقۇزۇش ئىش ھەققى سوممىسى تەسىرگە ئۇچرىمايدۇ.

178-ماددا قۇتقۇزۇش مەشغۇلاتى جەريانىدا، قۇتقۇزغۇچى تەرەپ قۇتقۇزغۇچى تەرەپتە تۆۋەندىكى مەجبۇرىيەتلەرنى ئۈستىگە ئالىدۇ :

( 1 ) قۇتقۇزغۇچى تەرەپ بىلەن بىرلىكتە ھەمكارلىشىش؛

( 2 ) تېگىشلىك ئېھتىياتچانلىق بىلەن مۇھىت بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ياكى ئۇنى ئازايتىش؛

( 3 ) قۇتقۇزۇۋېلىنغان كېمە-پاراخوت ياكى باشقا مال-مۈلۈك بىخەتەر جايغا يەتكۈزۈلگەندە، قۇتقۇزغۇچى تەرەپ ئوتتۇرىغا قويغان مۇۋاپىق ئۆتكۈزۈپ بېرىش تەلىپىنى ۋاقتىدا قوبۇل قىلىش.

179-ماددا قۇتقۇزغۇچى تەرەپ خەتەرگە يولۇققان كېمە-پاراخوتلار ۋە باشقا مال-مۈلۈكلەرنى قۇتقۇزۇشتا ئۈنۈم ھاسىل قىلسا، قۇتقۇزۇش ھەققىگە ئېرىشىشكە ھوقۇقلۇق؛
قۇتقۇزۇش-ياردەم بېرىشتە ئۈنۈم ھاسىل قىلىنمىسا، مۇشۇ قانۇننىڭ 182-ماددىسى ياكى باشقا قانۇنلاردا ئايرىم بەلگىلەنگەنلىرى ياكى توختامدا ئايرىم پۈتۈشكەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا، قۇتقۇزۇش-ياردەم بېرىش پۇلىغا ئېرىشىش ھوقۇقى بولمايدۇ.

180-ماددا قۇتقۇزۇش-ياردەم بېرىش ھەققىنى بېكىتىشتە، قۇتقۇزۇش مەشغۇلاتىغا ئىلھام بېرىشنى گەۋدىلەندۈرۈش ھەمدە تۆۋەندىكى ئامىللارنى ئۇنىۋېرسال ئويلىشىش كېرەك :

( 1 ) كېمە-پاراخوت ۋە باشقا مال-مۈلۈكنىڭ قۇتقۇزۇۋېلىنىش قىممىتى؛

( 2 ) قۇتقۇزغۇچى تەرەپنىڭ مۇھىت بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ياكى ئۇنى ئازايتىش جەھەتتىكى ماھارىتى ۋە تىرىشچانلىقى؛

( 3 ) قۇتقۇزغۇچى تەرەپنىڭ قۇتقۇزۇش ئۈنۈمى؛

( 4 ) خەۋپنىڭ خاراكتېرى ۋە دەرىجىسى؛

( 5 ) قۇتقۇزغۇچى تەرەپنىڭ كېمە-پاراخوت، باشقا مال-مۈلكى ۋە ئادەمنىڭ ھاياتىنى قۇتقۇزۇش جەھەتتىكى ماھارىتى ۋە تىرىشچانلىقى؛

( 6 ) قۇتقۇزغۇچى تەرەپ سەرپ قىلغان ۋاقىت، چىقىم قىلغان خىراجەت ۋە ئۇچرىغان زىيان؛

( 7 ) قۇتقۇزغۇچى تەرەپ ياكى قۇتقۇزۇش ئۈسكۈنىسى تەۋەككۈل قىلغان جاۋابكارلىق خەۋپ-خەتىرى ۋە باشقا خەۋپ-خەتەر؛

( 8 ) قۇتقۇزغۇچى تەرەپنىڭ قۇتقۇزۇش-ياردەم بېرىش مۇلازىمىتى بىلەن تەمىنلەشنىڭ ۋاقتىدا بولۇشى؛

( 9 ) قۇتقۇزۇش مەشغۇلاتىغا ئىشلىتىلىدىغان كېمە-پاراخوت ۋە باشقا ئۈسكۈنىلەرنىڭ ئىشلىتىلىشچانلىقى ۋە ئىشلىتىلىش ئەھۋالى؛

( 10 ) قۇتقۇزۇش ئۈسكۈنىسىنىڭ زاپاس ئەھۋالى، ئۈنۈمى ۋە ئۈسكۈنىسىنىڭ قىممىتى.

قۇتقۇزۇش ھەققى كېمە-پاراخوت ۋە باشقا مال-مۈلۈكنى قۇتقۇزۇۋېلىش قىممىتىدىن ئېشىپ كەتسە بولمايدۇ.

181-ماددا كېمە-پاراخوت ۋە باشقا مال-مۈلۈكنىڭ قۇتقۇزۇۋېلىنىش قىممىتى كېمە-پاراخوت بىلەن باشقا مال-مۈلۈك قۇتقۇزۇۋېلىنغاندىن كېيىنكى مۆلچەرلەنگەن قىممەت ياكى ئەمەلىي سېتىلغان كىرىمنى كۆرسىتىدۇ، ئالاقىدار باج پۇلى ۋە تاموژنا، كارانتىن، تەكشۈرۈش خىراجىتى شۇنىڭدەك چۈشۈرۈش، ساقلاش، مۆلچەرلەش، سېتىشقا كەتكەن خىراجەتنى چىقىرىۋەتكەندىن كېيىنكى قىممەتنى كۆرسىتىدۇ.

ئالدىنقى تارماقتا بەلگىلەنگەن قىممەت پاراخوت خادىملىرىنىڭ قۇتقۇزۇۋېلىنغان شەخسىي بۇيۇملىرى ۋە يولۇچىلارنىڭ قۇتقۇزۇۋېلىنغان يۈك ـ تاقلىرىنىڭ قىممىتىنى ئۆز ئىچىگە ئالمايدۇ.

182-ماددا مۇھىت بۇلغىنىش سەۋەبىدىن زىيان يەتكەن كېمە-پاراخوت ياكى پاراخوتتىكى ماللارنى قۇتقۇزۇشتا، قۇتقۇزغۇچى تەرەپ مۇشۇ قانۇننىڭ 180-ماددىسىدىكى بەلگىلىمە بويىچە ئېرىشكەن قۇتقۇزۇش ھەققى مۇشۇ ماددىدىكى بەلگىلىمە بويىچە ئېرىشىدىغان ئالاھىدە تۆلەمدىن ئاز بولسا، قۇتقۇزغۇچى تەرەپنىڭ مۇشۇ ماددىدىكى بەلگىلىمىلەر بويىچە كېمە ئىگىسىدىن قۇتقۇزۇش ھەققىگە باراۋەر ئالاھىدە تۆلەمگە ئېرىشىشى ھوقۇقلۇق.

قۇتقۇزغۇچى ئالدىنقى تارماقتا بەلگىلەنگەن قۇتقۇزۇش مەشغۇلاتى قىلىپ، مۇھىت بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ياكى ئۇنى ئازايتىش ئۈنۈمىگە ئېرىشكەن بولسا، كېمە-پاراخوت ئىگىسى ئالدىنقى تارماقتىكى بەلگىلىمە بويىچە قۇتقۇزغۇچى تەرەپكە بېرىشكە تېگىشلىك ئالاھىدە تولۇقلىمىنى ئايرىم قوشسا بولىدۇ، كۆپەيگەن سوممىسى قۇتقۇزۇش خىراجىتىنىڭ ％ 30 ىگە يەتسە بولىدۇ.
تالاش-تارتىشنى قوبۇل قىلغان سوت مەھكىمىسى ياكى كېسىم ئاپپاراتى مۇۋاپىق دەپ قارىسا ھەمدە مۇشۇ قانۇننىڭ 180-ماددا 1-تارمىقىدىكى بەلگىلىمىنى كۆزدە تۇتۇپ، ھۆكۈم چىقارسا ياكى كېسىم قىلغاندا ئالاھىدە تولۇقلىما سوممىسىنى يەنىمۇ ئاشۇرسا بولىدۇ؛
لېكىن، ھەرقانداق ئەھۋالدا، كۆپەيگەن قىسمى قۇتقۇزۇش خىراجىتىنىڭ ％ 100 ىدىن ئېشىپ كەتمەسلىكى كېرەك.

بۇ ماددىدا ئېيتىلغان قۇتقۇزۇش خىراجىتى قۇتقۇزغۇچى تەرەپنىڭ قۇتقۇزۇش مەشغۇلاتىدا بىۋاسىتە تۆلىگەن مۇۋاپىق خىراجىتى ھەمدە قۇتقۇزۇش ئۈسكۈنىلىرىنى ئەمەلىي ئىشلەتكەن، قۇتقۇزۇشقا سالغان خادىملارنىڭ مۇۋاپىق خىراجىتىنى كۆرسىتىدۇ.
قۇتقۇزۇش خىراجىتىنى بېكىتىشتە، مۇشۇ قانۇننىڭ 180-ماددا 1-تارمىقىنىڭ ( 8 )، ( 9 ) ۋە ( 10 ) تارماقچىسىدىكى بەلگىلىمىلەرنى ئويلىشىش كېرەك.

ھەرقانداق ئەھۋالدا، بۇ ماددىدا بەلگىلەنگەن بارلىق ئالاھىدە تولۇقلىمىلارنى پەقەت قۇتقۇزغۇچى تەرەپ مۇشۇ قانۇننىڭ 180-ماددىسىدىكى بەلگىلىمە بويىچە ئېرىشەلەيدىغان قۇتقۇزۇش ھەققىدىنلا ئاشۇرۇپ بەرگەندىلا بېرىشكە بولىدۇ، تۆلەش سوممىسى ئالاھىدە تولۇقلىما سوممىسىنىڭ قۇتقۇزۇش ھەققىدىن ئېشىپ كەتكەن كەم قىسمىنى بېرىدۇ.

قۇتقۇزغۇچى تەرەپنىڭ سەۋەنلىكى تۈپەيلىدىن مۇھىت بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئالالمىغان ياكى ئازايتالمىغان بولسا، قۇتقۇزغۇچى تەرەپنىڭ ئالاھىدە تولۇقلىما ئېلىش ھوقۇقىدىن تولۇق ياكى قىسمەن مەھرۇم قىلسا بولىدۇ.

بۇ ماددىدىكى بەلگىلىمە كېمە ئىگىدارىنىڭ باشقا قۇتقۇزۇلغۇچى تەرەپتىن تۆلىتىۋېلىش ھوقۇقىغا تەسىر يەتكۈزمەيدۇ.

183-ماددا قۇتقۇزۇش ھەققىنىڭ سوممىسىنى قۇتقۇزۇۋېلىنغان كېمە-پاراخوت ۋە باشقا مال-مۈلۈكنىڭ ئىگىدارى كېمە-پاراخوت ياكى باشقا تۈرلۈك مال-مۈلۈكنىڭ قۇتقۇزۇۋېلىنغان قىممىتىنىڭ بارلىق قۇتقۇزۇلۇش قىممىتىدە ئىگىلىگەن نىسبىتى بويىچە ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

184-ماددا بىر قۇتقۇزۇش مەشغۇلاتىغا قاتناشقان قۇتقۇزغۇچى تەرەپلەرنىڭ قۇتقۇزۇش ھەققىنى مۇشۇ قانۇننىڭ 180-ماددىسىدا بەلگىلەنگەن ئۆلچەمگە ئاساسەن ھەرقايسى تەرەپلەر كېڭىشىپ بېكىتىشى كېرەك؛
كېلىشەلمىسە، تالاش-تارتىشنى قوبۇل قىلغان سوت مەھكىمىسىنىڭ ھۆكۈمىگە سۇنسا ياكى ھەرقايسى تەرەپلەر كېلىشىم تۈزۈپ كېسىم ئاپپاراتىنىڭ كېسىم قىلىشىغا سۇنسا بولىدۇ.

185-ماددا قۇتقۇزۇش مەشغۇلاتىدا ئادەمنىڭ ھاياتىنى قۇتقۇزغۇچى تەرەپ قۇتقۇزۇلغۇچىدىن ئىش ھەققى تەلەپ قىلسا بولمايدۇ، لېكىن قۇتقۇزۇش كېمە-پاراخوتى ياكى باشقا مال-مۈلكى، مۇھىت بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئالغان ياكى ئۇنى ئازايتقان قۇتقۇزغۇچى تەرەپ ئېرىشكەن قۇتقۇزۇش پۇلىدىن مۇۋاپىق ئۈلۈشكە ئېرىشىشكە ھوقۇقلۇق.

186-ماددا تۆۋەندىكى قۇتقۇزۇش ھەرىكەتلىرىدە قۇتقۇزۇش پۇلىغا ئېرىشىش ھوقۇقى بولمايدۇ :

( 1 ) سۆرەش توختامى ياكى باشقا مۇلازىمەت توختامىدىكى مەجبۇرىيەتلەرنى نورمال ئادا قىلىپ قۇتقۇزغانلار، لېكىن يۇقىرىقى مەجبۇرىيەتلەرنى ئادا قىلىشقا تەۋە بولمىغان ئالاھىدە ئەمگەك مۇلازىمىتى بىلەن تەمىنلىگەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا؛

( 2 ) خەتەرگە يولۇققان كېمىنىڭ ئۇزۇنلۇقى، كېمە ئىگىدارى ياكى باشقا مال-مۈلۈك ئىگىدارى بىلەن ھېسابلاشماي ئېنىق ۋە مۇۋاپىق رەت قىلىۋەرگەنلەر قۇتقۇزۇۋالسا.

187-ماددا قۇتقۇزغۇچى تەرەپنىڭ سەۋەنلىكى تۈپەيلىدىن قۇتقۇزۇش مەشغۇلاتى زۆرۈر ياكى تېخىمۇ قىيىن بولۇپ قالسا ياكى قۇتقۇزغۇچى تەرەپ ئالدامچىلىق قىلغان ياكى باشقا سەمىمىي بولمىغان قىلمىش سادىر قىلسا، قۇتقۇزغۇچى تەرەپكە تۆلەيدىغان قۇتقۇزۇش پۇلىنى بىكار قىلىش ياكى ئازايتىش كېرەك.

188-ماددا قۇتقۇزۇلغۇچى تەرەپ قۇتقۇزۇش مەشغۇلاتى ئاخىرلاشقاندىن كېيىن، قۇتقۇزغۇچى تەرەپنىڭ تەلىپىگە ئاساسەن، قۇتقۇزۇش پۇلىغا رازىمەنلىك بىلەن كېپىللىك بېرىشى كېرەك.

ئالدىنقى تارماقتا بەلگىلەنگەن ئەھۋالغا تەسىر يەتكۈزمىگەن ئەھۋالدا، قۇتقۇزۇۋېلىنغان پاراخوتنىڭ ئىگىسى قۇتقۇزۇۋېلىنغان مالنى قايتۇرۇشتىن بۇرۇن، مالنىڭ ئىگىدارىنى ئۆزى ئۈستىگە ئېلىشقا تېگىشلىك قۇتقۇزۇش پۇلىغا رازىمەنلىك بىلەن تەمىنلىشى كېرەك.

قۇتقۇزۇلغۇچىنىڭ تەلىپىگە ئاساسەن قۇتقۇزۇۋېلىنغان كېمە ياكى باشقا مال-مۈلۈككە رازى بولغۇدەك كېپىللىك بېرىشتىن ئىلگىرى، قۇتقۇزۇۋېلىنغان كېمە ۋە باشقا مال-مۈلۈكنى قۇتقۇزۇش مەشغۇلاتى تاماملانغاندىن كېيىن ئەڭ دەسلەپ يېتىپ بارغان پورت ياكى جايدىن يۆتكىۋېتىشكە بولمايدۇ.

189-ماددا قۇتقۇزۇش پۇلى تەلىپىنى قوبۇل قىلغان سوت مەھكىمىسى ياكى كېسىم ئاپپاراتى كونكرېت ئەھۋالغا قاراپ، مۇۋاپىق شەرت ئاستىدا، كېسىم قىلسا ياكى قۇتقۇزۇش قىلىنغۇچى تەرەپكە مۇۋاپىق سوممىنى ئاۋۋال چىقىم قىلىپ كېسىم قىلسا بولىدۇ.

قۇتقۇزۇلغۇچى تەرەپ ئالدىنقى تارماقتىكى بەلگىلىمە بويىچە ئاۋۋال تۆلەيدىغان سوممىنى چىقارغاندىن كېيىن، مۇشۇ قانۇننىڭ 188-ماددىسىدىكى بەلگىلىمە بويىچە بەرگەن كېپىللىك سوممىسىنى مۇناسىپ تۇتۇپ قېلىشى كېرەك.

190-ماددا قۇتقۇزۇۋېلىنغىنىغا 90 كۈن بولغان كېمە-پاراخوت ۋە باشقا مال-مۈلۈكلەردە قۇتقۇزۇلغۇچى تەرەپ قۇتقۇزۇش پۇلى تۆلىمىسىمۇ رازى بولغۇدەك كېپىللىك بەرمىسە، قۇتقۇزغۇچى تەرەپ سوت مەھكىمىسىگە مەجبۇرىي كىمئارتۇق قىلىپ سېتىش ھەققىدە كېسىم چىقىرىشنى ئىلتىماس قىلسا بولىدۇ؛
ساقلىغىلى بولمايدىغان، ساقلىغىلى بولمايدىغان ياكى ساقلاش خىراجىتى ئۆز قىممىتىدىن ئېشىپ كېتىش ئېھتىمالى بولغان قۇتقۇزۇۋېلىنغان كېمە ۋە باشقا مال-مۈلۈكنى مۇددەتتىن بۇرۇن كىمئارتۇق قىلىپ سېتىشنى ئىلتىماس قىلسا بولىدۇ.

كىمئارتۇق قىلىپ سېتىشتىن ئېرىشكەن پۇلدىن ساقلاش ۋە كىمئارتۇق قىلىپ سېتىش جەريانىدىكى بارلىق خىراجەتلەر تۇتۇپ قېلىنغاندىن كېيىن، مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمە بويىچە قۇتقۇزۇش پۇلى تۆلىنىدۇ؛
ئېشىپ قالغان سومما قۇتقۇزۇلغۇچى تەرەپكە قايتۇرۇپ بېرىلىدۇ؛
قايتۇرغىلى بولمىغان، كىمئارتۇق قىلىپ سېتىلغان كۈندىن باشلاپ بىر يىل توشقان ھەم ئالىدىغان ئادەم چىقمىغان بولسا، دۆلەت خەزىنىسىگە تاپشۇرۇلىدۇ؛
يەتمىگەن پۇلنى قۇتقۇزغۇچى تەرەپ قۇتقۇزغۇچى تەرەپتىن تۆلىتىۋېلىشقا ھوقۇقلۇق.

1911-ماددا بىر كېمە ئىگىسىنىڭ كېمە-پاراخوتى ئارا قۇتقۇزۇشتا، قۇتقۇزغۇچىنىڭ قۇتقۇزۇش پۇلىغا ئېرىشىش ھوقۇقى مۇشۇ بابتىكى بەلگىلىمىلەر بويىچە بولىدۇ.

1912-ماددا دۆلەتنىڭ ئالاقىدار مەسئۇل ئورگىنى قىلىدىغان ياكى تىزگىنلەيدىغان قۇتقۇزۇش مەشغۇلاتى قىلغاندا، قۇتقۇزغۇچى تەرەپ مۇشۇ بابتا بەلگىلەنگەن قۇتقۇزۇش مەشغۇلاتى ھوقۇقى ۋە تولۇقلىمىسىدىن بەھرىمەن بولۇشقا ھوقۇقلۇق.

10-باب ئورتاق دېڭىز زىيىنى

193-ماددا ئورتاق دېڭىز زىيىنى بىر دېڭىز سەپىرىدە كېمە-پاراخوت، مال ۋە باشقا مال-مۈلۈكلەر ئورتاق خەۋپكە ئۇچرىغاندا، ئورتاق بىخەتەر بولۇش ئۈچۈن مەقسەتلىك ھالدا مۇۋاپىق تەدبىر قوللىنىپ بىۋاسىتە كېلىپ چىققان ئالاھىدە قۇربان بېرىش، چىقىم قىلىنغان ئالاھىدە خىراجەتنى كۆرسىتىدۇ.

مەيلى يۈرۈش مۇساپىسىدە ياكى يۈرۈش مۇساپىسى ئاخىرلاشقاندىن كېيىن يۈز بەرگەن كېمە-پاراخوت ياكى مالنىڭ كېچىكىشى سەۋەبىدىن كېلىپ چىققان زىيان، جۈملىدىن كېمە مەزگىلىدىكى زىيان ۋە بازار زىيىنى شۇنىڭدەك باشقا ۋاسىتىلىك زىيانلارنى بولسۇن، ھەممىسىنى ئورتاق دېڭىز زىيىنى قاتارىغا كىرگۈزۈشكە بولمايدۇ.

194-ماددا كېمە-پاراخوتلار تاسادىپىي، قۇربان بېرىش ياكى باشقا ئالاھىدە ئەھۋاللار تۈپەيلىدىن بۇزۇلۇپ كەتكەندە، مۇشۇ مۇساپىنى بىخەتەر ئورۇنداش ئۈچۈن، پاناھلىنىش پورتىغا، پاناھلىنىش ئورنىغا كىرىپ ياكى مال قاچىلاش پورتى، يۈك قاچىلاش ئورنىغا قايتىپ كېلىپ زۆرۈر رېمونت قىلسا، شۇ پورتتا ياكى ئورۇندا ئارتۇق تۇرغان مەزگىلدە بەرگەن پورت ھەققى، پاراخوت خادىملىرىنىڭ مائاشى، تەمىناتى،
كېمىگە سەرپ قىلىنغان يېقىلغۇ، ماتېرىياللارنى رېمونت قىلىش ئۈچۈن يۈك چۈشۈرۈش، ساقلاش، قايتا قاچىلاش ياكى يۆتكەش ئۈچۈن كەتكەن مال، يېقىلغۇ، ماتېرىياللارنى شۇنىڭدەك باشقا مال-مۈلۈكلەرنى زىيانغا ئۇچرىتىش، چىقىم قىلىش خىراجىتىنى ئورتاق دېڭىز زىيىنى قاتارىغا كىرگۈزۈش كېرەك.

195-ماددا ئورتاق دېڭىز زىيىنى قاتارىغا كىرگۈزۈشكە بولىدىغان ئالاھىدە خىراجەت ئورنىدا چىقىم قىلىنغان ئارتۇق خىراجەتنى خىراجەت ئورنىدا ئورتاق دېڭىز زىيىنى دائىرىسىگە كىرگۈزۈشكە بولىدۇ؛
لېكىن، ئورتاق دېڭىز زىيىنىغا كىرگۈزۈلگەن سەپلىمە خىراجەت سوممىسى ئورنىنى ئالغان ئورتاق دېڭىز زىيىنىنىڭ ئالاھىدە خىراجىتىدىن ئېشىپ كەتمەسلىكى كېرەك.

196-ماددا ئورتاق دېڭىز زىيىنىنى تەڭ كۆتۈرۈشنى تەلەپ قىلغان تەرەپ دەلىل-ئىسپات كۆرسىتىش جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى، زىياننى ئورتاق دېڭىز زىيىنى قاتارىغا كىرگۈزۈش كېرەكلىكىنى ئىسپاتلىشى كېرەك.

197-ماددا ئورتاق دېڭىز زىيىنىدا ئالاھىدە قۇربان بېرىش، ئالاھىدە خىراجەت كەلتۈرۈپ چىقىرىش ھادىسىسىنى لىنىيەدىكى بىر تەرەپنىڭ سەۋەنلىكى كەلتۈرۈپ چىقارغان بولۇشى مۇمكىن، بۇ تەرەپنىڭ ئورتاق دېڭىز زىيىنىنى تەڭ كۆتۈرۈشنى تەلەپ قىلىش ھوقۇقىغا تەسىر يەتكۈزمەيدۇ؛
لېكىن، سەۋەنلىك يوق تەرەپ ياكى سەۋەنلىك بار تەرەپ مۇشۇ سەۋەنلىك بىلەن تۆلەم تەلەپ قىلسا ياكى رەددىيە بەرسە بولىدۇ.

198-ماددا كېمە-پاراخوت، مال ۋە توشۇش ھەققىدە ئورتاق دېڭىز زىيىنىدا قۇربان بولۇش سوممىسى تۆۋەندىكى بەلگىلىمە بويىچە بېكىتىلىدۇ :

( 1 ) پاراخوتلاردىكى ئورتاق دېڭىز زىيىنىدا قۇربان بولغان سومما ئەمەلىي چىقىم قىلىنغان رېمونت ھەققى بويىچە يېڭىسىنى كونىغا ئالماشتۇرۇش بويىچە مۇۋاپىق بولغان كېمەيتىش سوممىسىنى چىقىرىۋېتىپ ھېسابلىنىدۇ.
كېمە-پاراخوتلار تېخى رېمونت قىلىنمىغان بولسا، قۇربان بېرىشتىن كېلىپ چىققان پۇلنىڭ مۇۋاپىق دەرىجىدە چۈشۈپ كەتكەنلىكى بويىچە ھېسابلىنىدۇ، لېكىن مۆلچەرلەنگەن رېمونت ھەققىدىن ئېشىپ كەتسە بولمايدۇ.

كېمە-پاراخوت ئەمەلىي تولۇق زىيانغا ئۇچرىغان ياكى رېمونت ھەققى رېمونت قىلىنغاندىن كېيىنكى پاراخوتنىڭ قىممىتىدىن ئېشىپ كەتكەن بولسا، ئورتاق دېڭىز زىيىنىدىن قۇربان بولۇش سوممىسى شۇ پاراخوتنىڭ ساق ھالىتىدىكى مۆلچەر قىممىتى بويىچە، ئورتاق دېڭىز زىيانلىنىشىغا تەۋە بولمىغان رېمونت ھەققى ۋە شۇ پاراخوتنىڭ زىيانغا ئۇچرىغاندىن كېيىنكى قىممىتىنىڭ قالدۇقى چىقىرىۋېتىلىدۇ.

( 2 ) مالغا ئورتاق دېڭىز زىيىنىدا قۇربان بولغان سومما، مال يوقالغان بولسا، مالغا مال قاچىلىغان چاغدىكى قىممەتكە سۇغۇرتا ھەققى ۋە كىرا ھەققى قوشۇلۇپ، قۇربان بولغاندا تۆلەش ھاجەتسىز بولغان كىرا ھەققى كېمەيتىلىدۇ.
مال بۇزۇلسا، بۇزۇلۇش دەرىجىسى توغرىسىدا كېلىشىم ھاسىل قىلىنىشتىن بۇرۇن سېتىلغان بولسا، مالنىڭ كېمىگە قاچىلاشتىكى قىممىتىگە سۇغۇرتا ھەققى ۋە توشۇش ھەققى قوشۇلۇپ، مالنى سېتىپ ساپ ئالغان پەرق سوممىسى بويىچە ھېسابلىنىدۇ.

( 3 ) توشۇش ھەققى بىرلىكتە دېڭىز زىيىنىدا قۇربان بولغان سومما مالنىڭ قۇربان بولۇشىدىن كېلىپ چىققان توشۇش ھەققىنىڭ زىيان سوممىسى بويىچە بۇ توشۇش ھەققىنى ئېلىش ئۈچۈن تۆلەشكە تېگىشلىك بولسىمۇ، لېكىن قۇربان بولغاندا تۆلەش ھاجەتسىز بولغان تىجارەت ھەققى ھېسابلىنىدۇ.

199-ماددا ئورتاق دېڭىز زىيىنىنى مەنپەئەتلەنگۈچى تەرەپ ئۆز چاچقان قىممەت نىسبىتى بويىچە چېچىشى كېرەك.

كېمە-پاراخوت، مال ۋە توشۇش ھەققىنىڭ ئورتاق دېڭىز زىيىنىنى تەڭ چېچىش قىممىتى ئايرىم-ئايرىم ھالدا تۆۋەندىكى بەلگىلىمە بويىچە بېكىتىلىدۇ :

( 1 ) پاراخوتلارنىڭ ئورتاق دېڭىز زىيىنىنى تەڭ چېچىش قىممىتى پاراخوتنىڭ يۈرۈش مۇساپىسى ئاخىرلاشقان چاغدىكى مۇكەممەل قىممىتى بويىچە، ئورتاق دېڭىز زىيىنىغا تەۋە بولمىغان زىيان سوممىسى كېمەيتىلىدۇ ياكى پاراخوتنىڭ ئۇچۇش مۇساپىسى ئاخىرلاشقان چاغدىكى ئەمەلىي قىممىتى بويىچە ھېسابلىنىدۇ، ئۇنىڭغا ئورتاق دېڭىز زىيىنىدا قۇربان بولغان سومما قوشۇلىدۇ.

( 2 ) مالغا ئورتاق دېڭىز زىيىنىنى تەڭ چېچىش قىممىتى شۇ بويىچە، مالنىڭ كېمىگە قاچىلاشتىكى قىممىتىگە سۇغۇرتا ھەققى قوشۇلۇپ كىرا ھەققى قوشۇلۇپ، ئورتاق دېڭىز زىيىنىغا تەۋە بولمىغان زىيان سوممىسى ۋە توشۇغۇچى ئۈستىگە ئالغان خەۋپ-خەتەرنى تۈگىتىش كىرا ھەققى ھېسابلىنىدۇ.
مال نىشان پورتقا يېتىپ كېلىشتىن بۇرۇن سېتىلغان بولسا، ساپ سېتىلغان سومما بويىچە، ئۇنىڭغا ئورتاق دېڭىز زىيىنىدا قۇربان بولغان سومما قوشۇلۇپ ھېسابلىنىدۇ.

يولۇچىلارنىڭ يۈك-تاقلىرى ۋە شەخسىي بۇيۇملىرى ئورتاق دېڭىز زىيىنىغا تەڭ چېچىلمايدۇ.

( 3 ) توشۇش ھەققىنى چېچىش قىممىتى توشۇغۇچى خەۋپ-خەتەرنى ئۈستىگە ئالغان ھەمدە مۇساپە ئاخىرلاشقاندا ئېلىشقا ھوقۇقلۇق بولغان توشۇش ھەققىگە ئاساسەن، شۇ توشۇش ھەققىگە ئېرىشىش ئۈچۈن، ئورتاق دېڭىز زىيىنى ھادىسىسى يۈز بەرگەندىن كېيىن، شۇ قاتناش مۇساپىسىنى تاماملاش ئۈچۈن چىقىم قىلغان تىجارەت خىراجىتىگە ئورتاق دېڭىز زىيىنىدا قۇربان بولغان سوممىنى قوشۇپ ھېسابلىنىدۇ.

200-ماددا مەلۇم قىلىنمىغان ماللار ياكى يالغان مەلۇم قىلىنغان ماللار ئورتاق دېڭىز زىيىنىنى تەڭ چېچىشقا قاتنىشىشى كېرەك؛
ئۇ ئۇچرىغان ئالاھىدە قۇربانلارنى ئورتاق دېڭىز زىيىنى قاتارىغا كىرگۈزۈشكە بولمايدۇ.

مالنىڭ ئەمەلىي قىممىتىدىن تۆۋەن بولۇشنى ئىلتىماس قىلىش قىممىتى قىلغان بولسا، ئەمەلىي قىممىتى بويىچە ئورتاق دېڭىز زىيىنىنى تەڭ كۆتۈرۈش؛
ئورتاق دېڭىز زىيىنى يۈز بېرىپ قۇربان بولغاندا، قۇربان سوممىسى مەلۇم قىلىنغان قىممەت بويىچە ھېسابلىنىدۇ.

201-ماددا ئورتاق دېڭىز زىيىنىدا ئالاھىدە قۇربان بېرىش ۋە تۆلەپ تۇرغان ئورتاق دېڭىز زىيىنى ئالاھىدە خىراجىتىنىڭ ئۆسۈمىنى ھېسابلاش كېرەك.
ئورتاق دېڭىز زىيىنى ئۈچۈن بېرىپ تۇرۇلغان ئالاھىدە خىراجەتتىن رەسمىيەت ھەققى پاراخوت خادىملىرىنىڭ مائاشى، تەمىنات ۋە كېمە-پاراخوتقا سەرپ قىلىنغان يېقىلغۇ، نەرسىلەردىن باشقا ھېسابلىنىدۇ.

202-ماددا مەنپەئەتدارلارنىڭ تەلەپ قىلىشى بىلەن، ھەرقايسى سېلىقچىلار ئورتاق دېڭىز زىيىنى كېپىللىكى بېرىشى كېرەك.

كاپالەت پۇلى بېرىش ئۇسۇلى ئارقىلىق ئورتاق دېڭىز زىيىنى كېپىللىكى بېرىشتە، كاپالەت پۇلىنى دېڭىز زىيىنىنى ھېسابلىغۇچىنىڭ نامىدا بانكىغا قويۇشىغا تاپشۇرۇش كېرەك.

كاپالەت پۇلىنى بېرىش، ئىشلىتىش ياكى قايتۇرۇش ھەرقايسى تەرەپنىڭ ئاخىرقى تەڭ چېچىش جاۋابكارلىقىغا تەسىر يەتكۈزمەيدۇ.

203-ماددا ئورتاق دېڭىز زىيىنىنى ھېسابلاشتا، توختامدا پۈتۈشكەن ھېسابلاش قائىدىسى تەتبىقلىنىدۇ؛
توختامدا پۈتۈشمىگەن بولسا، مۇشۇ بابتىكى بەلگىلىمىلەر تەتبىقلىنىدۇ.

11-باب دېڭىز ئىشلىرى تۆلەم جاۋابكارلىقىغا چەك قويۇش

204-ماددا كېمە-پاراخوتنىڭ ئىگىدارى، قۇتقۇزغۇچىسى مۇشۇ قانۇننىڭ 207-ماددىسىدا كۆرسىتىلگەن دېڭىز ئىشلىرى تۆلەم تەلىپىدىن مۇشۇ بابتىكى بەلگىلىمە بويىچە تۆلەم جاۋابكارلىقىنى چەكلىسە بولىدۇ.

ئالدىنقى تارماقتا ئېيتىلغان كېمە ئىگىسى كېمە ئىجارە ئالغۇچى ۋە كېمە تىجارەتچىسىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.

205-ماددا مۇشۇ قانۇننىڭ 207-ماددىسىدا كۆرسىتىلگەن دېڭىز ئىشلىرى تۆلەم تەلىپىنى كېمە ئىگىسىگە، قۇتقۇزغۇچىغا ئەمەس، بەلكى ئۇنىڭ ھەرىكىتى ۋە سەۋەنلىكىگە جاۋابكار خادىملارغا قويۇش كېرەك، بۇ خادىملار مۇشۇ بابتىكى بەلگىلىمە بويىچە تۆلەم جاۋابكارلىقىنى چەكلىسە بولىدۇ.

206-ماددا قەرزدار مۇشۇ بابتىكى بەلگىلىمە بويىچە تۆلەم جاۋابكارلىقىنى چەكلىسە بولىدۇ.شۇ دېڭىز ئىشلىرى تۆلىمىدە جاۋابكارلىقنى ئۈستىگە ئېلىشنى تەلەپ قىلغان سۇغۇرتىچى مۇشۇ بابتىكى بەلگىلىمىلەر بويىچە ئوخشاش تۆلەم جاۋابكارلىقى چەكلىمىسىدىن بەھرىمەن بولۇشقا ھوقۇقلۇق.

207-ماددا تۆۋەندىكى دېڭىز ئىشلىرى تۆلەم تەلەپلىرىدە، مۇشۇ قانۇننىڭ 208-ۋە 209-ماددىسىدا ئايرىم بەلگىلەنگەنلىرىنى ھېسابقا ئالمىغاندا، تۆلەم جاۋابكارلىقىنىڭ ئاساسى قانداق ئوخشىماسلىقىدىن قەتئىينەزەر، جاۋابكار مۇشۇ بابتىكى بەلگىلىمە بويىچە تۆلەم جاۋابكارلىقىنى چەكلىسە بولىدۇ :

( 1 ) كېمىدە يۈز بەرگەن ياكى كېمە-پاراخوتنى باشقۇرۇش، قۇتقۇزۇش مەشغۇلاتى بىلەن بىۋاسىتە مۇناسىۋەتلىك بولغان جىسمانىي تالاپەت ياكى مال-مۈلۈكنىڭ يوقىلىشى، بۇزۇلۇشى پورت قۇرۇلۇشى، پورت كۆلچىكى، سۇ يولى ۋە ياردەمچى قاتناش ئەسلىھەلىرىنىڭ بۇزۇلۇشى، شۇنىڭدەك بۇنىڭدىن كېلىپ چىققان مۇناسىپ زىياننى تۆلەش تەلىپىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ؛

( 2 ) دېڭىز ئۈستى مېلىنى توشۇشتا تاپشۇرۇشنى كېچىكتۈرۈش ياكى يولۇچى ۋە ئۇنىڭ يۈك-تاقلىرىنى توشۇشتا يېتىپ بېرىشنى كېچىكتۈرۈش سەۋەبىدىن زىيانغا ئۇچرىغانلارنىڭ تۆلەم تەلىپى؛

( 3 ) كېمە-پاراخوت تىجارىتى ياكى قۇتقۇزۇش مەشغۇلاتى بىلەن بىۋاسىتە مۇناسىۋەتلىك بولغان، توختامسىز ھوقۇققا دەخلى-تەرۇز قىلىش قىلمىشى كەلتۈرۈپ چىقارغان باشقا زىياننى تۆلەش تەلىپى؛

( 4 ) جاۋابكاردىن باشقا باشقىلارنىڭ، جاۋابكارنى مۇشۇ بابتىكى بەلگىلىمە بويىچە تۆلەم جاۋابكارلىقىنى چەكلەشكە بولىدىغان زىياندىن ساقلاپ قېلىش ياكى ئازايتىش ئۈچۈن تەدبىر قوللىنىپ تۆلەم تەلىپى، شۇنىڭدەك شۇ تەدبىر قوللىنىپ يەنىمۇ ئىلگىرىلىگەن ھالدا زىيان سالغان تۆلەم تەلىپى.

ئالدىنقى تارماقتا كۆرسىتىلگەن تۆلەم تەلىپىدە ئوتتۇرىغا قويۇش ئۇسۇلى قانداق ئوخشىماسلىقتىن قەتئىينەزەر، تۆلەم جاۋابكارلىقىنى چەكلەشكە بولىدۇ.
لېكىن، ( 4 ) تارماقچىسى جاۋابكارنىڭ توختامدا پۈتۈشكەن ھەققىنى تۆلەشكە چېتىلغاندا، جاۋابكارنىڭ تۆلەش جاۋابكارلىقىغا مۇشۇ ماددىدىكى تۆلەم جاۋابكارلىقىغا چەك قويۇش ھەققىدىكى بەلگىلىمىلەرنى قوللىنىشقا بولمايدۇ.

208-ماددا بۇ بابتا تۆۋەندىكى تۈرلەرگە تەتبىقلانمايدىغانلىقى بەلگىلەنگەن :

( 1 ) قۇتقۇزۇش پۇلى ياكى ئورتاق دېڭىز زىيىنىنى تەڭ چېچىش تەلىپى؛

( 2 ) جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتى قاتناشقان خەلقئارا نېفىت بۇلغىمىسى زىيىنى ھەق تەلەپ جاۋابكارلىق ئەھدىنامىسىدە بەلگىلەنگەن نېفىت بۇلغىمىسى زىيىنىنى تۆلەش تەلىپى؛

( 3 ) جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتى قاتناشقان خەلقئارا يادرو ئېنېرگىيەسى زىيىنىغا چەك قويۇش ئەھدىنامىسىدە بەلگىلەنگەن يادرو ئېنېرگىيەسى زىيىنىنى تۆلەش تەلىپى؛

( 4 ) يادرو ئېنېرگىيەلىك كېمە-پاراخوت كەلتۈرۈپ چىقارغان يادرو ئېنېرگىيەسى زىيىنىنى تۆلەش تەلىپى؛

( 5 ) كېمە-پاراخوت ئىگىسى ياكى قۇتقۇزغۇچىنىڭ ياللانغۇچىسى ئوتتۇرىغا قويغان تۆلەم تەلىپىدە، ئەمگەك توختامىنى تەڭشەش قانۇنىغا ئاساسەن، كېمە-پاراخوت ئىگىدارى ياكى قۇتقۇزغۇچىنىڭ بۇ تۈردىكى تۆلەم تەلىپىنىڭ تۆلەم جاۋابكارلىقىنى چەكلەش ھوقۇقى بولمايدۇ ياكى مۇشۇ قانۇندا مۇشۇ بابتا بەلگىلەنگەن تۆلەم چېكىدىن يۇقىرى بەلگىلىمە چىقىرىلغان.

209-ماددا تۆلەم تەلەپ قىلىشقا ئۇرۇنغان زىياننى جاۋابكار قەستەن پەيدا قىلغانلىقى ياكى زىيان سېلىش ئېھتىمالى بارلىقىنى بىلىپ تۇرۇپ يېنىكلىك بىلەن قىلغانلىقى ياكى قىلماسلىق كەلتۈرۈپ چىقارغانلىقى ئىسپاتلانغان بولسا، جاۋابكارنىڭ مۇشۇ بابتىكى بەلگىلىمە بويىچە تۆلەم جاۋابكارلىقىنى چەكلەش ھوقۇقى يوق.

210-ماددا مۇشۇ قانۇننىڭ 211-ماددىسىدا ئايرىم بەلگىلەنگەنلىرىنى ھېسابقا ئالمىغاندا، دېڭىز ئىشلىرى تۆلەم جاۋابكارلىقى چەكلىمىسى تۆۋەندىكى بەلگىلىمە بويىچە تۆلەم چېكى ھېسابلىنىدۇ :

( 1 ) جىسمانىي تالاپەت توغرىسىدىكى تۆلەم تەلىپى

( 1 ) ئومۇمىي تونناژى 300 توننىدىن 500 توننىغىچە بولغان پاراخوتلارنىڭ تۆلەم چېكى 333000 ھېسابلاش بىرلىكى بولىدۇ؛

2.ئومۇمىي تونناژى 500 توننىدىن ئاشىدىغان پاراخوتلارنىڭ 500 توننىدىن تۆۋەن قىسمىغا مۇشۇ تۈرنىڭ 1-مەقسىتىدىكى بەلگىلىمە تەتبىقلىنىدۇ، 500 توننىدىن يۇقىرى قىسمىغا تۆۋەندىكى سوممىنى ئاشۇرۇش كېرەك :

501 توننىدىن 3000 توننىغىچە بولغان قىسمىنىڭ ھەر توننىسىغا 500 بىرلىك قوشۇلىدۇ؛

3001 توننىدىن 30 مىڭ توننىغىچە بولغان قىسمىنىڭ ھەر توننىسىغا 333 بىرلىك قوشۇلىدۇ؛

30 مىڭ توننىدىن 70 مىڭ توننىغىچە بولغان قىسمىنىڭ ھەر توننىسىغا 250 بىرلىك قوشۇلىدۇ؛

70 مىڭ توننىدىن ئاشقان قىسمىغا، ھەر توننىسىغا 167 ھېسابلاش بىرلىكى قوشۇلىدۇ.

( 2 ) غەيرىي جىسمانىي تالاپەت توغرىسىدىكى تۆلەم تەلىپى

( 1 ) ئومۇمىي تونناژى 300 توننىدىن 500 توننىغىچە بولغان پاراخوتلارنىڭ تۆلەم چېكى 167000 ھېسابلاش بىرلىكى بولىدۇ؛

2.ئومۇمىي تونناژى 500 توننىدىن ئاشىدىغان پاراخوتلارنىڭ 500 توننىدىن تۆۋەن قىسمىغا مۇشۇ تۈرنىڭ 1-مەقسىتىدىكى بەلگىلىمە تەتبىقلىنىدۇ، 500 توننىدىن يۇقىرى قىسمىغا تۆۋەندىكى سوممىنى ئاشۇرۇش كېرەك :

501 توننىدىن 30 مىڭ توننىغىچە بولغان قىسمىنىڭ ھەر توننىسىغا 167 بىرلىك قوشۇلىدۇ؛

3000 توننىدىن 70 مىڭ توننىغىچە بولغان قىسمىنىڭ ھەر توننىسىغا 125 بىرلىك قوشۇلىدۇ؛

70 مىڭ توننىدىن ئاشقان قىسمىنىڭ ھەر توننىسىغا 83 بىرلىك قوشۇلىدۇ.

( 3 ) ( 1 ) تارماقچىسىدا بەلگىلەنگەن چەك بويىچە، جىسمانىي تالاپەتنىڭ بارلىق تۆلەم تەلىپىنى تۆلەشكە يەتمىسە، ئۇنىڭ كەم قىسمىنى جىسمانىي تالاپەتتىن باشقا تۆلەم تەلىپى بىلەن تەڭ ئورۇنغا قويۇش، ( 2 ) تارماقچىسىدىكى ساندىن نىسبەت بويىچە تۆلىتىۋېلىش كېرەك.

( 4 ) ( 3 ) تارماقچىسىدىكى جىسمانىي زەخىم تۆلەم تەلىپىگە تەسىر يەتكۈزمىگەن ئەھۋال ئاستىدا، پورت قۇرۇلۇشى، پورت-كۆلچەك، سۇ يولى ۋە ياردەمچى ئەسلىھەلەر زىيىنىغا قارىتا تۆلەم تەلىپى ( 2 ) تارماقچىلىرىدىكى باشقا تۆلەم تەلەپلىرىدىن ئاۋۋال تۆلىتىۋېلىنىشى كېرەك.

( 5 ) قۇتقۇزۇش مەشغۇلاتى قىلمايدىغان ياكى قۇتقۇزۇۋېلىنغان كېمىدە قۇتقۇزۇش مەشغۇلاتى قىلمايدىغان قۇتقۇزغۇچىلارنىڭ مەسئۇلىيەت چېكى ئومۇمىي تونناژى 1500 توننا بولغان كېمە-پاراخوت بويىچە ھېسابلىنىدۇ.

ئومۇمىي تونناژى 300 توننىغا يەتمەيدىغان كېمە-پاراخوتلار، جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ پورتلار ئارا توشۇيدىغان كېمە-پاراخوتلىرى ھەمدە دېڭىز بويىدا مەشغۇلات قىلىدىغان كېمە-پاراخوتلارنىڭ تۆلەم چېكىنى گوۋۇيۈەننىڭ قاتناش مەسئۇل تارمىقى تۈزۈپ، گوۋۇيۈەنگە تەستىقلاتقاندىن كېيىن يولغا قويىدۇ.

211-ماددا دېڭىز يولۇچىلىرى تىرانسپورتىدا يولۇچىلارنىڭ جىسمانىي تالاپەت تۆلەم جاۋابكارلىقى چەكلىمىسى 4666 ھېسابلاش بىرلىكى بويىچە، تۆلەم چېكى پاراخوت گۇۋاھنامىسىدە بەلگىلەنگەن يولۇچى سېلىش نورمىسى بويىچە ھېسابلىنىدۇ، لېكىن ئەڭ يۇقىرى بولغاندا 25 مىليون ئورۇندىن ئېشىپ كەتمەيدۇ.

جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ پورتلار ئارا دېڭىزدا يولۇچى توشۇشتا تالاپەتكە ئۇچرىغان يولۇچىلارنىڭ جىسمانىي تالاپەتكە ئۇچراش تۆلەم چېكىنى گوۋۇيۈەننىڭ قاتناش مەسئۇل تارمىقى تۈزۈپ، گوۋۇيۈەنگە تەستىقلاتقاندىن كېيىن يولغا قويىدۇ.

212-ماددا مۇشۇ قانۇننىڭ 210-ۋە 211-ماددىسىدا بەلگىلەنگەن تۆلەم چېكى ئالاھىدە سورۇندا يۈز بەرگەن ھادىسىدىن كېلىپ چىققان بولسا، كېمە-پاراخوت ئىگىدارى، قۇتقۇزغۇچىنىڭ ئۆزى ۋە ئۇنىڭ ھەرىكىتى، سەۋەنلىكىدە جاۋابكارلىقى بار كىشىلەردىن تەلەپ قىلىدىغان تەلەپنىڭ ئومۇمىي سوممىسىغا تەتبىقلىنىدۇ.

213-ماددا جاۋابكار مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمە بويىچە تۆلەم جاۋابكارلىقىنى چەكلەشنى تەلەپ قىلسا، باشقۇرۇش تەۋەلىكى ھوقۇقىغا ئىگە سوت مەھكىمىسىدە جاۋابكارلىق چەكلەش فوندى تەسىس قىلسا بولىدۇ.
فوند سوممىسى ئايرىم-ئايرىم ھالدا مۇشۇ قانۇننىڭ 210-، 211-ماددىسىدا بەلگىلەنگەن چەككە، جاۋابكارلىق پەيدا بولغان كۈندىن باشلاپ فوند تەسىس قىلىنغان كۈنگىچە بولغان مۇناسىپ ئۆسۈمنى قوشىدۇ.

214-ماددا جاۋابكار جاۋابكار جاۋابكار جاۋابكار چەكلىمە فوندى تەسىس قىلغاندىن كېيىن، جاۋابكاردىن تەلەپ قىلغان ھەرقانداق كىشى جاۋابكارنىڭ ھەرقانداق مال-مۈلكىگە ھېچقانداق ھوقۇق يۈرگۈزسە بولمايدۇ؛
جاۋابكارلىق چەك فوندى تەسىس قىلىنغان جاۋابكارنىڭ كېمە-پاراخوتى ياكى باشقا مال-مۈلكى تۇتۇپ قېلىنغان ياكى فوند تەسىس قىلغۇچى رەنە بۇيۇمنى تاپشۇرغان بولسا، سوت مەھكىمىسى قويۇپ بېرىش ياكى قايتۇرۇشقا بۇيرۇشى كېرەك.

215-ماددا مۇشۇ بابتا بەلگىلەنگەن جاۋابكارلىق چەكلىمىسىدىن بەھرىمەن بولغۇچى ئوخشاش بىر ھادىسىدە تەلەپ قىلغۇچىدىن قارشى تەلەپ قىلسا، ئىككى تەرەپنىڭ تەلەپ سوممىسى ئۆزئارا خالاس قىلىنىشى كېرەك، بۇ بابتا بەلگىلەنگەن تۆلەم چېكى ئىككى تەلەپ سوممىسى ئوتتۇرىسىدىكى پەرق سوممىسىغىلا تەتبىقلىنىدۇ.

12-باب دېڭىز ئۈستى سۇغۇرتا توختامى

1-پاراگراف ئادەتتىكى بەلگىلىمە

216-ماددا دېڭىز ئۈستى سۇغۇرتا توختامى سۇغۇرتىلىغۇچى پۈتۈم بويىچە، سۇغۇرتىلانغۇچىنىڭ سۇغۇرتا ھادىسىسىگە ئۇچراپ سۇغۇرتا نىشانى زىيانغا ئۇچرىغان ۋە كېلىپ چىققان جاۋابكارلىقىنى تۆلەشكە مەسئۇل بولىدىغان، سۇغۇرتا ھەققىنى سۇغۇرتىلانغۇچى تۆلەيدىغان توختامنى كۆرسىتىدۇ.

ئالدىنقى تارماقتا ئېيتىلغان سۇغۇرتا ھادىسىسى سۇغۇرتىلىغۇچى بىلەن قەرزدار پۈتۈشكەن ھەرقانداق دېڭىز ھادىسىسىنى، جۈملىدىن دېڭىزدا يۈرۈشكە مۇناسىۋەتلىك ئىچكى دەريا ياكى قۇرۇقلۇقتا يۈزبەرگەن ھادىسىنى كۆرسىتىدۇ.

217-ماددا دېڭىز سۇغۇرتىسى توختامىنىڭ مەزمۇنى ئاساسلىقى تۆۋەندىكى تۈرلەرنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ :

( 1 ) سۇغۇرتىچىنىڭ ئىسمى؛

( 2 ) سۇغۇرتىلانغۇچىنىڭ نامى؛

( 3 ) سۇغۇرتا نىشانى؛

( 4 ) سۇغۇرتا قىممىتى؛

( 5 ) سۇغۇرتا سوممىسى؛

( 6 ) سۇغۇرتا جاۋابكارلىقى ۋە بۇنىڭ سىرتىدا جاۋابكارلىق؛

( 7 ) سۇغۇرتا مۇددىتى؛

( 8 ) سۇغۇرتا ھەققى.

218-ماددا تۆۋەندىكى تۈرلەرنى سۇغۇرتا نىشانى قىلىشقا بولىدۇ :

( 1 ) كېمە-پاراخوتلار؛

( 2 ) مال؛

( 3 ) كېمە-پاراخوت تىجارەت كىرىمى توشۇش ھەققى، ئىجارە ھەققى، يولۇچى بېلەت پۇلىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ؛

( 4 ) مالنىڭ كۆزلەنگەن پايدىسى؛

( 5 ) پاراخوت خادىملىرىنىڭ مائاشى ۋە باشقا ئىش ھەققى؛

( 6 ) 3-كىشى ئالدىدا جاۋابكار بولۇش؛

( 7 ) سۇغۇرتا ھادىسىسى يۈز بەرگەنلىكتىن زىيانغا ئۇچراش ئېھتىمالى بولغان باشقا مال-مۈلۈك ۋە كېلىپ چىققان جاۋابكارلىق، خىراجەت.

سۇغۇرتىچى ئالدىنقى تارماقتىكى سۇغۇرتا نىشانى سۇغۇرتىسىنى قايتا سۇغۇرتىلىسا بولىدۇ.
ئەسلىدىكى قەرزدار قايتا سۇغۇرتا مەنپەئىتىدىن بەھرىمەن بولسا بولمايدۇ، توختامدا ئايرىم پۈتۈشكەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

219-ماددا سۇغۇرتا نىشانىنىڭ سۇغۇرتا قىممىتىنى سۇغۇرتىلىغۇچى بىلەن قەرزدار پۈتۈشىدۇ.

سۇغۇرتىچى بىلەن قەرزدار سۇغۇرتا قىممىتىنى پۈتۈشمىگەن بولسا، سۇغۇرتا قىممىتى تۆۋەندىكى بەلگىلىمە بويىچە ھېسابلىنىدۇ :

( 1 ) پاراخوتنىڭ سۇغۇرتا قىممىتى سۇغۇرتا جاۋابكارلىقى باشلانغان چاغدىكى پاراخوتنىڭ قىممىتى، جۈملىدىن پاراخوت قېپى، ماشىنا-ئۈسكۈنە قىممىتى، شۇنىڭدەك پاراخوتتىكى يېقىلغۇ، ماتېرىيال، ئارقان، تەمىنات، تاتلىق سۇنىڭ قىممىتى ۋە سۇغۇرتا ھەققىنىڭ يىغىندىسىنى كۆرسىتىدۇ؛

( 2 ) مالنىڭ سۇغۇرتا قىممىتى سۇغۇرتا جاۋابكارلىقى باشلانغان چاغدىكى مالنىڭ توشۇلغان جايدىكى تالون باھاسى ياكى سودىسىز تاۋارنىڭ توشۇلغان جايدىكى ئەمەلىي قىممىتى، شۇنىڭدەك كىرا ھەققى ۋە سۇغۇرتا ھەققىنىڭ يىغىندىسىدۇر؛

( 3 ) توشۇش ھەققىنىڭ سۇغۇرتا قىممىتى سۇغۇرتا جاۋابكارلىقى باشلانغاندا توشۇغۇچى ئېلىشقا تېگىشلىك توشۇش ھەققى ئومۇمىي سوممىسى ۋە سۇغۇرتا ھەققىنىڭ يىغىندىسىنى كۆرسىتىدۇ؛

( 4 ) باشقا سۇغۇرتا نىشانىنىڭ سۇغۇرتا قىممىتى سۇغۇرتا جاۋابكارلىقى باشلانغان چاغدىكى سۇغۇرتا نىشانىنىڭ ئەمەلىي قىممىتى ۋە سۇغۇرتا ھەققىنىڭ يىغىندىسىدۇر.

220-ماددا سۇغۇرتا سوممىسىنى سۇغۇرتىلىغۇچى بىلەن قەرزدار پۈتۈشىدۇ.
سۇغۇرتا سوممىسى سۇغۇرتا قىممىتىدىن ئېشىپ كەتسە بولمايدۇ؛
سۇغۇرتا قىممىتىدىن ئېشىپ كەتكەن قىسمىنىڭ ئېشىپ كەتكەن قىسمى ئىناۋەتسىز.

2-پاراگراف توختامنى تۈزۈش، بىكار قىلىش ۋە ئۆتۈنۈپ بېرىش

221-ماددا قەرزدار سۇغۇرتا تەلىپىنى ئوتتۇرىغا قويۇپ، سۇغۇرتىچىنىڭ ماقۇللۇقىنى ئالغان ھەمدە دېڭىز سۇغۇرتىسى توختامىدىكى ماددىلار توغرىسىدا كېلىشىم ھاسىل قىلغاندىن كېيىن توختام ۋۇجۇدقا كېلىدۇ.
سۇغۇرتىچى سۇغۇرتىلانغۇچىغا سۇغۇرتا تالونى ياكى باشقا سۇغۇرتا تالونلىرىنى ۋاقتىدا ئىمزا قويۇپ بېرىشى ھەمدە سۇغۇرتا تالونى ياكى قاتارلىق سۇغۇرتا تالونلىرىغا توختاملاشقۇچى ئىككى تەرەپ پۈتۈشكەن توختام مەزمۇنىنى ئېنىق يېزىشى كېرەك.

222-ماددا توختام تۈزۈلۈشتىن ئىلگىرى، قەرزدار بىلگەن ياكى ئادەتتىكى كەسىپتە بىلىشكە تېگىشلىك تەسىرىنى سۇغۇرتىچىغا سۇغۇرتا ھەققى نىسبىتىنى بېكىتىش ياكى سۇغۇرتىلاشقا قوشۇلىدىغان-قوشۇلمايدىغانلىقىنى بېكىتىشكە ئالاقىدار مۇھىم ئەھۋاللار ھەققىدە سۇغۇرتىچىغا ئەينەن ئۇقتۇرۇشى كېرەك.

سۇغۇرتىچى بىلىدىغان ياكى ئادەتتىكى كەسىپلەردە بىلىشكە تېگىشلىك ئەھۋاللارنى سۇغۇرتىلىغۇچى سورىمىغان بولسا، سۇغۇرتىلانغۇچىنىڭ ئېيتىپ بېرىشى ھاجەتسىز.

223-ماددا قەرزدار قەستەن مۇشۇ قانۇننىڭ 222-ماددىسىنىڭ 1-تارمىقىدا بەلگىلەنگەن مۇھىم ئەھۋالنى سۇغۇرتىچىغا ئەينەن ئېيتمىسا، سۇغۇرتىچى توختامنى بىكار قىلىشقا ھوقۇقلۇق، سۇغۇرتا ھەققىنى قايتۇرۇپ بەرمەيدۇ.
توختام بىكار قىلىنىشتىن ئىلگىرى سۇغۇرتا ھادىسىسى يۈز بېرىپ زىيان كېلىپ چىققان بولسا، سۇغۇرتىچى تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالمايدۇ.

سۇغۇرتىچى سۇغۇرتىلانغۇچىنىڭ قەستەنلىكى بىلەن ئەمەس، مۇشۇ قانۇننىڭ 222-ماددىسىنىڭ 1-تارمىقىدا بەلگىلەنگەن مۇھىم ئەھۋالنى سۇغۇرتىچىغا ئەينەن ئېيتمىسا، توختامنى بىكار قىلىشقا ياكى سۇغۇرتا ھەققىنى مۇناسىپ كۆپەيتىشنى تەلەپ قىلىشقا ھوقۇقلۇق.
سۇغۇرتىچى توختامنى بىكار قىلغان بولسا، سۇغۇرتىچى توختام بىكار قىلىنىشتىن بۇرۇن سۇغۇرتا ھادىسىسى يۈز بېرىپ كېلىپ چىققان زىياننى تۆلەش جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك؛
لېكىن، ئۇقتۇرمىغان ياكى خاتا ئۇقتۇرمىغان مۇھىم ئەھۋاللار سۇغۇرتا ھادىسىسىنىڭ يۈز بېرىشىگە تەسىر كۆرسىتىدىغانلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

224-ماددا توختام تۈزگەندە، قەرزدار سۇغۇرتا نىشانىنىڭ سۇغۇرتا ھادىسىسى يۈز بېرىپ زىيانغا ئۇچرىغانلىقىنى بىلگەن بولسا ياكى بىلىشكە تېگىشلىك بولسا، سۇغۇرتىچى تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالمايدۇ، لېكىن سۇغۇرتا ھەققى ئېلىشقا ھوقۇقلۇق؛
سۇغۇرتىچى سۇغۇرتا نىشانىنىڭ سۇغۇرتا ھادىسىسى يۈز بېرىپ زىيانغا ئۇچراش ئېھتىمالى يوقلۇقىنى بىلگەن بولسا ياكى بىلىشكە تېگىشلىك بولسا، قەرزدار تۆلەپ بولغان سۇغۇرتا ھەققىنى قايتۇرۇۋېلىشقا ھوقۇقلۇق.

225-ماددا قەرزدار ئوخشاش بىر سۇغۇرتا نىشانىدا ئوخشاش بىر سۇغۇرتا ھادىسىسى توغرىسىدا بىرنەچچە سۇغۇرتىچىغا تەكرار توختام تۈزگەندە، شۇ سۇغۇرتا نىشانىنىڭ سۇغۇرتا سوممىسىنىڭ ئومۇمىي يىغىندىسى سۇغۇرتا نىشانىنىڭ قىممىتىدىن ئېشىپ كەتسە، قەرزدار ھەر قانداق سۇغۇرتىچىدىن تۆلەم تەلەپ قىلسا بولىدۇ، توختامدا ئايرىم پۈتۈشكەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.
قەرزدار ئېرىشكەن تۆلەم سوممىسىنىڭ ئومۇمىي يىغىندىسى سۇغۇرتا نىشانىنىڭ زىيانغا ئۇچراش قىممىتىدىن ئېشىپ كەتسە بولمايدۇ.
ھەرقايسى سۇغۇرتىلىغۇچىلار ئۆزى سۇغۇرتىلىغان سۇغۇرتا سوممىسى بىلەن سۇغۇرتا سوممىسىنىڭ ئومۇمىي يىغىندىسىنىڭ نىسبىتى بويىچە تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالىدۇ.
ھەرقانداق بىر سۇغۇرتىچى تۆلىگەن تۆلەم سوممىسى ئۆزى ئۈستىگە ئالىدىغان تۆلەم جاۋابكارلىقىدىن ئېشىپ كەتسە، تۆلەم سوممىسىنى ئۆزى ئۈستىگە ئېلىشقا تېگىشلىك تۆلەم جاۋابكارلىقى بويىچە تۆلىمىگەن سۇغۇرتىچىدىن تۆلىتىۋېلىشقا ھوقۇقلۇق.

226-ماددا سۇغۇرتا جاۋابكارلىقى باشلىنىشتىن بۇرۇن، قەرزدار توختامنى بىكار قىلىشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ، لېكىن سۇغۇرتىچىغا رەسمىيەت ھەققى تۆلىشى، سۇغۇرتىچى سۇغۇرتا ھەققىنى قايتۇرۇپ بېرىشى كېرەك.

227-ماددا سۇغۇرتا جاۋابكارلىقى باشلانغاندىن كېيىن، سۇغۇرتىلانغۇچىلار بىلەن سۇغۇرتىچىلار توختامنى ئايرىم پۈتۈشكەنلىرىنى ھېسابقا ئالمىغاندا، توختامنى بىكار قىلسا بولمايدۇ.

توختامدا پۈتۈشكىنى بويىچە سۇغۇرتا جاۋابكارلىقى باشلانغاندىن كېيىن توختامنى بىكار قىلىشقا بولسا، قەرزدار توختامنى بىكار قىلىشنى تەلەپ قىلسا، سۇغۇرتىچى سۇغۇرتا جاۋابكارلىقى باشلانغان كۈندىن باشلاپ توختام بىكار قىلىنغان كۈنگىچە بولغان سۇغۇرتا ھەققىنى ئېلىشقا ھوقۇقلۇق، قالغان قىسمى قايتۇرۇلىدۇ؛
سۇغۇرتىچى توختامنى بىكار قىلىشنى تەلەپ قىلسا، توختام بىكار قىلىنغان كۈندىن باشلاپ سۇغۇرتا مۇددىتى توشقان كۈنگىچە بولغان سۇغۇرتا ھەققىنى سۇغۇرتىلانغۇچىغا قايتۇرۇپ بېرىشى كېرەك.

228-ماددا مۇشۇ قانۇننىڭ 227-ماددىسىدا، مال تىرانسپورتى ۋە كېمە-پاراخوتلارنى قاتناش قېتىم سۇغۇرتىلاشتا، سۇغۇرتا جاۋابكارلىقى باشلانغاندىن كېيىن، سۇغۇرتىلانغۇچىلار توختامنى بىكار قىلىشنى تەلەپ قىلسا بولمايدۇ، دەپ بەلگىلەنگەن بولسىمۇ.

229-ماددا دېڭىز ئۈستى يۈك تىرانسپورت سۇغۇرتا توختامىنى قەرزدار ئىمزا قويۇپ يازسا ياكى باشقا ئۇسۇللار بىلەن ئۆتۈنۈپ بەرسە بولىدۇ، توختامدىكى ھوقۇق-مەجبۇرىيەتلەرمۇ شۇنىڭغا ئەگىشىپ يۆتكىلىدۇ.
توختامنى ئۆتۈنۈپ بەرگەندە سۇغۇرتا ھەققى تۆلەنمىگەن بولسا، قەرزدار بىلەن توختامنى قوبۇل قىلغۇچى چاتما چىقىم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالىدۇ.

230-ماددا كېمە-پاراخوتنى ئۆتۈنۈپ بېرىش سەۋەبىدىن كېمە-پاراخوت سۇغۇرتا توختامىنى ئۆتۈنۈپ بېرىشتە، سۇغۇرتىچىنىڭ ماقۇللۇقىنى ئېلىش كېرەك.
سۇغۇرتىچىنىڭ ماقۇللۇقىنى ئالماي تۇرۇپ، كېمە-پاراخوت سۇغۇرتا توختامى كېمە-پاراخوت ئۆتۈنۈپ بېرىلگەن ۋاقىتتىن باشلاپ بىكار قىلىنىدۇ؛
پاراخوتنى ئۆتۈنۈپ بېرىش قاتناش رەت تەرتىپىدە بولسا، پاراخوت سۇغۇرتا توختامى قاتناش رەت تەرتىپى ئاخىرلاشقانغا قەدەر بىكار قىلىنىدۇ.

توختام بىكار قىلىنغاندىن كېيىن، سۇغۇرتىچى توختام بىكار قىلىنغان كۈندىن باشلاپ سۇغۇرتا مۇددىتى توشقان كۈنگىچە بولغان سۇغۇرتا ھەققىنى سۇغۇرتىلانغۇچىغا قايتۇرۇپ بېرىشى كېرەك.

231-ماددا قەرزدار مەلۇم مەزگىلدە تۈركۈمگە بۆلۈپ توشۇسا ياكى مالنى قوبۇل قىلسا، سۇغۇرتىچى بىلەن ئالدىن پۈتۈشۈلگەن سۇغۇرتا توختامى تۈزسە بولىدۇ.
ئالدىن پۈتۈشۈلگەن سۇغۇرتا توختامىنى سۇغۇرتىچى ئالدىن پۈتۈشۈلغان سۇغۇرتا تالونى ئىمزالاپ مۇئەييەنلەشتۈرۈشى كېرەك.

232-ماددا سۇغۇرتىلانغۇچىنىڭ تەلىپى بويىچە، سۇغۇرتىچى ئالدىن پۈتۈشۈلگەن سۇغۇرتا توختامى بويىچە تۈركۈمگە بۆلۈپ قاچىلايدىغان مالغا سۇغۇرتا تالونىنى ئايرىم-ئايرىم ئىمزا قويۇپ بېرىشى كېرەك.

سۇغۇرتىچى ئايرىم-ئايرىم ئىمزالاپ تارقاتقان سۇغۇرتا تالونىنىڭ مەزمۇنى بىلەن ئالدىن پۈتۈشۈلگەن سۇغۇرتا تالونىنىڭ مەزمۇنى بىردەك بولمىسا، ئايرىم-ئايرىم ئىمزا قويۇپ تارقىتىلغان سۇغۇرتا تالونى ئۆلچەم قىلىنىدۇ.

233-ماددا قەرزدار ئالدىن پۈتۈشۈلگەن سۇغۇرتا توختامىدا سۇغۇرتىلانغان ماللارنىڭ قاچىلاپ توشۇلغانلىقى ياكى يېتىپ بارغانلىقىنى بىلگەندە، دەرھال سۇغۇرتىچىغا ئۇقتۇرۇشى كېرەك.
ئۇقتۇرۇشنىڭ مەزمۇنى مال قاچىلاپ توشۇيدىغان پاراخوت نامى، ئاۋىئاتسىيە لىنىيەسى، مال قىممىتى ۋە سۇغۇرتا سوممىسىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.

3-پاراگراف سۇغۇرتىلانغۇچىنىڭ مەجبۇرىيىتى

234-ماددا قەرزدار توختام تۈزۈلگەندىن كېيىن، سۇغۇرتا ھەققىنى دەرھال تۆلىشى كېرەك، توختامدا ئايرىم پۈتۈشكەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا؛
قەرزدار سۇغۇرتا ھەققىنى تۆلەشتىن بۇرۇن، سۇغۇرتىچى سۇغۇرتا تالونى ئىمزالاپ بېرىشنى رەت قىلسا بولىدۇ.

235-ماددا قەرزدار توختامدا پۈتۈشكەن كاپالەت ماددىلىرىغا خىلاپلىق قىلسا، سۇغۇرتىچىغا دەرھال يازما ئۇقتۇرۇشى كېرەك.
سۇغۇرتىچى ئۇقتۇرۇشنى تاپشۇرۇۋالغاندىن كېيىن توختامنى بىكار قىلسا بولىدۇ، سۇغۇرتىلاش شەرتىنى ئۆزگەرتىش، سۇغۇرتا ھەققىنى كۆپەيتىشنى تەلەپ قىلسىمۇ بولىدۇ.

236-ماددا سۇغۇرتا ھادىسىسى يۈز بەرگەن ھامان، قەرزدار سۇغۇرتىچىغا دەرھال ئۇقتۇرۇشى ھەمدە زۆرۈر مۇۋاپىق تەدبىر قوللىنىپ، زىياننىڭ ئالدىنى ئېلىشى ياكى ئۇنى ئازايتىشى كېرەك.
قەرزدار سۇغۇرتىچى چىقارغان زىياننىڭ ئالدىنى ئېلىش ياكى ئۇنى ئازايتىش مۇۋاپىق تەدبىرى قوللىنىش توغرىسىدىكى ئالاھىدە ئۇقتۇرۇشنى تاپشۇرۇۋالغان بولسا، سۇغۇرتىچىنىڭ ئۇقتۇرۇشىدىكى تەلەپ بويىچە بىر تەرەپ قىلىشى كېرەك.

سۇغۇرتىچى ئالدىنقى تارماقتىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ چوڭىيىپ كەتكەن زىياننى تۆلەش جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالمايدۇ.

4-پاراگراف سۇغۇرتىچىنىڭ جاۋابكارلىقى

237-ماددا سۇغۇرتا ھادىسىسى يۈز بېرىپ زىيان كېلىپ چىققاندىن كېيىن، سۇغۇرتىچى سۇغۇرتىلانغۇچىغا ۋاقتىدا سۇغۇرتا تۆلىمى بېرىشى كېرەك.

238-ماددا سۇغۇرتىچى سۇغۇرتا ھادىسىسى كەلتۈرۈپ چىقارغان زىياننى تۆلەشتە، سۇغۇرتا سوممىسى بىلەن چەكلىنىدۇ.
سۇغۇرتا سوممىسى سۇغۇرتا قىممىتىدىن تۆۋەن بولسا، سۇغۇرتا نىشانىدا قىسمەن زىيان كۆرۈلگەندە، سۇغۇرتىچى سۇغۇرتا سوممىسى بىلەن سۇغۇرتا قىممىتىنىڭ نىسبىتى بويىچە تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالىدۇ.

239-ماددا سۇغۇرتا نىشانى سۇغۇرتا مەزگىلىدە بىرنەچچە قېتىم سۇغۇرتا ھادىسىسى يۈز بېرىپ كېلىپ چىققان زىياننى تۆلەش ئۈچۈن، زىيان سوممىسىنىڭ ئومۇمىي يىغىندىسى سۇغۇرتا سوممىسىدىن ئېشىپ كەتكەن تەقدىردىمۇ، سۇغۇرتىچى تۆلىشى كېرەك.
لېكىن، قىسمەن زىيان يۈز بەرگەندىن كېيىن ئەسلىگە كەلتۈرمەي تۇرۇپ يەنە بارلىق زىيان كۆرۈلسە، سۇغۇرتىچى بارلىق زىيان بويىچە تۆلەيدۇ.

240-ماددا قەرزدار توختامغا ئاساسەن تۆلەمگە ئېرىشكىلى بولىدىغان زىياننىڭ ئالدىنى ئېلىش ياكى ئۇنى ئازايتىش ئۈچۈن چىقىم قىلغان زۆرۈر مۇۋاپىق خىراجىتىنى، سۇغۇرتا ھادىسىسىنىڭ خاراكتېرى، دەرىجىسىنى بېكىتىش ئۈچۈن چىقىم قىلغان تەكشۈرۈش، باھالاش خىراجىتىدىكى مۇۋاپىق خىراجىتىنى، شۇنىڭدەك سۇغۇرتىچىنىڭ ئالاھىدە ئۇقتۇرۇشىنى ئىجرا قىلىش ئۈچۈن چىقىم قىلغان خىراجىتىنى
سۇغۇرتىچى سۇغۇرتا نىشانى زىيىنىنى تۆلىگەندىن سىرت ئايرىم تۆلىشى كېرەك.

سۇغۇرتىچىنىڭ ئالدىنقى تارماقتا بەلگىلەنگەن خىراجەتنى تۆلىشى سۇغۇرتا سوممىسىغا باراۋەر سومما بىلەن چەكلىنىدۇ.

سۇغۇرتا سوممىسى سۇغۇرتا قىممىتىدىن تۆۋەن بولسا، سۇغۇرتىچى توختامدا ئايرىم پۈتۈشكەنلىرىنى ھېسابقا ئالمىغاندا، سۇغۇرتا سوممىسى بىلەن سۇغۇرتا قىممىتىنىڭ نىسبىتى بويىچە، بۇ ماددىدا بەلگىلەنگەن خىراجەتنى تۆلىشى كېرەك.

241-ماددا سۇغۇرتا سوممىسى ئورتاق دېڭىز زىيىنىنى تەڭ چېچىش قىممىتىدىن تۆۋەن بولسا، سۇغۇرتىچى سۇغۇرتا سوممىسى بىلەن تەڭ چېچىلغان قىممەتتىكى نىسبەت بويىچە ئورتاق دېڭىز زىيىنىنى بۆلۈپ تۆلەيدۇ.

242-ماددا سۇغۇرتىچى قەستەن پەيدا قىلغان زىياننى تۆلەش جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالمايدۇ.

243-ماددا توختامدا ئايرىم پۈتۈشكەنلىرىنى ھېسابقا ئالمىغاندا، تۆۋەندىكى سەۋەبلەرنىڭ بىرى تۈپەيلىدىن مال زىيانغا ئۇچرىسا، سۇغۇرتىچى تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالمايدۇ :

( 1 ) قاتناش كېچىكىش، مال تاپشۇرۇش كېچىكىش ياكى بازار ئۆزگىرىشى؛

( 2 ) مالنىڭ تەبىئىي خورىشى، ئۆزىدىكى نۇقسان ۋە تەبىئىي ئالاھىدىلىك؛

( 3 ) ئوراش-قاچىلاش مۇۋاپىق بولماسلىق.

244-ماددا سۇغۇرتا پاراخوتى توختامدا ئايرىم پۈتۈشكەنلىرىنى ھېسابقا ئالمىغاندا، تۆۋەندىكى سەۋەبلەرنىڭ بىرى تۈپەيلىدىن زىيانغا ئۇچرىسا، سۇغۇرتىچى تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالمايدۇ :

( 1 ) كېمە يول يۈرگەندە يۈرۈشكە ماس كەلمىسە، لېكىن كېمە قەرەللىك سۇغۇرتىسىدا قەرزدار بىلمىگەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا؛

( 2 ) كېمە-پاراخوتلار تەبىئىي ئۇپراش ياكى داتلىشىپ چىرىش.

كىرا ھەققى سۇغۇرتىسى مۇشۇ ماددىدىكى بەلگىلىمە بويىچە بولىدۇ.

5-پاراگراف سۇغۇرتا نىشانىدىكى زىيان ۋە ھاۋالىلىك چىقىم

245-ماددا سۇغۇرتا نىشانى سۇغۇرتا ھادىسىسى يۈز بەرگەندىن كېيىن يوقىلىپ كەتكەن ياكى ئېغىر زىيانغا ئۇچراپ ئەسلىي شەكلى، ئۈنۈمىنى پۈتۈنلەي يوقىتىپ قويغان ياكى سۇغۇرتىلانغۇچىغا تەۋە بولالمىغانلىرى ئەمەلىي تولۇق زىيان ھېسابلىنىدۇ.

246-ماددا كېمە-پاراخوتتا سۇغۇرتا ھادىسىسى يۈز بەرگەندىن كېيىن، ئەمەلىي تولۇق زىياندىن ساقلانغىلى بولمايدۇ دەپ قارىسا ياكى ئەمەلىي تولۇق زىيانلىنىشتىن ساقلىنىش ئۈچۈن چىقىم قىلغان خىراجەت سۇغۇرتا قىممىتىدىن ئېشىپ كەتسە، تولۇق زىيان دەپ قارىلىدۇ.

مال سۇغۇرتا ھادىسىسى يۈز بەرگەندىن كېيىن، ئەمەلىي تولۇق زىياندىن ساقلانغىلى بولمايدۇ دەپ قارالغان ياكى ئەمەلىي تولۇق زىياننىڭ يۈز بېرىشىدىن ساقلىنىش ئۈچۈن چىقىم قىلىنغان خىراجەت بىلەن مالنى مەنزىلگە داۋاملىق يەتكۈزۈش خىراجىتىنىڭ يىغىندىسى سۇغۇرتا قىممىتىدىن ئېشىپ كەتكەن بولسا، تولۇق زىيان دەپ قارىلىدۇ.

247-ماددا ئەمەلىي تولۇق زىيان ۋە تولۇق زىيان دەپ بېكىتىشكە تەۋە بولمىغان زىيان قىسمەن زىيان بولىدۇ.

248-ماددا پاراخوت ئاخىرقى خەۋىرى بار جايدىن مۇۋاپىق ۋاقىت ئىچىدە مەنزىلگە يېتىپ بارالمىسا، توختامدا ئايرىم پۈتۈشكەنلىرىنى ھېسابقا ئالمىغاندا، ئىككى ئاي توشسىمۇ خەۋىرىنى ئالالمىسا، پاراخوت يوقاپ كېتىدۇ.
پاراخوتنىڭ يوقاپ كېتىشى ئەمەلىي زىيان دەپ قارىلىدۇ.

249-ماددا سۇغۇرتا نىشانىدا تولۇق زىيان دەپ بېكىتىلگەندە، قەرزدار سۇغۇرتىچىدىن بارلىق زىيان بويىچە تۆلەم بېرىشنى تەلەپ قىلسا، سۇغۇرتىچىغا سۇغۇرتا نىشانىنى تۆلىشى كېرەك.
سۇغۇرتىچى ھاۋالىلىك چىقىمنى قوبۇل قىلسىمۇ، ھاۋالىلىك تۆلەشنى قوبۇل قىلمىسىمۇ بولىدۇ، لېكىن، ھاۋالىلىك چىقىم قىلىش ياكى ھاۋالىلىك چىقىم قىلىشنى قوبۇل قىلماسلىق قارارىنى مۇۋاپىق ۋاقىتتا سۇغۇرتىلانغۇچىغا ئۇقتۇرۇشى كېرەك.

تاپشۇرغاندا ھەرقانداق شەرتنى قوشۇمچە قىلىشقا بولمايدۇ.
ھاۋالىلىك چىقىم سۇغۇرتىچى قوبۇل قىلغان ئىكەن، قايتۇرۇۋېلىشقا بولمايدۇ.

250-ماددا سۇغۇرتىچى ھاۋالىلىك بېرىشنى قوبۇل قىلسا، سۇغۇرتىلانغۇچىنىڭ ھاۋالىلىك چىقىم قىلىنغان مال-مۈلۈكنىڭ بارلىق ھوقۇقى ۋە مەجبۇرىيىتىنى سۇغۇرتىچىغا ئۆتكۈزۈپ بېرىدۇ.

6-پاراگراف سۇغۇرتا تۆلىمىنى بېرىش

251-ماددا سۇغۇرتا ھادىسىسى يۈز بەرگەندىن كېيىن، سۇغۇرتىچى سۇغۇرتىلانغۇچىغا سۇغۇرتا تۆلىمى بېرىشتىن بۇرۇن، سۇغۇرتىلانغۇچىدىن سۇغۇرتا ھادىسىسىنىڭ خاراكتېرى ۋە زىيان دەرىجىسىنى مۇئەييەنلەشتۈرۈشكە مۇناسىۋەتلىك ئىسپات ۋە ماتېرىياللارنى بېرىشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ.

252-ماددا سۇغۇرتا نىشانىدا يۈزبەرگەن سۇغۇرتا جاۋابكارلىقى دائىرىسىدىكى زىياننى 3-كىشى كەلتۈرۈپ چىقارغان بولسا، سۇغۇرتىلانغۇچىنىڭ 3-كىشىدىن تۆلەم تەلەپ قىلىش ھوقۇقى سۇغۇرتىچى تۆلەم بەرگەن كۈندىن باشلاپ مۇناسىپ ھالدا سۇغۇرتىچىغا ئۆتكۈزۈپ بېرىلىدۇ.

قەرزدار سۇغۇرتىچىغا زۆرۈر ھۆججەت ۋە بىلىشكە تېگىشلىك ئەھۋاللارنى تەمىنلىشى ھەمدە سۇغۇرتىچىنىڭ 3-كىشىدىن تۆلىتىۋېلىشىغا پۈتۈن كۈچى بىلەن ياردەم بېرىشى كېرەك.

253-ماددا قەرزدار سۇغۇرتىچىنىڭ ماقۇللۇقىنى ئالماي تۇرۇپ، 3-كىشىدىن تۆلەم تەلەپ قىلىش ھوقۇقىدىن ۋاز كەچسە ياكى سەۋەنلىك تۈپەيلىدىن تۆلىتىۋېلىش ھوقۇقىنى يۈرگۈزەلمىسە، سۇغۇرتىچى سۇغۇرتا تۆلىمىنى مۇناسىپ تۇتۇپ قالسا بولىدۇ.

254-ماددا سۇغۇرتىچى سۇغۇرتا تۆلىمىنى تۆلىگەندە، تۆلەشكە تېگىشلىك تۆلەم سوممىسىدىن سۇغۇرتىلانغۇچىنىڭ 3-كىشىدىن ئالغان تۆلىمىنى مۇناسىپ تۇتۇپ قالسا بولىدۇ.

سۇغۇرتىچى 3-كىشىدىن ئالغان تۆلەمنىڭ ئۆزى تۆلىگەن سۇغۇرتا تۆلىمىدىن ئېشىپ كەتكەن قىسمىنى سۇغۇرتىلانغۇچىغا قايتۇرۇپ بېرىشى كېرەك.

255-ماددا سۇغۇرتا ھادىسىسى يۈز بەرگەندىن كېيىن، سۇغۇرتىچى سۇغۇرتا نىشانى ھوقۇقىدىن ۋاز كېچىپ، توختامدا پۈتۈشكەن سۇغۇرتا تۆلىمىنى تولۇق تۆلەپ، سۇغۇرتا نىشانى توغرىسىدىكى مەجبۇرىيىتىنى بىكار قىلىشقا ھوقۇقلۇق.

سۇغۇرتىچى ئالدىنقى تارماقتا بەلگىلەنگەن ھوقۇقىنى يۈرگۈزگەندە، سۇغۇرتىلانغۇچىنىڭ زىياننى تۆلەش توغرىسىدىكى ئۇقتۇرۇشىنى تاپشۇرۇۋالغان كۈندىن باشلاپ 7 كۈن ئىچىدە سۇغۇرتىلانغۇچىغا ئۇقتۇرۇشى كېرەك؛
قەرزدار ئۇقتۇرۇشنى تاپشۇرۇۋېلىشتىن بۇرۇن، زىياندىن ساقلىنىش ياكى ئۇنى ئازايتىش ئۈچۈن چىقىم قىلغان زۆرۈر مۇۋاپىق خىراجەتنى يەنىلا سۇغۇرتىچى قايتۇرۇشى كېرەك.

256-ماددا مۇشۇ قانۇننىڭ 255-ماددىسىدىكى بەلگىلىمىدىن باشقا، سۇغۇرتا نىشانىدا تولۇق زىيان كۆرۈلگەندە، سۇغۇرتىچى سۇغۇرتا سوممىسىنىڭ ھەممىسىنى تۆلىگەن بولسا، سۇغۇرتا نىشانىدىكى بارلىق ھوقۇققا ئېرىشىدۇ؛
لېكىن، يېتەرلىك بولمىغان ئەھۋالدا، سۇغۇرتىچى سۇغۇرتا سوممىسى بىلەن سۇغۇرتا قىممىتىنىڭ نىسبىتى بويىچە سۇغۇرتا نىشانىنىڭ قىسمەن ھوقۇقىغا ئېرىشىدۇ.

13-باب ۋاقىت چېكى

257-ماددا دېڭىز ئۈستى مېلىنى توشۇغۇچىدىن تۆلەم تەلەپ قىلىش ھوقۇقىنىڭ ۋاقىت چېكى بىر يىل بولۇپ، توشۇغۇچى مالنى تاپشۇرغان ياكى تاپشۇرۇشقا تېگىشلىك بولغان كۈندىن باشلاپ ھېسابلىنىدۇ؛
ۋاقىت چېكى سۈرۈكى ياكى ۋاقىت چېكىنىڭ سۈرۈكى توشقاندىن كېيىن، جاۋابكار دەپ بېكىتىلگەن كىشى 3-كىشىگە تۆلىتىۋېلىش ئىلتىماسى سۇنغان بولسا، ۋاقىت چېكى مۇددىتى 90 كۈن بولىدۇ، تۆلىتىۋېلىشنى تەلەپ قىلغۇچى ئەسلىدىكى تۆلەم تەلىپىنى ھەل قىلغان كۈندىن باشلاپ ياكى ئۆزى دەۋا قىلغان سوت مەھكىمىسى دەۋا خېتىنىڭ قوشۇمچە نۇسخىسىنى قوبۇل قىلغان كۈندىن باشلاپ ھېسابلىنىدۇ.

كېمە ئىجارە بېرىش توختامىغا ئالاقىدار تەلەپ قىلىش ھوقۇقىنىڭ ۋاقىت چېكى 2 يىل بولىدۇ، ھوقۇقىنىڭ دەخلى-تەرۇزغا ئۇچرىغانلىقىنى بىلگەن ياكى بىلىشكە تېگىشلىك بولغان كۈندىن باشلاپ ھېسابلىنىدۇ.

258-ماددا دېڭىزدا يولۇچى توشۇشتىن توشۇغۇچىدىن تۆلەم تەلەپ قىلىش ھوقۇقىنىڭ ۋاقىت چېكى 2 يىل بولۇپ، ئايرىم-ئايرىم ھالدا تۆۋەندىكى بەلگىلىمە بويىچە ھېسابلىنىدۇ :

( 1 ) يولۇچىنىڭ جىسمانىي زىيانكەشلىكىگە دائىر تەلەپ قىلىش ھوقۇقى يولۇچى كېمىدىن ئايرىلغان ياكى كېمىدىن ئايرىلىدىغان كۈندىن باشلاپ ھېسابلىنىدۇ؛

( 2 ) يولۇچىلارنىڭ ئۆلۈپ كېتىشىنى تەلەپ قىلىش ھوقۇقى توشۇش مۇددىتى ئىچىدە بولسا، يولۇچى كېمىدىن ئايرىلغان كۈندىن باشلاپ ھېسابلىنىدۇ؛
توشۇش مەزگىلىدىكى زەخىم سەۋەبىدىن يولۇچى پاراخوتتىن ئايرىلىپ ئۆلۈپ كەتسە، يولۇچى ئۆلگەن كۈندىن باشلاپ ھېسابلىنىدۇ، لېكىن بۇ مۇددەت پاراخوتتىن ئايرىلغان كۈندىن باشلاپ ئۈچ يىلدىن ئېشىپ كەتمەسلىكى كېرەك؛

( 3 ) يۈك-تاق يوقاپ كەتكەن ياكى بۇزۇلغان بولسا، تەلەپ قىلىش ھوقۇقى يولۇچى كېمىدىن ئايرىلغان ياكى كېمىدىن ئايرىلىدىغان كۈندىن باشلاپ ھېسابلىنىدۇ.

259-ماددا كېمە-پاراخوت ئىجارە بېرىش توختامىغا دائىر تەلەپ قىلىش ھوقۇقىنىڭ ۋاقىت چېكى 2 يىل بولىدۇ، ھوقۇقىنىڭ دەخلى-تەرۇزغا ئۇچرىغانلىقىنى بىلگەن ياكى بىلىشكە تېگىشلىك بولغان كۈندىن باشلاپ ھېسابلىنىدۇ.

260-ماددا دېڭىزدا سۆرەش توختامىغا ئالاقىدار تەلەپ قىلىش ھوقۇقىنىڭ ۋاقىت چېكى بىر يىل بولىدۇ، ھوقۇقىنىڭ دەخلى-تەرۇزغا ئۇچرىغانلىقىنى بىلگەن ياكى بىلىشكە تېگىشلىك بولغان كۈندىن باشلاپ ھېسابلىنىدۇ.

261-ماددا كېمە-پاراخوتلارنىڭ سوقۇلۇشىنى تەلەپ قىلىش ھوقۇقىنىڭ ۋاقىت چېكى 2 يىل بولىدۇ، سوقۇلۇش ھادىسىسى يۈز بەرگەن كۈندىن باشلاپ ھېسابلىنىدۇ؛
مۇشۇ قانۇننىڭ 169-ماددىسىنىڭ 3-تارمىقىدا بەلگىلەنگەن تۆلىتىۋېلىش تەلەپ قىلىش ھوقۇقىنىڭ ۋاقىت چېكى بىر يىل بولىدۇ، ئالاقىدارلار چاتما چىقىم قىلغان زىياننى تۆلىگەن كۈندىن باشلاپ ھېسابلىنىدۇ.

262-ماددا دېڭىز ھادىسىسىنى قۇتقۇزۇشقا دائىر تەلەپ قىلىش ھوقۇقىنىڭ ۋاقىت چېكى 2 يىل بولىدۇ، قۇتقۇزۇش مەشغۇلاتى ئاخىرلاشقان كۈندىن باشلاپ ھېسابلىنىدۇ.

263-ماددا ئورتاق دېڭىز زىيىنىنى تەڭ كۆتۈرۈشنى تەلەپ قىلىش ھوقۇقىنىڭ ۋاقىت چېكى بىر يىل بولىدۇ، ئۆزى چىقىرىپ ھېسابلاش ئاياغلاشقان كۈندىن باشلاپ ھېسابلىنىدۇ.

264-ماددا دېڭىز ئۈستى سۇغۇرتا توختامىغا ئاساسەن سۇغۇرتىچىدىن سۇغۇرتا تۆلىمى تەلەپ قىلىش ھوقۇقىنىڭ ۋاقىت چېكى 2 يىل بولىدۇ، سۇغۇرتا ھادىسىسى يۈز بەرگەن كۈندىن باشلاپ ھېسابلىنىدۇ.

265-ماددا كېمە-پاراخوتلاردا ماي دېغى زىيىنى يۈز بېرىشنى تەلەپ قىلىش ھوقۇقىنىڭ ۋاقىت چېكى ئۈچ يىل بولىدۇ، زىيان پەيدا بولغان كۈندىن باشلاپ ھېسابلىنىدۇ؛
لېكىن، ھەرقانداق ئەھۋالدا ۋاقىت چېكى مۇددىتى زىيان پەيدا قىلغان ھادىسە يۈز بەرگەن كۈندىن باشلاپ ئالتە يىلدىن ئېشىپ كەتمەسلىكى كېرەك.

266-ماددا ۋاقىت چېكى مەزگىلىنىڭ ئاخىرقى ئالتە ئېيىدا تاقابىل تۇرغىلى بولمايدىغان ئەھۋال ياكى باشقا توسالغۇلار سەۋەبىدىن تەلەپ قىلىش ھوقۇقىنى يۈرگۈزەلمىسە، ۋاقىت چېكى توختىتىپ تۇرۇلىدۇ.
ۋاقىت چېكىنى توختىتىپ تۇرۇشنى كەلتۈرۈپ چىقارغان سەۋەب تۈگىگەن كۈندىن باشلاپ، ۋاقىت چېكىنىڭ سۈرۈكى داۋاملىق ھېسابلىنىدۇ.

267-ماددا ۋاقىت چېكى ئىلتىماس قىلغۇچىدىن دەۋا قىلغانلىقى، كېسىم سۇنغانلىقى ياكى تەلەپ قىلىنغۇچىدىن مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىشقا قوشۇلغانلىقى سەۋەبىدىن ئۈزۈلۈپ قالدى.
لېكىن، تەلەپ قىلغۇچىدىن ئەرزنى قايتۇرۇۋالغان، كېسىمنى قايتۇرۇۋالغان ياكى دەۋا كېسىم چىقىرىلىپ رەت قىلىنغان بولسا، ۋاقىت چېكى ئۈزۈپ قويۇلمايدۇ.

تەلەپ قىلغۇچى كېمىنى تۇتۇپ قېلىشنى ئىلتىماس قىلسا، ۋاقىت چېكى كېمىنى تۇتۇپ قىلىشنى ئىلتىماس قىلغان كۈندىن باشلاپ ئۈزۈلۈپ قالىدۇ.

ئۈزۈلۈپ قالغان ۋاقىتتىن باشلاپ، ۋاقىت چېكى قايتىدىن ھېسابلىنىدۇ.

14-باب چەت ئەلگە چېتىشلىق مۇناسىۋەتكە دائىر قانۇنلارنى تەتبىقلاش

268-ماددا جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتى تۈزگەن ياكى قاتناشقان خەلقئارا شەرتنامىلەردە مۇشۇ قانۇنغا ئوخشاش بولمىغان بەلگىلىمە بولسا، خەلقئارا شەرتنامىلەردىكى بەلگىلىمىلەر بويىچە بولىدۇ؛
لېكىن، جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتى ساقلاپ قېلىشنى ئېلان قىلغان ماددىلار بۇنىڭ سىرتىدا.

جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ قانۇنلىرى ۋە جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتى تۈزگەن ياكى ئۇنىڭغا قاتناشقان خەلقئارا شەرتنامىلەردە بەلگىلىمە بولمىسا، خەلقئارا ئادەت بويىچە بولسا بولىدۇ.

269-ماددا توختاملاشقۇچىلار توختامغا تەتبىقلىنىدىغان قانۇنلارنى تاللىسا بولىدۇ، قانۇندا ئايرىم بەلگىلىمە بولغانلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.
توختاملاشقۇچىلار تاللىمىسا، توختام بىلەن ئەڭ قويۇق ئالاقىسى بولغان دۆلەتنىڭ قانۇنى تەتبىقلىنىدۇ.

270-ماددا كېمە-پاراخوتلارنىڭ ئىگىدارلىق ھوقۇقىغا ئېرىشىش، ئۇنى ئۆتۈنۈپ بېرىش ۋە يوقىتىشتا، كېمە-خوشۇن دۆلەتنىڭ قانۇنى تەتبىقلىنىدۇ.

271-ماددا كېمە-پاراخوتلارنى رەنە ئېلىشقا كېمە خوشۇنىدىكى دۆلەتنىڭ قانۇنى تەتبىقلىنىدۇ.

پاراخوتنى يالغۇز كېمە ئىجارە بېرىشتىن ئىلگىرى ياكى يالغۇز كېمە ئىجارە بېرىلگەن مەزگىلدە، كېمىنى رەنە ئېلىش ھوقۇقى بېكىتىلگەن بولسا، ئەسلىدىكى كېمىنى تىزىملىغان دۆلەتنىڭ قانۇنى تەتبىقلىنىدۇ.

272-ماددا پاراخوتنىڭ ئىمتىياز ھوقۇقىغا دېلو قوبۇل قىلغۇچى سوت مەھكىمىسى تۇرۇشلۇق جاينىڭ قانۇنى تەتبىقلىنىدۇ.

273-ماددا كېمە-پاراخوتلار سوقۇلۇپ كېتىپ زىيان تۆلىمى ھوقۇققا چېقىلىش قىلمىشى سادىر قىلىنغان جايلارنىڭ قانۇنلىرى بويىچە بولىدۇ.

كېمە-پاراخوتلارنىڭ ئوچۇق دېڭىزدا سوقۇلۇپ كېتىپ زىيان تۆلىمى دېلو قوبۇل قىلغۇچى سوت مەھكىمىسى تۇرۇشلۇق جاينىڭ قانۇنى بويىچە بولىدۇ.

ئوخشاش بىر دۆلەت تەۋەلىكىدىكى پاراخوتلار مەيلى قەيەردە سوقۇلسۇن، پاراخوتلار سوقۇلغاندىن كېيىنكى زىياننى تۆلەش ئۈچۈن خوشۇن دۆلەتنىڭ قانۇنى تەتبىقلىنىدۇ.

274-ماددا ئورتاق دېڭىز زىيىنىنى ھېسابلاشتا مۇۋاپىق ھېسابلاشقا دائىر قانۇنلار تەتبىقلىنىدۇ.

275-ماددا دېڭىز ئىشلىرى تۆلەم جاۋابكارلىقىغا چەك قويۇش دېلو قوبۇل قىلغۇچى سوت مەھكىمىسى تۇرۇشلۇق جاينىڭ قانۇنى بويىچە بولىدۇ.

276-ماددا مۇشۇ بابتىكى بەلگىلىمە بويىچە چەت ئەلنىڭ قانۇنلىرى ياكى خەلقئارا ئادەتلىرى تەتبىقلىنىدۇ، جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ ئاممىۋى مەنپەئىتىگە خىلاپلىق قىلىشقا يول قويۇلمايدۇ.

15-باب قوشۇمچە پىرىنسىپ

277-ماددا بۇ قانۇندا ئېيتىلغان ھېسابلاش ئورۇنلىرى خەلقئارا پۇل فوندى تەشكىلاتى بەلگىلىگەن ئالاھىدە پۇل ئېلىش ھوقۇقىنى كۆرسىتىدۇ؛
ئۇنىڭ خەلق پۇلىنىڭ سوممىسى سوت مەھكىمىسى ھۆكۈم چىقارغان كۈن، كېسىم ئاپپاراتى كېسىم قىلغان كۈن ياكى توختاملاشقۇچىلار كېلىشىم تۈزگەن كۈن بولۇپ، دۆلەت تاشقى پېرېۋوت مەسئۇل ئورگىنى بەلگىلىگەن خەلقئارا پۇل فوندى تەشكىلاتىنىڭ ئالاھىدە پۇل ئېلىش ھوقۇقىدىكى خەلق پۇلىغا سۇندۇرۇپ ھېسابلاش چارىسى بويىچە ھېسابلاپ چىقىلغان خەلق پۇلى سوممىسى بولىدۇ.

278-ماددا بۇ قانۇن 1993-يىل 7-ئاينىڭ 1-كۈنىدىن باشلاپ يولغا قويۇلىدۇ.