( 1993 ـ يىلى 10 ـ ئاينىڭ 31 ـ كۈنى 8 ـ نۆۋەتلىك مەملىكەتلىك خەلق قۇرۇلتىيى دائىمىي كومىتېتىنىڭ 4 ـ يىغىنىدا ماقۇللانغان، 2009 ـ يىل 8 ـ ئاينىڭ 27 ـ كۈنى 11 ـ نۆۋەتلىك مەملىكەتلىك دۆلەت قۇرۇلتىيى دائىمىي كومىتېتى 10 ـ يىغىنىنىڭ «بىر قىسىم قانۇنلارغا تۈزىتىش كىرگۈزۈش توغرىسىدىكى قارارى»غا ئاساسەن 1 ـ قېتىم تۈزىتىلگەن، 2013 ـ يىل 10 ـ ئاينىڭ 25 ـ كۈنى 12 ـ نۆۋەتلىك مەملىكەتلىك پارتىيە قۇرۇلتىيى دائىمىي كومىتېتى 5 ـ يىغىنىنىڭ «< جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتى ئىستېمالچىلىرىغا تۈزىتىش كىرگۈزۈش توغرىسىدىكى > ىگە ئاساسەن
ھوقۇق-مەنپەئەتنى قوغداش قانۇنى > توغرىسىدىكى قارار»غا 2-قېتىم تۈزىتىش كىرگۈزۈلدى )

مۇندەرىجە

1-باب ئومۇمىي پىرىنسىپ

2-باب ئىستېمالچىلارنىڭ ھوقۇقى

3-باب تىجارەتچىلەرنىڭ مەجبۇرىيىتى

4-باب دۆلەتنىڭ ئىستېمالچىلارنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىنى قوغدىشى

5-باب ئىستېمالچىلار تەشكىلاتلىرى

6-باب تالاش-تارتىشنى ھەل قىلىش

7-باب قانۇن جاۋابكارلىقى

8-باب قوشۇمچە پىرىنسىپ

1-باب ئومۇمىي پىرىنسىپ

1-ماددا بۇ قانۇن ئىستېمالچىلارنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىنى قوغداش، ئىجتىمائىي-ئىقتىسادىي تەرتىپنى قوغداش، سوتسىيالىستىك بازار ئىگىلىكىنىڭ ساغلام تەرەققىياتىنى ئىلگىرى سۈرۈش مەقسىتىدە چىقىرىلدى.

2-ماددا ئىستېمالچىلار تۇرمۇش، ئىستېمال ئېھتىياجى ئۈچۈن تاۋار سېتىۋالسا، ئىشلەتسە ياكى مۇلازىمەتنى قوبۇل قىلسا، ئۇلارنىڭ ھوقۇق-مەنپەئىتىنى مۇشۇ قانۇن قوغدايدۇ؛
بۇ قانۇندا بەلگىلەنمىگەنلىرىنى باشقا مۇناسىۋەتلىك قانۇن-نىزاملار قوغدايدۇ.

3-ماددا تىجارەتچىلەر ئىستېمالچىلارغا ئۆزى ئىشلەپچىقارغان، ساتقان تاۋار ياكى مۇلازىمەت قىلىشتا، مۇشۇ قانۇنغا ئەمەل قىلىشى كېرەك؛
بۇ قانۇندا بەلگىلەنمىگەنلىرى باشقا مۇناسىۋەتلىك قانۇن-نىزاملارغا رىئايە قىلىشى كېرەك.

4-ماددا تىجارەتچىلەر ئىستېمالچىلار بىلەن سودا قىلىشتا ئىختىيارىي، باراۋەر، ئادىل، سەمىمىي بولۇش، لەۋزىدە تۇرۇش پىرىنسىپىغا ئەمەل قىلىشى كېرەك.

5-ماددا دۆلەت ئىستېمالچىلارنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىنى قوغدايدۇ، دەخلى-تەرۇزغا ئۇچرىمايدۇ.

دۆلەت تەدبىر قوللىنىپ، ئىستېمالچىلارنىڭ قانۇن بويىچە ھوقۇق يۈرگۈزۈشىنى كاپالەتلەندۈرىدۇ، ئىستېمالچىلارنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىنى قوغدايدۇ.

دۆلەت مەدەنىي، ساغلام، بايلىق تېجەيدىغان ۋە مۇھىت ئاسرايدىغان ئىستېمال ئۇسۇلىنى تەشەببۇس قىلىدۇ، ئىسراپچىلىققا قارشى تۇرىدۇ.

6-ماددا ئىستېمالچىلارنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىنى قوغداش پۈتۈن جەمئىيەتنىڭ ئورتاق مەسئۇلىيىتى.

دۆلەت بارلىق تەشكىلات ۋە شەخسلەرنىڭ ئىستېمالچىلارنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىگە زىيان يەتكۈزىدىغان قىلمىشلارنى جەمئىيەت نازارەت قىلىشىغا ئىلھام ۋە مەدەت بېرىدۇ.

ئاممىۋى تارقىتىش ۋاسىتىلىرى ئىستېمالچىلارنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىنى قوغداش تەشۋىقاتىنى ياخشى قىلىشى، ئىستېمالچىلارنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق – مەنپەئىتىگە زىيان يەتكۈزىدىغان قىلمىشلارنى ئاممىۋى پىكىر نازارەتچىلىكى قىلىشى كېرەك.

2-باب ئىستېمالچىلارنىڭ ھوقۇقى

7-ماددا ئىستېمالچىلار تاۋار سېتىۋالغاندا، ئىشلەتكەندە ۋە مۇلازىمەتنى قوبۇل قىلغاندا جىسمانىي، مال-مۈلۈك بىخەتەرلىكى زىيانغا ئۇچرىماسلىق ھوقۇقىغا ئىگە.

ئىستېمالچىلار تىجارەتچىلەردىن تەمىنلىگەن تاۋار ۋە مۇلازىمەتنىڭ جىسمانىي ۋە مال-مۈلۈك بىخەتەرلىكىنى كاپالەتلەندۈرۈش تەلىپىگە ئۇيغۇن بولۇشىنى تەلەپ قىلىشقا ھوقۇقلۇق.

8-ماددا ئىستېمالچىلار ئۆزى سېتىۋالغان، ئىشلەتكەن تاۋار ياكى قوبۇل قىلغان مۇلازىمەتنىڭ ھەقىقىي ئەھۋالىنى بىلىش ھوقۇقىغا ئىگە.

ئىستېمالچىلار تاۋار ياكى مۇلازىمەتنىڭ ئوخشاش بولمىغان ئەھۋالىغا ئاساسەن، تىجارەتچىلەردىن تاۋارنىڭ باھاسى، ئىشلەپچىقىرىلغان ئورنى، ئىشلەپچىقارغۇچىسى، ئىشلىتىلىش ئورنى، ئىقتىدارى، ئۆلچىمى، دەرىجىسى، ئاساسلىق تەركىبى، ئىشلەپچىقىرىلغان ۋاقتى، كۈچكە ئىگە مۇددىتى، تەكشۈرۈش لاياقەتلىك ئىسپاتى، ئىشلىتىش ئۇسۇلى چۈشەندۈرمىسى، سېتىشتىن كېيىنكى مۇلازىمەتنى تەمىنلەشنى تەلەپ قىلىشقا ھوقۇقلۇق،
ياكى مۇلازىمەت مەزمۇنى، ئۆلچىمى، خىراجىتى قاتارلىقلارغا مۇناسىۋەتلىك ئەھۋاللار.

9-ماددا ئىستېمالچىلار تاۋار ياكى مۇلازىمەتنى ئۆز ئالدىغا تاللاش ھوقۇقىغا ئىگە.

ئىستېمالچىلار تاۋار ياكى مۇلازىمەت قىلىدىغان تىجارەتچىنى ئۆز ئالدىغا تاللاشقا، تاۋار تۈرى ياكى مۇلازىمەت ئۇسۇلىنى ئۆز ئالدىغا تاللاشقا ۋە ھەرقانداق بىر خىل تاۋارنى سېتىۋېلىش ياكى سېتىۋالماسلىقنى، ھەرقانداق بىر مۇلازىمەتنى قوبۇل قىلىش ياكى قوبۇل قىلماسلىقنى ئۆز ئالدىغا قارار قىلىشقا ھوقۇقلۇق.

ئىستېمالچىلار تاۋار ياكى مۇلازىمەتنى ئۆز ئالدىغا تاللىغاندا، سېلىشتۇرۇش، پەرقلەندۈرۈش ۋە تاللاشقا ھوقۇقلۇق.

10-ماددا ئىستېمالچىلار ئادىل سودا قىلىش ھوقۇقىغا ئىگە.

ئىستېمالچىلار تاۋار سېتىۋالغاندا ياكى مۇلازىمەتنى قوبۇل قىلغاندا، سۈپەت كاپالىتى، باھا مۇۋاپىق، مىقدار توغرا بولۇش قاتارلىق ئادىل سودا شەرتىگە ئېرىشىشكە ھوقۇقلۇق، تىجارەتچىلەرنىڭ مەجبۇرىي سودا ھەرىكىتىنى رەت قىلىشقا ھوقۇقلۇق.

11-ماددا ئىستېمالچىلار تاۋار سېتىۋېلىش، ئىشلىتىش ياكى مۇلازىمەتنى قوبۇل قىلىش سەۋەبىدىن جىسمانىي، مال-مۈلۈك جەھەتتىن زىيانغا ئۇچرىغان بولسا، قانۇن بويىچە تۆلەمگە ئېرىشىش ھوقۇقىغا ئىگە.

12-ماددا ئىستېمالچىلار ئۆزىنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىنى قوغدايدىغان ئىجتىمائىي تەشكىلاتلارنى قانۇن بويىچە قۇرۇش ھوقۇقىغا ئىگە.

13-ماددا ئىستېمالچىلار ئىستېمال قىلىش ۋە ئىستېمالچىلارنىڭ ھوقۇق-مەنپەئىتىنى قوغداش جەھەتتىكى بىلىملەرگە ئېرىشىش ھوقۇقىغا ئىگە.

ئىستېمالچىلار ئېھتىياجلىق تاۋار ياكى مۇلازىمەتكە دائىر بىلىم ۋە ئىشلىتىش ماھارىتىنى تىرىشىپ ئىگىلىشى، تاۋارنى توغرا ئىشلىتىشى، ئۆزىنى قوغداش ئېڭىنى ئۆستۈرۈشى كېرەك.

14-ماددا ئىستېمالچىلار تاۋار سېتىۋالغاندا، ئىشلەتكەندە ۋە مۇلازىمەتنى قوبۇل قىلغاندا، ئىنسانىي ئىززىتى، مىللىي ئۆرپ-ئادىتى بويىچە ھۆرمەتلىنىش ھوقۇقىدىن بەھرىمەن بولىدۇ، شەخسىي ئۇچۇرىنى قانۇن بويىچە قوغداش ھوقۇقىدىن بەھرىمەن بولىدۇ.

15-ماددا ئىستېمالچىلار تاۋار ۋە مۇلازىمەت قىلىش، شۇنىڭدەك ئىستېمالچىلارنىڭ ھوقۇق-مەنپەئىتىنى قوغداش خىزمىتىنى نازارەت قىلىش ھوقۇقىغا ئىگە.

ئىستېمالچىلار ئىستېمالچىلارنىڭ ھوقۇق-مەنپەئىتىگە زىيان يەتكۈزۈش قىلمىشلىرىنى ۋە دۆلەت ئورگانلىرى ۋە ئۇنىڭ خادىملىرىنىڭ ئىستېمالچىلارنىڭ ھوقۇق-مەنپەئىتىنى قوغداش خىزمىتىدىكى قانۇنغا خىلاپلىق قىلىش، مەسئۇلىيىتىنى ئادا قىلماسلىق قىلمىشلىرىنى پاش قىلىش، ئەرز-شىكايەت قىلىشقا ھوقۇقلۇق، ئىستېمالچىلارنىڭ ھوقۇق-ھوقۇقىنى قوغداش خىزمىتى توغرىسىدا تەنقىد، تەكلىپ بېرىشكە ھوقۇقلۇق.

3-باب تىجارەتچىلەرنىڭ مەجبۇرىيىتى

16-ماددا تىجارەتچىلەر ئىستېمالچىلارغا تاۋار ياكى مۇلازىمەت قىلىشتا، مۇشۇ قانۇن ۋە باشقا مۇناسىۋەتلىك قانۇن-نىزاملاردىكى بەلگىلىمە بويىچە مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىشى كېرەك.

تىجارەتچى بىلەن ئىستېمالچىلار پۈتۈشكەن بولسا، مەجبۇرىيىتىنى پۈتۈم بويىچە ئادا قىلىشى كېرەك، لېكىن ئىككى تەرەپنىڭ پۈتۈمى قانۇن-نىزاملاردىكى بەلگىلىمىگە خىلاپ بولسا بولمايدۇ.

تىجارەتچىلەر ئىستېمالچىلارغا تاۋار ياكى مۇلازىمەت قىلىشتا، ئىجتىمائىي ئەخلاققا رىئايە قىلىشى، سەمىمىي تىجارەت قىلىشى، ئىستېمالچىلارنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىنى كاپالەتلەندۈرۈشى كېرەك؛
ئادىل بولمىغان، مۇۋاپىق بولمىغان سودا شەرتىنى بېكىتىشكە، مەجبۇرىي سودا قىلىشقا بولمايدۇ.

17-ماددا تىجارەتچىلەر ئىستېمالچىلارنىڭ ئۆزى تەمىنلىگەن تاۋار ياكى مۇلازىمەت توغرىسىدىكى پىكرىنى ئاڭلىشى، ئىستېمالچىلارنىڭ نازارىتىنى قوبۇل قىلىشى كېرەك.

18-ماددا تىجارەتچىلەر ئۆزى تەمىنلىگەن تاۋار ياكى مۇلازىمەتنىڭ جىسمانىي بىخەتەرلىك، مال-مۈلۈك بىخەتەرلىكىنى كاپالەتلەندۈرۈش تەلىپىگە ئۇيغۇن بولۇشىغا كاپالەتلىك قىلىشى كېرەك.
جىسمانىي بىخەتەرلىك، مال-مۈلۈك بىخەتەرلىكىگە خەۋپ يەتكۈزۈش ئېھتىمالى بولغان تاۋار ۋە مۇلازىمەتتە، ئىستېمالچىلارغا ھەقىقىي ئىزاھات ۋە ئېنىق ئاگاھ بېرىش ھەمدە تاۋارنى توغرا ئىشلىتىش ياكى مۇلازىمەتنى قوبۇل قىلىش ئۇسۇلى شۇنىڭدەك خەۋپ يۈزبېرىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش ئۇسۇلىنى چۈشەندۈرۈش ۋە ئېنىق كۆرسىتىش كېرەك.

مېھمانخانا، سودا ساراي، ئاشخانا، بانكا، ئايرودۇرۇم، بېكەت-ۋوگزال، پورت، كىنو-تىياتىرخانا قاتارلىق تىجارەت سورۇنلىرىنى باشقۇرغۇچىلار ئىستېمالچىلارغا قارىتا بىخەتەرلىكنى كاپالەتلەندۈرۈش مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىشى كېرەك.

19-ماددا تىجارەتچى ئۆزى تەمىنلىگەن تاۋار ياكى مۇلازىمەتتە نۇقسان بارلىقىنى، جىسمانىي ۋە مال-مۈلۈك بىخەتەرلىكى خەۋپىگە دۇچ كەلگەنلىكىنى بايقىسا، ئالاقىدار مەمۇرىي تارماققا دەرھال مەلۇم قىلىشى ۋە ئىستېمالچىلارغا ئۇقتۇرۇشى ھەمدە سېتىشنى توختىتىش، ئاگاھ بېرىش، قايتۇرۇۋېلىش، زىيانسىزلاندۇرۇپ بىر تەرەپ قىلىش، كۆيدۈرۈۋېتىش، ئىشلەپچىقىرىشنى ياكى مۇلازىمەتنى توختىتىش قاتارلىق تەدبىرلەرنى قوللىنىشى كېرەك.
قايتۇرۇۋېلىش تەدبىرى قوللىنىلغان بولسا، تىجارەتچى ئىستېمالچىلارنىڭ تاۋار قايتۇرۇۋېلىش سەۋەبىدىن چىقىم قىلغان زۆرۈر خىراجىتىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

20-ماددا تىجارەتچىلەر ئىستېمالچىلارغا تاۋار ياكى مۇلازىمەتنىڭ سۈپىتى، ئىقتىدارى، ئىشلىتىلىشى، كۈچكە ئىگە مۇددىتى قاتارلىق ئۇچۇرلارنى ھەقىقىي، ئەتراپلىق تەمىنلىشى كېرەك، ساختا ياكى خاتا چۈشەنچە پەيدا قىلىدىغان تەشۋىقات قىلسا بولمايدۇ.

تىجارەتچى ئىستېمالچىلاردىن ئۆزى تەمىنلىگەن تاۋار ياكى مۇلازىمەتنىڭ سۈپىتى ۋە ئىشلىتىش ئۇسۇلى قاتارلىق مەسىلىلەر توغرىسىدا سوئال سورىسا، ھەقىقىي، ئېنىق جاۋاب بېرىشى كېرەك.

تىجارەتچىلەر تاۋار ياكى مۇلازىمەت قىلغاندا، باھانى ئېنىق يېزىشى كېرەك.

21-ماددا تىجارەتچىلەر ھەقىقىي نامى ۋە بەلگىسىنى ئېنىق كۆرسىتىشى كېرەك.

باشقىلارنىڭ پوكىيى ياكى ئورنىنى ئىجارە ئالغۇچى ئۆزىنىڭ ھەقىقىي نامى ۋە بەلگىسىنى ئېنىق يېزىشى كېرەك.

22-ماددا تىجارەتچىلەر تاۋار ياكى مۇلازىمەت قىلىشتا، دۆلەتنىڭ ئالاقىدار بەلگىلىمىلىرى ياكى سودا ئادىتى بويىچە ئىستېمالچىلارغا تالون قاتارلىق مال سېتىۋېلىش ئىسپاتى ياكى مۇلازىمەت تالونى چىقىرىپ بېرىشى كېرەك؛
ئىستېمالچىلار تالون قاتارلىق مال سېتىۋېلىش ئىسپاتى ياكى مۇلازىمەت تالونىنى تەلەپ قىلسا، تىجارەتچى ئۇنى بېرىشى شەرت.

23-ماددا تىجارەتچىلەر تاۋارنى نورمال ئىشلەتكەن ياكى مۇلازىمەتنى قوبۇل قىلغان ئەھۋالدا ئۆزى تەمىنلىگەن تاۋار ياكى مۇلازىمەتنىڭ سۈپىتى، ئىقتىدارى، ئىشلىتىلىشى ۋە ئۈنۈملۈك مۇددىتىگە كاپالەتلىك قىلىشى كېرەك؛
لېكىن ئىستېمالچىلار شۇ تاۋارنى سېتىۋالغان ياكى شۇ مۇلازىمەتنى قوبۇل قىلىشتىن بۇرۇن نۇقسان بارلىقىنى بىلگەن بولسا ھەمدە نۇقسان قانۇندىكى مەجبۇرلاش خاراكتېرلىك بەلگىلىمىلەرگە خىلاپ بولمىغانلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

تىجارەتچىلەر تاۋار ياكى مۇلازىمەتنىڭ سۈپەت ئەھۋالىنى ئېلان، مەھسۇلات ئىزاھاتى، ماددىي بۇيۇم ئەۋرىشكىسى ياكى باشقا ئۇسۇللار بىلەن ئىپادىلىگەن بولسا، ئۇ تەمىنلىگەن تاۋار ياكى مۇلازىمەتنىڭ ئەمەلىي سۈپىتىنىڭ ئاشكارىلانغان سۈپەت ئەھۋالىغا ماس كېلىشىگە كاپالەتلىك قىلىشى كېرەك.

تىجارەتچى موتورلۇق قاتناش ۋاسىتىسى، كومپيۇتېر، تېلېۋىزور، توڭلاتقۇ، ھاۋا تەڭشىگۈچ، كىرئالغۇ قاتارلىق چىداملىق تاۋارلار ياكى بېزەش، بېزەش قاتارلىق مۇلازىمەتلەرنى قىلغاندا، ئىستېمالچىلار تاۋار ياكى مۇلازىمەتنى قوبۇل قىلغان كۈندىن باشلاپ ئالتە ئاي ئىچىدە نۇقسان بايقاپ تالاش-تارتىش قىلسا، تىجارەتچى نۇقسانغا ئالاقىدار دەلىل-ئىسپات كۆرسىتىش جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالىدۇ.

24-ماددا تىجارەتچىلەر تەمىنلىگەن تاۋار ياكى مۇلازىمەت سۈپەت تەلىپىگە ئۇيغۇن كەلمىسە، ئىستېمالچىلار دۆلەتنىڭ بەلگىلىمىسى، توختاملاشقۇچىلارنىڭ پۈتۈمى بويىچە مالنى قايتۇرسا ياكى تىجارەتچىدىن ئالماشتۇرۇش، رېمونت قىلىپ بېرىش قاتارلىق مەجبۇرىيەتلەرنى ئادا قىلىشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ.
دۆلەتنىڭ بەلگىلىمىسى ۋە توختاملاشقۇچىلار پۈتۈشمىگەن بولسا، ئىستېمالچىلار مالنى تاپشۇرۇۋالغان كۈندىن باشلاپ يەتتە كۈن ئىچىدە مالنى قايتۇرسا بولىدۇ؛
يەتتە كۈندىن كېيىن قانۇندا بەلگىلەنگەن توختامنى بىكار قىلىش شەرتىگە ئۇيغۇن كەلسە، ئىستېمالچىلار مالنى ۋاقتىدا قايتۇرسا بولىدۇ، قانۇندا بەلگىلەنگەن توختامنى ئەمەلدىن قالدۇرۇش شەرتىگە ئۇيغۇن كەلمىسە، تىجارەتچىدىن ئالماشتۇرۇش، رېمونت قىلىپ بېرىش قاتارلىق مەجبۇرىيەتلەرنى ئادا قىلىشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ.

ئالدىنقى تارماقتىكى بەلگىلىمە بويىچە مال قايتۇرغان، ئالماشتۇرغان، رېمونت قىلغان بولسا، تىجارەتچى توشۇش قاتارلىق زۆرۈر خىراجەتلەرنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

25-ماددا تىجارەتچىلەر تور، تېلېۋىزور، تېلېفون، پوچتا ئارقىلىق سېتىۋېلىش قاتارلىق ئۇسۇللارنى قوللىنىپ تاۋار ساتىدۇ، ئىستېمالچىلار مالنى تاپشۇرۇۋالغان كۈندىن باشلاپ يەتتە كۈن ئىچىدە مالنى قايتۇرۇشقا ھوقۇقلۇق، ھەمدە سەۋەبىنى چۈشەندۈرمىسىمۇ بولىدۇ، لېكىن تۆۋەندىكى تاۋارلار بۇنىڭ سىرتىدا :

( 1 ) ئىستېمالچىلار زاكاز قىلغان بولسا؛

( 2 ) يېڭى، تىرىك، ئاسان چىرىيدىغان نەرسىلەر؛

( 3 ) پېچىتى بۇزۇلغان ئۈن-سىن بۇيۇملىرى، كومپيۇتېر يۇمشاق ماتېرىياللىرى قاتارلىق رەقەملىك تاۋارلارنى توردا چۈشۈرۈش ياكى ئىستېمالچىلار چۈشۈرۈش؛

( 4 ) تاپشۇرۇلىدىغان گېزىت-ژۇرناللار.

ئالدىنقى تارماقتا كۆرسىتىلگەن تاۋارلاردىن باشقا، تاۋارلارنىڭ خاراكتېرىگە ئاساسەن ھەمدە ئىستېمالچىلار سېتىۋالغاندا قايتۇرۇشقا بولمايدىغانلىقىنى مۇئەييەنلەشتۈرگەن باشقا تاۋارلارغا سەۋەبسىز مال قايتۇرۇشقا بولمايدۇ.

ئىستېمالچىلار قايتۇرغان مال ساق بولۇشى كېرەك.
تىجارەتچىلەر قايتۇرۇلغان تاۋارنى تاپشۇرۇۋالغان كۈندىن باشلاپ 7 كۈن ئىچىدە ئىستېمالچىلار تۆلىگەن تاۋار پۇلىنى قايتۇرۇشى كېرەك.
قايتۇرۇلغان تاۋار كىرا ھەققىنى ئىستېمالچىلار ئۈستىگە ئالىدۇ؛
تىجارەتچى بىلەن ئىستېمالچىلار ئايرىم پۈتۈشكەن بولسا، پۈتۈشكىنى بويىچە بولىدۇ.

26-ماددا تىجارەتچىلەر تىجارەت پائالىيىتىدە ئەندىزىلىك ماددىلارنى ئىشلەتكەندە، ئىستېمالچىلارغا تاۋار ياكى مۇلازىمەتنىڭ مىقدارى ۋە سۈپىتى، باھاسى ياكى خىراجىتى، ئادا قىلىش مۇددىتى ۋە ئۇسۇلى، بىخەتەرلىكتە دىققەت قىلىشقا تېگىشلىك ئىشلار ۋە خەۋپ-خەتەر ئاگاھ، سېتىشتىن كېيىنكى مۇلازىمەت، ھەق تەلەپ جاۋابكارلىقى قاتارلىق ئىستېمالچىلار بىلەن زور پايدا-زىيان مۇناسىۋىتى بولغان مەزمۇنلارغا دىققەت قىلىشنى روشەن ئۇسۇلدا كۆرسىتىشى كېرەك،
ھەمدە ئىستېمالچىلارنىڭ تەلىپى بويىچە چۈشەندۈرىدۇ.

تىجارەتچى ئەندىزىلىك ماددا، ئۇقتۇرۇش، بايانات، دۇكان ئېلانى قاتارلىق ئۇسۇللار ئارقىلىق ئىستېمالچىلارنىڭ ھوقۇقىنى چەتكە قېقىش ياكى چەكلەش، تىجارەتچىنىڭ جاۋابكارلىقىنى يېنىكلىتىش ياكى كەچۈرۈم قىلىش، ئىستېمالچىلارنىڭ جاۋابكارلىقىنى ئېغىرلاشتۇرۇش قاتارلىق ئىستېمالچىلارغا قارىتا ئادىل بولمىغان، مۇۋاپىق بولمىغان بەلگىلىمىلەرنى چىقارسا بولمايدۇ، ئەندىزىلىك ماددىلاردىن پايدىلىنىپ ھەمدە تېخنىكا ۋاسىتىسىدىن پايدىلىنىپ مەجبۇرىي سودا قىلسا بولمايدۇ.

ئەندىزىلىك ماددا، ئۇقتۇرۇش، بايانات، دۇكان ئېلانى قاتارلىقلار ئالدىنقى تارماقتا كۆرسىتىلگەن مەزمۇنلارنى ئۆز ئىچىگە ئالغان بولسا، ئۇنىڭ مەزمۇنى ئىناۋەتسىز.

27-ماددا تىجارەتچىلەر ئىستېمالچىلارغا ھاقارەت كەلتۈرسە، تۆھمەت قىلسا، ئىستېمالچىلارنىڭ يېنىنى ۋە ئۇلارنىڭ ئېلىۋالغان بۇيۇملىرىنى ئاختۇرسا، ئىستېمالچىلارنىڭ جىسمانىي ئەركىنلىكىگە چېقىلسا بولمايدۇ.

28-ماددا تور، تېلېۋىزىيە، تېلېفون، پوچتا ئارقىلىق سېتىۋېلىش قاتارلىق ئۇسۇللارنى قوللىنىپ تاۋار ياكى مۇلازىمەت قىلىدىغان تىجارەتچىلەر، شۇنىڭدەك ئاكسىيە، سۇغۇرتا، بانكا قاتارلىق پۇل مۇئامىلە مۇلازىمىتى قىلىدىغان تىجارەتچىلەر
ئىستېمالچىلارنى تىجارەت ئادرېسى، ئالاقىلىشىش ئۇسۇلى، تاۋار ياكى مۇلازىمەتنىڭ مىقدارى ۋە سۈپىتى، باھاسى ياكى خىراجىتى، ئادا قىلىش مۇددىتى ۋە ئۇسۇلى، بىخەتەرلىكتە دىققەت قىلىشقا تېگىشلىك ئىشلار ۋە خەۋپ-خەتەر ئاگاھ سىگنالى، سېتىشتىن كېيىنكى مۇلازىمەت، ھەق تەلەپ جاۋابكارلىقى قاتارلىق ئۇچۇرلارنى تەمىنلەپ بېرىشى كېرەك.

29-ماددا تىجارەتچىلەر ئىستېمالچىلارنىڭ شەخسىي ئۇچۇرىنى توپلاش، ئىشلىتىشتە، قانۇنلۇق، يوللۇق، زۆرۈر بولۇش پىرىنسىپىغا ئەمەل قىلىشى، ئۇچۇر توپلاش، ئىشلىتىشنىڭ مەقسىتى، ئۇسۇلى ۋە دائىرىسىنى ئېنىق كۆرسىتىشى ھەمدە ئىستېمالچىلارنىڭ ماقۇللۇقىنى ئېلىشى كېرەك.
تىجارەتچىلەر ئىستېمالچىلارنىڭ شەخسىي ئۇچۇرىنى توپلاش، ئىشلىتىشتە، ئۆزىنىڭ توپلاش، ئىشلىتىش قائىدىسىنى ئاشكارىلىشى كېرەك، قانۇن-نىزاملاردىكى بەلگىلىمىگە ۋە ئىككى تەرەپنىڭ پۈتۈمىگە خىلاپ ھالدا ئۇچۇر توپلاش، ئىشلىتىشكە يول قويۇلمايدۇ.

تىجارەتچىلەر ۋە ئۇلارنىڭ خادىملىرى توپلىغان ئىستېمالچىلارنىڭ شەخسىي ئۇچۇرىنى قاتتىق مەخپىي تۇتۇشى، ئاشكارىلاپ قويماسلىقى، سېتىپ بەرمەسلىكى ياكى قانۇنسىز ھالدا باشقىلارغا بەرمەسلىكى شەرت.
تىجارەتچىلەر تېخنىكىلىق تەدبىر ۋە باشقا زۆرۈر تەدبىرلەرنى قوللىنىپ، ئۇچۇر بىخەتەرلىكىگە كاپالەتلىك قىلىشى، ئىستېمالچىلارنىڭ شەخسىي ئۇچۇرىنىڭ ئاشكارىلىنىپ كېتىشى، يوقاپ كېتىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىشى كېرەك.
ئۇچۇر ئاشكارىلىنىپ قېلىش، يىتۈپ كېتىش ئەھۋالى كۆرۈلگەن ياكى يۈزبېرىش ئېھتىمالى بولغان ئەھۋالدا، دەرھال قۇتقۇزۇش تەدبىرى قوللىنىش كېرەك.

تىجارەتچى ئىستېمالچىلارنىڭ ماقۇللۇقى ياكى تەلىپىنى ئالماي تۇرۇپ ياكى ئىستېمالچىلار ئېنىق ئىپادە بىلدۈرسە، ئۇنىڭغا سودا خاراكتېرلىك ئۇچۇر يوللىسا بولمايدۇ.

4-باب دۆلەتنىڭ ئىستېمالچىلارنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىنى قوغدىشى

30-ماددا دۆلەت ئىستېمالچىلارنىڭ ھوقۇق-مەنپەئىتىگە مۇناسىۋەتلىك قانۇن-نىزام، قائىدە ۋە مەجبۇرلاش خاراكتېرلىك ئۆلچەم تۈزۈشتە، ئىستېمالچىلار ۋە ئىستېمالچىلار جەمئىيىتى قاتارلىق تەشكىلاتلارنىڭ پىكرىنى ئاڭلىشى كېرەك.

31-ماددا ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى رەھبەرلىكنى كۈچەيتىپ، ئالاقىدار مەمۇرىي تارماقلارنى ئىستېمالچىلارنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىنى قوغداش خىزمىتىنى ياخشى ئىشلەشكە تەشكىللىشى، ماسلاشتۇرۇشى، ھەيدەكچىلىك قىلىشى، ئىستېمالچىلارنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق – مەنپەئىتىنى قوغداش مەسئۇلىيىتىنى ئەمەلىيلەشتۈرۈشى كېرەك.

ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى نازارەتچىلىكنى كۈچەيتىپ، ئىستېمالچىلارنىڭ جىسمانىي بىخەتەرلىكى، مال-مۈلۈك بىخەتەرلىكىگە خەۋپ يەتكۈزۈش قىلمىشلىرىنىڭ يۈز بېرىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىشى، ئىستېمالچىلارنىڭ جىسمانىي بىخەتەرلىكىگە، مال-مەھسۇلات بىخەتەرلىكىگە خەۋپ يەتكۈزۈش قىلمىشلىرىنى ۋاقتىدا توسۇشى كېرەك.

32-ماددا ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرىنىڭ سودا-سانائەت مەمۇرىي باشقۇرۇش تارماقلىرى ۋە باشقا مۇناسىۋەتلىك مەمۇرىي تارماقلىرى قانۇن-نىزاملاردىكى بەلگىلىمە بويىچە، ئۆز مەسئۇلىيىتى دائىرىسىدە تەدبىر قوللىنىپ، ئىستېمالچىلارنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىنى قوغدىشى كېرەك.

مۇناسىۋەتلىك مەمۇرىي تارماقلار ئىستېمالچىلار ۋە ئىستېمالچىلار جەمئىيىتى قاتارلىق تەشكىلاتلارنىڭ تىجارەتچىلەرنىڭ سودا ھەرىكىتى، تاۋار ۋە مۇلازىمەت سۈپىتى مەسىلىسى توغرىسىدىكى پىكرىنى ئاڭلىشى، ۋاقتىدا تەكشۈرۈپ بىر تەرەپ قىلىشى كېرەك.

33-ماددا ئالاقىدار مەمۇرىي تارماقلار مەسئۇلىيىتى دائىرىسىدە تىجارەتچى تەمىنلىگەن تاۋار ۋە مۇلازىمەتنى قەرەللىك ياكى قەرەلسىز ئارىلاپ تەكشۈرۈشى ھەمدە ئارىلاپ تەكشۈرۈش، تەكشۈرۈش نەتىجىسىنى جەمئىيەتكە ۋاقتىدا ئېلان قىلىشى كېرەك.

ئالاقىدار مەمۇرىي تارماقلار تىجارەتچىلەر تەمىنلىگەن تاۋار ياكى مۇلازىمەتتە نۇقسان بارلىقىنى، جىسمانىي بىخەتەرلىك خەۋپى بارلىقىنى بايقىغان ھەمدە بېكىتكەن بولسا، تىجارەتچىلەرنى سېتىشنى توختىتىش، ئاگاھ بېرىش، قايتۇرۇۋېلىش، زىيانسىزلاشتۇرۇپ بىر تەرەپ قىلىش، كۆيدۈرۈۋېتىش، ئىشلەپچىقىرىشنى ياكى مۇلازىمەتنى توختىتىش قاتارلىق تەدبىرلەرنى قوللىنىشقا دەرھال بۇيرۇشى كېرەك.

34-ماددا ئالاقىدار دۆلەت ئورگىنى قانۇن-نىزاملاردىكى بەلگىلىمە بويىچە، تىجارەتچىلەرنىڭ تاۋار ۋە مۇلازىمەت قىلىش جەريانىدا ئىستېمالچىلارنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىگە زىيان يەتكۈزگەن قانۇنغا خىلاپ جىنايى قىلمىشىنى جازالىشى كېرەك.

35-ماددا خەلق سوت مەھكىمىسى تەدبىر قوللىنىپ، ئىستېمالچىلارنىڭ دەۋا قىلىشىغا قولايلىق يارىتىشى كېرەك.
«جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ ھەق تەلەپ دەۋا قانۇنى»نىڭ دەۋا قىلىش شەرتىگە ئۇيغۇن كېلىدىغان ئىستېمالچىلارنىڭ ھوقۇق-مەنپەئىتى توغرىسىدىكى تالاش-تارتىشنى جەزمەن قوبۇل قىلىپ، ۋاقتىدا قاراپ چىقىش كېرەك.

5-باب ئىستېمالچىلار تەشكىلاتلىرى

36-ماددا ئىستېمالچىلار جەمئىيىتى ۋە باشقا ئىستېمالچىلار تەشكىلاتلىرى تاۋار ۋە مۇلازىمەتنى جەمئىيەت نازارەت قىلىپ قانۇن بويىچە قۇرغان، ئىستېمالچىلارنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىنى قوغدايدىغان ئىجتىمائىي تەشكىلاتلاردۇر.

37-ماددا ئىستېمالچىلار جەمئىيىتى تۆۋەندىكى ئاممىۋى پاراۋانلىق مەسئۇلىيىتىنى ئادا قىلىدۇ :

( 1 ) ئىستېمالچىلارغا ئىستېمال ئۇچۇرى ۋە مەسلىھەت بېرىش مۇلازىمىتى قىلىش، ئىستېمالچىلارنىڭ ئۆزىنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىنى قوغداش ئىقتىدارىنى ئۆستۈرۈش، مەدەنىي، ساغلام، بايلىق تېجەيدىغان ۋە مۇھىت ئاسرايدىغان ئىستېمال ئۇسۇلىغا يېتەكچىلىك قىلىش؛

( 2 ) ئىستېمالچىلارنىڭ ھوقۇق-مەنپەئىتىگە مۇناسىۋەتلىك قانۇن-نىزام، قائىدە ۋە مەجبۇرلاش خاراكتېرلىك ئۆلچەمنى تۈزۈشكە قاتنىشىش؛

( 3 ) مۇناسىۋەتلىك مەمۇرىي تارماقلارنىڭ تاۋار ۋە مۇلازىمەتنى نازارەت قىلىشى، تەكشۈرۈشىگە قاتنىشىش؛

( 4 ) ئىستېمالچىلارنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىگە ئالاقىدار مەسىلىلەرنى مۇناسىۋەتلىك تارماقلارغا ئىنكاس قىلىش، سۈرۈشتۈرۈش، تەكلىپ بېرىش؛

( 5 ) ئىستېمالچىلارنىڭ ئەرزىنى قوبۇل قىلىش ھەمدە ئەرز قىلىنغان ئىشلارنى تەكشۈرۈش، مۇرەسسە قىلىش؛

( 6 ) ئەرز قىلىنغان ئىشلار تاۋار ۋە مۇلازىمەت سۈپىتى مەسىلىسىگە چېتىلسا، سالاھىيىتى ھازىرلانغان بېكىتكۈچىگە باھالاشنى ھاۋالە قىلسا بولىدۇ، بېكىتكۈچى باھالاش پىكرىنى ئۇقتۇرۇشى كېرەك؛

( 7 ) ئىستېمالچىلارنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىگە زىيان يەتكۈزىدىغان قىلمىشلار ھەققىدە زىيانغا ئۇچرىغان ئىستېمالچىلارنىڭ دەۋا قىلىشىنى قوللاش ياكى مۇشۇ قانۇن بويىچە دەۋا قىلىش؛

( 8 ) ئىستېمالچىلارنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىگە زىيان يەتكۈزىدىغان قىلمىشلارنى ئاممىۋى تاراتقۇلار ئارقىلىق پاش قىلىدۇ، تەنقىد قىلىدۇ.

ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ئىستېمالچىلار جەمئىيەتلىرىنىڭ مەسئۇلىيىتىنى ئادا قىلىشىغا زۆرۈر خىراجەت قاتارلىق مەدەتلەرنى بېرىشى كېرەك.

ئىستېمالچىلار جەمئىيىتى ئىستېمالچىلارنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىنى قوغداش مەسئۇلىيىتىنى ئەستايىدىل ئادا قىلىشى، ئىستېمالچىلارنىڭ پىكىر ۋە تەكلىپلىرىنى ئاڭلىشى، جەمئىيەتنىڭ نازارىتىنى قوبۇل قىلىشى كېرەك.

قانۇن بويىچە قۇرۇلغان باشقا ئىستېمالچىلار تەشكىلاتلىرى قانۇن-نىزاملار ۋە ئۇنىڭ نىزامنامىسىدىكى بەلگىلىمىلەر بويىچە ئىستېمالچىلارنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىنى قوغداش پائالىيەتلىرىنى قانات يايدۇرىدۇ.

38-ماددا ئىستېمالچىلار تەشكىلاتىنىڭ تاۋار تىجارىتى ۋە پايدا ئېلىش خاراكتېرلىك مۇلازىمەت بىلەن شۇغۇللىنىشىغا يول قويۇلمايدۇ، ھەق ئېلىش ياكى پايدا ئالىدىغان باشقا ئۇسۇللار ئارقىلىق ئىستېمالچىلارغا تاۋار ۋە مۇلازىمەت تەۋسىيە قىلىشىغا يول قويۇلمايدۇ.

6-باب تالاش-تارتىشنى ھەل قىلىش

39-ماددا ئىستېمالچىلار بىلەن تىجارەتچىلەردە ئىستېمالچىلارنىڭ ھوقۇق-مەنپەئىتى ئۈستىدە تالاش-تارتىش كۆرۈلسە، تۆۋەندىكى يوللار ئارقىلىق ھەل قىلسا بولىدۇ :

( 1 ) تىجارەتچى بىلەن كېڭىشىپ كېلىشىۋېلىش؛

( 2 ) ئىستېمالچىلار جەمئىيىتى ياكى قانۇن بويىچە قۇرۇلغان باشقا مۇرەسسە تەشكىلاتلىرىدىن مۇرەسسە قىلىشنى تەلەپ قىلىش؛

( 3 ) مۇناسىۋەتلىك مەمۇرىي تارماقلارغا ئەرز قىلىش؛

( 4 ) تىجارەت قىلغۇچى بىلەن ھاسىل قىلغان كېسىم كېلىشىمىگە ئاساسەن كېسىم ئاپپاراتىنىڭ كېسىم قىلىشىغا سۇنۇش؛

( 5 ) خەلق سوت مەھكىمىسىگە دەۋا قىلىش.

40-ماددا ئىستېمالچىلار تاۋار سېتىۋالغاندا، ئىشلەتكەندە قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتى زىيانغا ئۇچرىسا، ساتقۇچىدىن تۆلەم تەلەپ قىلسا بولىدۇ.
ساتقۇچى تۆلەپ بولغاندىن كېيىن، ئىشلەپچىقارغۇچىغا تەۋە جاۋابكارلىق ياكى ساتقۇچىغا تاۋار بەرگەن باشقا ساتقۇچىنىڭ جاۋابكارلىقىغا تەۋە بولسا، ساتقۇچى ئىشلەپچىقارغۇچى ياكى باشقا ساتقۇچىدىن تۆلىتىۋېلىشقا ھوقۇقلۇق.

ئىستېمالچىلار ياكى زىيانلانغۇچى تاۋاردىكى نۇقسان سەۋەبىدىن جىسمانىي، مال-مۈلكىگە زىيان سالغان بولسا، ساتقۇچىدىن تۆلەم تەلەپ قىلسىمۇ، ئىشلەپچىقارغۇچىدىن تۆلەم تەلەپ قىلسىمۇ بولىدۇ.
ئىشلەپچىقارغۇچىغا تەۋە بولسا، ساتقۇچى تۆلەپ بولۇپ ئىشلەپچىقارغۇچىدىن تۆلىتىۋېلىشقا ھوقۇقلۇق.
ساتقۇچىنىڭ جاۋابكارلىقى بولسا، ئىشلەپچىقارغۇچى تۆلەپ بولۇپ ساتقۇچىدىن تۆلىتىۋېلىشقا ھوقۇقلۇق.

ئىستېمالچىلار مۇلازىمەتنى قوبۇل قىلغاندا قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتى زىيانغا ئۇچرىسا، مۇلازىمەتچىدىن تۆلەم تەلەپ قىلسا بولىدۇ.

41-ماددا ئىستېمالچىلار تاۋار سېتىۋالغاندا، ئىشلەتكەندە ياكى مۇلازىمەتنى قوبۇل قىلغاندا، قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتى زىيانغا ئۇچرىغاندا، ئەسلىدىكى كارخانا ئايرىلىپ كەتكەنلىكى، قوشۇلۇپ كەتكەنلىكى سەۋەبىدىن، ئۆزگەرتىلگەندىن كېيىن ئۆزىنىڭ ھوقۇق-مەجبۇرىيىتىنى ئۈستىگە ئالغان كارخانىدىن تۆلەم تەلەپ قىلسا بولىدۇ.

42-ماددا باشقىلارنىڭ تىجارەت كىنىشكىسىنى ئىشلەتكەن قانۇنغا خىلاپ تىجارەتچىلەر تاۋار ياكى مۇلازىمەت قىلىپ، ئىستېمالچىلارنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىگە زىيان يەتكۈزگەن بولسا، ئىستېمالچىلار ئۇنىڭدىن تۆلەم تەلەپ قىلسا بولىدۇ، تىجارەت كىنىشكىسىنى ئىلكىدە تۇتقۇچىدىن تۆلەم تەلەپ قىلسىمۇ بولىدۇ.

43-ماددا ئىستېمالچىلار يەرمەنكە، ئىجارە پوكەيدە تاۋار سېتىۋالغاندا ياكى مۇلازىمەت قىلغاندا، قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتى زىيانغا ئۇچرىغان بولسا، ساتقۇچى ياكى مۇلازىمەتچىدىن تۆلەم تەلەپ قىلسا بولىدۇ.
يەرمەنكە ئاخىرلاشقاندىن كېيىن ياكى پوكەينىڭ ئىجارە مۇددىتى توشقاندىن كېيىن، يەرمەنكىنى ئۇيۇشتۇرغۇچى، پوكەينى ئىجارە بەرگۈچىدىن تۆلەم تەلەپ قىلسىمۇ بولىدۇ.
يەرمەنكىنى ئۇيۇشتۇرغۇچى، پوكەينى ئىجارە بەرگۈچى تۆلەپ بولغاندىن كېيىن ساتقۇچى ياكى مۇلازىمەتچىدىن تۆلىتىۋېلىشقا ھوقۇقلۇق.

44-ماددا ئىستېمالچىلار تور سودا سۇپىسى ئارقىلىق تاۋار سېتىۋالغان ياكى مۇلازىمەتنى قوبۇل قىلغاندا، قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتى زىيانغا ئۇچرىغان بولسا، ساتقۇچى ياكى مۇلازىمەتچىدىن تۆلەم تەلەپ قىلسا بولىدۇ.
تور سودا سۇپىسى تەمىنلىگۈچى ساتقۇچى ياكى مۇلازىمەت قىلغۇچىنىڭ ھەقىقىي نامى، ئادرېسى ۋە ئۈنۈملۈك ئالاقىلىشىش ئۇسۇلىنى تەمىنلەپ بېرەلمىسە، ئىستېمالچى تور سودا سۇپىسى تەمىنلىگۈچىدىن تۆلەم تەلەپ قىلسىمۇ بولىدۇ؛
تور سودا سۇپىسى قىلغۇچىلار ئىستېمالچىلارغا تېخىمۇ پايدىلىق ۋەدە بەرسە، ۋەدىسىگە ئەمەل قىلىشى كېرەك.
تور سودا سۇپىسى قىلغۇچىلار تۆلەم بەرگەندىن كېيىن، ساتقۇچى ياكى مۇلازىمەتچىدىن تۆلىتىۋېلىشقا ھوقۇقلۇق.

تور سودا سۇپىسى قىلغۇچىلار ساتقۇچى ياكى مۇلازىمەتچىنىڭ ئۆز سۇپىسىدىن پايدىلىنىپ ئىستېمالچىلارنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىگە زىيان سالغانلىقىنى بىلىپ تۇرۇپ ياكى بىلىشكە تېگىشلىك تۇرۇپ زۆرۈر تەدبىر قوللانمىسا، قانۇن بويىچە شۇ ساتقۇچى ياكى مۇلازىمەت قىلغۇچى بىلەن بىرلىكتە چاتما جاۋابكارلىقنى ئۈستىگە ئالىدۇ.

45-ماددا ئىستېمالچىلار تىجارەتچىلەرنىڭ ساختا ئېلان ياكى باشقا ساختا تەشۋىقات ئۇسۇلىدىن پايدىلىنىپ تاۋار ياكى مۇلازىمەت قىلغانلىقى سەۋەبىدىن قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتى زىيانغا ئۇچرىسا، تىجارەتچىدىن تۆلەم تەلەپ قىلسا بولىدۇ.
ئېلان تىجارەتچىلىرى، ئېلان چىقارغۇچىلار ساختا ئېلان چىقارغان بولسا، ئىستېمالچىلار مەمۇرىي مەسئۇل تارماقتىن جازا بېرىشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ.
ئېلان تىجارەتچىسى، ئېلان قىلغۇچى تىجارەتچىنىڭ ھەقىقىي نامى، ئادرېسى ۋە ئۈنۈملۈك ئالاقىلىشىش ئۇسۇلىنى تەمىنلەپ بېرەلمىسە، تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

ئېلان تىجارەتچىلىرى، ئېلان قىلغۇچىلار ئىستېمالچىلارنىڭ ھاياتى، ساغلاملىقىغا مۇناسىۋەتلىك تاۋار ياكى مۇلازىمەتنى لايىھەلەپ، ئىشلەپ، ئېلان قىلىپ، ئىستېمالچىلارغا زىيان سالسا، شۇ تاۋار ياكى مۇلازىمەت قىلغۇچى بىلەن بىرلىكتە چاتما جاۋابكارلىقنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

ئىجتىمائىي تەشكىلات ياكى باشقا تەشكىلات، شەخسلەر ئىستېمالچىلارنىڭ ھاياتى، ساغلاملىقىغا مۇناسىۋەتلىك تاۋار ياكى مۇلازىمەتكە مۇناسىۋەتلىك ساختا ئېلان ياكى باشقا ساختا تەشۋىقاتلاردا ئىستېمالچىلارغا تاۋار ياكى مۇلازىمەت تەۋسىيە قىلىپ، ئىستېمالچىلارغا زىيان سالسا، شۇ تاۋار ياكى مۇلازىمەت قىلغان تىجارەتچى بىلەن بىرلىكتە چاتما جاۋابكارلىقنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

46-ماددا ئىستېمالچىلار ئالاقىدار مەمۇرىي تارماققا ئەرز قىلسا، تارماق ئەرزنى تاپشۇرۇۋالغان كۈندىن باشلاپ يەتتە خىزمەت كۈنى ئىچىدە بىر تەرەپ قىلىشى ھەمدە ئىستېمالچىلارغا ئۇقتۇرۇشى كېرەك.

47-ماددا نۇرغۇن ئىستېمالچىنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىگە زىيان يەتكۈزىدىغان قىلمىشلارغا قارىتا، جۇڭگو ئىستېمالچىلار جەمئىيىتى ۋە ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلەردە قۇرۇلغان ئىستېمالچىلار جەمئىيىتى خەلق سوت مەھكىمىسىگە دەۋا قىلسا بولىدۇ.

7-باب قانۇن جاۋابكارلىقى

48-ماددا تىجارەتچىلەردىن تاۋار ياكى مۇلازىمەت قىلىشتا تۆۋەندىكى ئەھۋاللارنىڭ بىرى كۆرۈلگەنلىرى مۇشۇ قانۇندا ئايرىم بەلگىلەنگەنلىرىنى ھېسابقا ئالمىغاندا، باشقا ئالاقىدار قانۇن-نىزاملاردىكى بەلگىلىمە بويىچە ھەق تەلەپ جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك :

( 1 ) تاۋار ياكى مۇلازىمەتتە نۇقسان بولسا؛

( 2 ) تاۋار ھازىرلاشقا تېگىشلىك ئىشلىتىش ئىقتىدارىنى ھازىرلىمىغان تۇرۇپ، ساتقاندا چۈشەندۈرمىگەنلەر؛

( 3 ) تاۋار ياكى ئۇنىڭ ئورۇسىغا قوللىنىلغان تاۋار ئۆلچىمىگە ئۇيغۇن كەلمىسە؛

( 4 ) تاۋار ئىزاھاتى، ماددىي بۇيۇم ئەۋرىشكىسى قاتارلىق ئۇسۇللاردا ئىپادىلەنگەن سۈپەت ئەھۋالىغا ئۇيغۇن كەلمىگەنلەر؛

( 5 ) دۆلەت رەسمىي بۇيرۇق چىقىرىپ شاللىۋەتكەن تاۋارنى ئىشلەپچىقارغان ياكى كۈچتىن قالغان، سۈپىتى ئۆزگەرگەن تاۋارلارنى ساتقانلار؛

( 6 ) ساتقان تاۋارنىڭ مىقدارى يەتمىسە؛

( 7 ) مۇلازىمەت مەزمۇنى ۋە ھەققى پۈتۈمگە خىلاپ بولسا؛

( 8 ) ئىستېمالچى ئوتتۇرىغا قويغان رېمونت قىلىپ بېرىش، قايتا ياساپ بېرىش، ئالماشتۇرۇپ بېرىش، مالنى قايتۇرۇش، تاۋار مىقدارىنى تولۇقلاش، مال پۇلىنى ۋە مۇلازىمەت ھەققىنى قايتۇرۇش ياكى زىياننى تۆلەش تەلىپىنى قەستەن كەينىگە سۈرگەنلەر ياكى يولسىزلارچە رەت قىلغانلار؛

( 9 ) قانۇن-نىزاملاردا بەلگىلەنگەن ئىستېمالچىلارنىڭ ھوقۇق-مەنپەئىتىگە زىيان يەتكۈزىدىغان باشقا ئەھۋاللار.

تىجارەتچىلەر ئىستېمالچىلارنىڭ بىخەتەرلىكىنى كاپالەتلەندۈرۈش مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلماي، ئىستېمالچىلارغا زىيان سالغان بولسا، ھوقۇققا چېقىلىش جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

49-ماددا تىجارەتچىلەر تاۋار ياكى مۇلازىمەت قىلىپ، ئىستېمالچىلار ياكى زىيانلانغۇچىنىڭ باشقا جىسمانىي زىيىنىنى كەلتۈرۈپ چىقارغان بولسا، داۋالاش خىراجىتى، قاراش خىراجىتى، قاتناش خىراجىتى قاتارلىق داۋالاشقا ۋە سالامەتلىكنى ئەسلىگە كەلتۈرۈشكە چىقارغان مۇۋاپىق خىراجەتنى، شۇنىڭدەك ئىشتىن قېلىپ كېمىيىپ كەتكەن كىرىمنى تۆلىشى كېرەك.
مېيىپ قىلىپ قويغانلار مېيىپلىك تۇرمۇش قوشۇمچە سايمانلىرى ھەققى ۋە مېيىپلىك تۆلەم پۇلىنىمۇ تۆلىشى كېرەك.
ئۆلۈشنى كەلتۈرۈپ چىقارغانلار دەپنە ھەققى ۋە ئۆلۈم تۆلەم پۇلىنىمۇ تۆلىشى كېرەك.

50-ماددا تىجارەتچىلەر ئىستېمالچىلارنىڭ ئىنسانىي ئىززىتىگە، ئىستېمالچىلارنىڭ جىسمانىي ئەركىنلىكىگە زىيان سالسا ياكى ئىستېمالچىلارنىڭ شەخسىي ئۇچۇرىنى قانۇن بويىچە قوغداش ھوقۇقىغا زىيان سالسا، نام-شۆھرىتىگە زىيان سېلىشنى، ئەسلىگە كەلتۈرۈشنى، تەسىرنى تۈگىتىشنى، ناماقۇل بولۇشنى توختىتىشى ھەمدە زىياننى تۆلەپ بېرىشى كېرەك.

51-ماددا تىجارەتچىلەر ھاقارەتلەش، تۆھمەت قىلىش، يېنىنى ئاختۇرۇش، جىسمانىي ئەركىنلىككە چېقىلىش قاتارلىق ئىستېمالچىلار ياكى زىيانلانغۇچىنىڭ باشقا جىسمانىي ھوقۇق-مەنپەئىتىگە زىيان يەتكۈزۈش قىلمىشلىرىنى سادىر قىلىپ، ئېغىر روھىي زىيان سالغان بولسا، زىيانلانغۇچى روھىي زىيان تۆلىمى تەلەپ قىلسا بولىدۇ.

52-ماددا تىجارەتچىلەر تاۋار ياكى مۇلازىمەت قىلىپ، ئىستېمالچىلارنىڭ مال-مۈلكىگە زىيان سالسا، قانۇندىكى بەلگىلىمىلەر ياكى توختاملاشقۇچىلارنىڭ پۈتۈمى بويىچە رېمونت قىلىش، قايتا ياساش، ئالماشتۇرۇش، مالنى قايتۇرۇش، تاۋار مىقدارىنى تولۇقلاش، مال پۇلى ۋە مۇلازىمەت ھەققىنى قايتۇرۇش ياكى زىياننى تۆلەش قاتارلىق ھەق تەلەپ جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

53-ماددا تىجارەتچىلەر تاۋار ياكى مۇلازىمەتنى ئالدىن پۇل ئېلىش ئۇسۇلى بىلەن تەمىنلىمەكچى بولسا، پۈتۈشكىنى بويىچە تەمىنلىشى كېرەك.
پۈتۈشكىنى بويىچە تەمىنلەپ بەرمىسە، ئىستېمالچىلارنىڭ تەلىپى بويىچە پۈتۈمنى ئادا قىلىش ياكى ئالدىن تاپشۇرغان پۇلنى قايتۇرۇش كېرەك؛
ھەمدە ئالدىن چىقىم قىلىنغان ئۆسۈم، ئىستېمالچىلار تۆلەش شەرت بولغان مۇۋاپىق خىراجەتنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

54-ماددا قانۇن بويىچە ئالاقىدار مەمۇرىي تارماقلار لاياقەتسىز تاۋار دەپ بېكىتكەن بولۇپ، ئىستېمالچىلار مال قايتۇرۇشنى تەلەپ قىلسا، تىجارەتچىلەر مال قايتۇرۇشقا مەسئۇل بولۇشى كېرەك.

55-ماددا تىجارەتچىلەر تاۋار ياكى مۇلازىمەت قىلىشتا ئالدامچىلىق قىلمىشى سادىر قىلسا، ئىستېمالچىلارنىڭ تەلىپى بويىچە تارتقان زىيىنىنى كۆپەيتىپ تۆلەپ بېرىشى كېرەك، كۆپەيگەن تۆلەم سوممىسى ئىستېمالچىلارنىڭ تاۋار سېتىۋېلىش پۇلى ياكى مۇلازىمەتنى قوبۇل قىلىش ھەققىنىڭ ئۈچ ھەسسىسىگە توغرا كېلىدۇ؛
كۆپەيگەن تۆلەم سوممىسى 500 يۈەنگە يەتمىسە، 500 يۈەن بولىدۇ.
قانۇنلاردا ئايرىم بەلگىلىمە بولسا، شۇ بەلگىلىمە بويىچە بولىدۇ.

تىجارەتچى تاۋار ياكى مۇلازىمەتتە نۇقسان بارلىقىنى بىلىپ تۇرۇپ ئىستېمالچىغا تەمىنلەپ، ئىستېمالچىلار ياكى باشقا زىيانلانغۇچىلارنىڭ ئۆلۈپ كېتىشى ياكى ساغلاملىقىغا ئېغىر زىيان سالسا، زىيانلانغۇچى تىجارەتچىدىن مۇشۇ قانۇننىڭ 49-، 51-ماددىسى قاتارلىق قانۇندىكى بەلگىلىمىلەر بويىچە زىياننى تۆلەپ بېرىشنى تەلەپ قىلىشقا ھوقۇقلۇق ھەمدە ئۇچرىغان زىياننىڭ ئىككى ھەسسىسىدىن تۆۋەن جازا خاراكتېرلىك تۆلىمىنى تەلەپ قىلىشقا ھوقۇقلۇق.

56-ماددا تىجارەتچىلەردە تۆۋەندىكى ئەھۋاللارنىڭ بىرى كۆرۈلسە، باشقا مۇناسىۋەتلىك قانۇن-نىزاملاردا جازالىغۇچى ئورگان ۋە جازا ئۇسۇلىغا دائىر بەلگىلىمە بولسا، قانۇن-نىزاملاردىكى بەلگىلىمە بويىچە بولىدۇ؛
قانۇن-نىزاملاردا بەلگىلىمە چىقىرىلمىغانلىرىنى سودا-سانائەت مەمۇرىي باشقۇرۇش تارمىقى ياكى باشقا مۇناسىۋەتلىك مەمۇرىي تارماق تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ، قىلمىشقا قاراپ ئايرىم ياكى قوشۇمچە ئاگاھلاندۇرۇش جازاسى بەرسە، قانۇنغا خىلاپ تاپاۋىتىنى مۇسادىرە قىلسا، قانۇنغا خىلاپ پايدىسىنىڭ بىر ھەسسىسىدىن يۇقىرى، ئون ھەسسىسىدىن تۆۋەن جەرىمانە قويسا بولىدۇ، قانۇنغا خىلاپ تاپاۋەت قىلمىغانلىرىغا 500 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ؛
قىلمىشى ئېغىر بولغانلار ئىشنى توختىتىپ تەرتىپكە سېلىشقا، تىجارەت كىنىشكىسىنى بىكار قىلىشقا بۇيرۇلىدۇ :

( 1 ) تەمىنلىگەن تاۋار ياكى مۇلازىمەت جىسمانىي بىخەتەرلىك، مال-مۈلۈك بىخەتەرلىكىنى كاپالەتلەندۈرۈش تەلىپىگە ئۇيغۇن كەلمىسە؛

( 2 ) تاۋارغا يالغاننى ئارىلاشتۇرۇپ، يالغاننى راست قىلىپ كۆرسەتكەن، ناچىرىنى ياخشى قىلىپ كۆرسەتكەن ياكى لاياقەتسىز تاۋارنى لاياقەتلىك تاۋار قىلىپ كۆرسەتكەنلەر؛

( 3 ) دۆلەت رەسمىي بۇيرۇق چىقىرىپ شاللىۋەتكەن تاۋارنى ئىشلەپچىقارغان ياكى كۈچتىن قالغان، سۈپىتى ئۆزگەرگەن تاۋارلارنى ساتقانلار؛

( 4 ) ساختا تاۋار ئىشلەپچىقىرىلغان جايدا، باشقىلارنىڭ زاۋۇت نامى، زاۋۇت ئورنىنى ئويدۇرۇپ چىقارغان ياكى ئۇنىڭدىن پايدىلىنىۋالغان، ئىشلەپچىقارغان ۋاقتىنى ئۆزگەرتىۋەتكەن، ئىسپات بەلگىسى قاتارلىق سۈپەت بەلگىلىرىنى ياسىۋالغان ياكى ئۇنىڭدىن پايدىلىنىۋالغانلار؛

( 5 ) سېتىلغان تاۋارلارنى تەكشۈرۈش، كارانتىن قىلىش كېرەك بولسىمۇ، تەكشۈرمىگەن، كارانتىن قىلمىغان ياكى تەكشۈرۈش، كارانتىن نەتىجىسىنى ئويدۇرۇپ چىقارمىغانلار؛

( 6 ) تاۋار ياكى مۇلازىمەتنى ساختا ياكى خاتا چۈشەنچە پەيدا قىلىدىغان تەشۋىقات قىلغانلار؛

( 7 ) مۇناسىۋەتلىك مەمۇرىي تارماقلارنى نۇقسان بار تاۋار ياكى مۇلازىمەتنى سېتىشنى توختىتىش، ئاگاھ بېرىش، قايتۇرۇۋېلىش، زىيانسىزلاشتۇرۇپ بىر تەرەپ قىلىش، كۆيدۈرۈۋېتىش، ئىشلەپچىقىرىشنى ياكى مۇلازىمەتنى توختىتىش قاتارلىق تەدبىرلەرنى قوللىنىشقا بۇيرۇش رەت قىلغانلار ياكى سۆرەلمىلىك قىلغانلار؛

( 8 ) ئىستېمالچى ئوتتۇرىغا قويغان رېمونت قىلىپ بېرىش، قايتا ياساپ بېرىش، ئالماشتۇرۇپ بېرىش، مالنى قايتۇرۇش، تاۋار مىقدارىنى تولۇقلاش، مال پۇلىنى ۋە مۇلازىمەت ھەققىنى قايتۇرۇش ياكى زىياننى تۆلەش تەلىپىنى قەستەن كەينىگە سۈرگەنلەر ياكى يولسىزلارچە رەت قىلغانلار؛

( 9 ) ئىستېمالچىلارنىڭ ئىنسانىي ئىززىتىگە، ئىستېمالچىلارنىڭ جىسمانىي ئەركىنلىكىگە دەخلى-تەرۇز قىلغان ياكى ئىستېمالچىلارنىڭ شەخسىي ئۇچۇرىنى قانۇن بويىچە قوغداش ھوقۇقىغا دەخلى-تەرۇز قىلغانلار؛

( 10 ) قانۇن-نىزاملاردا بەلگىلەنگەن ئىستېمالچىلارنىڭ ھوقۇق-مەنپەئىتىگە زىيان يەتكۈزگەنلەرگە جازا بېرىشكە تېگىشلىك باشقا ئەھۋاللار.

تىجارەتچىدە ئالدىنقى تارماقتا بەلگىلەنگەن ئەھۋال كۆرۈلسە، جازا ئورگىنى قانۇن-نىزاملاردىكى بەلگىلىمە بويىچە جازا بەرگەندىن سىرت، ئىناۋەت ئارخىپىغا خاتىرىلەپ كىرگۈزۈپ، جەمئىيەتكە ئېلان قىلىشى كېرەك.

57-ماددا تىجارەتچىلەردىن مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپ ھالدا تاۋار ياكى مۇلازىمەت قىلىپ، ئىستېمالچىلارنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىگە زىيان سېلىپ جىنايەت شەكىللەندۈرگەنلىرى قانۇن بويىچە جىنايى جاۋابكارلىققا تارتىلىدۇ.

58-ماددا تىجارەتچىلەر مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلسا، ھەق تەلەپ تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى ۋە جەرىمانە، جەرىمانە قويۇشى كېرەك، ئۇلارنىڭ مال-مۈلكى تەڭ تۆلەشكە يەتمىسە، ئالدى بىلەن ھەق تەلەپ تۆلەم جاۋابكارلىقنى ئۈستىگە ئالىدۇ.

59-ماددا تىجارەتچىلەر مەمۇرىي جازا قارارىغا قايىل بولمىسا، قانۇن بويىچە مەمۇرىي قايتا قاراپ چىقىشنى ئىلتىماس قىلسا ياكى مەمۇرىي دەۋا قىلسا بولىدۇ.

60-ماددا زوراۋانلىق قىلىش، تەھدىت سېلىش قاتارلىق ئۇسۇللار بىلەن ئالاقىدار مەمۇرىي تارماق خادىملىرىنىڭ قانۇن بويىچە ۋەزىپە ئىجرا قىلىشىغا توسقۇنلۇق قىلغانلار قانۇن بويىچە جىنايى جاۋابكارلىققا تارتىلىدۇ؛
ئالاقىدار مەمۇرىي تارماق خادىملىرىنىڭ قانۇن بويىچە ۋەزىپە ئىجرا قىلىشىنى رەت قىلغان ۋە ئۇنىڭغا توسقۇنلۇق قىلغان، زوراۋانلىق قىلىش، تەھدىت سېلىش ئۇسۇلىنى قوللانمىغانلارغا جامائەت خەۋپسىزلىكى ئورگىنى «جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ ئامانلىق باشقۇرۇش جازا قانۇنى»دىكى بەلگىلىمە بويىچە جازا بېرىدۇ.

61-ماددا دۆلەت ئورگىنى خادىملىرىدىن خىزمەتتە بىپەرۋالىق قىلىش ياكى تىجارەتچىنىڭ ئىستېمالچىلارنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىگە زىيان يەتكۈزۈش قىلمىشىنى قانات ئاستىغا ئالغانلىرىغا ئىشلەۋاتقان ئورنى ياكى يۇقىرى دەرىجىلىك ئورگىنى مەمۇرىي چارە كۆرىدۇ؛
قىلمىشى ئېغىر بولۇپ جىنايەت شەكىللەندۈرگەنلىرى قانۇن بويىچە جىنايى جاۋابكارلىققا تارتىلىدۇ.

8-باب قوشۇمچە پىرىنسىپ

62-ماددا دېھقانلار يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىشىغا بىۋاسىتە ئىشلىتىلىدىغان ئىشلەپچىقىرىش ماتېرىياللىرىنى سېتىۋالغان، ئىشلەتكەندە مۇشۇ قانۇندىن پايدىلىنىپ ئىجرا قىلىنىدۇ.

63-ماددا بۇ قانۇن 1994-يىل 1-ئاينىڭ 1-كۈنىدىن باشلاپ يولغا قويۇلىدۇ.